Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V KK 378/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 18 stycznia 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Henryk Gradzik (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Wiesław Błuś
SSA del. do SN Jacek Błaszczyk
Protokolant Anna Kowal
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Barbary Nowińskiej,
w sprawie T. W.
skazanego z art. 205 § 1 kk z 1969 r.
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 18 stycznia 2013 r.,
kasacji, wniesionej przez Rzecznika Praw Obywatelskich
od wyroku Sądu Okręgowego
z dnia 29 września 2011 r.,
utrzymującego w mocy wyrok Sądu Rejonowego
z dnia 21 kwietnia 2011 r- w częściach dotyczących zobowiązania skazanego do
naprawienia szkody na rzecz Zakładu Automatyki Przemysłowej E. s.c. J. i H. W.;
1. uchyla wyrok Sądu Okręgowego w W. w zaskarżonej części
oraz utrzymane nim w mocy orzeczenie Sądu Rejonowego w
zakresie w jakim nałożono na skazanego obowiązek naprawienia
szkody na rzecz Zakładu Automatyki Przemysłowej E. s.c. J. i H.
W.;
2. kosztami sądowymi postępowania kasacyjnego obciąża
Skarb Państwa.
UZASADNIENIE
2
Wyrokiem z dnia 21 kwietnia 2011r., Sąd Rejonowy uznał oskarżonego T. W.
za winnego tego, że w okresie od lipca 1997r. do lipca 1998r. doprowadził Zakład
Automatyki Przemysłowej . s.c. do niekorzystnego rozporządzenia mieniem w ten
sposób, że wprowadził w błąd H. W. co do zamiaru zapłaty za wykonanie projektu
instalacji elektrycznych, sterowania i AKPia hali MRT na terenie Firmy /…/, po czym
po uzyskaniu projektu nie zapłacił za wykonany projekt kwoty 73810 zł, czym
działał na szkodę H. W. i J. W. – tj. popełnienia przestępstwa z art. 205§1 dkk przy
uwzględnieniu art. 4§1 kk i za to na podstawie art. 205§1 dkk wymierzył mu karę
roku pozbawienia wolności.
Tymże wyrokiem T. W. został skazany za inny jeszcze występek z art.
205§1 kk na karę 6 miesięcy pozbawienia wolności, a łączną karę pozbawienia
wolności wymierzono mu w rozmiarze 1 roku. Wykonanie tej kary warunkowo
zawieszono na 2 lata.
Na podstawie art. 75§2 pkt 1 dkk zobowiązano oskarżonego do naprawienia
w całości szkody wyrządzonej przestępstwami, między innymi przez zapłatę na
rzecz Zakładu Automatyki Przemysłowej E. s.c. J. i H. W. kwoty 73810 zł w
terminie roku od uprawomocnienia się orzeczenia.
Powyższy wyrok zaskarżył w całości oskarżony T. W. W apelacji podniósł,
między innymi, zarzut naruszenia przepisów postępowania, które miało wpływ na
treść wyroku, tj. art. 415§5 kpk, przez bezzasadne zobowiązanie go do
naprawienia szkody wyrządzonej Zakładowi Automatyki Przemysłowej E. s.c. J. i
H. W. poprzez zapłatę kwoty 73810 zł, podczas gdy o jej zapłacie na rzecz tego
podmiotu orzekł już prawomocnie Sąd Okręgowy w W. wyrokiem z dnia 4 marca
2003r. sygn. X GC …, zasądzając wymienioną kwotę wraz z odsetkami od E. Sp. z
o.o. Skarżący wniósł w tym zakresie o zmianę wyroku i uchylenie orzeczenia
zobowiązującego do naprawienia szkody.
Wyrokiem z dnia 29 września 2011r., Sąd Okręgowy utrzymał w mocy
zaskarżony wyrok, uznając apelację za oczywiście bezzasadną.
Rzecznik Praw Obywatelskich na podstawie art. 521 kpk wniósł kasację od
prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego w W. Zaskarżył wyrok na korzyść
skazanego w zakresie, w jakim utrzymano w mocy orzeczenie Sądu I instancji,
nakładające na T. W. na podstawie art. 75§2 pkt 1 kk z 1969 r. obowiązek
naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem, przez zapłatę na rzecz Zakładu
3
Automatyki Przemysłowej E. s.c. J. i H. W. wymienionej wyżej kwoty w terminie
roku od uprawomocnienia się orzeczenia.
Skarżący zarzucił rażące naruszenie prawa karnego procesowego, mające
istotny wpływ na jego treść, tj. art. 415§5 zdanie drugie kpk, polegające na tym, że
Sąd II instancji utrzymał w mocy wyrok Sądu I instancji w zakresie, w jakim ten
nałożył na oskarżonego obowiązek naprawienia szkody wyrządzonej
przestępstwem na rzecz wskazanego podmiotu gospodarczego, wskutek
niezasadnego uznania, ze spełnione były warunki do orzekania o tym obowiązku,
podczas gdy było to zabronione treścią tego przepisu, gdyż o tym roszczeniu
majątkowym orzeczono prawomocnie w postępowaniu, które toczyło się przed
Sądem Okręgowym pod sygnaturą X GC … .
W konkluzji Rzecznik Praw Obywatelskich wniósł o uchylenie wyroku Sądu
Okręgowego w zaskarżonej części oraz utrzymanego nim w mocy orzeczenia
Sądu I instancji w zakresie w jakim nałożono na oskarżonego obowiązek
naprawienia szkody na rzecz pokrzywdzonego Zakładu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Zarzutowi kasacji nie można odmówić słuszności. Zauważyć na wstępie
trzeba, że w odnośnym fragmencie uzasadnienia wyroku oddalającego apelację
Sąd Okręgowy wywodził, iż nie było przeszkód w nałożeniu na oskarżonego
obowiązku naprawienia w całości szkody wyrządzonej przestępstwem, skoro nie
uregulował on ciążących na nim należności i to pomimo wydania w postępowaniu
cywilnym wyroków nakazujących spółce oskarżonego zapłatę tych należności. Sąd
wyraził przy tym przekonanie, że środek probacyjny w postaci orzeczonego
zobowiązania będzie dla oskarżonego swoistym „straszakiem”, skoro jego
niewykonanie winno spowodować zarządzenie wykonania warunkowo zawieszonej
kary pozbawienia wolności.
Jak stąd wynika, w przytoczonych motywach utrzymania w mocy orzeczenia
o zobowiązaniu oskarżonego do naprawienia szkody Sąd Okręgowy nie odniósł się
jednak w żadnym stopniu do podniesionego w apelacji zarzutu obrazy art. 415§5
kpk, w brzmieniu obowiązującym od 1 lipca 2003r (ustawa z dnia 10 stycznia
2003r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania karnego.., Dz.U. Nr 17, poz. 155).
Przepis ten w zdaniu drugim stanowi, między innymi, że obowiązku naprawienia
szkody nie orzeka się, jeżeli roszczenie wynikające z popełnienia przestępstwa jest
przedmiotem innego postępowania albo o roszczeniu tym prawomocnie
4
orzeczono. Sąd Okręgowy, mimo ustalenia, że wyrokiem tegoż Sądu w
postępowaniu cywilnym zasądzono prawomocnie od oskarżonego kwotę
roszczenia Zakładu Automatyki Przemysłowej E., nie wyjaśnił dlaczego powołany
przepis nie znajduje w tym wypadku zastosowania.
Nie może ulegać wątpliwości, że norma zakazująca orzeczenia obowiązku
naprawienia szkody, jeżeli o roszczeniu wynikającym z popełnienia przestępstwa
prawomocnie orzeczono, aktualizuje się w niniejszej sprawie. Zakaz ten,
stanowiący tzw. klauzulę antykumulacyjną, obejmuje zarówno orzekanie o
obowiązku naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem na podstawie art.
46§1 kk, jak i o zobowiązaniu oskarżonego do naprawienia szkody na podstawie
art. 72§2 kk (w poprzednim stanie prawnym art. 75§2 pkt 1 kk z 1969 r.) w
wypadku warunkowego zawieszenia wykonania kary. Nałożenie obowiązku
naprawienia szkody należy także, w myśl art. 107§2 kpk, do orzeczeń co do
roszczeń majątkowych, którym nadaje się na żądanie osoby uprawnionej klauzulę
wykonalności.
Nie może ulegać wątpliwości, że roszczenie, które było przedmiotem
powództwa Spółki E. w sprawie o sygnaturze X GC … Sądu Okręgowego w W.,
uwzględnione w całości w wyroku z 4 marca 2003r., jest tożsame z tym, na które
H. W. wskazał w zawiadomieniu organów ścigania o popełnieniu przestępstwa
oszustwa, gdy egzekucja zasądzonej w postępowaniu cywilnym kwoty okazała się
bezskuteczna. Podstawa faktyczna uwzględnienia powództwa w postępowaniu
cywilnym i zobowiązania do naprawienia szkody w postępowaniu karnym jest
identyczna, a sprowadza się do ustalenia, że T. W., jako właściciel Spółki z o.o. nie
zapłacił Spółce E. za wykonanie zamówionego projektu umówionej kwoty 73810 zł.
Niczego w omawianej kwestii nie zmienia zróżnicowanie w oznaczeniu
strony zobowiązanej w wyrokach Sądów w postępowaniu cywilnym i karnym. W
sprawie cywilnej (wyrok SO z 4 marca 2003r. sygn. X GC …) stroną pozwaną była
Spółka z o.o. „E.”, której T. W. był jedynym udziałowcem. W tym postępowaniu
pozwany ponosił odpowiedzialność kontraktową, wynikającą z niewykonania
zobowiązania z umowy o dzieło (art. 627 kc). W sprawie karnej natomiast, jako
jedyny właściciel tejże spółki T. W. został skazany za przestępstwo, a jego
odpowiedzialność za szkodę, już jako osoby fizycznej, oparto na podstawie
deliktowej, tj. za czyn niedozwolony w rozumieniu art. 415 kc. Doszło zatem do
zbiegu odpowiedzialności kontraktowej i deliktowej (art. 443 kc) w sytuacji, gdy to
5
samo zdarzenie faktyczne stanowiło niewykonanie zobowiązania, a zarazem czyn
niedozwolony (popełnienie przestępstwa oszustwa), przy czym stosując przepisy z
obu reżimów odpowiedzialności ustalono zaistnienie szkody w tej samej
wysokości. Uprawniony jest więc wniosek, że o roszczeniu wynikłym z popełnienia
przestępstwa przez T. W. orzeczono wcześniej prawomocnie w postępowaniu
cywilnym, aczkolwiek na innej podstawie prawnej. (res iudicata – art. 199§1 pkt 2
kpc i art. 366 kpc). Przepis art. 415§5 kpk nie pozwalał w tej sytuacji na orzeczenie
obowiązku naprawienia szkody.
Uchybienie przepisowi art. 415§5 kpk miało charakter rażący i wywarło
istotny wpływ na treść zaskarżonego wyroku, a wcześniej – wyroku Sądu pierwszej
instancji. W uwzględnieniu wniosku kasacji Sąd Najwyższy uchylił orzeczenia
dotyczące obowiązku naprawienia szkody na rzecz spółki cywilnej E. zawarte w
obu wyrokach.
Orzeczenie o kosztach sądowych postępowania kasacyjnego opiera się na
art. 638 kpk.