Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 170/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 30 stycznia 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Hajn (przewodniczący)
SSN Roman Kuczyński (sprawozdawca)
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec
w sprawie z wniosku MarM.W.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w W.
o emeryturę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 30 stycznia 2013 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego w W.
z dnia 18 października 2011 r., sygn. akt […]
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu w W. do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 31 maja 2011 r. Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych zmienił zaskarżoną decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia
2
21 lutego 2011 r., w ten sposób, że przyznał wnioskodawcy M.W. prawo do
emerytury od 1 lutego 2011 r. i oddalił dalej idące odwołanie. Powyższe
rozstrzygnięcie Sąd pierwszej instancji wydał w oparciu o następująco ustalony
stan faktyczny: M.W. urodzony w dniu […] 1951 r., złożył do organu rentowego w
dniu 7 stycznia 2011 r. wniosek o emeryturę. Wnioskodawca w okresie od 3
sierpnia 1970 r. do 28 lutego 1993 r. zatrudniony był w W.Fabrykach Mebli w tym w
okresie od 14 maja 1973 r. do 28 lutego 1993 r. na stanowisku stolarza, klejarza
stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonując prace w klejowniach z użyciem
klejów zawierających rozpuszczalniki organiczne oraz lakierowanie ręczne lub
natryskowe nie zhermetyzowane, wymienione w wykazie A, Dział VI poz. 7 pkt 2 i
6, stanowiącym załącznik do zarządzenia nr 7 Ministra Przemysłu chemicznego i
Lekkiego z dnia 7 lipca 1987 r. w sprawie prac wykonywanych w szczególnych
warunkach lub w szczególnym charakterze w zakładach przemysłu chemicznego i
lekkiego (Dz. U z MPCHiL Nr 4/87 ze zm.). W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd
pierwszej instancji powołując się na treść przepisu art. 184 ustawy o emeryturach i
rentach z FUS uznał, iż odwołanie wnioskodawcy zasługuje na uwzględnienie. W
uzasadnieniu wyroku wskazał, iż po analizie czynności wykonywanych przez
wnioskodawcę w nieuznanym przez organ rentowy okresie pracy należy uznać, że
wnioskodawca pracował stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, zajmując się tylko
lakierowaniem, co potwierdzili powołani w sprawie świadkowie S.K. i M.F.. W
ocenie Sądu Okręgowego, zeznania powołanych świadków S.K. i M.F. zasługiwały
na uwzględnienie. Sąd Okręgowy otrzymał oryginały akt osobowych wnioskodawcy,
z treści których wynikało, iż wnioskodawca w spornym okresie zatrudniony był na
stanowisku stolarza, klejarza. Przede wszystkim znajdujące się w aktach organu
rentowego zaświadczenia o wykonywaniu prac w szczególnych warunkach z dnia 6
lipca 2007 r. wydane przez D. Urząd Wojewódzki potwierdzało fakt zatrudnienia
wnioskodawcy na stanowisku zaliczonym do prac w warunkach szczególnych.
Apelację od powyższego wyroku wywiódł pozwany organ rentowy.
Wyrokiem z dnia 18 października 2011 r. Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że odwołanie
oddalił. Zdaniem Sądu Apelacyjnego dokonana przez Sąd Okręgowy ocena
faktyczna i prawna w niniejszej sprawie, co zasadnie zauważył apelujący, nie
3
zasługiwała na akceptację. Istota sporu w niniejszej sprawie sprowadzała się do
ustalenia czy wnioskodawca spełnił przesłanki uprawniającego go do uzyskania
emerytury w niższym wieku z uwagi na pracę w warunkach szczególnych. Swoje
uprawnienie do emerytury wnioskodawca wywodził z treści przepisu art. 184 ust. 1
ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2004 r., Nr 39, poz. 353 ze zm.), zgodnie z
którym ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje
emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, jeżeli w dniu
wejścia w życie ustawy osiągnęli: 1) okres zatrudnienia w szczególnych warunkach
lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do
nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla
mężczyzn oraz 2) okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27.
Zgodnie z treścią przepisu art. 32 ustawy o emeryturach i rentach z FUS
ubezpieczonym urodzonym przed 1 stycznia 1949 r. będącym pracownikami
zatrudnionymi w szczególnych warunkach lub w szczególnych charakterze
przysługuje emerytura w wieku niższym niż określony w art. 27 pkt 1 (dla mężczyzn
65 lat). Natomiast wiek emerytalny, rodzaje prac lub stanowiska oraz warunki na
podstawie, których osobom wymienionym w art. 32 ust. 2 i 3 powołanej ustawy
przysługuje prawo do emerytury ustala się na podstawie „przepisów
dotychczasowych”, tj. rozporządzenia z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku
emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w
szczególnym charakterze (Dz.U. nr 8 poz. 43 ze zm.). Zatem wnioskodawcy aby
uzyskać prawo do emerytury przy ukończonym 60 roku życia musi wykazać co
najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach. Zauważyć należy, że obecna
definicja pracy w szczególnych warunkach odwołuje się jedynie do wymienionego
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku i to ono jest podstawą
ustalenia, czy praca była wykonywana w szczególnych warunkach. Fakt pracy w
warunkach szczególnych winien więc, w razie stwierdzenia w świadectwach pracy
wykonywania prac w szczególnych warunkach na podstawie przepisów
branżowych, ustalić każdorazowo Sąd odnosząc się do cyt. wyżej rozporządzenia.
W załączniku do wymienionego powyżej rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7
lutego 1983 r. w wykazie A, Dział VI poz. 7 wymienione są prace w klejowniach z
4
użyciem klejów zawierających rozpuszczalniki organiczne. W rozumieniu
powyższych przepisów zdaniem Sądu Apelacyjnego nie sposób podzielić
stanowiska Sądu Okręgowego, iż wnioskodawca spełnił przesłanki uprawniające go
do nabycia prawa do wcześniejszej emerytury. Sąd Apelacyjny nie podzielił
poglądu Sądu Okręgowego, iż praca wnioskodawcy w W. Fabrykach Mebli w
okresie od 14 maja 1973 r. do 28 lutego 1993 r. była pracą wykonywaną w
warunkach szczególnych. skoro praca wnioskodawcy na stanowisku stolarza,
klejarza w spornym okresie czasu nie była wykonywana stale i w pełnym wymiarze
czasu pracy w klejowniach. Zgromadzony w sprawie materiał dowodowy
potwierdził, że wnioskodawca swoje pracę wykonywał w lakierni. W myśl
powołanego rozporządzenia jedynie praca w klejowniach stanowi pracę w
warunkach szczególnych uprawniającą do ubiegania się o prawo do emerytury we
wcześniejszym niż powszechny wieku emerytalnym. Ponadto również
przedstawione przez wnioskodawcę świadectwo pracy budziło wątpliwości Sądu
Apelacyjnego. Nie zostało ono wystawione przez pracodawcę wnioskodawcy
bezpośrednio po rozwiązaniu umowy o pracę, lecz przez D. Urząd Wojewódzki
wiele lat po ustaniu stosunku pracy. W związku z powyższym Sąd Apelacyjny uznał
za prawidłową decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych odmawiającą
wnioskodawcy prawa do emerytury z uwagi na niespełnienie przez niego
przesłanek wymienionych w § 4 rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie wieku
emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w
szczególnym charakterze. Wnioskodawca nie spełnił bowiem przesłanki
wymaganego 15-letniego okresu pracy w warunkach szczególnych.
Na wyżej wskazane orzeczenie ubezpieczony wniósł skargę kasacyjną
zaskarżając ją w całości. Jako podstawy skargi wskazał naruszenie prawa
materialnego przez niewłaściwe zastosowanie art. 184 ust. 1 ustawy o emeryturach
i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w związku z § 2 ust. 1 oraz § 4 ust.
1 pkt 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku
emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w
szczególnym charakterze, a także pominięcie zapisu ujętego w dziale XIV. Prace
różne, poz. 17 wykazu A, stanowiącego załącznik do powołanego rozporządzenia i
w konsekwencji nie uznanie, że wnioskodawca legitymuje się wymaganym 15-
5
letnim okresem pracy w warunkach szczególnych, przy wykonywaniu prac
lakierniczych, wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy; oraz
naruszenie przepisów postępowania w sposób, który miał istotny wpływ na wynik
sprawy, to jest przepisu art. 328 § 2 k.p.c. przez niewskazanie w uzasadnieniu
wyroku dlaczego przedłożone przez wnioskodawcę świadectwo pracy wystawione
przez D. Urząd Wojewódzki nie ma mocy dowodowej, co stanowi jedną z
kluczowych kwestii dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy. Ubezpieczony wniósł o
uchylenie zaskarżonego wyroku i zmianę orzeczenia poprzez przyznanie prawa do
emerytury od 1 lutego 2011 r., ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i
przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna ma uzasadnione podstawy. Zgodnie z art. 32 ust. 4
ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych „wiek emerytalny, o którym mowa w ust. 1, rodzaje prac lub stanowisk
oraz warunki, na podstawie których osobom wymienionym w ust. 2 i 3 przysługuje
prawo do emerytury, ustala się na podstawie przepisów dotychczasowych”.
Wykładni pojęcia „przepisy dotychczasowe” dokonał Sąd Najwyższy w uchwale
składu siedmiu sędziów z dnia 13 lutego 2002 r., III ZP 30/01 (OSNAPiUS 2002 nr
10, poz. 243), wskazując, że „przepisy dotychczasowe", o których mowa w
odesłaniu, to § 2 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w
sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych
warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm.),
stanowiący, iż okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach
określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych
warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym
wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy; § 4-8a
określające wiek emerytalny i okres wykonywania pracy w szczególnych warunkach
pracowników wykonujących prace wyszczególnione w wykazach A i B
stanowiących załącznik do rozporządzenia oraz § 9-15 dotyczące wieku
emerytalnego i warunków przechodzenia na emeryturę osób zatrudnionych w
6
szczególnym charakterze. Jednocześnie „przepisy dotychczasowe” w rozumieniu
art. 32 ust. 4 to wyłącznie przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego
1983 r. Z kolei definicję ustawową „pracy w szczególnych warunkach” zawiera
art. 32 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Mianowicie, zgodnie z tym
przepisem, za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się
pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz
o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności
psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia. Praca w
warunkach szczególnych to praca, w której pracownik w sposób znaczny jest
narażony na niekorzystne dla zdrowia czynniki. Jako przykłady takiej pracy można
wymienić: pracę w narażeniu na hałas przekraczający dozwolone normy, w
zapyleniu, w oparach chemicznych, w wysokich temperaturach lub zmiennych
warunkach atmosferycznych. Pracę taką pracownik musi wykonywać stale i w
pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku (§ 2 ust. 1
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r.), aby nabyć prawo do
emerytury w obniżonym wieku emerytalnym. Motyw przyświecający ustawodawcy
w stworzeniu instytucji przewidzianej w art. 32 ustawy o emeryturach i rentach z
FUS opiera się zatem na założeniu, że praca wykonywana w szczególnych
warunkach stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym
stanowisku pracy przyczynia się do szybszego obniżenia wydolności organizmu,
stąd też osoba wykonująca taką pracę ma prawo do emerytury wcześniej niż inni
ubezpieczeni. Pamiętać również należy, iż prawo do emerytury w obniżonym wieku
emerytalnym stanowi odstępstwo od zasady wyrażonej w art. 27 ustawy o
emeryturach i rentach z FUS i określonego w nim wieku emerytalnego, tak więc
przepisy regulujące to prawo należy wykładać w sposób gwarantujący zachowanie
celu uzasadniającego to odstępstwo. Przenosząc te rozważania na grunt niniejszej
sprawy, wskazać należy, że nie tyle istotne jest ustalenie, jak zostało w świadectwie
pracy bądź innych dokumentach ze stosunku pracy nazwane stanowisko pracy
ubezpieczonego, lecz to, czy czynności związane z danym stanowiskiem pracy,
wykonywane były stale i w pełnym wymiarze czasu w warunkach szczególnych, a
zatem w takich, w których pracownik w sposób znaczny jest narażony na
niekorzystne dla zdrowia czynniki oraz czy charakter tych czynności odpowiada
7
pracom wymienionym w odpowiednim dziale wykazu A albo B powołanego wyżej
załącznika do rozporządzenia. Jak wynikało z materiału dowodowego
zgromadzonego w sprawie, (ustalenie dokonane przez Sąd drugiej instancji) praca
ubezpieczonego na stanowisku stolarza, klejarza w spornym okresie czasu
wykonywana w klejowniach w rzeczywistości wykonywana była w lakierni. Sąd
ponadto stwierdził, że praca ta była wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu
pracy. Sąd błędnie uznał, że z treści powołanego rozporządzenia w niniejszej
sprawie zastosowanie mogą mieć wyłącznie prace wymienione w dziale VI wykazu
A, to jest prace wykonywane – w leśnictwie, przemyśle drzewnym i papierniczym.
W rozumieniu art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i
rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych zgodnie z rozporządzeniem Rady
Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników
zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U.
Nr 8, poz. 43 ze zm.) zasadą jest, że praca w warunkach szczególnych odnosi się
do danego rodzaju pracy, który jest przyporządkowany do określonej branży. Zatem
na gruncie rozporządzenia można mówić tylko o pracy na stanowiskach,
kwalifikowanych jako praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym
charakterze, która jest wymieniona w konkretnym dziale wykazu i który jest
przypisany do konkretnej branży przemysłu za wyjątkiem działu XIV – Prace różne
– wykazu A, bądź działu IV – Prace różne - wykazu B. Mając powyższe na uwadze
w niniejszej sprawie praca ubezpieczonego mogła być kwalifikowana jako w
warunkach szczególnych z działu VI i XIV wykazu A. Z powyższych przyczyn nie
można przyjąć, że wyrok odmawiający uznania, że wnioskodawca legitymuje się
wymaganym 15-letnim okresem pracy w warunkach szczególnych - w sytuacji, gdy
Sąd drugiej instancji ustalił, że ubezpieczony stale i w pełnym wymiarze czasu
pracy wykonywał pracę w lakierni, która to praca została ujęta w wyżej
wymienionym rozporządzeniu w dziale XIV. Prace różne, poz. 17 wykazu A - jest
prawidłowy. W utrwalonym orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że
naruszenie art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c. może mieć wpływ na
rozstrzygnięcie (a więc stanowić usprawiedliwioną podstawę skargi kasacyjnej) w
tych sytuacjach, gdy treść uzasadnienia orzeczenia sądu drugiej instancji
uniemożliwia dokonanie oceny toku wywodu, który doprowadził do wydania
8
zaskarżonego orzeczenia (por. wyroki Sądu Najwyższego z 4 stycznia 2007 r.,
V CSK 364/06, LEX nr 238975, z 17 marca 2006 r., I CSK 63/05, LEX nr 179971).
Niezachowanie wymagań konstrukcyjnych uzasadnienia może też uzasadniać
kasacyjny zarzut naruszenia prawa materialnego przez jego zastosowanie do
niedostatecznie jasno ustalonego stanu faktycznego (por. wyrok Sądu
Najwyższego z 5 września 2001 r., I PKN 615/00, OSNP 2003 nr 5, poz. 352).
Dokonanie przez sąd drugiej instancji odmiennej oceny materialnoprawnej
ustalonych faktów jest oczywiście dopuszczalne, jeżeli jednak odmienna ocena
materialnoprawna jest skutkiem zakwestionowania przez sąd drugiej instancji
przyjętej przez sąd pierwszej instancji podstawy faktycznej wyroku, to przed
przystąpieniem do odmiennej oceny materialnoprawnej zasadności roszczeń
powoda sąd drugiej instancji powinien dokonać własnych, stanowczych ustaleń i
własnej oceny przeprowadzonych dowodów. Brak odniesienia się sądu drugiej
instancji do całokształtu zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego jest nie
tylko mankamentem uzasadnienia, ale także usprawiedliwia materialnoprawne
zarzuty skargi kasacyjnej. Nie jest bowiem możliwe prawidłowe zastosowanie
prawa materialnego bez zgodnego z prawem procesowym ustalenia podstawy
faktycznej rozstrzygnięcia (por. wyrok Sądu Najwyższego z 11 kwietnia 2006 r.,
I PK 164/05, LEX nr 194160). W związku z tym za uzasadnione należy uznać
zarzuty naruszenia prawa materialnego – art. 184 ust. 1 ustawy o emeryturach i
rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w związku z § 2 ust. 1 oraz § 4 ust.
1 pkt 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. i zapisem ujętym w
dziale XIV. Prace różne, poz. 17 wykazu A, stanowiącym załącznik do tego
rozporządzenia.
Skoro podniesione zarzuty w skardze kasacyjnej okazały się uzasadnione,
Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c.
/tp/