Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II KK 13/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 19 lutego 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Krzysztof Cesarz (przewodniczący)
SSN Małgorzata Gierszon
SSN Roman Sądej (sprawozdawca)
Protokolant Anna Janczak
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na posiedzeniu, w trybie art. 535 § 5 k.p.k.,
w dniu 19 lutego 2013 r.,
w sprawie N. S.,
o wydanie wyroku łącznego,
kasacji, wniesionej przez Rzecznika Praw Obywatelskich na korzyść skazanego,
od prawomocnego wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 6 października 2010 r., utrzymującego w mocy wyrok Sądu Okręgowego w
W.
z dnia 26 maja 2010 r.,
uchyla zaskarżony wyrok w części utrzymującej w mocy
zaliczenie na poczet kary łącznej okresu rzeczywistego
pozbawienia wolności skazanego, zawarte w punkcie IV wyroku
Sądu pierwszej instancji i w tym zakresie przekazuje sprawę do
ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu w postępowaniu
odwoławczym.
2
UZASADNIENIE
Wyrokiem łącznym z dnia 26 maja 2010r. Sąd Okręgowy w W. orzekł wobec
N. S. karę łączną 4 lat pozbawienia wolności oraz karę łączną grzywny w
wysokości 50 stawek dziennych po 10 zł, w miejsce kar jednostkowych
wymierzonych prawomocnymi wyrokami Sądu Rejonowego w O. z dnia 21
października 1994r., sygn. II K 412/94 oraz Sądu Wojewódzkiego w W. z dnia 14
września 1995r., sygn. XVIII K 180/94.
Na podstawie art. 577 k.p.k., na poczet kary łącznej pozbawienia wolności
zaliczył skazanemu okres rzeczywistego pozbawienia wolności w obydwu
powyższych sprawach, odpowiednio od 29 listopada 1994r. do 29 maja 1996r. oraz
od 18 czerwca 1996r. do 15 października 1996r. i od 27 kwietnia 1994r. do 29
listopada 1994r.
Wyrok łączny zawierał również inne rozstrzygnięcia, dotyczące odrębnego
wykonania orzeczeń w zakresie nim nie objętym oraz umorzenia postępowania,
wobec braku warunków do wydania wyroku łącznego obejmującego kary orzeczone
w ośmiu innych sprawach.
Wyrok łączny Sądu Okręgowego zaskarżony został apelacją obrońcy N. S.,
w części dotyczącej orzeczenia o karze.
Wyrokiem Sądu Apelacyjnego w W. z dnia 6 października 2010r. wyrok Sądu
pierwszej instancji został utrzymany w mocy; apelacja została uznana za
oczywiście bezzasadną, a uzasadnienie wyroku Sądu ad quem sporządzone nie
zostało.
Kasację od wyroku Sądu Apelacyjnego, w części w jakiej utrzymał on w
mocy orzeczenie Sądu Okręgowego zaliczające skazanemu na poczet kary łącznej
jedynie okres rzeczywistego pozbawienia wolności, wniósł Rzecznik Praw
Obywatelskich – na korzyść N. S.
Podniósł w niej zarzut rażącego i mającego istotny wpływ na treść wyroku
naruszenia art. 433 § 1 k.p.k. w zw. z art. 440 k.p.k., polegającego na tym, że Sąd
drugiej instancji nie przekroczył granic apelacji i z urzędu nie dokonał korekty
wyroku Sądu Okręgowego, który, wbrew przepisowi art. 82 k.k. (w brzmieniu
obowiązującym w dacie orzekania), na poczet orzeczonej kary łącznej zliczył
jedynie okres faktycznego pozbawienia wolności skazanego w sprawach, w których
skazania objęte zostały karą łączną, zamiast uznania tej kary za wykonaną w
3
całości, gdyż w chwili wyrokowania pomyślenie upłynął okres próby i dalsze 6
miesięcy, w związku z warunkowym zwolnieniem skazanego z odbycia kar w obu
tych sprawach.
Rzecznik Praw Obywatelskich wniósł o uchylenie w zaskarżonej części
wyroku Sądu Apelacyjnego i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania w
postępowaniu odwoławczym.
Sąd Najwyższy rozważył, co następuje.
Kasacja była zasadna w stopniu oczywistym, uzasadniającym jej
uwzględnienie w trybie art. 535 § 5 k.p.k.
Z akt sprawy wykonawczej Sądu Wojewódzkiego w W., sygn. XI D 1429,
prowadzonej wobec N. S., wynika, że prawomocnym postanowieniem z dnia 10
października 1996, sygn. III Wz 2573/96, został on warunkowo przedterminowo
zwolniony z odbycia kar pozbawienia wolności orzeczonych wyrokiem Sądu
Rejonowego w O. z dnia 21 października 1994r., sygn. II K 412/94 (kara roku i 6
miesięcy pozbawienia wolności) oraz wyrokiem Sądu Wojewódzkiego w W. z dnia
14 września 1995r., sygn. XVIII K 180/94 (kara łączna 3 lat i 6 miesięcy
pozbawienia wolności). Okres próby wyznaczono skazanemu do dnia 16 maja
1999r. Warunkowe zwolnienie nie zostało odwołane ani w okresie próby, ani w
ciągu dalszych 6 miesięcy.
W tej sytuacji, zgodnie z art. 82 k.k., w brzmieniu obowiązującym do dnia 1
stycznia 2012r., kary pozbawienia wolności orzeczone tymi wyrokami należało
„uważać za odbyte”.
To właśnie kary jednostkowe wymierzone tymi dwoma wyrokami objęte
zostały karą łączną orzeczoną wyrokiem łącznym Sądu Okręgowego z dnia 26
maja 2010r., utrzymanym w mocy zaskarżonym kasacją wyrokiem Sądu
Apelacyjnego. Zaliczając, na podstawie art. 577 k.p.k., na poczet kary łącznej w
wysokości 4 lat pozbawienia wolności okresy kar już odbytych, Sąd Okręgowy
zaliczył jedynie „okresy rzeczywistego pozbawienia wolności” skazanego w tych
sprawach. Sąd a quo w uzasadnieniu swojego wyroku dostrzegał kontrowersje
dotyczące sposobu zaliczenia okresów kar odbytych w sytuacjach warunkowego
przedterminowego zwolnienia. Uznał jednak, że zaliczeniu na poczet kary łącznej
podlega jedynie okres faktycznie odbytej przez skazanego kary (str.12
uzasadnienia), odwołując się do uchwały Sądu Najwyższego z dnia 20 listopada
4
1991r., I KZP 23/91, OSNKW 1992, z.3-4, poz. 20, w której takie stanowisko
wyrażono.
Obrońca N. S., w apelacji wniesionej od wyroku Sądu pierwszej instancji,
podniósł wyłącznie zarzut wymierzenia skazanemu rażąco niewspółmiernej kary
łącznej, wnosząc o zastosowanie pełnej absorpcji.
Sąd Apelacyjny apelację tę ocenił jako oczywiście bezzasadną, a brak
uzasadnienia wyroku Sądu ad quem nie pozwala na ustalenie, czy w ogóle problem
prawidłowości zaliczenia na poczet kary łącznej kar, z odbycia których nastąpiło
warunkowe zwolnienie był przedmiotem jego rozważań.
Niemniej trzeba podzielić stanowisko autora kasacji, że fakt błędnego
zaliczenia kar odbytych przez Sąd a quo nie tylko powinien zostać przez Sąd
odwoławczy dostrzeżony, ale wręcz obowiązkiem tego Sądu była zmiana
zaskarżonego wyroku w tym zakresie.
Sąd Okręgowy, powołując się na wskazaną powyżej uchwałę z dnia 20
listopada 1991r. nie dostrzegł, że stanowisko Sądu Najwyższego uległo
zasadniczej zmianie, wyrażonej w uchwale siedmiu sędziów z dnia 20 stycznia
2005r., I KZP 30/04, OSNKW 2005, z. 1 poz. 2, w której kategorycznie przyjęto, że
„kara pozbawienia wolności uznana za odbytą w rozumieniu art. 82 k.k. podlega
zaliczeniu w całości - na podstawie art. 577 k.p.k. - na poczet kary tego rodzaju
orzekanej w wyroku łącznym obejmującym skazanie na karę, z której wykonania
skazany został warunkowo przedterminowo zwolniony”. To stanowisko było
wyrażane także w późniejszych judykatach Sądu Najwyższego – wyroku z dnia 8
marca 2006r., IV KK 423/05, Lex nr 293927, czy z dnia 7 kwietnia 2010r., IV KK
28/10, Lex nr 583901.
Nawet zatem, jeżeli Sąd pierwszej instancji pominął zasadniczą zmianę w
wykładni art. 82 k.k. i art. 577 k.p.k., zapoczątkowaną przez powiększony skład
Sądu Najwyższego i konsekwentnie kontynuowaną, to fakt ten powinien był
dostrzec Sąd odwoławczy. Uwzględnienie takiej interpretacji przez Sąd ad quem
niewątpliwie prowadziłoby do zmiany wyroku Sądu Okręgowego w omawianym
zakresie. Wprawdzie obrońca w apelacji kwestii tej nie podniósł, ale rzeczą
oczywistą jest, że błędne zaliczenie na poczet orzeczonej kary łącznej jedynie
okresów rzeczywistego odbywania kar w sprawach, w których nastąpiło
nieodwołane warunkowe zwolnienie, zamiast uznania tych kar za odbyte w całości
– jak to wówczas stanowił art. 82 k.k. – prowadziło do akceptacji rażąco
5
niesprawiedliwego rozstrzygnięcia, w rozumieniu art. 440 k.p.k. Wszak N.S. na
poczet kary łącznej 4 lat pozbawienia wolności zaliczono łącznie około 2 lat i 5
miesięcy pozbawienia wolności, chociaż warunkowo został zwolniony z odbycia
sumy kar wynoszącej 5 lat pozbawienia wolności. Słusznie zatem autor kasacji
wskazał, że utrzymanie w mocy przez Sąd Apelacyjny wyroku Sądu Okręgowego w
rażący sposób naruszało przepisy art. 433 § 1 k.p.k. w zw. z art. 440 k.p.k.
Wprawdzie można byłoby rozważać, czy analizowana kwestia nie wchodziła w
zmodyfikowane przepisem art. 447 § 2 k.p.k. granice apelacji, to jednak poglądu
autora kasacji o naruszeniu także art. 440 k.p.k. nie można uznać za bezpodstawny.
Stanowiska Sądu Najwyższego nie może zmienić fakt nowelizacji art. 82 k.k.
dokonanej ustawą z dnia 16 września 2011r. o zmianie ustawy – Kodeks karny
wykonawczy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 240, poz. 1431), która weszła
w życie z dniem 1 stycznia 2012r. Wprawdzie w dodanym § 2 tego przepisu wprost
stwierdzono, że „w wypadku objęcia wyrokiem łącznym kary, z której odbywania
skazany został warunkowo zwolniony, na poczet orzeczonej kary łącznej zalicza się
jedynie okres faktycznego odbywania kary”, ale przepis ten nie może mieć
zastosowania w sprawie niniejszej, a to z uwagi na treść art. 4 § 1 k.k. Co więcej,
właśnie dodanie tego przepisu jasno wykazuje, że do chwili wejścia go w życie nie
było podstaw prawnych do takiego zaliczenia jak uczynił to Sąd a quo, a
zaakceptował Sąd ad quem.
Spełnienie przesłanek przewidzianych w art. 523 § 1 k.p.k. implikowało
uwzględnienie kasacji Rzecznika Praw Obywatelskich, a w konsekwencji uchylenie
wyroku Sądu Apelacyjnego w zaskarżonej części i przekazanie sprawy w tym
zakresie do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym. Na tym
bowiem etapie możliwa będzie zmiana wyroku Sądu pierwszej instancji w zakresie
w jakim nastąpiło uchylenie zaskarżonego wyroku. W toku ponownego
postępowania Sąd odwoławczy, zgodnie z art. 518 k.p.k. w zw. z art. 442 § 3 k.p.k.,
związany będzie wyrażonymi w niniejszym uzasadnieniu zapatrywaniami prawnymi.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy orzekł, jak w części
dyspozytywnej wyroku.
6