Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 480/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 26 lutego 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Marian Kocon (przewodniczący)
SSN Iwona Koper
SSN Grzegorz Misiurek (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa Wspólnoty Mieszkaniowej P. w W.
przeciwko S. W. i M. W.
o nakazanie,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 21 lutego 2013 r.,
skargi kasacyjnej pozwanego S. W.
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 16 czerwca 2011 r.,
I. oddala skargę kasacyjną i wniosek o przyznanie kosztów
nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanemu S. W.
z urzędu w postępowaniu kasacyjnym;
II. zasądza od pozwanego S. W. na rzecz strony powodowej
3.600 (trzy tysiące sześćset) zł tytułem zwrotu kosztów
postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Sąd Apelacyjny wyrokiem zaskarżonym skargą kasacyjną oddalił apelację
pozwanego S. W. od wyroku Sądu Okręgowego z dnia 31 marca 2010 r.,
uwzględniającego żądanie powodowej Wspólnoty Mieszkaniowej P. w W.
sprzedaży w drodze licytacji lokalu mieszkalnego nr 10 przy ul. P. […] w W.,
stanowiącego współwłasność pozwanych S. W. i M. W. wraz z prawami
związanymi z własnością lokalu.
Sąd Okręgowy ustalił, że sporny lokal stanowi współwłasność pozwanych
z tytułu dziedziczenia po rodzicach. W lokalu zamieszkuje pozwany S. W. wraz z
żoną i trojgiem dorosłych dzieci. Pozwany M. W. nie jest zainteresowany tym
lokalem i z tego względu uznał powództwo. S. W. od 2004 r. nie uiszcza żadnych
opłat za lokal i zaległości z tego tytułu, na dzień wytoczenia powództwa, zamknęły
się kwotą ok. 35 000 zł. Sytuacja rodzinna i finansowa S. W. pozwala na
ponoszenie tych opłat; odmawiając ich ponoszenia pozwany manifestuje
niezadowolenia ze stanu technicznego lokalu oraz z pracy zarządu powodowej
Wspólnoty. W dniu 30 marca 2009 r. powódka podjęła uchwałę zobowiązująca
zarząd do wytoczenia powództwa przeciwko pozwanym o zezwolenie na sprzedaż
lokalu w drodze licytacji na podstawie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego
o egzekucji z nieruchomości.
Oceniając tak ustalony stan faktyczny, Sąd Okręgowy uznał, że powództwo
- w świetle art. 16 ust. 1 i art. 13 ust. 1 ustawy z dnia 19 czerwca 1994 r.
o własności lokali (tekst. jedn.: Dz. U. z 2000 Nr 80, poz. 903 ze zm., dalej: „u.w.l.”)
- zasługuje na uwzględnienie, gdyż pozwany przez 6 lat, bez uzasadnionej
przyczyny, nie ponosił żadnych kosztów utrzymania rzeczy wspólnej, które ponosili
za niego pozostali członkowie Wspólnoty.
Sąd Apelacyjny, podzielając w całej rozciągłości powyższą ocenę, wskazał,
że aktualny stan zadłużenia pozwanego przekroczył już kwotę 43 000,- zł.
W skardze kasacyjnej, pozwany S. W. – w ramach pierwszej podstawy
kasacyjnej (art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c.) - zarzucił:
- błędną wykładnię art. 16 ust. 1 u.o.w.l. przez przyjęcie, że strona powodowa
znajduje się w krytycznym położeniu na skutek zachowania pozwanego,
który nie ponosi należnych opłat na rzecz wspólnoty oraz
3
- niewłaściwe zastosowanie art. 16 u.o.w.l. w związku z art. 5 k.c. („wyrok nie
zawiera ustaleń odnoszących się do przesłanek art. 5 k.c.”).
Drugą podstawę kasacyjną (art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.) skarżący wypełnił
zarzutami naruszenia:
- art. 378 § 1 k.p.c. w związku z art. art. 382 k.p.c. i art. 233 § 1 k.p.c. przez
niedokonanie własnych ustaleń faktycznych przez Sąd Apelacyjny oraz brak
wskazania oparcia się na ustaleniach faktycznych poczynionych przez Sąd
Okręgowy, co w konsekwencji doprowadziło do braku kontroli orzeczenia
Sądu Okręgowego od strony prawa materialnego oraz braku kontroli
zebranego materiału dowodowego, co doprowadziło do sprzeczności ustaleń
sądu pierwszej instancji z treścią zebranego materiału dowodowego;
- art. 382 k.p.c. w związku z art. 325 k.p.c. i art. 4241a
§ 2 k.p.c. przez
niedokonanie zmiany w błędnym orzeczeniu sądu pierwszej instancji, który
orzekł o licytacji lokalu nie wskazując, jaki rodzaj licytacji będzie miał
zastosowanie.
Powołując się na tak ujęte podstawy kasacyjne, skarżący wniósł o uchylenie
wyroku Sądu Apelacyjnego w części oddalającej powództwo (pkt I) i obciążającej
go kosztami procesu za drugą instancję (pkt II) oraz poprzedzającego to orzeczenie
wyroku Sądu Okręgowego z dnia 31 marca 2010 r. w całości i przekazania sprawy
do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji, ewentualnie uchylenie
zaskarżonego wyroku i wydanie orzeczenia oddalającego powództwo oraz
zasądzenie na jego rzecz od powódki kosztów procesu.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną powódka wniosła o jej oddalenie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie zasługiwała na uwzględnienie.
Odnosząc się w pierwszej kolejności do zarzutów podniesionych w ramach
drugiej podstawy kasacyjnej(art. 3983 § 1 pkt 2 k.p.c.), należy stwierdzić, że nie
mogły one wywrzeć zamierzonego skutku.
Skarżący wskazał na naruszenie art. 378 § 1 w związku z art. 382 i art. 233
§ 1 k.p.c. wskutek pominięcia przez Sąd Apelacyjny okoliczności, iż strona
4
powodowa, w następstwie nagannego zachowania pozwanego, nie znalazła się
w krytycznym położeniu, zagrażającym jej funkcjonowaniu. Według skarżącego, do
naruszenia wymienionych przepisów doszło również w wyniku nierozważenie
zasadności powództwa w płaszczyźnie art. 5 k.c. Nietrudno zauważyć, że tak
skonstruowany zarzut w istocie odnosi się do wykładni art. 16 ust. 1 u.w.l. oraz
potrzeby zastosowania w konkretnym stanie faktycznym klauzuli generalnej
przewidzianej w art. 5 k.c., a więc kwestii nie podlegających kontroli kasacyjnej
w ramach podstawy przewidzianej art. 3983 § 1 pkt 2 k.p.c.
Za chybiony należy uznać zarzut naruszenia 382 k.p.c. w związku z art. 325
k.p.c. i art. 4241a
§ 2 k.p.c., którego trafności skarżący upatrywał w niewskazaniu
przez Sąd pierwszej instancji w sentencji wyroku rodzaju licytacji, jaki będzie miał
zastosowanie do nakazanej sprzedaży lokalu i niedokonaniu przez Sąd Apelacyjny
stosownej korekty tego orzeczenia. Powołane przez skarżącego przepisy art. 382
i art. 4241a
§ 2 k.p.c. nie stanowią właściwej podstawy prawnej podniesionego
zarzutu, gdyż nie odnoszą się do kwestii prawidłowego sformułowania
rozstrzygnięcia uwzględniającego żądanie przewidziane w art. 16 ust. 1 u.w.l. oraz
jego korygowania przez sąd drugiej instancji.
Zgodnie z art. 325 k.p.c., sentencja wyroku powinna zawierać m.in. dokładne
określenie przedmiotu sprawy oraz rozstrzygnięcie o żądaniach stron. Artykuł 16
ust. 1 u.w.l. in fine istotnie wskazuje, że przewidziana w nim sprzedaż lokalu
odbywa się w drodze licytacji na podstawie przepisów Kodeksu postepowania
cywilnego o egzekucji z nieruchomości. Z pewnością zamieszczenie takiego
wskazania w sentencji wyroku uwzgledniającego powództwo na podstawie
powyższego przepisu odpowiada w pełni postulatowi jasności i jednoznaczności
rozstrzygnięcia o zgłoszonym żądaniu (art. 325 k.p.c.). Nie oznacza to jednak,
że brak takiego wyraźnego doprecyzowania nasuwa - niejako automatycznie -
wątpliwości co do treści rozstrzygnięcia i uniemożliwia jego wykonanie.
Z kwestionowanej przez skarżącego sentencji wyroku wynika w sposób
dostateczny, że zawarte w niej rozstrzygniecie odnosi się do żądania sprzedaży
lokalu według reguł określonych w art. 16 ust. 1 u.w.l. Sam skarżący nie wskazuje
na możliwość odmiennego rozumienia treści tego orzeczenia i uznania, że zezwala
ono na sprzedaż lokalu w drodze innej licytacji niż przewidziana w przepisach
5
Kodeksu postepowania cywilnego, regulujących egzekucję z nieruchomości.
Gdyby nawet w tym zakresie istotnie wyłoniły się jakieś wątpliwości, to ich
usunięcia może nastąpić w drodze wykładni wyroku na podstawie art. 352 k.p.c.
(zob. uzasadnienie uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia
20 września 1988 r., III CZP 37/88, mającej moc zasady prawnej, OSNCP 1989,
nr 3, poz. 40).
Bezzasadne okazały się również zarzuty naruszenia prawa materialnego.
Żądanie powódki zostało prawidłowo ocenione przez pryzmat art. 16 ust. 1
u.w.l. Przepis ten przewiduje sankcję przeciwko właścicielowi lokalu, który
nie realizuje swoich obowiązków względem wspólnoty mieszkaniowej, m.in. przez
długotrwałe zaleganie z zapłatą należnych opłat. Sankcją tą jest przymusowa
sprzedaż lokalu w drodze licytacji na podstawie przepisów Kodeksu postępowania
cywilnego o egzekucji z nieruchomości. Z treści art. 16 ust. 1 u.w.l. wynika,
że przesłanka długotrwałego zalegania z zapłatą należnych opłat, stanowi
samodzielną i wystarczającą podstawę żądania przymusowej sprzedaży lokalu.
W doktrynie i w orzecznictwie zgodnie wskazuje się, że uprawnienie
przyznane w art. 16 ust. 1 u.w.l. jest przykładem najdalej idącej ingerencji
wspólnoty mieszkaniowej w prawo własności lokalu (zob. wyrok SN z dnia
16 czerwca 2009 r., V CSK 442/08, niepubl.). Podkreśla się, że powinno to skłaniać
wspólnotę mieszkaniową do korzystania z tego środka ochrony w ostateczności,
gdy perswazje i łagodniejsze środki prawne nie odnoszą pożądanego skutku.
Ochrona interesów majątkowych oraz innych praw członków wspólnoty
może jednak usprawiedliwiać eliminowanie z jej grona nielojalnych i uciążliwych
właścicieli lokali.
Z przyjętych za podstawę zaskarżonego wyroku wiążących ustaleń
faktycznych wynika, że pozwany - wbrew obowiązkowi przewidzianemu w art. 13
ust. 1 i art. 15 ust. 1 u.w.l. - długotrwale (od 2004 r.) i bez usprawiedliwionej
przyczyny nie ponosi, choćby w części, kosztów utrzymania własnego lokalu i nie
uiszcza zaliczek na koszty zarządu. Pozwany ignoruje ten obowiązek mimo
istnienia obiektywnych możliwości pozwalających na jego realizację. Nawet ryzyko
uwzględnienia powództwa w niniejszej sprawie nie wpłynęło na zachowanie
6
pozwanego, czego dowodem jest wzrost zadłużenia wobec wspólnoty do kwoty
43.000 zł. Takie zachowanie pozwanego - jak trafnie oceniły to Sądy obu instancji -
nie tylko zagraża interesom majątkowym wspólnoty, ale w sposób ewidentny
interesy te narusza, gdyż koszty utrzymania części wspólnych nieruchomości
pokrywają pozostali członkowie wspólnoty.
Skarżący, zarzucając Sądowi Apelacyjnemu niezastosowanie art. 5 k.c., nie
wskazał okoliczności przemawiających za uznaniem, że zrealizowanie przez stronę
powodową uprawnienia z art. 16 ust. 1 u.w.l. stanowi nadużycie prawa
podmiotowego.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego zwrócono uwagę, że prawo cywilne
służy ochronie praw podmiotowych, a zatem wszelkie rozstrzygnięcia prowadzące
do redukcji bądź unicestwienia tych praw wymagają z jednej strony ostrożności,
a z drugiej bardzo wnikliwego rozważenia wszystkich aspektów konkretnego
wypadku (zob. wyrok z dnia 22 listopada 1994 r., II CRN 127/94, niepubl.).
Odmowa udzielenia ochrony może być zatem uzasadniona zaistnieniem
okoliczności wyjątkowych, rażących i nieakceptowanych ze względów
aksjologicznych, ewentualnie teleologicznych (zob. wyrok Sądu Najwyższego
z dnia 24 kwietnia 1997 r., II CKN 118/97, OSP 1998, z. 1, poz. 3). W sprawie
niniejszej okoliczności takie nie wystąpiły, skoro - jak ustalono - pozwany
uporczywie uchyla się od obowiązku ponoszenia należnych od niego opłat.
W tej sytuacji odmowa udzielenia powódce ochrony utwierdziłaby go w przekonaniu
o słuszności takiego postępowania, co - z punktu widzenia jedynie art. 5 k.c. - jest
nie do zaakceptowania.
Za oczywiście bezzasadny należy uznać wreszcie zarzut błędnej wykładni
art. 16 ust. 1 u.w.l., polegającej - według skarżącego - na uznaniu, że „strona
powodowa znajduje się w krytycznym położeniu na skutek zachowania pozwanego,
który nie ponosi należnych opłat na rzecz wspólnoty”. Sąd Apelacyjny wcale nie
stwierdził, że nieregulowanie należności obciążających pozwanego doprowadziło
powodową wspólnotę mieszkaniową do stanu krytycznego. Przede wszystkim
jednak stan taki, wbrew odmiennemu zapatrywaniu skarżącego, nie stanowi
7
przesłanki warunkującej uwzględnienie żądania przymusowej sprzedaży lokalu
nielojalnego członka wspólnoty, przewidzianego w art. 16 ust. 1 u.w.l.
Wobec braku uzasadnionych podstaw, skargę kasacyjną należało oddalić
na podstawie art. 39814
k.p.c. Oddaleniu podlegał także wniosek pełnomocnika
pozwanego o przyznanie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej
pozwanemu z urzędu, gdyż - wbrew wymaganiu przewidzianemu w § 20
rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002r. w sprawie opłat
za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów
nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz. 1348
ze zm.) - nie zamieszczono w nim oświadczenia, że opłaty nie zostały zapłacone
w całości lub w części.
O pozostałych kosztach postępowania kasacyjnego orzeczono stosownie
do art. 98 § 1 i 3 oraz art. 99 w związku z art. 391 § 1 i art. 39821
k.p.c.