Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 49/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 12 grudnia 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Katarzyna Tyczka-Rote (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Iwona Koper
SSN Dariusz Zawistowski
w sprawie z powództwa J. Z.
przeciwko Spółdzielni Mieszkaniowej "K. " w K.
o stwierdzenie nieważności uchwały ewentualnie o uchylenie uchwały,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 12 grudnia 2012 r.,
skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 17 marca 2011 r.,
oddala skargę kasacyjną i przyznaje adwokatowi P. T. od
Skarbu Państwa (Sądu Apelacyjnego) kwotę 135 (sto trzydzieści
pięć) zł powiększoną o stawkę podatku od towarów i usług
przewidzianą dla tego rodzaju czynności tytułem wynagrodzenia
za pomoc prawną udzieloną powodowi z urzędu w
postępowaniu kasacyjnym.
2
Uzasadnienie
Zaskarżonym wyrokiem Sąd Apelacyjny oddalił apelację powoda J. Z. od
wyroku Sadu Okręgowego z dnia 2 grudnia 2010 r. Sąd pierwszej instancji
odmówił uwzględnienia powództwa skierowanego przeciwko pozwanej
Spółdzielni Mieszkaniowej „K.” w K. o stwierdzenie nieważności ewentualnie o
uchylenie uchwały nr 113/2009 z dnia 20 listopada 2009 r., dotyczącej zmiany
wysokości opłat eksploatacyjnych za lokale od 1 stycznia 2010 r., podjętej przez
radę nadzorczą pozwanej.
Ustalił, że powód jest członkiem pozwanej i przysługuje mu prawo odrębnej
własności lokalu. W dniu 20 listopada 2009 r. rada nadzorcza pozwanej
po zapoznaniu się z opinią komisji rewizyjnej, na podstawie planu finansowo
– gospodarczego na rok 2010 jednogłośnie podjęła zaskarżoną uchwałę
nr 113/2009, wprowadzającą z dniem 1 stycznia 2010 r. zmiany w wysokości opłat
za lokale mieszkalne, obejmujące stawkę eksploatacyjną, stawkę za centralne
ogrzewanie, opłatę za wywóz nieczystości, opłatę za wodę i odprowadzanie
ścieków i opłatę za dźwigi. Wysokości opłat były różne dla poszczególnych
nieruchomości i wynikały z bilansu skutków prognozowanych podwyżek cen, stopy
inflacji, minimalnego wynagrodzenia i podatku od nieruchomości na rok 2010
oraz kosztów za rok 2009. Opłaty eksploatacyjne uległy obniżce, opłata na fundusz
remontowy nie uległa zmianie.
Statut pozwanej Spółdzielni oraz regulamin rady nadzorczej przewidują, iż rada
nadzorcza sprawuje kontrolę i nadzór nad działalnością spółdzielni (§ 149 pkt 1
statutu). Do zakresu jej działań należy m.in. uchwalanie planów gospodarczych,
programów budownictwa mieszkaniowego oraz programów działalności społecznej
i kulturalnej, uchwalenie zasad rozliczania kosztów budowy, ustalanie wysokości
wkładów mieszkaniowych i budowlanych, a także ustalanie stawek opłat za lokale
oraz odpisów na fundusz remontowy i społeczno - kulturalny, zgodnie
z zatwierdzonym na dany rok planem kosztów gospodarki zasobami mieszkaniowymi
(§ 152 pkt. 1, 12 statutu). Sąd Okręgowy stwierdził, że rada nadzorcza spółdzielni jest
wprawdzie przede wszystkim organem kontrolnym i nadzorującym, stosownie
3
do postanowień art. 44 i 46 ustawy z dnia 16 września 1982 r. Prawo spółdzielcze
(tekst jednolity Dz. U. z 2003 r. nr 188 poz. 1848 z późn. zm.), jednak art. 46 § 2
pr. spół. umożliwia zastrzeżenie dla niej dodatkowych uprawnień w statucie. Statut
pozwanej w § 152 ust. 12 uprawniał radę nadzorczą do podejmowania uchwał
w przedmiocie ustalania stawek opłat za lokale oraz odpisów na fundusz
remontowy i społeczno - kulturalny, zgodnie z zatwierdzonym na dany rok planem
kosztów gospodarki zasobami mieszkaniowymi. W ocenie Sądu nie został więc
przekroczony zakres zadań i kompetencji rady, co zarzucał powód. W rezultacie
nie ma podstaw do stwierdzenia nieważności uchwały.
Argumenty, które miały przemawiać za uchyleniem uchwały, dotyczące
wadliwego podniesienia opłat, Sąd uznał za nieuzasadnione, skoro kalkulacja tych
opłat była oparta na prognozowanej na 2010 r. sytuacji rynkowej.
Sąd nie zgodził się też z zarzutem powoda, że pozwana była obowiązana
zawrzeć z nim umowę w sprawie obowiązku uiszczania opłat, stwierdził bowiem,
iż obowiązek uczestniczenia przez powoda w pokrywaniu kosztów związanych
z eksploatacją i utrzymaniem jego lokalu, eksploatacją i utrzymaniem
nieruchomości wspólnych oraz eksploatacją i utrzymaniem nieruchomości
stanowiących mienie spółdzielni poprzez wnoszenie opłat wynika z postanowień
art. 4 ust. 2 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych (tekst
jedn. Dz. U. z 2003 r., Nr 119, poz. 1116 ze zm.).
Konstatując, że powód nie udowodnił żadnego ze stawianych zarzutów, Sąd
pierwszej instancji oddalił powództwo.
W apelacji powód podniósł błędna wykładnię art. 44 pr. spół., art.46 § 2
w związku z art. 44 pr. spół.; nieuzasadnione potraktowanie art. 4 ust. 2 u.s.m. jako
samodzielnej podstawy obciążenia członków spółdzielni kosztami utrzymania
nieruchomości stanowiących mienie spółdzielni oraz art. 6 k.c. przez nałożenie
na powoda obowiązku wykazania wadliwości opłat.
Sąd Apelacyjny zaakceptował ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji
i podzielił stanowisko prawne dotyczące przysługiwania radzie nadzorczej
w oparciu o postanowienia statutowe kompetencji do ustalanie stawek za lokale
oraz odpisów na fundusz remontowy i fundusz społeczno-kulturalny, zgodnie
4
z zatwierdzonym na dany rok planem kosztów gospodarki zasobami
mieszkaniowymi. Sąd przyjął, że kwestionowana uchwała ma charakter
normatywny, i została podjęta w materii, która mogła być powierzona i została
przekazana radzie nadzorczej na podstawie art. 46 § 2 pr. spół. Wskazał, że prawo
spółdzielcze nie ogranicza zakresu uprawnień rady nadzorczej tylko do funkcji
nadzorczo-kontrolnych, wobec czego zarzut naruszenia art. 44 w związku z art. 46
§ 2 pr. spół. uznał za nieuzasadniony.
Odnosząc się do wniosku apelacji o uchylenie zaskarżonej uchwały Sąd
Apelacyjny zgodził się wprawdzie z powodem, że ciężar wykazania prawidłowości
określenia wysokości opłat związanymi z używaniem lokalu spoczywa na spółdzielni
mieszkaniowej, a nie na członku spółdzielni, stanął jednak na stanowisku, że Sąd
Okręgowy dostatecznie wyjaśnił powody zaakceptowania zmiany wysokości opłat
za lokale mieszkalne na 2010 r. Za niezasadny uznał także zarzut naruszenia art. 4
ust. 2 u.s.m., podkreślając, że argumentacja Sądu Okręgowego w tym zakresie nie jest
kwestionowana w apelacji.
W skardze kasacyjnej opartej na obydwu podstawach z art. 3983
§ 1 k.p.c.
powód zarzucił błędną wykładnię art. 46 § 2 w związku z art. 44 pr. spół. przez
przyjęcie, że stanowi on podstawę udzielenia w statucie kompetencji
dla rady nadzorczej spółdzielni mieszkaniowej do zmiany wysokości opłat
za używanie lokali mieszkalnych przez członków spółdzielni; ponadto zarzucił
mogące mieć wpływ na wynik sprawy naruszenie art. 378 § 1 k.p.c. w zw.
z art. 391 § 1 k.p.c. poprzez nierozpoznanie zarzutu naruszenia przez Sąd
pierwszej instancji art. 4 ust 2 u.s.m. oraz uchybienie art. 328 § 2 k.p.c.
w związku z art. 391 § 1 k.p.c. przez niewłaściwe, zbyt lakoniczne
uzasadnienie wyroku w części dotyczącej zarzutu naruszenia przez Sąd
pierwszej instancji art. 4 ust 2 u.s.m.
We wnioskach domagał się uchylenia zaskarżonego wyroku w całości
i przekazania sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania,
ewentualnie uchylenia w całości wyroków sądów obu instancji i orzeczenie co
do istoty sprawy poprzez uwzględnienie powództwa o stwierdzenie
nieważności uchwały. Złożył także wniosek o przyznanie pełnomocnikowi
5
powoda kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodowi z
urzędu w postępowaniu kasacyjnym.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Każda z podstaw, na jakich oparta została skarga kasacyjna odnosi się
do innego z żądań zgłoszonych przez powoda. Podstawa naruszenia prawa
materialnego dotyczy powództwa objętego żądaniem głównym – o stwierdzenie
nieważności uchwały rady nadzorczej z powodu powzięcia jej przez organ
niekompetentny do rozstrzygnięcia tego zagadnienia. Zarzuty procesowe
skierowane są natomiast przeciwko rozstrzygnięciu o żądaniu ewentualnym
– uchylenia tej uchwały jako mającej na celu pokrzywdzenie członka spółdzielni.
Skarżący konsekwentnie stoi na stanowisku, że przyjęty w prawie
spółdzielczym podział kompetencji pomiędzy poszczególne organy spółdzielni
jest ściśle i wiążąco określony, a radzie nadzorczej przypadają w strukturach
spółdzielczych wyłącznie uprawnienia kontrolno-nadzorcze. O takiej roli rady
przesądza, jego zdaniem, treść art. 44 pr. spół., zgodnie z którym rada
nadzorcza sprawuje kontrolę i nadzór nad działalnością spółdzielni. W literaturze
jednak od dawna ukształtował się pogląd, zgodnie z którym funkcje kontrolne
i nadzorcze są wprawdzie zasadniczym i najbardziej charakterystycznym
przedmiotem działania rady, jednak nie wyłącznym. Taki wniosek wywieść
można już z przeglądu zadań rady wymienionych w art. 46 § 1 pr. spół.,
z których zadania ściśle odpowiadające zakresowi kompetencji wskazanych
w art. 44 pr. spół. wymienione są w art. 46 § 1 punktach 2, 6 i 7 oraz § 4 pr.
spół. Pozostałe zadania stanowią realizację funkcji zarządzających (art. 46 § 1
pkt. 1, 3, 4 i 5 pr. spół.) oraz funkcji reprezentacji (art. 46 § 1 pkt. 8 pr. spół.).
O tym, że uprawnienia rady nadzorczej, nawet przewidziane wyraźnie w art. 46
§ 1 pr. spół. nie muszą być bezwzględnie przypisane radzie nadzorczej
świadczy art. 46 § 2 zd. drugie pr. spół, pozwalający w statucie przekazać do
wyłącznej właściwości walnego zgromadzenia podejmowanie uchwał
we wszystkich lub niektórych sprawach wymienionych w § 1 pkt 1, 3 oraz 5 tego
artykułu. W tym kontekście art. 46 § 2 zd. pierwsze pr. spół. prawidłowo odczytany
został przez Sądy obydwu instancji jako zezwolenie na przekazanie radzie
6
nadzorczej uprawnień niekoniecznie odnoszących się do funkcji kontrolno-
nadzorczych. Wprawdzie w literaturze podkreśla się, że nie jest wskazane zbyt
szerokie przekazywanie funkcji zarządzających radzie nadzorczej, ale nie jest
kwestionowana utrwalona od dawna praktyka powierzania jej uprawnień
do ustalania zasad, które precyzują w sposób ogólny elementy istotne przy
kształtowaniu indywidualnych stosunków pomiędzy członkami a spółdzielnią
w drodze tzw. uchwał normatywnych. Powierzenie radzie nadzorczej uprawnień
do określania zasad naliczania opłat mieści się w tym zakresie i jest powszechną
i długoletnią praktyką spółdzielczą, nie budzącą zastrzeżeń w orzecznictwie
(por. np. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 2 lutego 2007 r., III CZP 141/06,
OSNC 2007/12/180 czy wyrok z dnia 17 listopada 2004 r., IV CK 215/04, LEX
nr 284219). Wbrew stanowisku skarżącego, także powoływane przez niego
stanowisko Sądu Apelacyjnego w Poznaniu, wyrażone w uzasadnieniu wyroku
z dnia 4 grudnia 2008 r. (I ACa 814/08, LEX nr 518072) akceptuje ten pogląd. Sąd
ten uznał, że rada nadzorcza nie była upoważniona do podjęcia uchwały ponieważ
przedmiot uregulowany uchwałą nie mieścił się w granicach kompetencji
przyznanych radzie w statucie, a nie dlatego, że wykluczone jest wykonywanie
przez nią jakichkolwiek zadań wykraczających poza zakres wyznaczony w art. 44
pr. spół.
Z tych przyczyn zarzut naruszenia art. 44 w zw. z art. 46 § 2 pr. spół.
nie mógł zostać uwzględniony.
Nieuzasadnione okazały się także zarzuty naruszenia przepisów
procesowych. Sąd Apelacyjny rozważył zasadność apelacyjnego zarzutu
naruszenia art. 4 ust. 2 u.s.m. i wystarczająco jasno wyłuszczył w uzasadnieniu
swoje stanowisko. Ocenił, że przyczyny usprawiedliwiające zmiany wysokości opłat
zostały dostatecznie wyjaśnione przez Sąd pierwszej instancji, co oznacza,
że zaakceptował stanowisko tego Sądu. Podniósł też, że zarzut naruszenia art. 4
ust. 2 u.s.m. nie jest uzasadniony, ponieważ skarżący nie zakwestionował
w apelacji argumentacji Sądu Okręgowego, a więc że nie skonkretyzował w czym
upatruje nieprawidłowość rozumowania tego Sądu, co uniemożliwiło rozważenie
zasadności jego stanowiska. Ponadto należy wskazać, że podnoszona przez
powoda konieczność zawarcia z nim przez spółdzielnię umowy normującej
7
wysokość opłat nie jest zagadnieniem istotnym przy ocenie prawidłowości uchwały
normatywnej stanowiącej akt ogólny, określający wysokość opłat.
Z przytoczonych względów skarga kasacyjna podlegała oddaleniu
na podstawie art. 39814
k.p.c.
Wysokość zasądzonych kosztów pomocy prawnej udzielonej powodowi
z urzędu w postepowaniu kasacyjnym znajduje uzasadnienie w postanowieniach
§ 2, § 11 ust. 1 pkt 1 i § 13 ust. 4 pkt 2 i § 19 rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności
adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy
prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz. 1348 ze zm.)