Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 283/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 31 stycznia 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Katarzyna Tyczka-Rote (przewodniczący)
SSN Mirosław Bączyk (sprawozdawca)
SSN Hubert Wrzeszcz
w sprawie z powództwa E. M.
przeciwko Spółdzielni Mieszkaniowej Lokatorsko - Własnościowej "S."
w Ś.
o uchylenie uchwały,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 31 stycznia 2013 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 26 stycznia 2012 r.,
oddala skargę kasacyjną.
2
Uzasadnienie
Powódka E. M. w powództwie skierowanym przeciwko pozwanej Spółdzielni
Lokatorsko – Własnościowej „S.” w Ś. wnosiła o uchylenie uchwały Walnego
Zgromadzenia tej Spółdzielni z dnia 17 czerwca 2011 r. w sprawie zatwierdzenia
zmian statutu Spółdzielni w części obejmującej § 1 ust. 1, 2, 3 i 5 tej uchwały.
Sąd Okręgowy uchylił zaskarżoną uchwałę w części dotyczącej jej § 1 ust. 1,
oddalił powództwo w pozostałym zakresie. Zasadnicze ustalenia faktyczne są
następujące.
Powódka jest członkiem pozwanej Spółdzielni od 1992 r. W budynku,
w którym mieszka, nie znajduje się lokal stanowiący własność Spółdzielni.
Spółdzielnia nie sprawuje także zarządu tą nieruchomością. Doszło
do prawomocnego uchylenia wcześniejszej uchwały Rady Nadzorczej Spółdzielni
(z dnia 10 sierpnia 2010 r.), w której wykreślono powódkę z rejestru członków z tej
racji, że nie wiązało ją ze Spółdzielnią żadne prawo majątkowe, a Spółdzielnia
nie zarządzała budynkiem, w którym mieszka powódka. Sądy meriti stwierdziły,
że nie istnieją podstawy prawne do wykreślenia powódki z rejestru członków
Spółdzielni, a w każdym razie Rada Spółdzielni w uchwale z dnia 10 sierpnia
2010 r. nie wskazała konkretnej, statutowej podstawy prawnej wykreślenia powódki
z rejestru członków.
W kwestionowanej w obecnym postępowaniu uchwale z dnia 17 czerwca
2011 r. dokonano zmian statutu Spółdzielni i przewidziano w § 1 ust. 1 możliwość
wykreślenia członka z rejestru, jeżeli nie złożył on rezygnacji z członkostwa, a nie
dysponuje własnością lokalu w nieruchomości, w której na podstawie art. 26 ustawy
z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych (Dz. U. z 2003 r.,
nr 119, poz. 1116 ze zm.; cyt. dalej – „u.s.m.”) mają zastosowanie przepisy ustawy
o własności lokali i lokal nie znajduje się w nieruchomości objętej zarządem
Spółdzielni. W uchwale tej przyjęto także możliwość wykreślenia członka z rejestru
członków w razie naruszenia wymienionych w niej obowiązków (zobowiązań
pieniężnych).
3
Obecnie w Spółdzielni trwa proces wyodrębniania lokali mieszkalnych,
a Spółdzielnia liczy 6500 członków.
Sąd Okręgowy uznał zasadność roszczenia powódki jedynie w odniesieniu
do § 1 ust. 1 uchwały z dnia 17 czerwca 2011 r. i uchylił uchwałę w tym zakresie.
W tej części uchwały uzupełniono treść statutu, ponieważ w poprzedniej wersji
(przed zmianą) nie mógł być on podstawą wykreślenia powódki z rejestru członków.
Analizując treść art. 1 ust. 1, art. 4 u.s.m., Sąd Okręgowy stwierdził,
że istnieje kilka kategorii członków, tj. tacy członkowie, którzy są właścicielami
lokali i członkowie niemający tego prawa majątkowego. Członkostwo w Spółdzielni
Mieszkaniowej nie jest związane z określonym typem prawa majątkowego
łączącego członka ze Spółdzielnią i to także wówczas, gdy Spółdzielnia
nie zarządza nieruchomością, na której znajduje się lokal członka Spółdzielni.
Obok zaspokajania potrzeb mieszkaniowych członków Spółdzielnia ma także inne
cele ustawowe (prowadzenie działalności społecznej, oświatowo – kulturalnej
na rzecz swoich członków i ich środowiska). Z działalności tej korzystać mają
wszyscy członkowie Spółdzielni.
Członek spółdzielni, któremu nie przysługuje prawo do lokalu i nie mieszka
on w budynku, w którym spółdzielnia jest właścicielem chociaż jednego lokalu,
nadal zachowuje prawa i obowiązki członka spółdzielni (art. 4 ust. 5; art. 26 ust. 2
u.s.m.). Zadaniem statutu spółdzielni mieszkaniowej jest oczywiście rozwinięcie
i uszczegółowienie prawa i obowiązków ustawowych członków, ale nie może to
nastąpić w wyniku ograniczania przez statut praw tych członków, wynikających
z przepisów ustawy. Sąd Okręgowy wskazał też na nielojalne działania Spółdzielni
wobec własnych członków, polegające na zmianie postanowień statutowych
ze skutkiem dla członków po fakcie zawarcia z nimi umowy. Chodziło bowiem
o doraźną aktywność organów statutowych Spółdzielni „mające na celu stworzenie
podstawy prawnej do wykreślenia powódki lub innych członków ze swego grona”,
a aktywność taka – w ocenie Sądu – oznaczała dążenie do pokrzywdzenia
powódki jako członka Spółdzielni (art. 42 § 3 ustawy z dnia 16 czerwca 1982 r.
– Prawo spółdzielcze; Dz. U. z 2003 r., nr 188, poz. 1848 ze zm., cyt. dalej jako
„prawo spółdzielcze z 1982 r.”).
4
Apelacja Spółdzielni została oddalona jako nieuzasadniona. Sąd Apelacyjny
podzielił ustalenia faktyczne oraz oceny prawne Sądu pierwszej instancji. Przepis
art. 24 § 3 prawa spółdzielczego (w brzmieniu nadanym mu ustawą z dnia
3 czerwca 2005 r., Dz. U. nr 922, poz. 1024) umożliwia wykreślenie członka
z rejestru, jeżeli nie wykonują on obowiązków statutowych z przyczyn od niego
niezawinionych, a przyczyny te są określone w statucie. Niedopuszczalne jest
zatem przyjmowanie w kwestionowanej uchwale, że nieposiadanie przez członka
spółdzielczego prawa do lokalu w nieruchomości i niezarządzanej przez
Spółdzielnię (w której ustanowiono odrębną własność wszystkich lokali) stanowi
„niezawinioną przyczynę niewykonywania przez członków obowiązków
statutowych”. Niedysponowanie przez członka prawem do lokalu znajdującego się
w zasobach Spółdzielni albo w budynku zarządzanym przez Spółdzielnię,
nie oznacza braku jakiegokolwiek powiązania z interesami Spółdzielni.
Na powódce ciążą bowiem uprawnienia i przysługują jej obowiązki związane ze
stosunkiem członkowskim. Zgodnie z art. 26 ust. 1 u.s.m., jeżeli w określonym
budynku lub budynkach położonych w obrębie danej nieruchomości została
wyodrębniona własność wszystkich lokali, po wyodrębnieniu własności ostatniego
lokalu stosuje się przepisy ustawy z dnia 24 czerwca 1994 r. o własności lokali,
niezależnie od pozostawania przez właścicieli członkami spółdzielni. Stosowanie
przepisów ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych nie zostało uzależnione od
pozostawania lub niepozostawania w stosunku członkostwa przez osoby będące
właścicielami lub współwłaścicielami lokali w danej nieruchomości. Statut
spółdzielni nie może ograniczać praw członków spółdzielni wynikających z ustawy.
Pozwana Spółdzielnia w żaden sposób nie wykazała, na czym miałoby polegać
zachowanie się członka spółdzielni stanowiące niewykonanie obowiązków
statutowych. Nie ma takiego charakteru zdarzenie w postaci ustanowienia odrębnej
własności wszystkich lokali w budynku niezarządzanym przez spółdzielnię.
W konsekwencji przedstawiona przez Spółdzielnię interpretacja art. 24 § 3 prawa
spółdzielczego pozostaje w sprzeczności z przepisami u.s.m. i przepisami prawa
spółdzielczego.
W skardze kasacyjnej pozwanej spółdzielni podnoszono zarzuty naruszenia
prawa materialnego, tj. art. 15 § 2 i art. 24 § 3 prawa spółdzielczego z 1982 r. oraz
5
art. 26 ust. 1 u.s.m. Skarżąca wnosiła o uchylenie zaskarżonego wyroku
i przekazania sprawy sądowi drugiej instancji do ponownego rozpoznania,
ewentualnie - o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz zmianę wyroku Sądu
Okręgowego poprzez oddalenie powództwa.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Z ustaleń faktycznych dokonanych przez Sądy meriti wynika, że powódka –
członek pozwanej spółdzielni od 1992 r. - zajmuje obecnie odrębny lokal znajdujący
się w budynku, w którym nie sprawuje zarządu pozwana Spółdzielnia.
Zaskarżoną przez powódkę uchwałą Walnego Zgromadzenia z dnia 17 czerwca
2011 r. dokonano zmiany § 19 statutu Spółdzielni w ten sposób, że umieszczono
w nim dodatkowe postanowienie tej treści, iż „posiadający własność lokalu
w nieruchomości, do zarządzenia której na podstawie art. 26 ustawy
o spółdzielniach mieszkaniowych mają zastosowanie przepisy ustawy o własności
lokali, jeżeli było to jedyne prawo do lokalu w nieruchomości zarządzanej przez
Spółdzielnię i nie złożył on rezygnacji z członkostwa”.
W skardze kasacyjnej Spółdzielnia broni stanowiska, że wspomniana zmiana
statutu Spółdzielni w postaci wprowadzenia do niego nowej przyczyny wykreślania
członkostwa z rejestru nie była nielegalna w rozumieniu art. 42 § 2 i § 3 prawa
spółdzielczego z 1982 r. Zmiana ta miała bowiem na celu stworzenie
odpowiednich podstaw do zweryfikowania stosunków członkowskich tych członków,
których ze spółdzielnią mieszkaniową - w wyniku uruchomienia procesu
przekształcenia lokatorskich i własnościowych praw do lokalu w odrębną własność
- nie łączą już żadne powiązania natury majątkowej. Ponadto zmianę tą podjęto
zgodnie z wolą większości członków spółdzielni.
Zgodnie z art. 24 § 3 prawa spółdzielczego z 1982 r., członek
niewykonujący obowiązków statutowych z przyczyn przez niego niezawinionych
może być wykreślony z rejestru członków spółdzielni, przy czym statut ma określić
przyczyny wykreślenia. Sądy meriti prawidłowo przyjęły, że de lege lata stosunek
członkostwa (korporacyjny) nie musi być powiązany z określonym prawem
majątkowym do lokalu przysługującym członowi wobec spółdzielni (obciążającym
zasoby spółdzielni) i stosunkami natury obligacyjnej (sprawowanie zarządu przez
6
spółdzielnię mieszkaniową, na której znajduje się odrębny lokal członka).
Oznacza to ochronę trwałości stosunku członkostwa z wyjątkami przewidzianymi
ex lege, m.in. w art. 24 § 3 prawa spółdzielczego z 1982 r., regulującym instytucję
wykreślenia członka z rejestru członków. Sądy meriti przekonywająco stwierdziły,
że sytuacja opisana na § 19 statutu zmodyfikowanym uchwałą z dnia 17 czerwca
2011 r.) nie może być na pewno uznana za stan niewykonania przez członka
obowiązków statutowych „z przyczyn przez niego niezawinionych” w rozumieniu
art. 24 § 3 prawa spółdzielczego z 1982 r. Chodzi tu bowiem o dość przypadkową
sytuację faktyczną, będącą konsekwencją procesu przekształcenia
dotychczasowych praw spółdzielczych do mieszkania w lokale objęte odrębną
własnością. U podstaw konstruowania w uchwale takiej właśnie
przyczyny wykreślenia członka leży - jak już wspomniano - wadliwie założenie
o niemożliwości istnienia niejako autonomicznego stosunku członkostwa
niepowiązanego z majątkowym prawem do lokalu w zasobach spółdzielni.
Świadczy o tym zaliczenie do przyczyn wykreślenia także faktu „niezłożenia
rezygnacji z członkostwa” przez członka spółdzielni. Wbrew zatem sugestii strony
skarżącej, określona w zaskarżonej uchwale przyczyna wykreślenia z rejestru
członków nie stanowi jednak „obiektywnej, niezawinionej przez członka” przyczyny
wykreślenia w rozumieniu art. 24 § 3 prawa spółdzielczego.
Przepis art. 42 § 2 prawa spółdzielczego z 1982 r. pozwala zaskarżyć każdą
uchwałę walnego zgromadzenia sprzeczną z prawem, także uchwałę zawierająca
zmianę statutu dotyczącą instytucji wykreślenia. Argument „woli większości”
głosujących członków spółdzielnie nie może mieć w tej sytuacji żadnego znaczenia.
W konsekwencji nie można podnosić zarzutów naruszenia art. 24 § 3 i art.
15 § 2 prawa spółdzielczego z 1982 r. przy argumentacji tego naruszenia przyjętej
w skardze kasacyjnej.
Zgodnie z art. 26 ust. 1 u.s.m., jeżeli w określonym budynku lub budynkach
położonych w obrębie danej nieruchomości została wyodrębniona własność
wszystkich lokali, o wyodrębnieniu własności ostatniego lokalu stosuje się przepisy
ustawy z dnia 24 czerwca 1994 r. o własności lokali, niezależnie od pozostawania
przez właścicieli członkami spółdzielni (Dz. U. z 2007 r., nr 125, poz. 873 ze zm.).
7
Strona skarżącą nietrafnie wywodzi, że ostatni fragment tego przepisu nie oznacza
bezwzględnego nakazu utrzymywania członkostwa osób, które w żaden sposób nie
są powiązani z interesami spółdzielni, a jedynie daje taką możliwość, gdyby statut
nie zawierał innej regulacji. Analizując obowiązujący stan prawny, Sądy meriti
trafnie przyjęły, że przepis ten jest potwierdzeniem tego, iż stosunek członkostwa
w spółdzielni mieszkaniowej może istnieć właśnie niezależnie od przysługiwania
członkowi majątkowych praw do lokalu znajdującego się w zasobach spółdzielni
mieszkaniowej. Oznacza to bezzasadność zarzutu naruszenia art. 26 ust. 1 u.s.m.
Niewielkie znaczenie interpretacyjne ma regulacja prawna zawarta w art.
39 projektu ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych (Druk Sejmowy nr 3994/VI).
Obecnie bowiem (IV kwartał 2012 r.) zgłoszono kilka b. różnych koncepcyjnie
projektów ustaw dotyczących spółdzielni mieszkaniowych, toteż trudno
o zdecydowane twierdzenie odnośnie do przyszłych rozwiązań prawnych
w zakresie stosunku członkostwa osób znajdujących się w sytuacji opisanej w § 1
ust. 1 kwestionowanej uchwały (por. np. projekt ustawy o spółdzielniach
mieszkaniowych z dnia 27 września 2012 r., Druk Sejmowy nr 819/VII
z uzasadnieniem; w art. 37 ust. 3 projektu powtórzono końcowy fragment
wspomnianego art. 26 ust. 2 u.s.m.).
Z przedstawionych względów Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną jako
nieuzasadnioną (art. 39814
k.p.c.).