Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 76/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 17 stycznia 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Anna Kozłowska (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Mirosław Bączyk
SSN Bogumiła Ustjanicz
w sprawie z powództwa P. S. i K. S.
przeciwko Skarbowi Państwa - Prezydentowi Miasta T. i Zakładowi Przemysłu
Drzewnego "R." w T. w likwidacji
o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 17 stycznia 2013 r.,
skargi kasacyjnej powodów
od wyroku Sądu Okręgowego w T.
z dnia 27 października 2011 r.,
oddala skargę kasacyjną i nie obciąża powodów kosztami
postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 30 grudnia 2008 r. Sąd Rejonowy w T. oddalił powództwo
K. S. i P. S. skierowane przeciwko Skarbowi Państwa - Prezydentowi Miasta T. i
Zakładowi Przemysłu Drzewnego „R.” w T. w likwidacji, o usunięcie niezgodności
między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a
rzeczywistym stanem prawnym. Powództwem objęto cztery niżej wskazane księgi
wieczyste, w których, po licznym zmianach dotyczących kształtu, powierzchni,
oznaczenia i numeracji, w ich działach I wpisane zostały, pochodzące z parcel
stanowiących własność R. S. objętych uprzednio wykazem hipotecznym liczba 56
księgi tabularnej T.
1. w KW nr 117727 - działki gruntu oznaczone numerami ewidencyjnymi: nr
33/15, nr 33/16, nr 33/3, nr 51/2, nr 38/5, nr 37/6 i nr 38/12, o łącznej powierzchni
0,6938 ha,
2. w KW nr 124494 - działki oznaczone numerami ewidencyjnymi: nr 33/54,
nr 33/57 i nr 33/58, o łącznej powierzchni 3,8820 ha,
3. w KW nr 124493 – działka ewidencyjna nr 33/32 o powierzchni 0,7581 ha,
4. w KW nr 125898 - działka ewidencyjna nr 33/31 o powierzchni 0,2053 ha.
Przy zakładaniu tych ksiąg, w ich działach II, jako właściciel nieruchomości
wpisany został Skarb Państwa, przy czym w księgach wymienionych wyżej jako
druga, trzecia i czwarta, wpisane zostało prawo użytkowania wieczystego
i własności budynków przysługujące Zakładowi Przemysłu Drzewnego „R.” w T.
Powodowie domagali się usunięcia istniejącej niezgodności przez wykreślenie
właściciela i użytkownika wieczystego i wpisanie ich jako współwłaścicieli po ½
części, z uwagi na nabycie przez nich spadku po R. S., w częściach równych. W
ocenie powodów, wpis na rzecz Skarbu Państwa nastąpił na skutek wadliwego
przyjęcia, że nieruchomości te podlegały działaniu przepisów dekretu Polskiego
Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 12 grudnia 1944 r. – o przejęciu
niektórych lasów na własność Państwa (Dz. U. nr 15, poz. 82 ze zm.), w sytuacji
gdy przepisom dekretu nie podlegały. Nie stanowiły bowiem ani lasu ani gruntu
3
leśnego, a usytuowany był na nich zakład przemysłowy to jest Zakład Przemysłu
Drzewnego Tartak, Stolarnia i Cegielnia „R.” .
Oddalając powództwo Sąd Rejonowy ustalił, że grunty objęte wykazem
hipotecznym liczba 56 księgi tabularnej gminy katastralnej T. należały do Lasów
Prywatnych Dóbr G., stanowiących własność R. S. W związku z wejściem w życie
powołanego wyżej dekretu PKWN, protokołem z dnia 27 stycznia 1945 r. przejęto
na rzecz Skarbu Państwa, będące częścią Dóbr G., wszystkie lasy o łącznej
powierzchni 182,3438 ha, stawy rybne, zakłady przemysłu drzewnego ze
wszystkimi nieruchomościami, inwentarzem ruchomym, w tym znajdujący się na
późniejszej działce nr 33/1, Zakład Przemysłu Drzewnego Tartak, Stolarnia i
Cegielnia „R.". Przejęte na własność Skarbu Państwa parcele położone były w
rewirze II T. W obrębie tego rewiru panował las mieszany o zrębach czystych i
częściowych, o masie około 5000 m3
, 80. letniej kolei rębu, odnowieniu naturalnym
i sztucznym. Przejęte w trybie dekretu ruchomości zostały przekazane
przedsiębiorstwu państwowemu Rejonowi Przemysłu Leśnego w T., natomiast
tartak, stolarnia i cegielnia weszły w skład Dyrekcji Lasów Państwowych.
Uwłaszczenie pozwanego Przedsiębiorstwa, z dniem 5 grudnia 1990 r., nastąpiło
na podstawie decyzji Wojewody M. z dnia 17 października 2006 r. i z dnia 22
czerwca 2007 r.
Powodowie podnosili, że nieruchomość objęta dawną księgą tabularną lwh
[…] gminy katastralnej T., z usytuowanym na niej tartakiem, stolarnią i cegielnią
„R.", nie mogła przejść na własność Skarbu Państwa na podstawie przepisów
dekretu PKWN z dnia 12 grudnia 1944 r., nie spełniała bowiem wymogów uznania
jej za las, grunt leśny, ani nie służyła prowadzeniu gospodarstwa leśnego. Tego
stanowiska Sąd pierwszej instancji nie podzielił, w jego ocenie nieruchomości, o
które chodziło, odpowiadały przesłankom z art. 1 ust. 1 i 2 dekretu. Zgodnie z art. 1
ust. 1 dekretu, na własność Skarbu Państwa przechodziły lasy i grunty leśne o
obszarze ponad 25 ha, stanowiące własność lub współwłasność osób fizycznych i
prawnych. Wraz z lasami i gruntami leśnymi, zgodnie z ust. 2 art. 1 dekretu,
przechodziły na własność Skarbu Państwa, o ile stanowiły własność lub
współwłasność tej samej osoby także wszelkie śródleśne grunty, łąki i wody, grunty
deputatowe administracji i straży leśnej, wszelkie nieruchomości i ruchomości
4
położone na terenie obiektu leśnego, nieruchomości i ruchomości, służące do
prowadzenia gospodarstwa leśnego (zabudowania, urządzenia techniczne,
transportowe, komunikacyjne itp.) niezależnie od swego położenia oraz wszelkie
zapasy materiałowe (remanenty) zarówno w lesie jak i zakładach przemysłowych,
przechodzących na własność Skarbu Państwa. Spod nacjonalizacji wyłączone były
lasy i grunty leśne określone w art. 1 ust. 3, to jest stanowiące własność
samorządu terytorialnego oraz lasy i grunty podzielone prawnie lub faktycznie
przed dniem 1-go września 1939 r. na parcele nie większe niż 25 ha, a stanowiące
własność osób fizycznych, których grunty nie są objęte przepisami artykułu 2 lit. e)
dekretu PKWN z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej (Dz. U.
z 1944 nr 4, poz. 17). Z przepisu art. 1 ust. 3 lit. b dekretu wynikało przeto, że lasy i
grunty leśne należące do osób fizycznych, których grunty były objęte przepisami
art. 2 ust. 1 lit. b dekretu o przeprowadzeniu reformy rolnej, podlegały przejęciu
niezależnie od obszaru.
Dekret miał charakter aktu nacjonalizacyjnego, a przejęcie przez Skarb
Państwa lasów i gruntów leśnych następowało z mocy prawa. Rozporządzenie
Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych z dnia 20 stycznia 1945 r. w sprawie
wykonania dekretu (Dz. U. z 1945 r. Nr 4, poz.16) zobowiązywało Dyrekcję
Naczelną Lasów Państwowych, aby, działając przez właściwe dyrekcje lasów
państwowych, dokonała przejęcia lasów i gruntów leśnych objętych dekretem, przy
czym z czynności przejęcia miał być spisany protokół odpowiadający określonym
wymogom. Protokół taki w odniesieniu do wskazanych gruntów R. S. został spisany
w dniu 27 stycznia 1945 r. Z tego protokołu oraz z protokołu zdawczo-odbiorczego
z oddania przejętych nieruchomości w zarząd i użytkowanie państwowemu
przedsiębiorstwu Rejonowi Przemysłu Leśnego w T. wynikało, że w skład Tartaku,
stolarni i cegielni „R." wchodziły takie urządzenia jak piły tarczowe, trak, maszyna
parowa, obrabiarki, piły taśmowe, heblarki, frezerki, maszyna do fabrykacji
parkietów, ceglarka mechaniczna, a także inne maszyny i środki transportowe.
Tartak w powiązaniu ze stolarnią i cegielnią służyły do przeróbki i obróbki drewna, a
obecność innych urządzeń wskazywała, że jego działalność ta obejmowała
dziedziny powiązane funkcjonalnie, a więc i gospodarczo i ekonomicznie, z lasem.
Tartak, stolarnia i cegielnia służyły przeto do prowadzenia gospodarstwa leśnego w
5
rozumieniu art. 1 ust. 2 lit. d) dekretu. Ostatecznie Sąd I Instancji uznał, że przejęte
na własność Skarbu Państwa tereny stanowiły las w rozumieniu art. 1 dekretu
PKWN z dnia 12 grudnia 1944 r., a Zakład Przemysłu Drzewnego Tartak, Stolarnia
i Cegielnia „R." mieścił się w przesłance służenia do prowadzenia gospodarstwa
leśnego.
Apelacja powodów od tego wyroku została oddalona wyrokiem Sądu
Okręgowego w T. z dnia 27 października 2011 r. Po uzupełnieniu postępowania
dowodowego, przez zasięgnięcie opinii biegłego leśnika i biegłego geodety, Sąd
Okręgowy dokonując oceny materiału dowodowego nie podzielił oceny Sądu
pierwszej instancji co do tego, że nieruchomość, na której zlokalizowany był tartak,
stanowiła las. Nie oznaczało to jednak wyłączenia nieruchomości spod działania
przepisów dekretu. Sąd, odwołując się do opinii biegłego leśnika, wskazał, że
wszystkie trzy obiekty wraz z gruntami, na których były położone, służyły do
prowadzenia gospodarstwa leśnego w rozumieniu art. 1 ust. 2 pkt d) dekretu.
Gospodarstwo leśnie R. S. obejmowało około 6500 ha lasów. Tartak, stolarnia i
cegielnia były potrzebom tego gospodarstwa podporządkowane funkcjonalnie,
administracyjnie i organizacyjnie, stąd więzy ekonomiczne były oczywiste; obiekty
te przetwarzały surowce naturalne pozyskiwane z lasów. Tego rodzaju działalność
pozwalała osiągnąć większy zysk ze sprzedaży produktów i półproduktów, miały
one bowiem większą wartość niż nieobrobiony surowiec. Sąd Okręgowy odwołał się
nadto do zakresu pojęcia gospodarstwa leśnego wynikającego z dekretu
Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 30 września 1936 r. – o państwowym
gospodarstwie leśnym (Dz. U. Nr 75, poz. 533), w którego przepisach za takie
gospodarstwo poczytano również związane funkcjonalnie z lasami i gruntami
leśnymi zakłady przemysłowe służące do prowadzenia tego gospodarstwa. Brak
różnic pomiędzy gospodarstwem leśnym prywatnym a państwowym, poza
nieistotną tu strukturą własnościową, pozwalał, zdaniem Sądu, na przyjęcie, że
tartak, stolarnia i cegielnia wchodziły w skład gospodarstwa leśnego jako służące
do jego prowadzenia. Ocena taka musiała przeto skutkować oddaleniem
powództwa.
Ponadto, zdaniem Sądu Odwoławczego, jeszcze dalsze dwie okoliczności
prowadziły do oddalenia powództwa. Sąd Okręgowy wskazał, że w trzech księgach
6
wieczystych widnieje wpis użytkowania wieczystego (z własnością budynków)
dokonany na rzecz pozwanego Zakładu Przemysłu Drzewnego „R.” w T., który to
pozwany w apelacji powołał się na rękojmię wiary publicznej ksiąg wieczystych.
Rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych chroni nabyte przez tego pozwanego
prawo. Ponadto, zważywszy, że wpisy na rzecz tego pozwanego nastąpiły na
podstawie decyzji administracyjnych, a do daty wyrokowania decyzje te nie zostały
wzruszone w trybie administracyjnym, wywołują skutki prawne; sąd powszechny
związany jest decyzjami administracyjnymi. Stąd też te dodatkowe okoliczności
wyłączyły, w odniesieniu do wpisów w trzech księgach wieczystych, możliwość
uwzględnienia powództwa.
W skardze kasacyjnej od wyroku Sądu Okręgowego, opartej na obu
podstawach z art. 3983
§ 1 k.p.c., powodowie, w ramach podstawy naruszenia
prawa materialnego zarzucili naruszenie: art. 5, art. 6 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 6 lipca
182 r. - o księgach wieczystych i hipotece (tekst jedn. Dz. U. z 2001 r. Nr 124, poz.
1361 ze zm., dalej jako u.k.w.h.) i w związku z art. 27 oraz art. 200 ustawy
o gospodarce nieruchomościami (tekst jedn. Dz. U z 2010 r. Nr 101, poz. 651
ze zm., dalej jako u.g.n.), art. 65 § 1 k.c. a także art. 1 ust. 2 pkt d) dekretu PKWN
z 12 grudnia 1944 r. o przejęciu niektórych lasów na własność Skarbu Państwa
(Dz. U nr 15, poz. 82 ze zm.) oraz art. 2 tego dekretu w związku z art. 200 u.g.n.
i art. 16 k.p.a. oraz art. 231 k.c. (przy czym w tym ostatnim wypadku skarżący
mieli na uwadze prawdopodobnie art. 232 k.c., ponieważ w sprawie w ogóle nie
powstało zagadnienie roszczeń związanych z zabudową gruntu przez posiadacza
samoistnego).
W ramach podstawy naruszenia przepisów postępowania skarżący zarzucili
naruszenie art. 233 w związku z art. 316 k.p.c., art. 127 k.p.c. w związku z art. 65
k.c., art. 232 w związku z art. 6 k.c., art. 278 k.p.c., również w związku z art. 382
i art. 391 k.p.c., art. 358, art. 386 § 4 k.p.c.
We wnioskach kasacyjnych skarżący domagali się uchylenia zaskarżonego
wyroku i orzeczenie co do istoty sprawy przez uwzględnienie powództwa
ewentualnie uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania.
7
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna podlegała oddaleniu, mimo że cześć podniesionych w niej
zarzutów, tak naruszenia prawa procesowego jak i materialnego, jest uzasadniona.
O oddaleniu skargi zdecydowały nieskuteczne, nietrafne, zarzuty błędnej wykładni
art. 1 ust. 2 dekretu PKWN z dnia 12 grudnia 1944 r. o przejęciu niektórych lasów
na własność Państwa (Dz. U. nr 15, poz. 82 ze zm.), a także nietrafny zarzut
naruszenia art. 278 k.p.c. Czyniąc zarzut naruszenia art. 278 k.p.c., skarżący
dowodzili, że sąd posłużył się opinią biegłego leśnika jako samodzielnym źródłem
ustaleń faktycznych w zakresie wykorzystywania przez właściciela, przed wojną,
spornych nieruchomości dla zwiększenia dochodowości lasów, co nie wynikało
z materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie.
Art. 278 k.p.c. dopuszcza przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego
wówczas, gdy sąd ma w sprawie do czynienia z wypadkiem wymagającym
wiadomości specjalnych. Biegły, w okolicznościach sprawy, wypowiedział się
o zdarzeniach z przeszłości, o sposobie gospodarowania przez właściciela w jego
dobrach i o funkcji zakładów, w postaci tartaku, stolarni i cegielni, jakie zakłady
te pełniły w gospodarstwie leśnym księcia S., wskazując przy tym, że zakłady te
były uwzględniane w planach urządzania gospodarstwa leśnego. Takiej wypowiedzi
biegłego i jej zakresu nie można zasadnie podważać, ani czynić skutecznie zarzutu
sądowi co do źródła ustaleń faktycznych. Biegły nie był powołany do dokonywania
ocen prawnych i ich nie dokonywał, natomiast jego fachowa wiedza, również
historyczna, mogła być podstawą poczynienia ustaleń faktycznych. Te ustalenia
natomiast trafnie zostały przez Sąd odwoławczy odniesione do uregulowań dekretu,
po to, aby można było dokonać oceny czy tego rodzaju zakłady, z racji
wykonywanych przez nie czynności, mogły być potraktowane jako objęte
działaniem dekretu.
Nie ma podstaw do podzielenia stanowiska skarżących, że przewidziane
w przepisach dekretu z 12 grudnia 1944 r. związanie wymienionych
zakładów z gospodarstwem leśnym, dla objęcia ich działaniem dekretu, należy
rozumieć niejako jednokierunkowo, to jest, że zakłady takie podlegały przejęciu
o ile służyły do prowadzenia gospodarstwa leśnego. Jeżeli natomiast
8
gospodarstwo leśne służyło ich prowadzeniu, wówczas nie podlegały one
przejęciu, co powinno mieć zastosowanie w odniesieniu do tartaku, stolarni
i cegielni „R.”. Takie jednokierunkowe rozumienie, niewątpliwych przecież,
powiązań funkcjonalnych i gospodarczych pomiędzy wszelkimi nieruchomościami
(art. 1 ust.1 i ust. 2 pkt a-c dekretu) oraz zabudowaniami, urządzeniami
technicznymi itp. (art. 1 ust. 2 d) dekretu), nie daje się wyprowadzić ze stanu
prawnego, jaki istniał w chwili wejścia w życie dekretu. Nie można przyjąć,
że twórcy dekretu nie korzystali z pojęć prawnych funkcjonujących w przepisach
prawnych wówczas obowiązujących, a nadto, że stworzyli uregulowanie, którego
celem było zawężenie zakresu przejmowanych na rzecz Skarbu Państwa
majątków. Sąd Najwyższy nie zamierza dokonywać rozszerzającej wykładni
przepisów dekretu, niemniej jednak wola ustawodawcy, nawet jeżeli był to
ustawodawca obcy ideologicznie, nie może być pominięta zważywszy na
pozostawanie w mocy skutków wywołanych działaniem dekretu (por. art. 6 ustawy
z dnia 28 lipca 1990 r. - o zmianie ustawy Kodeks cywilny, Dz. U. Nr 55, poz. 321).
Brak na gruncie wykładni językowej pełnej jasności co do zakresu art. 1 ust. 2
dekretu, nakazywał uwzględnienie wyników wykładni systemowej. Korzystając
z porządku prawnego obowiązującego w chwili wejścia w życie dekretu, w ślad za
Sądem Okręgowym, odwołać się należy do uregulowań zawartych w przepisach
dekretu Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 30 września 1936 r. - o państwowym
gospodarstwie leśnym (Dz. U. Nr 75, poz. 533 ze zm.). Przedwojenny
ustawodawca nie uregulował kompleksowo, z oczywistych względów, zasad
prowadzenia prywatnego gospodarstwa leśnego, uregulował jednak gospodarkę
w państwowym gospodarstwie leśnym. Ponieważ nie ma żadnych podstaw dla
przyjęcia, że w zakresie przedmiotowym oba gospodarstwa wykazywały jakieś
istotne różnice, przepisy dotyczące gospodarstwa leśnego państwowego stanowią
wskazówkę dla oznaczeniu przede wszystkim zakresu pojęcia gospodarstwa
leśnego. I tak, w art. 2 ust. 1 tego dekretu wskazano, że państwowe gospodarstwo
leśne obejmuje lasy i grunty leśne wraz ze związanymi z nimi gospodarczo
gruntami nieleśnymi oraz innymi nieruchomościami i ruchomościami służącymi
do prowadzenia tego gospodarstwa, po czym, dalej, w nawiasie,
ustawodawca wymienił jako służące do prowadzenia tego gospodarstwa: zakłady
9
przemysłowe, urządzenia techniczne, transportowe, komunikacyjne itp. Z kolei
w art. 14 powołanego dekretu, w części zatytułowanej „Zasady prowadzenia
państwowego gospodarstwa leśnego” wskazano, że państwowe gospodarstwo
leśne może prowadzić przemysłowy przerób drewna i innych surowców własnych
w rozmiarach, jakie będą potrzebne dla zapewnienia rentowności
gospodarstwa leśnego. W świetle przepisów tego rozporządzenia gospodarstwo
leśne to nie tylko las rozumiany jako grunt z drzewostanem oraz grunt
leśny i inne składniki wymienione w przepisie, ale powiązana funkcjonalnie,
organizacyjnie i gospodarczo w organizm nazwany gospodarstwem całość, wraz
z zakładami, które służą prowadzeniu tej całości, w sposób zapewniający jej
rentowność. Dla takiego właśnie organizmu rozporządzenie przewidziało „Zasady
prowadzenia państwowego gospodarstwa leśnego”. Powoływane przez skarżących
Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 czerwca 1927 r. -
o ochronie lasów, niestanowiących własności Państwa (Dz. U. z 1932 r., Nr 111,
poz. 932 ze zm.), posługując się pojęciem gospodarstwa leśnego nie zawierało
jednak definicji takiego gospodarstwa, a dotycząc lasów i gruntów leśnych, mogłoby
sugerować, że w wypadku własności prywatnej gospodarstwo leśne ogranicza się
tylko do lasów i gruntów leśnych. Z takiego zakresu regulacji nie można jednak
wyciągać wniosku, że prywatne gospodarstwo leśne obejmowało tylko las i grunty
leśne. Przedwojenny ustawodawca nie miał podstaw prawnych dla nakazania
właścicielowi lasu stania się właścicielem tartaku czy też innego zakładu
przetwarzającego płody leśne, ale nakazując mu, w przepisach powołanego
rozporządzenia, tworzenie planów urządzenia gospodarstwa leśnego czyli
zmuszając właściciela do zaplanowania m.in. ilości pozyskanego drewna
i pozostałych pożytków wymuszał tym samym zaplanowanie nie tylko ich zbytu
ale i przetworzenia. Zbyt i przetworzenie prowadziły do pozyskania środków
pieniężnych przeznaczanych niewątpliwie również dla pokrycia kosztów gospodarki
leśnej; ta nie odbywała się przecież bez kosztów. Jeżeli więc właściciel lasu był
właścicielem tartaku, tartak stawał się przynależnością gospodarstwa leśnego, przy
jego bowiem pomocy było prowadzone gospodarstwo leśne; związanie
funkcjonalne, gospodarcze i ekonomiczne jest tu dwukierunkowe. Trafnie więc
Sąd Okręgowy dostrzegł, że nie było podstawy dla czynienia rozróżnienia między
10
gospodarstwem leśnym państwowym a prywatnym w zakresie sposobu
gospodarowania i więzi istniejących pomiędzy tworzącymi to gospodarstwo
składnikami majątkowymi.
Zwrócić należy uwagę, że wynikający z dekretu PKWN z 12 grudnia 1944 r.
zakres przejęcia pokrywa się z przepisami powoływanego przez skarżących
rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 czerwca 1927 r. o ochronie
lasów, niestanowiących własności Państwa, tylko w art. 1 ust. 1 dekretu; i tu i tu jest
bowiem mowa o lasach i gruntach leśnych. Szerszy zakres dekretu jest
niewątpliwy, wyraźnie wynika już z uregulowania ujętego w art. 1 ust. 2 pkt a-c,
przy czym pkt d) wyraziście wskazuje się na objęcie jego działaniem również
zakładów (verba legis: nieruchomości z zabudowaniami oraz urządzenia
techniczne, transportowe, komunikacyjne itp.) służących prowadzeniu
gospodarstwa leśnego, niezależnie od położenia tych zakładów (a więc położonych
również poza nieruchomościami z art. 1 ust. 1 jak i poza nieruchomościami z art. 1
ust. 2 pkt a-c). Przepisy rozporządzenia nie regulowały, z przedstawionych wyżej
przyczyn, żadnych zagadnień związanych z zakładami służącymi do prowadzenia
gospodarstwa leśnego, zatem w tych przepisach nie można było poszukiwać pełnej
odpowiedzi na pytanie o jakie zakłady chodziło. Przepisy tego rozporządzenia
nie były więc wystarczające dla dokonywania wykładni systemowej, stąd potrzeba
wykorzystania przepisów dekretu z 30 września 1936 r. Odczytanie przeto zakresu
pkt d) art. 1 ust. 2 dekretu PKWN przy zastosowaniu wykładni językowej,
systemowej i celowościowej prowadzi do wniosku, że dekretem objęto
również zakłady przetwarzające, w stopniu podstawowym, surowiec
pochodzący z lasu. Można dodać, że i ten surowiec, przetworzony lub jeszcze
nie przetworzony, również przeszedł na własność Skarbu Państwa, co wynikało
z pkt e) art. 1 ust. 2 dekretu.
Nie można też pominąć, że Państwo Ludowe przejmując dekretem
z 12 grudnia 1944 r. w istocie gospodarstwa leśne - dla tych przejętych
gospodarstw leśnych (oraz dla gospodarstw leśnych już do Państwa należących)
stworzyło uregulowania prawne w postaci ustawy z dnia 20 grudnia 1949 r. –
o państwowym gospodarstwie leśnym (Dz. U. Nr 63, poz. 494 ze zm.). Przepis art.
1 ust. 1 tej ustawy wskazuje, że gospodarstwo leśne obejmuje również zakłady
11
przemysłu leśnego. Z kolei w art. 6 ust. 2 pkt b) jest mowa o przerobie, zbycie,
transporcie drewna i „użytków ubocznych” gospodarstwa leśnego, natomiast
w rozdziale 2, zatytułowanym ,,Zagospodarowanie państwowego gospodarstwa
leśnego”, w art. 10 wyraźnie wskazano, że z gospodarstwem leśnym są związane
gospodarczo tartaki, fabryki okien i sklejek, fabryki płyt pilśniowych, heblarnie,
skrzynkarnie, beczkarnie niezbędne dla pierwiastkowej mechanicznej obróbki
drewna, a dla celów racjonalnego użytkowania innych płodów leśnych będą
prowadzone w ramach państwowego gospodarstwa leśnego zakłady ekstrakcji
i destylacji karpiny, destylarnie żywicy, a także przemiału torfu. Uregulowanie takie
wskazuje, że w skład państwowych gospodarstw leśnych weszły te wszystkie
składniki jakie odjęto prywatnym właścicielom dekretem z 1944 r.
W świetle powyższego uzasadnione było, w okolicznościach sprawy,
przyjęcie, że na podstawie art. 1 ust. 2 pkt d) dekretu, na własność Skarbu Państwa
przeszły również te nieruchomości, na których znajdowały się należące do
poprzednika prawnego powodów tartak, stolarnia i cegielnia „R.”, jako zakład
funkcjonalnie i gospodarczo związany z lasem, służący do prowadzenia
gospodarstwa leśnego.
Powyższe powoduje, że skarżący nie dowiedli skutecznie, iż nieruchomości,
o które w sprawie chodziło, nie były objęte działaniem dekretu, a więc nie stały się
własnością Skarbu Państwa. Nieskuteczność tych twierdzeń prowadziła przeto do
oddalenia powództwa i czynią też one nieskuteczną skargę kasacyjną, mimo
że, jak na wstępie wskazano, część podniesionych w niej zarzutów jest
uzasadniona.
I tak, skarżący trafnie kwestionują pogląd Sądu Okręgowego,
że częściowemu uwzględnieniu powództwa sprzeciwiała się nadto, działająca na
korzyść pozwanego Zakładu Przemysłu Drzewnego „R.” w T., rękojmia wiary
publicznej ksiąg wieczystych. Uszło uwagi Sądu, że pozwany Zakład uzyskał
użytkowanie wieczyste i własność budynków na podstawie decyzji administracyjnej
wydanej na podstawie art. 200 u.g.n. Przepis ten odwołuje się do nabycia
przez państwowe osoby prawne użytkowania wieczystego i własności budynków
na podstawie art. 2 ustawy z dnia z dnia 29 września 1990 r. o zmianie ustawy
12
o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (Dz. U. Nr 179, poz. 464
ze zm.), a zatem do nabycia tych praw ex lege, z dniem 5 grudnia 1990 r. Wpis do
księgi wieczystej praw powstałych z mocy ustawy nie jest objęty ochroną z art. 5
u.k.w.h. Powołany przepis ochrony tej udziela tylko nabyciu prawa przez czynność
prawną, a zatem przez czynność zdziałaną w obrocie powszechnym. Ponadto,
co trafnie skarżący podnoszą, pozwany Zakład Przemysłu Drzewnego „R.” w T. nie
powoływał się na rękojmię wiary publicznej ksiąg wieczystych. Pozwany w apelacji
jedynie wskazał, że to Skarb Państwa, reprezentowany przez Wojewodę, działając
w zaufaniu do prawidłowości wpisu swego prawa do księgi wieczystej, wydał
decyzję potwierdzającą uwłaszczenie pozwanego. Nie było podstaw do przypisania
tej wypowiedzi innego znaczenia niż jej jasne brzmienie i to znaczenia o skutkach,
jak wynikało z uzasadnienia zaskarżonego wyroku, decydujących o treści
rozstrzygnięcia. Powołanie się przez nieuprawnionego na nabycie przez niego
prawa w warunkach działania art. 5 u.k.w.h. w procesie następuje w uwzględnieniu
stanowiska takiego podmiotu, a nie z urzędu. Skarżący również trafnie wskazują na
pozostałe usterki rozumowania Sądu związane z instytucją rękojmi wiary publicznej
ksiąg wieczystych, to jest pominięcie, że ochrona na tej podstawie przysługuje
tylko nabywcy działającemu w zaufaniu do treści księgi wieczystej, co oznacza
potrzebę istnienia zarówno dobrej wiary nabywcy jak i istnienia, w chwili
dokonywania czynności, księgi wieczystej z wpisem prawa. Biorąc jednak pod
uwagę, że pozwany Zakład nie nabył prawa na podstawie czynności prawnej, nie
ma potrzeby szerszego odnoszenia się do tych słusznych, co do zasady, ale
ostatecznie nie pływających na treść rozstrzygnięcia, zarzutów apelacji .
Dla uzgodnienia księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym,
w sytuacji, gdy podstawę wpisu stanowiła ostateczna decyzja administracyjna
niezbędne jest wzruszenie tej decyzji we właściwym postępowaniu
administracyjnym; sąd powszechny jest bowiem związany decyzją administracyjną.
Skarżący podnoszą, że Sąd Okręgowy, wyrażając ten pogląd, przeoczył,
że wniosek skarżących o zawieszenie postępowania w sprawie, do czasu
zakończenia postępowania administracyjnego, zmierzającego do wzruszenia
decyzji uwłaszczeniowych, został przez Sąd pierwszej instancji oddalony,
co uniemożliwiło im wykazanie w postępowaniu sądowym, iż podstawa wpisu
13
użytkowania wieczystego upadła. Również i powyższe nie miało ostatecznie
znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy; co prawda decyzje administracyjne
stanowiące podstawę wpisu użytkowania wieczystego nie zostały skutecznie
podważone to jednak prawidłowość przejęcia spornych nieruchomość przez Skarb
Państwa w trybie dekretu z dnia 12 grudnia 1944 r. pozostała decydująca dla treści
rozstrzygnięcia.
Z przedstawionych przeto względów Sąd Najwyższy, na podstawie art. 39814
k.p.c. oddalił skargę kasacyjną.
Uwzględniając szczególny charakter sprawy, nie obciążono powodów
kosztami postępowania kasacyjnego (art. 102 k.p.c.).