Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV KK 369/12
POSTANOWIENIE
Dnia 21 lutego 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Wiesław Kozielewicz (przewodniczący)
SSN Włodzimierz Wróbel (sprawozdawca)
SSA del. do SN Dorota Wróblewska
Protokolant Jolanta Grabowska
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Mieczysława Tabora
w sprawie W. K., wobec której umorzono postępowanie karne w zakresie
popełnienia przez nią przestępstw z art. 218 § 1 kk
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 21 lutego 2013 r.,
kasacji, wniesionej przez Prokuratora Generalnego na niekorzyść
od postanowienia Sądu Rejonowego w K.
z dnia 31 maja 2012 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i sprawę przekazuje Sądowi
Rejonowemu w K. do ponownego rozpoznania.
UZASADNIENIE
Prawomocnym postanowieniem z dnia 31 maja 2012 r. Sąd Rejonowy na
podstawie art. 17 § 1 pkt 2 k.p.k. umorzył postępowanie karne przeciwko W. K.
oskarżonej o przestępstwo z art. 218 § 1 k.k. (uporczywe i złośliwe naruszanie praw
pracowniczych). Decyzję tę uzasadnił utratą w dniu 31 maja 2012 r. mocy
obowiązującej przepisu stanowiącego podstawę oskarżenia, ze względu na wejście
w życie wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 18 listopada 2010 r. (sygn. akt P
29/09, Dz. U. Nr 225 poz. 1474).
Powyższe postanowienie Sądu Rejonowego nie został zaskarżone przez
strony i uprawomocniło się w dniu 28 czerwca 2012 r.
2
O tego postanowienia kasację na niekorzyść w trybie art. 521 § 1 k.p.k.
wniósł Prokurator Generalny, zarzucając mu rażące naruszenie prawa
procesowego, tj. art. 17 § 1 pkt 2 k.p.k., które miało istotny wpływ na treść
orzeczenia. Zdaniem skarżącego, w dniu utraty mocy przez art. 218 § 1 k.k. wszedł
w życie art. 218 § 1a k.k. o treści identycznej, jak tracący moc § 1, przez co nie
doszło do depenalizacji zachowania opisanego we wskazanych przepisach.
Skarżący wniósł o uchylenie postanowienia z dnia 31 maja 2012 r. i
przekazanie sprawy Sądowy Rejonowemu do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja Prokuratora Generalnego jest zasadna w stopniu oczywistym.
Procedowanie Sądu I instancji w przedmiocie odpowiedzialność karnej
oskarżonej odbywało się w specyficznym otoczeniu normatywnym.
Otóż zgodnie z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 18 listopada
2010 r. (sygn. akt P 29/09; Dz. U. Nr 225 poz. 1474) ze względu na stwierdzenie
niezgodności m.in. art. 218 § 1 k.k. z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, z
art. 4 ust. 1 Protokołu nr 7 do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych
wolności, sporządzonego dnia 22 listopada 1984 r. w Strasburgu (Dz. U. z 2003 r.
Nr 42, poz. 364) oraz z art. 14 ust. 7 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich
i Politycznych, otwartego do podpisu w Nowym Jorku dnia 19 grudnia 1966 r. (Dz.
U. z 1977 r. Nr 38, poz. 167) przepis ten miał utracić moc z upływem 18 miesięcy
od dnia ogłoszenia wyroku w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej. Wyrok ten
został ogłoszony w Dzienniku Ustaw dnia 30 listopada 2010r.
Ze względu na konieczność dostosowania stanu prawnego, w zakresie w
jakim orzekał Trybunał Konstytucyjny, do standardów konstytucyjnych i
prawnomiędzynarodowych (vide uzasadnienie projektu nowelizacji – druk Sejmu VII
kadencji nr 288), ustawą z dnia 10 maja 2012 r. o zmianie ustawy - Kodeks karny
oraz ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. 2012 ,poz. 611; dalej:
ustawa nowelizująca) wprowadzono art. 218 § 1a k.k. o identycznej treści, jak
dotychczasowe jego (tj. art. 218 § 1 k.k.) brzmienie. Ogłoszenie ustawy nastąpiło w
Dzienniku Ustaw w dniu 30 maja 2012r. Ustawa nowelizująca weszła w życie z
dniem 31 maja 2012 r. (art. 4 tejże ustawy).
Sąd I instancji termin procedowania w przedmiocie umorzenia postępowania
wobec oskarżonej wyznaczył także na dzień 31 maja 2012r.
3
W takim układzie kalendarzowym, fundamentalną kwestią nad jaką powinien
był się pochylić Sąd a quo było precyzyjne ustalenie obowiązującego stanu
prawnego na dzień orzekania. Tylko rozstrzygniecie w tym przedmiocie
umożliwiłoby Sądowi dokonanie poprawnej subsumcji zdarzeń historycznych
objętych aktem oskarżenia pod relewantne przepisy. Jednakowoż uzasadnienie w
tym zakresie jest niezwykle lapidarne i sprowadza się jedynie do wskazania
podstawy utraty mocy przepisu art. 218 § 1 k.k. ze względu na cytowany powyżej
wyrok Trybunału Konstytucyjnego.
Takie nazbyt skrótowe i pobieżne, w ocenie Sądu Najwyższego stanowisko
prawne w przedmiotowej sprawie nie jest trafne. Należy rozstrzygnąć, czy
rzeczywiście, tak jak zdaje się na to wskazywać Sąd a quo doszło w którymkolwiek
momencie czasowym do faktycznej depenalizacji zachowania polegającego na
m.in. uporczywym naruszaniu praw pracowniczych, co pozwalałoby przy
zastosowaniu art. 17 § 1 pkt 2 k.p.k., na umorzenie postępowania, jako
dotyczącego czynu niewypełniającego znamion typu czynu zabronionego przez
ustawę. Kluczowym zagadnieniem prawnym w niniejszych realiach, jak to zostało
zasygnalizowane na wstępie niniejszego uzasadnienia, jest rozstrzygniecie kształtu
stanu prawnego w dniu 31 maja 2012 r. w perspektywie norm sankcjonujących
przedmiotowe zachowania godzące w prawa pracownicze. Art. 4 ustawy
nowelizującej, posługuje się pojęciem „z dniem 31 maja 2012 r.” mającym
obrazować moment wejścia w życie art. 218 § 1a k.k. Natomiast sentencja wyroku
Trybunału konstytucyjnego w zakresie oznaczenia daty utraty mocy art. 218 § 1 k.k.
zawiera sformułowanie „z upływem 18 miesięcy od dnia ogłoszenia”. Podkreślić
należy, że kwestia oznaczenia zarówno początkowego, jak i końcowego momentu
obowiązywania normy prawnej ma charakter walidacyjny.
Na gruncie ustawy z dnia 20 lipca 2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych
i niektórych innych aktów prawnych (Dz. U. 2011, Nr 197, poz. 1172 tekst jedn.)
tylko w odniesieniu do tej drugiej sytuacji odnaleźć można wskazówkę ustawową.
W art. 6 ust. 2 tejże ustawy wskazany jest sposób obliczania terminów wejścia w
życie aktów normatywnych. Terminy liczone w miesiącach kończą się z upływem
dnia, który nazwą lub datą odpowiada dniu ogłoszenia, a gdyby takiego dnia w
ostatnim miesiącu nie było - w ostatnim dniu tego miesiąca. Jest to rozwiązanie
analogiczne do sposobu liczenia terminów m.in. w Kodeksie cywilnym. Ten sposób
ustalania momentu dokonania zmiany normatywnej w systemie prawa można
4
poprzez analogię odnieść także do utraty mocy ustawy w związku z wejściem w
życie wyroku Trybunału Konstytucyjnego, który na równi z ustawą podlega
ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw (art. 190 ust. 2 Konstytucji RP oraz art. 9 ust. 1 pkt 6
ustawy o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych).
W takim ujęciu uznać należy, że skoro ogłoszenie wyroku Trybunału
dotyczącego art. 218 § 1 k.k. nastąpiło 30 listopada 2012 r., to utrata mocy tego
przepisu nastąpiła z upływem dnia 30 maja 2012 r., czyli z początkiem 31 maja
2012 r. (w pierwszej chwili po godzinie „0”).
Natomiast dla rozstrzygnięcia, w jakim momencie doby w życie wchodzi
ustawa, gdy ustawodawca posłużył się zwrotem „z dniem…” podając dalej datę -
wymaga dokonania wykładni i przesądzenia kilku istotnych elementów.
W doktrynie prezentowane jest zasadniczo stanowisko o początku dnia, jako
chwili wejścia w życie ustawy (tak m.in. G. Wierczyński (w:) Redagowanie i
ogłaszanie aktów normatywnych. Komentarz. Warszawa 2009, komentarz do § 45
Rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 czerwca 2002 r. w sprawie
"Zasad techniki prawodawczej" (Dz.U.2002, Nr 100, poz. 908) teza 4. z powołaniem
na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia z dnia 13 lutego 1991 r., OTK
1991, nr 1, poz. 30). Na gruncie natomiast prawa represyjnego, większą wagę przy
analizie tego zagadnienia przywiązuje się do interpretacji innego spotykanego w
ustawodawstwie terminu wejścia w życie aktu normatywnego, tj. „z dniem
ogłoszenia”. Gdy więc chodzi o prawo karne, ze względów sprawiedliwościowych
wejście w życie normy sankcjonującej powinno następować z końcem dnia
oznaczonego w ustawie, jako dzień ogłoszenia wydaje się być najbardziej
uzasadniony. Ujęcie takie gwarantuje, iż przynajmniej prima facie, nie ma wtedy
niebezpieczeństwa retroaktywnego działania ustawy karnej, gdyż penalizacja
miałaby swój początek dopiero od północy tego dnia, czyli już po udostępnieniu
treści aktu normatywnego (art. 20 ust. 2 ustawy o ogłaszaniu aktów normatywnych
i niektórych innych aktów prawnych stanowi wyraźnie, że chodzi o dzień jego
ogłoszenia w postaci elektronicznej na stronie internetowej organu wydającego
dziennik urzędowy).
W analizowanym przypadku zagadnienie obowiązywania art. 218 § 1a k.k.
można rozstrzygnąć biorąc pod uwagę, że ustawa nowelizująca nie posłużyła się
zwrotem „z dniem ogłoszenia”, ale „z dniem…” i podaniem konkretnej daty. Biorąc
pod uwagę powyższe argumenty, skoro ogłoszenie w publikatorze nastąpiło w dniu
5
30 maja 2012 r., uznać należy, że niezależnie od wskazania innej prospektywnej
daty wejścia w życie, nie mogło ono z pewnością nastąpić jeszcze tego samego
dnia. Skoro ustawodawca wskazał dzień 31 maja 2012 r. oznacza to, że jego
intencją było by nowelizacja weszła w życie w pierwszym możliwym momencie
czasowym, który gwarantowałby zgodność takiego rozwiązania z regułami
walidacyjnymi kształtującymi nasz system prawny. Zatem ten moment to pierwsza
chwila po godzinie „0”, czyli po północy z 30 na 31 maja 2012 r.
Reasumując, zestawienie chwili utraty mocy art. 218 § 1 k.k. i wejścia w
życie art. 218 § 1a k.k. prowadzi do jednoznacznej konkluzji, że są one tożsame.
Oznacza to, że w systemie prawnym nie było okresu czasu, w którym zachowanie
polegające na złośliwym i uporczywym naruszaniu praw pracownika wynikających
ze stosunku pracy lub ubezpieczenia społecznego przestało być zabronione pod
groźbą kary przez ustawę.
Wobec powyższego należało orzec jak w sentencji. W ponownym
postepowaniu Sąd I instancji powinien ustalić treść obowiązującego stanu
normatywnego uwzględniają powszechnie przyjęte reguły walidacyjne mające
zastosowanie w polskim systemie prawa.