Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 684/12
POSTANOWIENIE
Dnia 15 lutego 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jan Górowski (przewodniczący)
SSN Mirosław Bączyk
SSN Barbara Myszka (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa T. B.
przeciwko I. Polska S.A.
o ochronę dóbr osobistych,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 15 lutego 2013 r.,
skargi kasacyjnej powoda od postanowienia Sądu Apelacyjnego […]
z dnia 29 maja 2012 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie oraz postanowienie Sądu
Okręgowego w W. z dnia 21 lutego 2012 r.
2
Uzasadnienie
Postanowieniem z dnia 21 lutego 2012 r. Sąd Okręgowy w W. odrzucił
pozew T. B. wniesiony przeciwko I. Polska S.A. w części obejmującej żądanie
nakazania usunięcia danych osobowych i zasądził od powoda na rzecz pozwanej
kwotę 360 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.
Sąd Okręgowy stwierdził, że w dniu 25 października 2011 r. T. B. wniósł
pozew przeciwko I. Polska S.A. o zapłatę kwoty 10 001 zł tytułem zadośćuczynienia
za naruszenie jego dóbr osobistych, a w piśmie z dnia 17 listopada 2011 r.
sprecyzował, że domaga się ponadto zobowiązania pozwanej spółki do usunięcia
skutków naruszenia dóbr osobistych przez usunięcie jego danych osobowych z
bazy danych pozwanej. Zgodnie z art. 12 pkt 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o
ochronie danych osobowych (jedn. tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 101, poz. 926 ze zm. -
dalej: „u.o.d.o.”), kontrola zgodności przetwarzania danych z przepisami o ochronie
danych osobowych należy do zadań Generalnego Inspektora. Jeżeli administrator
danych nie uwzględni żądania usunięcia danych ze zbioru, osoba, której dane
dotyczą, może zwrócić się do Generalnego Inspektora z wnioskiem o nakazanie
dopełnienia tego obowiązku (art. 35 ust. 2 u.o.d.o.). W razie stwierdzenia
naruszenia przepisów o ochronie danych osobowych Generalny Inspektor w drodze
decyzji administracyjnej, nakazuje przywrócenie stanu zgodnego z prawem, w tym
m.in. usunięcie danych osobowych (art. 18 ust. 1 pkt 6 u.o.d.o.); postępowanie
prowadzi się według przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego (art. 22
u.o.d.o.).
Mając na uwadze przytoczone regulacje Sąd Okręgowy uznał, że w zakresie
żądania nakazania pozwanej usunięcia danych osobowych powoda droga sądowa
jest niedopuszczalna i na podstawie art. 199 § 1 pkt 1 k.p.c. postanowił, jak
w sentencji.
Zażalenie powoda na to postanowienie zostało przez Sąd Apelacyjny
oddalone postanowieniem z dnia 29 maja 2012 r. Sąd Apelacyjny zaaprobował
stanowisko Sądu pierwszej instancji, dodając, że, zgodnie z zasadą wyrażoną w
art. 2 § 1 k.p.c., do rozpoznawania spraw cywilnych powołane są sądy
3
powszechne. Od zasady tej możliwe są dwa wyjątki w postaci przekazania
określonych spraw cywilnych do właściwości sądów szczególnych lub do
właściwości innych organów (§ 3). Zgłoszone przez powoda żądanie
usunięcia skutków naruszenia dobra osobistego i powołana przez niego podstawa
prawna, jaką stanowi art. 24 k.c., wskazują, że powód dochodzi roszczenia
cywilnoprawnego. Wybrany instrument ochrony w postaci żądania usunięcia jego
danych osobowych z bazy danych pozwanej został jednak zastrzeżony do
właściwości organu administracji, co sprawia, że droga sądowa w tym zakresie jest
niedopuszczalna.
W skardze kasacyjnej od postanowienia Sądu Apelacyjnego powód,
powołując się na obie podstawy określone w art. 3983
§ 1 k.p.c., wniósł o uchylenie
zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.
W ramach pierwszej podstawy wskazał na naruszenie art. 24 § 3 w związku z art.
23 k.c. oraz art. 33 ust. 1 i art. 32 u.o.d.o. przez przyjęcie, że przepisy art. 24 § 1 i 2
k.c. nie mają zastosowania do ochrony dóbr osobistych, w sytuacji, w której
żądanie usunięcia skutków naruszenia obejmuje usunięcie danych osobowych
przetwarzanych z naruszeniem ustawy o ochronie danych osobowych. W ramach
drugiej podstawy podniósł natomiast zarzut obrazy art. 2 § 3 k.p.c. w związku z art.
12 u.o.d.o. i art. 24 § 3 k.c. przez przyjęcie, że art. 12 u.o.d.o. wyłącza możliwość
dochodzenia roszczeń dotyczących danych osobowych na drodze postępowania
cywilnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Rozważenie zarzutów wypełniających powołane przez skarżącego podstawy
kasacyjne wypada rozpocząć od przypomnienia, że, zgodnie z art. 1 k.p.c., kodeks
postępowania cywilnego normuje postepowanie sądowe w sprawach ze stosunków
z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy,
jak również w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych oraz w innych
sprawach, do których przepisy tego kodeksu stosuje się z mocy ustaw
szczególnych. Wymienione sprawy są sprawami cywilnymi, do rozpoznania których
powołane są sądy powszechne oraz Sąd Najwyższy, chyba że przepisy szczególne
4
przekazują je do właściwości sądów szczególnych lub innych organów (art. 2 § 1 i 3
k.p.c.).
Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Sądu Najwyższego, ocena sprawy na
tle art. 1 k.p.c. zależy od przedmiotu sprawy, czyli od przedstawionego pod osąd
roszczenia, i przytoczonego przez powoda stanu faktycznego. Elementy
te konkretyzują stosunek prawny zachodzący między stronami, przez co kształtują
charakter sprawy i nadają jej - lub odejmują - przymioty sprawy cywilnej.
Dopuszczalność drogi sądowej zależy przy tym od stanu faktycznego, na którym
powód w pozwie opiera swoje roszczenie, nie zaś od wykazania istnienia
roszczenia. Innymi słowy, wystarczy twierdzenie strony o istnieniu roszczenia, jego
zasadność może natomiast podlegać ocenie dopiero po przeprowadzeniu
postępowania cywilnego (zob. uchwały Sądu Najwyższego z dnia 8 stycznia
1992 r., III CZP 138/91, OSNCP 1992, nr 7-8, poz. 128 i z dnia 3 września 1993 r.,
III CZP 108/93, OSNCP 1994, nr 5, poz. 96 oraz postanowienia Sądu Najwyższego
z dnia 22 kwietnia 1998 r., I CKN 1000/97, OSNC 1999, nr 1, poz. 6, z dnia
3 czerwca 1998 r., I CKN 1078/97, OSNC 1999, nr 2, poz. 28, z dnia 10 marca
1999 r., II CKN 340/98, OSNC 1999, nr 9, poz. 161 i z dnia 22 sierpnia 2000 r.,
IV CKN 1188/00, OSNC 2001, nr 1, poz. 20).
Powód, występując z żądaniem zadośćuczynienia pieniężnego oraz
zobowiązania pozwanej do usunięcia jego danych osobowych z posiadanej bazy
danych, powołał się na naruszenie przez pozwaną jego dóbr osobistych. Twierdził,
że pozwana bezprawnie weszła w posiadanie jego adresu poczty elektronicznej,
który należy do danych osobowych, że w dniu 15 stycznia 2010 r. przesłała na ten
adres wiadomość zachęcającą do skorzystania z oferty handlowej, oraz
że bezprawne posiadanie lub przetwarzanie danych osobowych narusza prawo do
prywatności rozumiane jako prawo każdego człowieka do samodzielnego
i wyłącznego decydowania o tym, w jakim zakresie chce zachować anonimowość,
a jakie informację mogą być udzielane osobom trzecim. Powołując się na art. 24
§ 1 k.c. wywodził, że pozwana jest zobowiązana do usunięcia skutków naruszenia
dóbr osobistych, co powinno nastąpić przez usunięcie jego danych osobowych
z posiadanej bazy danych.
5
Przytoczone twierdzenia nie pozostawiają wątpliwości co do tego, że powód
wywodzi zgłoszone roszczenia, w tym także roszczenie o nakazanie usunięcia jego
danych osobowych, z przepisów kodeksu cywilnego o ochronie dóbr osobistych,
w związku z czym sprawa niniejsza jest sprawą cywilną w rozumieniu art. 1 k.p.c.
Na stanowisku takim stanął również Sąd Apelacyjny, uznał jednak, że żądanie
usunięcia danych osobowych powoda z bazy danych pozwanej zostało przez
przepisy szczególne przekazane do właściwości Generalnego Inspektora Ochrony
Danych Osobowych i w związku z tym powinno być dochodzone w postępowaniu
administracyjnym (art. 2 § 3 k.p.c.). Wniosek taki wywiódł z regulacji zawartych
w art. 12 pkt 1, art. 18 ust. 1 pkt 6 i art. 22 u.o.d.o.
W art. 12 u.o.d.o. określone zostały kompetencje Generalnego Inspektora
Ochrony Danych Osobowych. Stosownie do pkt 1 tego artykułu, do zadań
Generalnego Inspektora w szczególności należy kontrola zgodności przetwarzania
danych z przepisami o ochronie danych osobowych. W art. 18 u.o.d.o. określone
zostały środki, za pomocą których Generalny Inspektor może nakazać
przywrócenie stanu zgodnego z prawem. Według ust. 1 pkt 6 tego artykułu,
w przypadku naruszenia przepisów o ochronie danych osobowych Generalny
Inspektor z urzędu lub na wniosek osoby zainteresowanej, w drodze decyzji
administracyjnej, nakazuje przywrócenie stanu zgodnego z prawem,
a w szczególności usunięcie danych osobowych. Z kolei zgodnie z art. 22 u.o.d.o.,
postępowanie w sprawach uregulowanych w niniejszej ustawie prowadzi się według
przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego, o ile przepisy ustawy
nie stanowią inaczej.
Za przepis szczególny przekazujący sprawę cywilną do właściwości organu
administracyjnego można uznać tylko taki przepis, który wyraźnie wskazuje,
że organ ten rozstrzyga daną indywidualną sprawę w sposób władczy w drodze
wydania decyzji administracyjnej (zob. postanowienie Kolegium Kompetencyjnego
przy Sądzie Najwyższym z dnia 29 marca 1995 r., III PO 10/94, OSNAPiUS 1995,
nr 16, poz. 210). W orzecznictwie podkreśla się, że przepis przekazujący
rozpoznawanie określonych spraw do właściwości innych organów należy - w razie
wątpliwości - interpretować ściśle (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia
12 czerwca 1968 r., III PRN 22/68, OSPiKA 1969, nr 7-8, poz. 161 oraz uchwałę
6
Sądu Najwyższego z dnia 8 stycznia 1992 r., III CZP 138/91, OSNCP 1992, nr 7-8,
poz. 128).
Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych określa
zasady postępowania przy przetwarzaniu danych osobowych oraz prawa osób
fizycznych, których dane są lub mogą być przetwarzane w zbiorach danych (art. 2).
Organem do spraw ochrony tych danych jest Generalny Inspektor Ochrony Danych
Osobowych, który - w przypadku naruszenia przepisów o ochronie danych
osobowych - z urzędu lub na wniosek osoby zainteresowanej, w drodze
decyzji administracyjnej, nakazuje przywrócenie stanu zgodnego z prawem,
a w szczególności usunięcie uchybień, uzupełnienie, uaktualnienie, sprostowanie,
udostępnienie lub nieudostępnienie danych osobowych, zastosowanie
dodatkowych środków zabezpieczających zgromadzone dane osobowe,
wstrzymanie przekazywania danych do państwa trzeciego, zabezpieczenie danych
lub przekazanie ich innym podmiotom oraz usunięcie danych osobowych (art. 18
ust. 1). Strona może zwrócić się do Generalnego Inspektora z wnioskiem
o ponowne rozpatrzenie sprawy. Na decyzję w przedmiocie wniosku o ponowne
rozpatrzenie sprawy stronie przysługuje skarga do sądu administracyjnego (art. 21).
W przytoczonych przepisach ani w żadnym innym przepisie ustawy z dnia
29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych nie można dopatrzyć się
przekazania do właściwości Generalnego Inspektora spraw o dopełnienie
czynności potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia dobra osobistego przez
nakazanie usunięcia danych osobowych powoda ze zbioru danych, o którym mowa
w art. 7 pkt 1 u.o.d.o.
Analizując wzajemne relacje między przepisami kodeksu cywilnego
o ochronie dóbr osobistych a przepisami ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r.
o ochronie danych osobowych, Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 28 kwietnia
2004 r., III CK 442/02 (nie publ.), zauważył, że powołana ustawa nie zawiera
żadnych odniesień ani do powszechnych dóbr osobistych, ani do żadnego z nich
konkretnie, a więc także do prawa do prywatności. Reżim ochrony prawa do
prywatności mieszczącego się w ramach powszechnych dóbr osobistych, oparty na
przepisach Konstytucji oraz kodeksu cywilnego, i reżim ochrony danych osobowych
7
, oparty na przepisach Konstytucji oraz ustawy o ochronie danych osobowych, są
wobec siebie niezależne. Dochodzi oczywiście do wzajemnego oddziaływania tych
reżimów, ponieważ w określonych sytuacjach faktycznych przetworzenie danych
osobowych może spowodować naruszenie dobra osobistego w postaci prawa do
prywatności, bądź ochrona prawa do prywatności będzie wymagała sprzeciwienia
się wykorzystaniu danych osobowych. Otwarta pozostaje też taka możliwość,
że przetworzenie danych, nawet dokonane poza granicami ustawowego
upoważnienia, nie będzie stanowiło naruszenia dóbr osobistych w rozumieniu art.
23 i 24 k.c. Jeżeli w konkretnych okolicznościach przetworzenie danych osobowych
będzie naruszeniem prawa do prywatności, może uzasadniać ochronę
przewidzianą w art. 23 i 24 k.c. (zob. też wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 lutego
2008 r., I CSK 358/07, OSNC 2009, nr 4, poz. 63).
Zgodnie z art. 24 § 1 zd. drugie k.c., w razie naruszenia dobra osobistego
ten czyje dobro zostało naruszone może żądać także, ażeby osoba, która dopuściła
się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków.
Treść tego żądania powinna być dostosowana do charakteru i rodzaju naruszenia
dobra osobistego. Okoliczność, że żądanie zgłoszone przez powoda odpowiada
przewidzianym w art. 18 ust. 1 pkt 6 u.o.d.o. uprawnieniom Głównego Inspektora
nie może być uznana za równoznaczną z wyłączeniem sprawy o usunięcie skutków
naruszenia dobra osobistego z drogi sądowej.
Uszło uwagi Sądu Apelacyjnego, że przesłanką zastosowania przez
Generalnego Inspektora określonego w art. 18 ust. 1 pkt 6 u.o.d.o. środka
przywrócenia stanu zgodnego z prawem jest naruszenie przepisów o ochronie
danych osobowych, natomiast w sprawie, której przedmiotem jest ochrona dóbr
osobistych, zachodzi potrzeba wykazania przez powoda, że doszło do naruszenia
określonego dobra osobistego, a następnie oceny obrony podejmowanej przez
naruszyciela, zmierzającej do wykazania braku bezprawności naruszenia.
Dostrzeżenie tych różnic nie pozwala przyjąć, by sprawy o ochronę dóbr
osobistych, w których powód domaga się usunięcia skutków naruszenia dobra
osobistego przez nakazanie usunięcia danych osobowych ze zbioru danych strony
pozwanej zostały przekazane do właściwości Generalnego Inspektora Ochrony
Danych Osobowych.
8
Konkludując, trzeba stwierdzić, że zaskarżone postanowienie zostało
wydane z naruszeniem art. 2 § 3 k.p.c.
Z tych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. orzekł, jak
w sentencji.
jw