Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 8 marca 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Łodzi I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 8 marca 2013 r. w Łodzi

na rozprawie

sprawy z powództwa J. F. (1), J. T., K. F. (1)

i K. F. (2)

przeciwko P. Z., M. Z., W. Ł.

o ustalenie nieważności umowy

na skutek apelacji powódki J. F. (1)

od wyroku Sądu Okręgowego w Łodzi

z dnia 7 sierpnia 2012 r. sygn. akt I C 1318/11

1.  oddala apelację;

2.  nie obciąża powódki J. F. (1) obowiązkiem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego na rzecz pozwanych;

3.  przyznaję ze Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Łodzi na rzecz adwokat E. S. prowadzącej Kancelarię Adwokacką w S. i radcy prawnego D. L. prowadzącej Kancelarię Radcy Prawnego w Ł. kwoty po 6.642,00 (sześć tysięcy sześćset czterdzieści dwa) złote brutto tytułem nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu powódce J. F. (1) i pozwanej W. Ł. w postępowaniu apelacyjnym.

I ACa 1220/12

U Z S A D N I E N I E

J. F. (1) w ostatecznie sprecyzowanym żądaniu wniosła o ustalenie nieważności umowy sprzedaży nieruchomości położonej w Z. gmina K., stanowiącej działkę gruntu o nr ewidencyjnym 11/2 o powierzchni 1,74 ha, dla której Sąd Rejonowy w Rawie Mazowieckiej prowadzi księgę wieczystą o nr (...) (założonej w wyniku odłączenia działki o nr (...) z księgi wieczystej o nr (...)) zawartej pomiędzy pozwanymi W. Ł. a P. Z. i M. Z. w dniu 19.X.2005 r w Kancelarii Notarialnej notariusza H. Ł. w W. Rep. (...)- z uwagi na jej sprzeczność z zasadami współżycia społecznego, tj. zawarcie w celu uniemożliwienia realizacji roszczeń powodów, naruszenia zasady uczciwości, pewności obrotu, poszanowania orzeczeń sądu i prawa, poszanowania interesu drugiego podmiotu, a nadto z uwagi na jej pozorność, gdyż nieruchomość jest cały czas w posiadaniu J. F. (2) i czynność ta miała na celu utrzymanie go w tym władaniu nieruchomością. Jednocześnie pełnomocnik z urzędu powódki J. F. (1) cofnął - za zgodą pozwanych - pozew odnośnie roszczenia o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną.

Powódka J. T. i powód K. F. (1) wnosili ostatecznie o ustalenie nieważności w/w umowy sprzedaży nieruchomości położonej w Z. gmina K. z dnia 19.X.2005 r. (Rep. (...)), zaś przedstawicielka ustawowa małoletniego powoda K. F. (2), tj. M. M. (1) pozostawiła pozew do uznania Sądu.

Wszyscy pozwani wnosili o oddalenie powództwa.

Zaskarżonym wyrokiem z 7 sierpnia 2012 roku Sąd Okręgowy oddalił powództwo.

Powyższe rozstrzygnięcie zapadło na podstawie następujących ustaleń faktycznych:

J. i S. małżonkowie F. w dniu 5.XI.1991 r. zawarli z J. F. (2) umowę, na mocy której przenieśli na rzecz syna J. F. (2) własność gospodarstwa rolnego położonego we wsi Z., gmina K. oznaczonych działkami nr: (...) o łącznej powierzchni 4,87 ha.

Wyrokiem z dnia 28.VIII.2001 r. Sąd Okręgowy w Łodzi XIII Wydział Cywilny z/s w S. w sprawie o sygn. akt XIII C 199/01 oddalił powództwo J. i S. małżonków F. przeciwko J. F. (2), W. i D. Ł. o ustalenie nieważności umowy. W toku w/w postępowania w sprawie z powództwa J. i S. małżonków F. przeciwko J. F. (2), W. i D. małżonkom Ł. o ustalenie nieważności umowy, Sąd Okręgowy w Łodzi XIII Wydział Cywilny I z/s w S. postanowieniem z dnia 5.IX.2000 r. zabezpieczył powództwo J. i S. małżonków F. przez wpisanie ostrzeżenia w dziale III księgi wieczystej KW nr (...) prowadzonej przez Sąd Rejonowy w Rawie Mazowieckiej o toczącym się postępowaniu w sprawie, które to postanowienie wpłynęło do Sądu Rejonowego w Rawie Mazowieckiej w dniu 10X2000 r., zaś w dniu 11.X.2000 r. dokonano wpisania w/w ostrzeżenia w i dziale III księgi wieczystej KW nr (...) prowadzonej przez Sąd Rejonowy w Rawie Mazowieckiej, o czym W. Ł. została zawiadomiona w dniu 24X2000 r. Przez okres 5 lat po zawarciu umowy, strony żyły zgodnie, nie dochodziło pomiędzy nimi do żadnych konfliktów, ani nieporozumień. Sytuacja uległa diametralnej zmianie po tym, jak pozwany J. F. (2) zdecydował się na nieformalny związek z siostrą pozwanej W. Ł., tj. M. P. nie akceptowali tego związku i na tym tle dochodziło do kłótni i awantur, które stawały się coraz bardziej gwałtowne. Podczas ich trwania strony obrzucały się obelgami, dochodziło też do rękoczynów. Następstwem powyższego stanu było wystąpienie przez J. i

S. małżonków F. z pozwem o odwołanie darowizny uczynionej na rzecz syna J.. Postępowanie w tejże sprawie o odwołanie darowizny zakończyło się ostatecznie oddaleniem powództwa w sprawie o sygn. akt I C 579/96 byłego Sądu Wojewódzkiego w Skierniewicach. W grudniu 1998 r. S. i J. F. (1) wnieśli pozew przeciwko J. F. (2)
o rozwiązanie umowy przeniesienia własności gospodarstwa rolnego
- z uwagi na to, że J. F. (2) znęcał się fizycznie i moralnie nad powodami w okresie od dnia LXII. 1997 r - do dnia 28.111.1998 r., za co został skazany prawomocnym wyrokiem karnym w sprawie o sygn. akt II K 172/98 Sądu Rejonowego w Rawie Mazowieckiej, a nadto w sprawie o sygn. akt II K 4/98 Sądu Rejonowego w Rawie Mazowieckiej postawiono mu zarzut wielokrotnego znieważania rodziców przez używanie wobec nich słów obelżywych i naruszanie ich nietykalności cielesnej poprzez popychanie oraz szarpanie odzieży i postępowanie w tejże sprawie zostało warunkowo umorzone. Sporne gospodarstwo rolne pozwany J. F. (2) uprawiał do przełomu lat 1998/99, zaś dalsza uprawa nie była możliwa, gdyż uniemożliwiali ją jego rodzice. W trakcie wykonywanych prac polowych dochodziło do awantur i obrzucania pozwanego kamieniami. Brak możliwości uprawiania gospodarstwa rolnego oraz ciągły konflikt z rodzicami, który doprowadził do tego, iż pozwany J. F. (2) od ponad 3 lat nie mieszka
w tymże gospodarstwie - przesądziły o podjęciu decyzji o jego sprzedaży. W dniu 29.IV. 1999 r. J. F. (2) zbył gospodarstwo pozwanej W. Ł. za kwotę 30.000 zł i kwotę tę otrzymał od pozwanej W. Ł.. Mimo zmiany właściciela nieruchomości, powodowie nadal uniemożliwiali wykonywanie jakichkolwiek prac polowych. Sporną nieruchomość W. Ł. kupiła z myślą o osiedleniu się na niej po przejściu na emeryturę. Po zawarciu umowy pozwana ta nie była wzywana przez Urząd Skarbowy do podwyższenia opłaty związanej z zakupem. Sąd I instancji ostatecznie oddalił powództwo oparte na przepisie art. 527 kc, uznając iż nie ma on zastosowania w sprawie.

Na skutek apelacji powodów, wyrokiem z dnia 25.VI.2002 r. Sąd Apelacyjny w Łodzi oddalił ich apelację od wyroku z dnia 28.VIII.2001 r. Sądu Okręgowego w Łodzi XIII Wydział Cywilny z/s w S. w sprawie o sygn. akt XIII C 199/01.

Pismem z dnia 30.1.2003 r. pozwana W. Ł. wniosła o wykreślenie wpisanego w księgę wieczystą ostrzeżenia o toczącym się postępowaniu, wobec treści prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 28. VIII.2001 r. oddalającego powództwo J. i S. małżonków F. przeciwko J. F. (2) oraz małżonkom Ł. o ustalenie nieważności umowy. Na skutek w/w wniosku W. Ł., Sąd Rejonowy w Rawie Mazowieckiej w dniu 4.II.2003 r. dokonał wykreślenia ostrzeżenia o toczącym się postępowaniu, o czym zawiadomił: w dniu 18.11.2003 r. J. F. (1), w dniu 18.11.2003 r. J. F. (2), w dniu 18.11.2003 r. S. F. i w dniu 17.11.2003 r. W. Ł.. J. F. (2), po otrzymaniu odpisu pozwu w sprawie z powództwa J. i S. małżonków F. o rozwiązanie umowy przeniesienia własności gospodarstwa rolnego, który to pozew został wniesiony do Sądu w grudniu 1998r - zbył w dniu 29.IV. 1999 r. własność przedmiotowego gospodarstwa rolnego na rzecz W. Ł..

Wyrokiem z dnia 29.XI.2004 r. wydanym w sprawie o sygn. akt II K 132/03, Sąd Rejonowy w Rawie Mazowieckiej skazał J. F. (2) na karę 10 miesięcy pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na okres 3 lat za to, że w dniu 21.X.2002 r. w Z. dokonał pobicia ojca S. F. w ten sposób, że uderzał kilkakrotnie pokrzywdzonego gumową rurką w głowę oraz zadrapał ręką twarz, w wyniku czego S. F. doznał obrażeń ciała w postaci uszkodzenia powieki dolnej skutkujące ropniem powieki z następującym jej wywinięciem, co spowodowało naruszenie czynności narządów ciała, to jest o czyn z art. 157 § 1 k.k.

Wyrokiem z dnia 29.XI.2004 r. wydanym w sprawie o sygn. akt XIII C 668/04, Sąd Okręgowy w Łodzi XIII Wydział Cywilny z siedzibą
w S. zobowiązał J. F. (2) do złożenia oświadczenia woli o przeniesieniu na rzecz J. i S. małżonków F. prawa własności zabudowanej nieruchomości rolnej położonej we wsi Z., gmina K. składającej się z działek oznaczonych numerami (...)
o powierzchni 4,87 ha.

W dniu 7.IV.2003 r. pozwana W. Ł. złożyła wniosek o wydanie jej odpisu z księgi wieczystej Kw nr (...) z Sądu Rejonowego w Rawie Mazowieckiej, celem przedłożenia do notariusza, upoważniając do odbioru odpisu tejże księgi wieczystej swoją siostrę M. M. (1). Następnie, aktem notarialnym z dnia 2.IX.2005 r. sporządzonym przed notariuszem w W., tj. H. Ł., W. Ł. sprzedała na rzecz P. i M. małżonków Z. własność niezabudowanej nieruchomości położonej we wsi Z., gmina K., stanowiącej działkę oznaczoną nr ewidencyjnym 11/2 o powierzchni 1,74 ha za cenę 85.000 zł. Sprzedaż ta nastąpiła pod warunkiem, że Agencja Nieruchomości Rolnych Skarbu Państwa nie wykona prawa pierwokupu.
Z kolei, na podstawie zawartej w formie aktu notarialnego umowy z dnia 19.X.2005 r sporządzonej także przed notariuszem w W. H. Ł., W. Ł., wykonując zobowiązanie z warunkowej umowy sprzedaży z dnia 2.IX.2005 r., przeniosła na rzecz P. i M. małżonków Z. własność niezabudowanej nieruchomości położonej we wsi Z., gmina K., stanowiącej działkę oznaczoną nr ewidencyjnym 11/2 o powierzchni 1,74 ha. P. i M. Z. oświadczyli, że na przeniesienie własności wyrażają zgodę, a nabycia dokonują z majątku wspólnego na zasadach wspólności ustawowej. Na poczet ceny kupujący zapłacili sprzedającej przed podpisaniem umowy warunkowej sprzedaży kwotę 20.000 zł, a resztę ceny w kwocie 65.000 zł kupujący zapłacili sprzedającej przed podpisaniem umowy przenoszącej własność tejże nieruchomości.

W 2005 roku W. B. pokazywał pozwanym Z. mapy z działkami i w terenie umiejscowił działkę w Z.. W księdze wieczystej tejże nieruchomości nie było wpisanego zawiadomienia o toczącym się procesie, lecz była wpisana służebność, która jednak nie dotyczyła tej konkretnej działki. Pozwani Z. przyjechali obejrzeć nieruchomość w Z. przed jej nabyciem, a po jej nabyciu już tam nie bywali z W. B.. Uzgodnienia stanowisk w sprawie sprzedaży przedmiotowej nieruchomości - trwały parę miesięcy poczynając od wiosny - do października 2005 r. Chodziło o zgromadzenie funduszy przez kupujących. Nieruchomość została sprzedana za cenę z ogłoszenia, nic nie zostało utargowane przez kupujących. Dosyć dużo osób interesowało się tą nieruchomością ze względu na jej korzystne położenie. We wrześniu 2005 r wszystkie potrzebne dokumenty do sprzedaży przedmiotowej nieruchomości zostały złożone przez W. B. w Kancelarii Notarialnej w W., gdzie został sporządzony pierwszy akt notarialny, tj. warunkowa umowa sprzedaży, zaś po miesiącu, tj. gdy Agencja Nieruchomości Rolnych nie skorzystała z prawa pierwokupu, została zawarta umowa przeniesienia własności przedmiotowej nieruchomości przez W. Ł. na rzecz pozwanych Z.. Dostarczone przez W. Ł. dokumenty (wypis z planu zagospodarowania przestrzennego, wypis z rejestru gruntów wraz z wyrysem mapy i odpis z księgi wieczystej, w którym jako właściciel nieruchomości figurowała W. Ł.), W. B. zawiózł do notariusza i zostały one sprawdzone przez notariusza, który uznał, że nie było żadnych przeciwwskazań do sporządzenia tegoż aktu notarialnego. Notariusz sprawdzał też dział III tej księgi wieczystej, ale nie było tam wpisanego zawiadomienia o toczącym się procesie. Przedmiotowa transakcja z dnia 19.10.2005 r. odbyła się w Kancelarii Notarialnej w W., została uiszczona cała kwota sprzedaży przedmiotowej nieruchomości przez pozwanych Z. i na rzecz W. Ł., przy czym przy pierwszej umowie warunkowej została zapłacona część ceny gruntu, zaś przy drugiej umowie reszta tej ceny. Umowa przedwstępna była zawarta także w kancelarii notarialnej.

M. M. (1) od około 14 lat jest konkubiną J. F. (2) i z tego związku mają oni wspólnego małoletniego syna - powoda K. F. (2), który ma 13 lat. M. M. (1) przez cały czas utrzymuje kontakty rodzinne ze swą siostrą tj. pozwaną W. Ł. a także z całą swą rodziną. P. wyzywali M. M. (1) doprowadzając do skłócenia, a także wyzywali jej dziecko. Odkąd J. F. (2) jest związany z M. M. (1) to istnieje konflikt z powodami. P. nie akceptowali M. M. (1), ani jej związku z J. F. (2), jak również małoletniego K. F. (2). M. M. (1) żyje w zgodzie z J. F. (2), ale uważa, że on od pewnego czasu, tj. „od sprawy (...) w 2002 roku o ziemię pomiędzy powodami a J. F. (2) i W. Ł." nie informuje jej o wszystkich sprawach rodzinnych i o konflikcie.

Pozwani P. i M. małżonkowie Z. nie znają powodów, nie znają J. F. (2), nie znają jego konkubiny M. M. (1). Pozwani Z. nigdy nie rozmawiali z powódką J. F. (1). Pozwaną W. Ł. znają od momentu podpisania umowy sprzedaży przedmiotowej nieruchomości. W. Ł. nie informowała pozwanych Z. o konfliktach w rodzinie F.. Żadnych nakładów na nabytej nieruchomości pozwani Z. nie poczynili. Pozwani Z. nie wiedzieli
o roszczeniu J. i S. F. w stosunku do J. F. (2). Nabywając przedmiotową nieruchomość pozwani Z. kierowali się motywami w postaci ulokowania pieniędzy.

Wyrokiem z dnia 6.VI.2006 r. wydanym w sprawie sygn. akt I C 22/05 z powództwa S. i J. F. (1) przeciwko J. i W. Ł. o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, Sąd Rejonowy w Rawie Mazowieckiej I Wydział Cywilny uzgodnił treść księgi wieczystej KW nr (...) prowadzonej przez Wydział Ksiąg Wieczystych Sądu Rejonowego w Rawie Mazowieckiej z rzeczywistym stanem prawnym w ten sposób, że nakazał wykreślenie z działu II tejże księgi wieczystej W. Ł. i wpisanie w to miejsce jako (...) małżonków F. na prawach wspólności ustawowej małżeńskiej.

Zarządzeniem z dnia 30.XI.2005 r. Sąd Rejonowy w Rawie Mazowieckiej: zarządził zamknięcie księgi wieczystej (...) wobec całkowitego przeniesienia nieruchomości do księgi wieczystej Kw nr (...) dokonanego na wniosek M. M. (1) Dz. Kw 3802/05, w związku z czym prowadzona dotychczas dla nieruchomości księga wieczysta podlegała zamknięciu.

Na skutek apelacji pozwanej od wyroku z dnia 6.V1.2006 r., Sąd Okręgowy w Łodzi wyrokiem z dnia 2.11.2007 r, wydanym w sprawie o sygn. akt XIII Ca 321/06, zmienił wyrok Sądu Rejonowego z dnia 6.VI.2006 r. i ostatecznie oddalił powództwo. W uzasadnieniu tegoż wyroku Sąd Okręgowy wskazał m.in., iż z nadesłanego na żądanie Sądu Okręgowego zaświadczenia Centralnej Informacji Ksiąg Wieczystych wynika, że przedmiotowa księga wieczysta Kw nr (...) została zamknięta w dniu 9.XII.2005 r. Według stanu sprawy na dzień zamknięcia rozprawy, tj. na dzień 6.VI.2006 r. księga wieczysta (...) była już od sześciu miesięcy zamknięta. Stanem prawnym podlegającym uzgodnieniu jest wyłącznie treść wpisów ujawniających prawa na nieruchomości. Księga wieczysta zamknięta nie rodzi domniemania z art. 3 ustawy o księgach wieczystych i hipotece,
a tym samym nie daje podstaw do prowadzenia postępowania w celu obalenia tego domniemania, jakim jest powództwo o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, wobec czego z tego powodu żądanie pozwu w dacie wyrokowania było bezprzedmiotowe i podlegało oddaleniu. Wyrokiem z dnia 29.VI.2009 r. wydanym w sprawie XIII C 751/08 Sądu Okręgowego w Łodzi XIII Wydział Cywilny z siedzibą w S., J. F. (2) został uznany za niegodnego dziedziczenia po swym ojcu S. F. zmarłym 6.10.2008 r. w Z..

Postanowieniem z dnia 18.111.2010 r. wydanym w sprawie o sygn. akt I Ns 299/09 Sądu Rejonowego w Rawie Mazowieckiej, spadek po S. F., zmarłym dnia 6.X.2008 r w Z., ostatnio stale zamieszkałym w Z. na podstawie ustawy nabyli z dobrodziejstwem inwentarza: jego żona J. F. (1), jego dzieci J. T. i K. F. (1) oraz jego wnuk K. 1 N. F. - po 1/4 części każde z nich.

Oceniając materiał dowodowy sprawy Sąd Okręgowy nie dał wiary jedynie zeznaniom powódki J. F. (1) w tej części jej zeznań, w której podała ona, iż rozmawiała z pozwanym P. Z., że przedmiotowa nieruchomość nie jest na sprzedaż, albowiem J. F. (1) ostatecznie w swych dalszych zeznaniach sprzecznie ze swymi wcześniejszymi twierdzeniami podała, iż nie wie, czy pozwany P. Z. był wśród tych 3 mężczyzn, z którymi J. F. (1) rozmawiała w kwestii, iż przedmiotowa nieruchomość nie jest na sprzedaż, a nadto godzi się zauważyć, iż J. F. (1) zeznała następnie, iż nie wie czy wśród tych
3 mężczyzn był też świadek W. B.. Co więcej, J. F. (1) nie potrafiła wskazać, kiedy miała mieć miejsce powyższa jej rozmowa z tymi
3 mężczyznami, nie potrafiła też wskazać z nazwiska żadnego z tych
3 mężczyzn z którymi miała rozmawiać. Z miarodajnych zeznań pozwanego Z. i z zeznań świadka W. B. wynika natomiast, iż przed nabyciem przedmiotowej nieruchomości pozwany Z. oglądał
z W. B. przedmiotową nieruchomość, przy czym nie było żadnego trzeciego mężczyzny, o którym zeznała powódka J. F. (1), nie podchodziła też do nich J. F. (1) i nie rozmawiała z nimi.

W ocenie Sądu Okręgowego, w realiach rozpoznawanej sprawy, powództwo o ustalenie nieważności umowy sprzedaży nieruchomości z dnia 19.X.2005 r. nie było zasadne, aczkolwiek strona powodowa niewątpliwie posiadała w niniejszym postępowaniu interes prawny w dochodzeniu roszczenia o ustalenie nieważności umowy z dnia 19.X.2005 r. przenoszącej własność przedmiotowej nieruchomości położonej w Z. gmina K., albowiem dotyczył on sfery prawa własności strony powodowej - zważywszy na okoliczność, iż Sąd Rejonowy w Rawie Mazowieckiej już wcześniej prawomocnym wyrokiem z dnia 29.XI.2004 r. orzekł, że J. F. (2) ma obowiązek złożyć oświadczenie woli w przedmiocie powrotnego przeniesienia na J. i S. małżonków F. własności przedmiotowej nieruchomości.

Sąd I instancji wskazał, że przepis art. 58 kc określa zakres dopuszczalnej treści czynności prawnych. Sankcją naruszenia zakazów z art. 58 kc jest bezwzględna nieważność czynności prawnych. Nieważność bezwzględna czynności prawnej oznacza, że czynność prawna nie wywołuje żadnych konsekwencji w sferze cywilnoprawnej.

Rozważając kwestię, czy w rozpoznawanej sprawie zaskarżona przez stronę powodową czynność prawna była sprzeczna z zasadami współżycia społecznego Sąd I instancji podniósł, iż zgodność czynności prawnej z zasadami współżycia społecznego jest zagadnieniem kontekstu faktycznego, tj. okoliczności danego wypadku. Przy ocenie zgodności czynności prawnej z zasadami współżycia społecznego nie można odrywać treści tej czynności od przyczyn, które do niej doprowadziły. Przez zasady współżycia społecznego rozumie się na ogół obowiązujące w stosunkach między ludźmi reguły postępowania, które za podstawę mają uzasadnienie aksjologiczne (ocenne), a nie tetyczne (prawne). Odwołują się one do powszechnie uznawanych w całym społeczeństwie lub w danej grupie społecznej wartości i ocen właściwego, przyzwoitego, rzetelnego, lojalnego czy uczciwego zachowania. Zasady te obejmują nie tylko reguły moralne, ale także obyczajowe.

W świetle stanowiska dominującego w doktrynie i w orzecznictwie przyjmuje się, iż za czynności sprzeczne z ustawą należy uznać czynności o celu sprzecznym z ustawą lub o celu sprzecznym z zasadami współżycia społecznego. Celem tym jest nieobjęty treścią czynności prawnej jej rezultat, który można określić jako dalszy cel czynności. W szczególności, takim zasługującym na napiętnowanie, celem podjętej czynności prawnej może być np. zamiar uniemożliwienia lub istotnego utrudnienia wykonania korzystnego dla osoby trzeciej wyroku sądu, albowiem zachowanie takie świadczy o lekceważeniu norm prawnych oraz obowiązującego w państwie systemu rozwiązywania sporów (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia
16 marca 1993 r. w sprawie II CRN 94/92, LEX nr 9151). Można go jednak brać pod uwagę tylko wtedy, gdy był on znany obu stronom czynności prawnej (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 25 lutego 2004 r., II CK 34/03, Lex, nr 174159; z dnia 25 kwietnia 1989 r, I CR 137/89, Lex, nr 8957).

Nie może być natomiast uważany za cel czynności prawnej ukryty zamiar, jaki na przykład wyłącznie jedna strona czynności prawnej chce osiągnąć przy jej wykonaniu, jeżeli druga strona tej czynności prawnej go nie zna, a w konsekwencji również i nie akceptuje.

Odnosząc te uwagi do okoliczności faktycznych sprawy Sąd Okręgowy podkreślił, że z materiału dowodowego zebranego w sprawie wynika jednoznacznie, iż pozwani P. i M. małżonkowie Z. nie znają powodów, nie znają także J. F. (2), nie znają też jego konkubiny M. M. (1), nie wiedzieli oni ponadto (podobnie jak działający na ich zlecenie pośrednik świadek W. B.) o roszczeniu J. i S. F. w stosunku do J. F. (2) wynikającym z wyroku sądu z dnia 29.XI.2004 r., a ponadto powódka J. F. (1) nie podchodziła do pozwanego Z. i świadka B. i nie mówiła, że przedmiotowa nieruchomość nie jest do sprzedaży. W tej sytuacji trudno zatem przyjąć za stroną powodową aby pozwani P. i M. małżonkowie Z. działali w zmowie celem udaremnienia roszczenia powodów. Z materiału sprawy wynika ponadto, iż sprzedająca tj. W. Ł., którą pozwani Z. poznali w istocie od momentu podpisania zaskarżonej umowy sprzedaży przedmiotowej nieruchomości (pozwani zostali bowiem skojarzeni ze sobą dopiero przy okazji przedmiotowej transakcji), nie poinformowała pozwanych Z. o konfliktach w rodzinie F., choć - jak sama przyznała w swych zeznaniach - o istnieniu takich konfliktów w istocie wiedziała, tym bardziej, iż już wcześniej była stroną pozwaną np. w sprawie o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym. Z zeznań niemalże wszystkich stron wynika ponadto, iż pozwani P. i M. małżonkowie Z. nigdy nie rozmawiali z powódką J. F. (1) (ani też z pozostałymi powodami), a przeciwne i odosobnione w tej mierze twierdzenia samej J. F. (1) należało uznać za zupełnie gołosłowne i niewiarygodne zwłaszcza, iż J. F. (1) ostatecznie w dalszych zeznaniach sprzecznie ze swymi wcześniejszymi twierdzeniami podała, iż nie wie, czy pozwany P. Z. był wśród tych 3 mężczyzn, z którymi J. F. (1) rozmawiała w kwestii, iż przedmiotowa nieruchomość nie jest na sprzedaż. Co więcej, J. F. (1) nie potrafiła wskazać, kiedy miała mieć miejsce powyższa jej rozmowa z tymi 3 mężczyznami, nie potrafiła też wskazać z nazwiska żadnego z tych 3 mężczyzn z którymi miała rozmawiać, a ponadto przyznała, iż przed nabyciem przedmiotowej nieruchomości pozwani P. i M. małżonkowie Z. nie utrzymywali kontaktów towarzyskich z J. F. (2) ani też z jego konkubiną tj. M. M. (1) Z miarodajnych zeznań pozwanego Z. i z zeznań świadka W. B. wynika natomiast, iż przed nabyciem przedmiotowej nieruchomości pozwany Z. oglądał z W. B. przedmiotową nieruchomość, przy czym nie było żadnego trzeciego mężczyzny, o którym zeznała powódka J. F. (1),a nadto J. F. (1) nie doszła do nich i nie rozmawiała z nimi.

W tym stanie rzeczy – zdaniem Sądu I instancji nie można uznać za zasadne twierdzeń strony powodowej, iż pozwani P. i M. małżonkowie Z. zawarli przedmiotową umowę w celu uniemożliwienia realizacji roszczeń powodów wynikających z wyroku sądu z dnia 29.XI.2004 r., gdyż powyższe twierdzenie nie zostało w żadnej mierze wykazane. Ponadto nawet przyjmując, iż strona sprzedająca (tj. pozwana W. Ł.) z takim zamiarem w istocie działała mając wiedzę co do konfliktów zaistniałych w rodzinie F., to tylko i wyłącznie wtedy miałoby to wpływ na wynik niniejszej sprawy, gdyby ów zamiar był znany obu stronom zaskarżonej czynności prawnej (a więc także pozwanym Z.), a w omawianym przypadku w świetle materiału dowodowego zebranego
w sprawie, z całą pewnością brak jest jakichkolwiek podstaw do tego, aby przypisać P. i M. małżonkom Z. w/w zamiar uniemożliwienia realizacji roszczeń powodów wynikających z wyroku sądu
z dnia 29.XI.2004 r. W konsekwencji powyższego nie można więc zasadnie twierdzić na podstawie materiału dowodowego zebranego w sprawie, iż obie strony przedmiotowej czynności prawnej działały w celu uniemożliwienia realizacji roszczeń powodów wynikających z wyroku sądu.

Jednocześnie Sąd Okręgowy zauważył, że zgodnie z treścią zawiadomienia Sądu Rejonowego w Rawie Mazowieckiej z dnia 4.II.2003 r., znacznie wcześniej przed dokonaniem zaskarżonej czynności prawnej zostało wykreślone ostrzeżenie o toczącym się procesie, na które powołuje się strona powodowa w swym piśmie procesowym z dnia 12.XII.2011 r., a co więcej, nastąpiło to ponad 2 lata przed zawarciem w dniu 19.X.2005 r. przez pozwanych małżonków Z. przedmiotowej umowy z pozwaną W. Ł..
W tych okolicznościach, pomijając już nawet okoliczność, iż powyższa kwestia była zbadana przez notariusza dokonującego zaskarżonej czynności prawnej (a wcześniej także przez pośrednika działającego na zlecenie pozwanych Z., tj. świadka W. B.), to nawet uprzednie zapoznanie się przez samych pozwanych z aktami księgi wieczystej nr (...) nie uzasadniałoby podejrzeń co do stanu prawnego tejże nieruchomości, albowiem dowiedzieliby się oni jedynie o istniejącym
w przeszłości sporze, który zgodnie z wyrokiem Sądu, został prawomocnie zakończony, co uzasadniało wykreślenie w/w ostrzeżenia o toczącym się procesie.

Ponadto, wbrew twierdzeniom pełnomocnika z urzędu powódki J. F. (1), pozwana W. Ł. udzieliła swej siostrze M. M. (1) upoważnienia wyłącznie do odbioru odpisów księgi wieczystej, a nie do „wszelkich czynności formalno - prawnych związanych z nieruchomością" - jak to niezasadnie wskazał pełnomocnik z urzędu powódki J. F. (1). Upoważnienia te zostały udzielone już po wykreśleniu wspomnianego ostrzeżenia w dziale III księgi wieczystej i w związku z tym brak jest uzasadnionych podstaw do tego, aby w tej mierze doszukiwać się związku pomiędzy aktem udzielenia takich upoważnień a wskazywaną przez stronę powodową„pozornością" zaskarżonej transakcji sprzedaży nieruchomości.

Oceniając zgłoszony przez stronę powodową zarzut pozorności umowy z dnia 19.X.2005 r. Sąd I instancji uznał go za niezasadny.

Przewidzianą w art. 83 § 1 kc wadę pozorności oświadczenia woli wyznaczają zachodzące łącznie elementy, obejmujące oświadczenie woli złożone drugiej stronie jedynie dla pozoru oraz zgodę odbiorcy tego oświadczenia. Istotą pozorności oświadczenia woli jest brak konstytutywnej cechy, z jaką wiąże się każde oświadczenie woli, w postaci zamiaru wywołania skutków prawnych, wynikających z podejmowanej czynności prawnej. Pozorność może zachodzić zarówno wtedy, gdy pod pozorowaną czynnością nie kryje się inna czynność, jak i wtedy, gdy pod pozornym oświadczeniem ukrywa się inna czynność prawna.

W rozpoznawanej sprawie Sąd Okręgowy uznał, że przedmiotowa czynność prawna nie jest umową pozorną. Pozwani małżonkowie Z. mieli niewątpliwie rzeczywisty zamiar nabycia nieruchomości w omawianym rejonie, a nie dokonania innej czynności prawnej, lub nie dokonywania żadnej czynności prawnej (na rzeczywisty zamiar nabycia nieruchomości wskazuje dodatkowo okoliczność, iż świadek W. B. oprócz przedmiotowej nieruchomości, pokazywał pozwanym Z. także inne nieruchomości do nabycia, jak np.: w miejscowości L. gmina Ż., czy w okolicach J. powiat grodzicki, jednak z uwagi na to, że
w Z. była sprecyzowana w najbliższym czasie zmiana planu zagospodarowania przestrzennego, to W. B. ostatecznie zainteresował pozwanych Z. właśnie tym terenem). Także pozwana W. Ł. miała rzeczywisty zamiar sprzedaży przedmiotowej nieruchomości, a nie dokonania innej czynności prawnej, lub nie dokonywania żadnej czynności prawnej, gdyż zmieniła się jej sytuacja rodzinna (w styczniu 2004 roku zmarł jej mąż, z którym wspólnie planowała po przejściu na emeryturę osiedlić się na tejże nieruchomości), a ponadto dodatkową przyczyną sprzedaży przedmiotowej nieruchomości było to, że jak wskazała - „nie pozwolono jej wejść na pole, żeby cokolwiek tam zrobić, jak kupiła tę ziemię".

Ustalona przez strony przedmiotowego aktu notarialnego cena sprzedaży nie była kwestionowana przez Urząd Skarbowy, a co więcej strona powodowa w niniejszym postępowaniu skutecznie jej nie podważyła. Twierdzenie, że nieruchomość ta była warta więcej w dacie zaskarżonej czynności Sąd I instancji uznał za całkowicie gołosłowne.

Przedmiotowa nieruchomość została sprzedana przez pozwaną W. Ł. za cenę z ogłoszenia, tj. za kwotę 85.000 zł, gdyż nic nie zostało utargowane przez kupujących i została uiszczona cała kwota sprzedaży przedmiotowej nieruchomości przez pozwanych Z. i na rzecz W. Ł. (przy pierwszej umowie warunkowej została zapłacona część ceny gruntu, zaś przy drugiej umowie przenoszącej własność - reszta tej ceny). Pierwszy akt notarialny, tj. warunkowa umowa sprzedaży, został sporządzony pod warunkiem, że Agencja Nieruchomości Rolnych nie skorzysta z prawa pierwokupu, a dopiero po tym jak Agencja Nieruchomości Rolnych nie skorzystała z prawa pierwokupu, została zawarta także
w wymaganej formie aktu notarialnego umowa przeniesienia własności przedmiotowej nieruchomości przez W. Ł. na rzecz pozwanych Z..

Sąd Okręgowy podniósł ponadto, iż umowa nie może być jednocześnie i pozorną i sprzeczną z zasadami współżycia społecznego (vide: wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 16.IV.2008 r., I ACa 224/08, LEX nr 465084). Okoliczność, iż świadek W. B. nie otrzymał dotąd od pozwanych Z. prowizji za przedmiotową transakcję, a także okoliczność, iż umowa pośrednictwa pozwanych Z. z W. B. była ustna o tyle nie ma istotnego znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy, iż z miarodajnych zeznań świadka W. B. i pozwanych wynika, iż W. B. podejmował faktycznie czynności pośrednika obrotu nieruchomościami na rzecz pozwanych Z. w omawianym przypadku, a nadto, iż nie we wszystkich przypadkach pobiera on prowizję, bo ma stałych klientów, którzy czekają na wzrost wartości działki i dopiero wtedy ją sprzedają. W. B. zeznał ponadto, iż pozwani Z. są cały czas klientami W. B., że za pośrednictwem W. B. kupili już wcześniej inną działkę w miejscowości T. powiat mszczonowski i że otrzymał on już od pozwanych Z. prowizję za tamtą nieruchomość, zaś jeżeli pozwani Z. dokonają sprzedaży przedmiotowej nieruchomości, to wówczas zgłoszą się do W. B., albowiem uzgodnił on z pozwanymi Z., że rozliczenie w tym zakresie nastąpi po podziale i przy sprzedaży tej nieruchomości jako działek przemysłowych, co jeszcze do chwili obecnej nie nastąpiło, co budzi zrozumienie tym bardziej, że nie została jeszcze prawomocnie zakończona niniejsza sprawa sądowa.

W ocenie Sądu Okręgowego bez znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy była ponadto okoliczność, iż pozwani Z. nie poczynili żadnych nakładów na nabytej nieruchomości, albowiem jak zeznali na rozprawie w dniu 10.VII.2012 r. - kierowali się w tym względnie motywami w postaci ulokowania pieniędzy, a ponadto wskazali też, iż na działce w P., którą również nabyli, też nie wykonywali żadnych nakładów.

Ostatecznie Sąd I instancji stwierdził, że gołosłowne więc okazały się twierdzenia strony powodowej, iż pozwani małżonkowie Z. działali w zmowie z W. Ł. (i J. F. (2)) w celu udaremnienia roszczenia powodów, a nadto nie były zasadne twierdzenia strony powodowej, że oświadczenia woli pozwanych zostały złożone jedynie dla pozoru, tj. dla utrudnienia stronie powodowej realizacji ich roszczeń i w celu obejścia rozstrzygnięcia, mocą którego J. F. (2) został zobowiązany do przeniesienia na rzecz rodziców własności gospodarstwa rolnego.

W apelacji od tego wyroku powódka J. F. (1) zarzuciła naruszenie prawa procesowego - art. 233 § 1 k.p.c. polegające na dowolności w ocenie materiału dowodowego wyrażającej się w niesłusznej odmowie przyznania waloru wiarygodności twierdzeniu powódki w kwestii tego, iż pozwany P. Z. posiadał wiedzę na temat roszczenia J. i S. F. oraz naruszenie prawa materialnego art. 58 § 2 k.c. poprzez wadliwą interpretację polegającą na niesłusznym przyjęciu, że dla ustalenia nieważności umowy z powodu jej sprzeczności z zasadami współżycia społecznego, wymagane jest aby w zamiarze udaremnienia realizacji roszczenia powodów działały, bądź o takim zamiarze jednej ze stron, wiedzę posiadały wszystkie strony transakcji, a także obrazę prawa materialnego art. 58 § 1 k.c. w związku z art. 64 § 1 k.c. art. 1047 § 1 k.p.c. przez to, że przepisu tego nie zastosowano.

W konkluzji skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i uwzględnienie powództwa.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Sąd Apelacyjny rozważył na nowo cały zebrany w sprawie materiał dowodowy i dokonał własnej oceny. Ustalenia poczynione przez Sąd Okręgowy są prawidłowe, stąd Sąd Apelacyjny przyjął je za własne.

Zarzuty apelacji nie zasługują na uwzględnienie.

Przede wszystkim nie jest uzasadniony zarzut naruszenia prawa procesowego – art. 233 § 1 k.p.c.

Wbrew twierdzeniom skarżącej ocena wiarygodności i mocy dowodów przeprowadzonych w sprawie została dokonana przez Sąd Okręgowy w sposób rzetelny, zgodnie z kryteriami zakreślonymi w art. 233 § 1 k.p.c.

Zgodnie z utrwaloną wykładnią kryteria oceny wiarygodności i mocy dowodów grupuje się następująco : 1/ doświadczenie życiowe, 2/ inne źródła wiedzy. 3/ poprawność logiczna i 4/ prawdopodobieństwo wersji.

W apelacji skarżąca nie wykazała, aby z uchybieniem któregokolwiek z tych kryteriów doszło do oceny dowodów, w rezultacie której Sąd pierwszej instancji uznał, że powódka J. F. (1) nie informowała pozwanego P. Z. o swym uprawnieniu do przedmiotowej nieruchomości.

Skuteczne postawienie zarzutu naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. nie może polegać jedynie na odmiennym od ustaleń faktycznych przekonaniu, że „nabywcy posiadali wiedzę w kwestii sporu o własność przedmiotowej nieruchomości”.

Chybiony jest zarzut obrazy prawa materialnego.

Podzielić należy pogląd Sądu I instancji, że analizowana umowa umowy sprzedaży nieruchomości położonej w Z. gmina K., stanowiącej działkę gruntu o nr ewidencyjnym(...) o powierzchni 1,74 ha, zawarta pomiędzy pozwanymi W. Ł. a P. Z. i M. Z. nie jest bezwzględnie nieważna z uwagi na sprzeczność z zasadami współżycia społecznego (art. 58 § 2 k.c.).

Nieważne są bowiem czynności, których cel jest sprzeczny z zasadami współżycia społecznego. Celem tym jest nieobjęty treścią czynności prawnej jej rezultat, który można określić jako dalszy cel czynności. Można go jednak brać pod uwagę wtedy tylko, gdy był znany obu stronom czynności prawnej. A tego powódka J. F. (1) nie udowodniła.

Ponadto oceniając, czy działanie pozwanych może być zakwalifikowane jako sprzeczne z zasadami współżycia społecznego należy przede wszystkim zdefiniować pojęcie zasad współżycia społecznego. Sprzeczność ta, zgodnie z utrwalonym stanowiskiem doktryny i orzecznictwa, może dotyczyć treści czynności prawnej lub celu, dla którego została ona podjęta. Powszechnie przyjmuje się, że stanowią one reguły postępowania, ściśle powiązane z normami moralnymi, wyrażają idee słuszności w prawie i odwołują do powszechnie uznanych wartości w kulturze danego społeczeństwa. Określa się je także jako podstawowe zasady etycznego i uczciwego postępowania (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 października 1998 r., II CKN 928/97, OSN 1999 nr 4, poz. 75). Niewątpliwie zaliczyć można do nich dobre obyczaje, zaufanie i zasady uczciwego obrotu. W okolicznościach faktycznych sprawy mogłaby je naruszyć zmowa pozwanych P. i M. Z. oraz W. Ł., której celem byłoby pozbawienie J. F. (1) i S. F. możliwości wykonania orzeczenia sądowego. W materiale dowodowym sprawy brak jest podstaw do przyjęcia, że taka sytuacja miała miejsce.

Podkreślenia wymaga, że gdy umowa uniemożliwia zadośćuczynienie roszczeniu osoby trzeciej, możliwe jest ustalenie jej nieważności na podstawie art. 58 § 2 k.c. Niedopuszczalne jest jednak oparcie się tylko na wiedzy stron o roszczeniu osoby trzeciej. Konieczną przesłanką powództwa z art. 189 k.p.c. w zw. z art. 58 § 2 k.c. jest wykazanie interesu prawnego i istnienia innych (poza wiedzą) okoliczności świadczących o sprzeczności czynności fraudacyjnej z zasadami współżycia społecznego (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 lutego 2002 r. w sprawie I CKN 902/99 -LEX nr 54357).

W rozpoznawanej sprawie powódka nie tylko nie wykazała tych innych okoliczności, ale nawet nie udowodniła, że jedna ze stron umowy – pozwani P. i M. małżonkowi Z. - posiadali wiedzę o roszczeniach powódki i jej męża.

Z tych wszystkich względów Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację.

Na podstawie art. 102 k.p.c. w związku z art. 391 k.p.c. nie obciążono powódki J. F. (1) kosztami postępowania apelacyjnego na rzecz pozwanych. Za zastosowaniem zasady słuszności przemawia wiek powódki oraz jej trudna sytuacja majątkowa (powódka otrzymuje niewielkie świadczenie emerytalne).

O kosztach nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powódce J. F. (1) z urzędu w postępowaniu apelacyjnym orzeczono na podstawie § 19 i § 20 w związku z § 6 pkt. 7 w związku z § 13 ust. 1 pkt. 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz.U. nr 163, poz. 1348).

O kosztach nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanej W. Ł. z urzędu w postępowaniu apelacyjnym Sąd Apelacyjny orzekł z mocy § 19 i § 20 w związku z § 6 pkt. 7 w związku z § 12 ust. 1 pkt. 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz.U. nr 163, poz. 1349).