Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PK 146/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 18 lutego 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Beata Gudowska (przewodniczący)
SSN Romualda Spyt (sprawozdawca)
SSN Krzysztof Staryk
w sprawie z powództwa A.S.
przeciwko Szkole Podstawowej Nr […] w N.
o uznanie wypowiedzenia za bezskuteczne,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 18 lutego 2013 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Z.
z dnia 25 stycznia 2012 r., sygn. akt […]
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Okręgowemu w Z. do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 13 września 2011 r. Sąd Rejonowy - Sąd Pracy w N. oddalił
powództwo A. S. o uznanie za bezskuteczne rozwiązanie stosunku pracy
dokonanego wobec powódki przez pozwaną Szkołę Podstawową nr […] w N.
Sąd Rejonowy ustalił, że A. S. podjęła zatrudnienie w pozwanej Szkole
Podstawowej w N. w dniu 1 września 1988 r. W dniu 22 kwietnia 1992 r. powódka
uzyskała akt mianowania.
A.S. pracowała jako nauczyciel języka polskiego w klasach IV-VI. W roku
szkolnym 2010/2011 w pozwanej Szkole realizowane było 68 godzin języka
polskiego, którego nauczało łącznie z powódką czterech nauczycieli.
W roku szkolnym 2010/2011 A.S., po uprzednim wyrażeniu zgody na
obniżenie wymiaru zatrudnienia do 17/18 etatu, nauczała 17 godzin języka
polskiego, pozostali zaś nauczyciele języka polskiego: D.S.- 17 godzin języka
polskiego, uzupełniając pensum 1 godziną wychowawstwa, M.A.- 16 godzin języka
polskiego, uzupełniając pensum 1 godziną wychowawstwa i 1 godziną z puli godzin
przeznaczonych na indywidualną lub grupową naukę języka polskiego dla dzieci z
problemami edukacyjnymi, A.D.- 18 godzin języka polskiego i dodatkowo 1 godzinę
wychowawstwa.
Z końcem roku szkolnego 2010/2011 edukację szkolną zakończyły dwie
klasy szóste, w których godziny wychowawstwa realizowały D.S. i A.D.
Z uwagi na różną liczbę godzin nauki języka polskiego na różnych
poziomach edukacji, w przypadku utrzymania dotychczasowego stanu zatrudnienia,
powódce do realizacji w roku szkolnym 2011/2012 przypadałoby 16 godzin.
W istniejącej sytuacji kadrowej dyrektor szkoły, opracowując arkusz
organizacyjny na rok 2011/2012, stwierdził niemożność dalszego zatrudnienia w
szkole w pełnym wymiarze (w przypadku powódki w wymiarze 17/18 etatu) aż 4
polonistów. Dyrektor pozwanej uznał, że nieracjonalne jest dalsze uzupełnianie
pensum polonistów godzinami wychowawstwa lub godzinami z puli dyrektora w
sytuacji, gdy w roku 2010/2011 aż dziewięciu nauczycieli pracujących w szkole
świadczyło pracę w niepełnym wymiarze czasu pracy.
Dyrektor uznał za optymalne rozwiązanie: uzupełnienie pensum innych
3
nauczycieli zwolnionymi przez D.S. i A.D. godzinami wychowawstwa,
nieprzydzielanie nauczycielom języka polskiego w roku szkolnym 2011/2012 godzin
z puli dyrektora, rozwiązanie z jednym z polonistów stosunku pracy na podstawie
art. 20 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (jednolity
tekst: Dz.U. z 2006 r. Nr 97, poz. 674 ze zm.) i przydzielenie godzin dydaktycznych
tego nauczyciela pozostałym polonistom. Wobec tego zdecydował się na
rozwiązanie z powódką stosunku pracy, przydzielając zwolnione przez nią godziny
dydaktyczne pozostałym nauczycielom języka polskiego. W arkuszu
organizacyjnym na rok szkolny 2011/2012 dyrektor przewidział dla D.S. - 23
godziny, dla M.A. - 24 godziny, w tym 1 godzinę wychowawstwa, dla A.D. - 22
godziny.
Podstawowe kryterium wytypowania nauczyciela do zwolnienia stanowiła
ocena pracy nauczycieli języka polskiego. Dyrektor zakwalifikował do zwolnienia
powódkę, mając w szczególności na uwadze okresową ocenę powódki z 2007 r.,
zakończoną oceną dobrą, w której oprócz atutów powódki były wymienione słabe
strony jej pracy zawodowej: nieprzestrzeganie przez powódkę porządku pracy w
zakresie punktualnego rozpoczynania pracy, niewłaściwy z punktu widzenia ubioru i
prezentacji wizerunek zewnętrzny powódki i niedostatki w zakresie umiejętności
obsługi komputera. W zakresie braku punktualności powódki, dyrektor pozwanej
miał na względzie to, że postępowanie powódki nie uległo poprawie. Nie nastąpiło
ono nawet w następstwie postępowania sądowego przed sądem pracy w 2007 r., w
sprawie z odwołania powódki od udzielonej jej kary nagany. W uzasadnieniu
wyroku oddalającego powództwo z dnia 8 maja 2007 r. Sąd Rejonowy stwierdził, że
zachowanie powódki nie tylko uzasadniało zastosowanie wobec niej kary
porządkowej, ale mogłoby wręcz stanowić podstawę do wszczęcia wobec powódki
postępowania dyscyplinarnego. W dniu 19 stycznia 2011 r. dyrektor pozwanej po
raz kolejny udzielił powódce kary porządkowej nagany, w związku z jej spóźnieniem
na zajęcia w dniu 18 stycznia 2011 r. Ponownie powódka spóźniła się do pracy w
dniu 3 marca 2011 r., a także po wytoczeniu powództwa w przedmiotowej sprawie.
Decydując się na rozwiązanie z powódką stosunku pracy, dyrektor pozwanej
miał dodatkowo na względzie znaczną ilość skarg na pracę powódki, składanych
przez rodziców uczniów. W kilku przypadkach były to zbiorowe skargi rodziców
4
danej klasy, zawierające prośby o zmianę nauczyciela języka polskiego, w tym
ostatnia z dnia 15 lipca 2010 r. W skargach kierowanych do dyrektora rodzice
uczniów podkreślali, że powódka jest nieodpowiedzialnym pedagogiem, nie uczy
dzieci zgodnie z programem, nie potrafi wprowadzić dyscypliny, a na jej lekcjach
panuje hałas. Do podjęcia tej decyzji skłoniły dyrektora pozwanej także wyniki
ewakuacji przeprowadzonej w Szkole w lutym 2011 r.
W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy uznał, że powództwo
należało oddalić.
Sąd wskazał, że spełnione zostały przesłanki z art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty
Nauczyciela oraz że nieuzasadniony jest podniesiony przez powódkę zarzut
niekonkretności przyczyny wskazanej w piśmie rozwiązującym stosunek pracy,
gdyż stwierdzenie o niemożności dalszego zatrudnienia powódki w
dotychczasowym wymiarze zatrudnienia, a tym bardziej w zakresie pełnego etatu, i
powołanie się na art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela spełnia warunek wskazania
przyczyny wypowiedzenia w rozumieniu art. 30 § 4 k.p.
Powódka zaskarżyła ten wyrok apelacją. Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Z. wyrokiem z dnia 25 stycznia 2012 r. zmienił
zaskarżony wyrok w ten sposób, że przywrócił powódkę A. S. do pracy w pozwanej
Szkole Podstawowej Nr[…] w N. na poprzednich warunkach, a w pozostałym
zakresie apelację odrzucił.
W uzasadnieniu Sąd drugiej instancji uznał, że dokonane przez sąd
pierwszej instancji ustalenia naruszają dyspozycję art. 233 k.p.c. Wskazał, że Sąd
pierwszej instancji pominął kluczową dla sprawy okoliczność, że w sprawie nie
zaistniały w roku szkolnym, w którym nastąpiło rozwiązanie stosunku pracy,
przesłanki uzasadniające zastosowanie art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela,
tj. zmiany organizacyjne powodujące zmniejszenie liczby oddziałów i zmiany planu
nauczania, które prowadziłyby do niemożliwości dalszego zatrudnienia powódki w
pełnym wymiarze czasu pracy. Sąd Okręgowy zważył, że strona pozwana nie
wskazała istnienia konkretnej, umiejscowionej w czasie, w którym nastąpiło
rozwiązanie stosunku pracy, przyczyny zastosowania art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty
Nauczyciela i wystąpienia skutku w postaci niemożliwości dalszego zatrudnienia
powódki. Podkreślił, że w roku szkolnym 2011/2012 w stosunku do roku 2010/2011
5
nie zmieniła się liczba oddziałów ani też nie uległ zmianie plan nauczania.
Przewidziano w nim 68 godzin języka polskiego tak jak w roku poprzednim. Nie
zaistniały więc zmiany, które uniemożliwiały dalsze zatrudnianie powódki w
wymiarze 17/18 etatu.
Pozwana zaskarżyła ten wyrok w całości skargą kasacyjną. Zaskarżonemu
wyrokowi zarzuciła naruszenie prawa materialnego, tj. art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty
Nauczyciela. Uzasadniając zarzut podniosła, że w jej ocenie dokonana przez Sąd
Okręgowy w Z. wykładnia art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela jest błędna. Ani
mające co do zasady pierwszorzędne zastosowanie reguły wykładni gramatycznej,
ani żadne inne reguły wykładni norm prawnych nie dają podstaw do uznania, że
sformułowane w art. 20 ust 1 pkt 2 Karty Nauczyciela przesłanki rozwiązania
stosunku pracy muszą wystąpić jednocześnie. Treść art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty
Nauczyciela daje podstawę do uznania, że wypowiedzenie nauczycielowi stosunku
pracy na podstawie tego przepisu uwarunkowane jest zaistnieniem przesłanki w
postaci zmian organizacyjnych. Jej wystąpienia samo w sobie nie pozwala jednak
na rozwiązanie z nauczycielem stosunku pracy, o ile możliwe jest dalsze
zatrudnienie nauczyciela w pełnym wymiarze. Decyzja taka staje się dopuszczalna
dopiero wówczas, gdy po zaistnieniu pierwszej przesłanki zmaterializuje się także
przesłanka druga, przy czym prawnie nieistotne jest, czy obie przesłanki wystąpią
jednocześnie (w ramach czasowych jednego roku szkolnego). Zdaniem pozwanej,
odstęp czasowy od wystąpienia pierwszej z przesłanek określonych w art. 20 ust. 1
pkt 2 Karty Nauczyciela do wystąpienia drugiej przesłanki nie jest limitowany. W
konsekwencji, w ocenie pozwanej, możliwe jest rozwiązanie z nauczycielem
stosunku pracy na podstawie art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela nawet wówczas,
gdy zaistnienie przesłanek przewidzianych w tym przepisie dzieli okres kilkuletni, z
tym jednak zastrzeżeniem, że pomiędzy wystąpieniem pierwszej i drugiej przesłanki
musi istnieć związek przyczynowo-skutkowy w tym sensie, że niemożność
dalszego zatrudniania nauczyciela w pełnym wymiarze zatrudnienia w danym roku
szkolnym, musi być skutkiem zaistniałych choćby kilka lat wcześniej zmian
organizacyjnych.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną powódka wniosła o jej oddalenie jako
oczywiście bezzasadnej.
6
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela, dyrektor szkoły w razie
częściowej likwidacji szkoły albo w razie zmian organizacyjnych powodujących
zmniejszenie liczby oddziałów w szkole lub zmian planu nauczania
uniemożliwiających dalsze zatrudnianie nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć
rozwiązuje z nim stosunek pracy lub, na wniosek nauczyciela, przenosi go w stan
nieczynny. Nauczyciel zatrudniony na podstawie mianowania może wyrazić zgodę
na ograniczenie zatrudnienia w trybie określonym w art. 22 ust. 2 Karty Nauczyciela
(ograniczenie to jest dopuszczalne do wymiaru nie niższego niż 1/2
obowiązkowego wymiaru zajęć i wiąże się z proporcjonalnym zmniejszeniem
wynagrodzenia; może nastąpić, gdy nie istnieje możliwość zatrudnienia nauczyciela
w pełnym wymiarze zajęć oraz nie istnieją warunki do uzupełnienia tygodniowego
obowiązkowego wymiaru zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych
w innej szkole).
Z powyższego przepisu wynika, że: 1) częściowa likwidacja szkoły,
2) zmiany organizacyjne powodujące zmniejszenie liczby oddziałów w szkole,
3) zmiany planu nauczania stanowią podstawę do rozwiązania stosunku pracy z
nauczycielem albo do obniżenia (za zgodą nauczyciela) wymiaru zajęć, pod
warunkiem, że nie jest możliwe dalsze jego zatrudnianie w pełnym wymiarze zajęć.
Oczywiste jest, że skoro niemożność zatrudniania nauczyciela w pełnym wymiarze
zajęć ma wynikać z przyczyn wskazanych z art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela,
to obie przesłanki rozumiane jako przyczyna (np. zmiany planu nauczania) i skutek
(niemożność dalszego zatrudniania nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć) w
aspekcie czasowym następują kolejno po sobie, a nie jednocześnie. Brak
możliwości dalszego zatrudniania nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć nie
zawsze musi się zrealizować bezpośrednio po zmianach organizacyjnych
powodujących zmniejszenie liczby oddziałów w szkole lub po zmianach planu
nauczania, bowiem w komentowanym przepisie chodzi przede wszystkim o
związek przyczynowo-skutkowy między tymi okolicznościami. W aspekcie
temporalnym ważne jest zatem tylko utrzymywanie się skutków zmian
7
organizacyjnych uniemożliwiających dalsze zatrudnianie nauczyciela (zob. wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 7 marca 1997 r., I PKN 52/96, OSNAPiUS 1997 nr 21,
poz. 421).
Wystąpienie okoliczności opisanych w art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela
może prowadzić albo do rozwiązania stosunku pracy z nauczycielem, albo - po
uzyskaniu zgody nauczyciela - do ograniczenia jego zatrudnienia. Jeśli zatem
zastosowanie tego przepisu doprowadziło do jednego z alternatywnych rozwiązań -
ograniczenia wymiaru zajęć nauczyciela w danym roku szkolnym, to nie ma
możliwości jego dalszego stosowania do tych samych okoliczności w kolejnym roku
szkolnym i w konsekwencji rozwiązania stosunku pracy. Innymi słowy,
zastosowanie art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela może wywołać tylko jeden z
przewidzianych w nim (na zasadzie alternatywy rozłącznej) skutków. Dopiero
kolejne zmiany organizacyjne powodujące zmniejszenie liczby oddziałów w szkole
lub zmiany planu nauczania uniemożliwiające dalsze zatrudnianie nauczyciela w
ustalonym dla niego niepełnym wymiarze zajęć mogą stanowić podstawę do
rozwiązania z nim stosunku pracy w trybie art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela.
Definicję pojęcia „plan nauczania” znaleźć można w kolejnych
rozporządzeniach Ministra Edukacji Narodowej w sprawie ramowych planów
nauczania w szkołach publicznych wydanych na podstawie art. 22 ust. 2 pkt 1
ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r.
Nr 256, poz. 2572, ze zm.). Paragraf 4 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej
z dnia 7 lutego 2012 r. w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach
publicznych (Dz.U. 2012, poz. 204), podobnie jak analogiczne unormowania
poprzednich rozporządzeń, stanowi, że dyrektor szkoły ustala szkolny plan
nauczania, w którym określa dla poszczególnych klas (semestrów) na danym
etapie edukacyjnym tygodniowy (semestralny) wymiar godzin odpowiednio:
poszczególnych obowiązkowych zajęć edukacyjnych z zakresu kształcenia
ogólnego zawodowego oraz zajęć z wychowawcą, zajęć rewalidacyjnych dla
uczniów niepełnosprawnych, dodatkowych zajęć edukacyjnych, zajęć religii lub
etyki, zajęć wychowania do życia w rodzinie, zajęć języka mniejszości narodowej,
etnicznej lub języka regionalnego oraz nauki własnej historii i kultury, zajęć
sportowych. Zmiany planu nauczania odnosić należy zatem do liczby godzin
8
przewidywanych w danym roku szkolnym dla określonych przedmiotów nauczania
(zajęć) w poszczególnych klasach w porównaniu do roku poprzedniego.
Jak wynika z ustalonego stanu faktycznego, wiążącego Sąd Najwyższy na
podstawie art. 39813
§ 2 k.p.c., w roku szkolnym 2011/2012 nie zmieniła się liczba
oddziałów w stosunku do roku poprzedniego, kiedy to powódce obniżono wymiar
zajęć, a dwóm nauczycielom języka polskiego uzupełniono pensum godzinami
wychowawczymi (2 godziny) i z puli dyrektora (1 godzina). Natomiast wątpliwości
budzi stanowisko Sądu drugiej instancji, że nie zmienił się także plan nauczania.
Wyrażając taki pogląd, po ogólnym stwierdzeniu, że ustalenia Sądu pierwszej
instancji „naruszają dyspozycję art. 233 k.p.c.”, Sąd Okręgowy nie przedstawił
własnych stanowczych ustaleń w tym zakresie. Poza tym błędnie odniósł zmiany
planu nauczania wyłącznie do ogólnej liczby godzin nauczania języka polskiego,
nie wnikając w to, czy zmieniła się liczba tych godzin w odniesieniu do
poszczególnych klas, która powodowałaby konieczność zmiany przydziału godzin
pomiędzy poszczególnych nauczycieli języka polskiego (na co wskazywała strona
pozwana). Oczywiste jest bowiem, że nie może dojść do sytuacji, iż języka
polskiego w tej samej klasie będą nauczać dwie nauczycielki (w przypadku
zwiększenia godzin nauczania tego przedmiotu w klasie przydzielonej którejkolwiek
z pozostałych nauczycielek). Zwrócił na to uwagę Sąd pierwszej instancji,
wskazując, że z uwagi na różną liczbę godzin nauki języka polskiego na różnych
poziomach edukacji, w przypadku utrzymania dotychczasowego stanu zatrudnienia,
powódce do realizacji w roku szkolnym 2011/2012 przypadałoby 16 godzin (mniej o
1 godzinę). Niekoniecznie więc utrzymanie 68 godzin nauczania języka polskiego
przesądza o braku zmian w planie nauczania. Pominięcie tej kwestii przez Sąd
Okręgowy uzasadnia zarzut naruszenia art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela, przez
niedostateczne wyjaśnienie stanu faktycznego sprawy. Nie jest bowiem możliwe
prawidłowe zastosowanie prawa materialnego bez zgodnego z prawem
procesowym ustalenia podstawy faktycznej rozstrzygnięcia (por. między innymi
wyrok Sądu Najwyższego z 11 kwietnia 2006 r., I PK 164/05, Monitor Prawa Pracy
2006 nr 10, s. 541).
Mając na uwadze powyższe Sąd Najwyższy, na podstawie art. 39815
§ 1
k.p.c. orzekł jak w sentencji. O kosztach postępowania kasacyjnego rozstrzygnięto
9
po myśli art. 108 § 2 k.p.c. w związku z art. 39821
k.p.c.
/tp/