Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZP 5/13
UCHWAŁA
Dnia 8 marca 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Dariusz Dończyk (przewodniczący)
SSN Józef Frąckowiak (sprawozdawca)
SSN Katarzyna Tyczka-Rote
w sprawie z powództwa R. W.
przeciwko A. B.-Ż.
o zapłatę,
po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym
w dniu 8 marca 2013 r.,
zagadnienia prawnego przedstawionego
przez Sąd Okręgowy w P.
postanowieniem z dnia 4 grudnia 2012 r.,
„Czy notariuszowi za sporządzenie i przesłanie do sądu
zamieszczonego w akcie notarialnym wniosku o dokonanie wpisu
w księdze wieczystej w wykonaniu obowiązku wynikającego z art. 92
§ 4 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. Prawo o notariacie (tekst jedn.
Dz.U. z 2008 r., Nr 189, poz. 1158 ze zm.) przysługuje
wynagrodzenie ustalane na podstawie § 16 rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 28 czerwca 2004 r. w sprawie maksymalnych
stawek taksy notarialnej (Dz.U. z 2004 r., Nr 148, poz. 1564 ze zm.) -
odrębne od wynagrodzenia za sporządzenie aktu notarialnego
dokumentującego czynność, o której mowa w art. 92 § 4 Prawa
o notariacie?”
podjął uchwałę:
2
Notariuszowi przysługuje wynagrodzenie za dokonanie
czynności notarialnej, do której zobowiązuje go art. 92 § 4
ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. Prawo o notariacie (jedn. tekst:
Dz. U. z 2008 r. Nr 189, poz. 1158 ze zm.), ustalone zgodnie z art.
5 § 1 tej ustawy oraz § 16 rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 28 czerwca 2004 r. w sprawie
maksymalnych stawek taksy notarialnej (Dz. U. Nr 148, poz. 1564
ze zm.).
Uzasadnienie
3
Sąd Okręgowy w P., rozpoznając apelację powoda R. W. od wyroku Sądu
Rejonowego w P. z dnia 13 lipca 2012 r., powziął istotne wątpliwości i na podstawie
art. 390 § 1 k.p.c. przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie
prawne sformułowane w sentencji swojego postanowienia z dnia 4 grudnia 2012 r.
Zagadnienie to powstało na tle następującego stanu faktycznego.
W dniu 20 października 2009 r. pozwana A. B.-Ż. działając jako notariusz
sporządziła akt notarialny obejmujący umowę majątkową małżeńską, na podstawie
której mieszkanie położone w P. zostało objęte wspólnością majątkową małżeńską
powoda R. W. i jego małżonki. Zgodnie z § 7 aktu notarialnego, powód wraz z żoną
wnieśli o dokonanie stosownych wpisów w księgach wieczystych prowadzonych
przez Sąd Rejonowy w P.
Za sporządzenie tego aktu notarialnego, na podstawie § 8 rozporządzenia
Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 czerwca 2004 r. w sprawie maksymalnych
stawek taksy notarialnej (Dz. U. Nr 148, poz. 1564 ze zm. dalej powoływanego jako
rozporządzenie o taksie notarialnej), pozwana pobrała wynagrodzenie za
podstawową czynność notarialną w kwocie 400 zł, powiększoną o podatek od
towarów i usług. Dodatkowo, na podstawie § 16 tego rozporządzenia, pozwana
pobrała wynagrodzenie w wysokości 200 złotych powiększone o podatek od
towarów i usług w kwocie 44 zł.
W pozwie wniesionym do Sądu Rejonowego w P. powód domagał się
zasądzenia od pozwanej kwoty 244 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 22 grudnia
2011 r. do dnia zapłaty oraz zwrotu kosztów procesu według norm przepisanych. W
uzasadnieniu żądania powód podał, że kwota ta została pobrana przez pozwaną za
sporządzenie innej czynności notarialnej, czego jednak powód nie zlecał. Zdaniem
powoda kwota ta, obejmująca złożenie wniosku o wpis do księgi wieczystej, została
pobrana bezpodstawnie, bowiem nie jest to czynność notarialna, a jedynie
techniczna. Wyrokiem z dnia 13 lipca 2012 r. Sąd Rejonowy w P. oddalił
powództwo oraz orzekł o kosztach postępowania.
Sąd Okręgowy, rozpoznający apelację pozwanego od tego wyroku,
dokonując wykładni przepisów ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. Prawa o notariacie
(jedn. tekst Dz. U. z 2008 r. Nr 189, poz. 1158 ze zm., dalej powoływana jako
4
PrNot) oraz wspomnianego wyżej rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości
stwierdził, że na tle tych przepisów istnieją poważne wątpliwości, jak rozstrzygnąć
pytanie, czy notariuszowi należy się odrębne wynagrodzenie za zamieszczenie
w akcie notarialnym wniosku o dokonanie wpisu w księdze wieczystej, o którym
mowa w art. 92 § 4 PrNot.
Sąd wskazał, że zgodnie z art. 5 § 1 PrNot notariuszowi przysługuje
wynagrodzenie określone w umowie stron za dokonanie czynności notarialnych,
przy czym nie może być ono wyższe niż stawki wynikające z rozporządzenia
o taksie notarialnej. Omawiane rozporządzenie ustala określone stawki opłat za
poszczególne konkretne czynności notarialne, a w § 16 przewiduje, że za
dokonanie czynności notarialnej w jego treści wyraźnie niewymienionej
maksymalna stawka wynosi 200 zł.
Zagadnienie przedstawione do rozpoznania Sądowi Najwyższemu
sprowadza się zatem do odpowiedzi na pytanie, czy sporządzenie wniosku o wpis
w księdze wieczystej jest „inną czynnością notarialną” w rozumieniu przepisu § 16
rozporządzenia, czy też nie stanowi odrębnej czynności notarialnej (stanowi
element akcesoryjny w stosunku do czynności polegającej na sporządzeniu aktu
notarialnego dokumentującego czynność stron), a co za tym idzie wynagrodzenie
za jej dokonanie zawiera się w wynagrodzeniu za sporządzenie aktu notarialnego.
Zdaniem Sądu Okręgowego, wykładnia przepisów PrNot oraz przepisów
rozporządzenia o taksie notarialnej może prowadzić do zajęcia dwóch
przeciwstawnych stanowisk. Sąd Okręgowy zwrócił uwagę, że problem
przedstawiony w zagadnieniu prawnym był przedmiotem rozbieżnych orzeczeń
sądów powszechnych oraz został dostrzeżony w literaturze, gdzie część autorów
opowiedziała się za możliwością pobrania przez notariusza opłaty za sporządzenie
wniosku o wpis w księdze wieczystej na podstawie przepisu § 16 rozporządzenia
o taksie notarialnej. Przyjmują oni, że czynnością notarialną jest czynność, którą na
podstawie przepisów prawa dokonuje notariusz, a zatem jest nią również
sporządzenie i przesłanie sądowi wieczystoksięgowemu wniosku o wpis.
Za przyznaniem notariuszowi prawa do wynagrodzenia za dokonanie takiej
czynności przemawia w szczególności argument jej samodzielnego charakteru,
bowiem jej brak nie pozbawia aktu notarialnego ważności, nie wpływa na ważność
5
czynności prawnej objętej tym aktem, nie jest również oświadczeniem woli lub
wiedzy stron czynności prawnej dokonywanej przed notariuszem. W konsekwencji,
sporządzenie wniosku o wpis do księgi wieczystej byłoby inną czynnością
notarialną, przy założeniu jednak, że katalog czynności notarialnych z art. 79 PrNot
jest otwarty w tym sensie, że obejmuje nie tylko czynności uregulowane w art. 79
PrNot oraz w odrębnych ustawach, lecz także czynności nie objęte przepisem art.
79 PrNot, a przewidziane w innych jednostkach redakcyjnych Prawa o notariacie.
W ocenie Sądu Okręgowego, redakcja przepisu art. 79 PrNot nastręcza
wątpliwości co do tego, czy przepis ten zawiera enumeratywne wyliczenie
czynności notarialnych w tym sensie, że jako takie traktuje nie wszelkie czynności
notariusza, lecz czynności, którym ustawa (Prawo o notariacie lub „odrębne
przepisy”) nadaje charakter czynności notarialnych, czy też katalog czynności
notarialnych z art. 79 ma charakter otwarty, natomiast w punkcie 9. tego przepisu
nie chodzi o czynności wyraźnie przewidziane w odrębnych od Prawa o notariacie
przepisach, ale o takie czynności, które muszą być dokonane przez notariusza,
ponieważ obowiązek taki wynika z obowiązywania tych odrębnych przepisów, zaś
odesłanie zawarte w art. 79 pkt 9 może dotyczyć nie tylko odrębnych aktów
prawnych, lecz również innych przepisów samej ustawy Prawo o notariacie
rozumianych jako jednostka redakcyjna tekstu.
Sąd II instancji przedstawiający do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne
skłania się jednak do przyjęcia stanowiska, że za sporządzenie wniosku o wpis
w księdze wieczystej i jego przesłanie do sądu wieczystoksięgowego nie
przysługuje notariuszowi w obecnym stanie prawnym odrębne wynagrodzenie na
podstawie § 16 rozporządzenia w sprawie taksy notarialnej, gdyż czynność taka
objęta jest wynagrodzeniem za sporządzenie aktu notarialnego zawierającego taki
wniosek. Za takim stanowiskiem przemawiają, zdaniem Sądu Okręgowego,
następujące argumenty. Katalog czynności notariusza wskazany w art. 79 PrNot
ma charakter zamknięty w tym sensie, że czynności niewymienione w tym
przepisie, a także w innych ustawach, o których mowa w art. 79 pkt 9 PrNot, które
traktują daną czynność jako czynność notarialną, nie są czynnościami notarialnymi
w rozumieniu ustawy Prawo o notariacie. Przepisy ustawy Prawo o notariacie
przewidują wynagrodzenie za czynności notariusza w rozumieniu tej ustawy, przy
6
czym czynnościami tymi są wyłącznie czynności traktowane tak przez samego
ustawodawcę (w art. 79 i przepisach odrębnych od ustawy Prawo o notariacie).
Pozostałe czynności dokonywane przez notariusza, ale niewymienione w art. 79
PrNot i odrębnych ustawach pełnią rolę służebną wobec innych czynności i nie
wiąże się z nimi prawo notariusza do wynagrodzenia. Wychodząc z tego założenia
nasuwa się wniosek, że ustawodawca w sposób świadomy pominął jako czynność
notarialną czynność polegającą na sporządzeniu wniosku wieczystoksięgowego
zarówno w ustawie Prawo o notariacie, jak i w rozporządzeniu o taksie notarialnej.
Dalej wskazać należy, że przepis art. 92 § 4 PrNot nakazuje zamieścić w akcie
notarialnym wskazanym w tym przepisie wniosek wieczystoksięgowy, nie
pozostawiając w tym zakresie notariuszowi, czy też stronom jakiejkolwiek
dowolności, co również wskazuje, że wniosek taki stanowi czynność uboczną.
Wniosek o wpis w księdze wieczystej zamieszczany jest w akcie notarialnym,
a zatem stanowi element tego aktu i jako jego część składowa nie ma
samodzielnego charakteru, ale jest czynnością akcesoryjną, uboczną, stanowiącą
konieczny (przewidziany przez ustawę) element czynności notarialnej polegającej
na sporządzeniu aktu notarialnego.
Można oczywiście wyobrazić sobie sytuację, w której strony zwracają się do
notariusza o sformułowanie samego wniosku o wpis w księdze wieczystej - bez
związku z jakąkolwiek czynnością objętą aktem notarialnym. Jeżeli nawet jednak
przyjąć dopuszczalność odpłatnego świadczenia takiej usługi przez notariusza
(co jest wątpliwe przy założeniu, że notariusz dokonuje wyłącznie czynności
określonych ustawą i za nie może otrzymać wynagrodzenie), to należy zauważyć,
że w takim wypadku miałaby ona samodzielny charakter na mocy umowy stron,
podczas gdy zamieszczenie wniosku o wpis w księdze wieczystej w akcie
notarialnym w ramach realizacji obowiązku wynikającego z art. 92 § 4 PrNot jest
niezależne od woli stron i w takim wypadku nie sposób uznać go za czynność
samodzielną i odrębną od sporządzenia samego aktu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Podstawowe znaczenie dla rozstrzygnięcia zagadnienia prawnego
przedstawionego przez Sąd Okręgowy w P. ma określenie charakteru czynności
notariusza polegającej na zamieszczeniu w akcie notarialnym wniosku o wpis do
7
księgi wieczystej. Zgodnie z art. 92 § 4 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. Prawo o
notariacie, wprowadzonym do tej ustawy z dniem 23 września 2001 r., jeżeli akt
notarialny w swej treści zawiera przeniesienie, zmianę lub zrzeczenie się prawa
ujawnionego w księdze wieczystej albo ustanowienie prawa podlegającego
ujawnieniu w księdze wieczystej, bądź obejmuje czynność przenoszącą własność
nieruchomości, chociażby dla tej nieruchomości nie była prowadzona księga
wieczysta, notariusz sporządzający akt notarialny jest obowiązany zamieścić w tym
akcie wniosek o dokonanie wpisu w księdze wieczystej, zawierający wszystkie
dane wymagane przepisami Kodeksu postępowania cywilnego. Notariusz jest
obowiązany przesłać z urzędu sądowi właściwemu do prowadzenia ksiąg
wieczystych wypis aktu notarialnego zawierający wniosek o wpis do księgi
wieczystej wraz z dokumentami stanowiącymi podstawę wpisu, w terminie trzech
dni od sporządzenia aktu.
Czynność opisana w przywołanym przepisie charakteryzuje się
następującymi cechami. Po pierwsze, jest to czynność dokonywana przez
notariusza. Po drugie, jest czynnością zawartą w akcie notarialnym. Po trzecie, nie
jest to czynność dokonywana między stronami, której notariusz nadaje określoną
przez ustawę formę, lecz czynność wprawdzie związana z czynnością dokonywaną
przez strony, lecz o odrębnym charakterze. Uzasadnieniem dla dokonywania tej
czynności jest art. 35 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych
i hipotece. Przepis ten nakłada na właściciela nieruchomości obowiązek
niezwłocznego złożenia wniosku o ujawnienie swego prawa w księdze wieczystej.
Wpis w księdze wieczystej, nie ma wprawdzie charakteru konstytutywnego dla
przeniesienia własności nieruchomości, gdyż zgodnie z art. 155 k.c., własność
przechodzi na nabywcę z chwilą ważnie zawartej umowy w formie notarialnej, ale
jest on obowiązkowy ze względu na jego znaczenie dla ochrony interesów samego
nabywcy i osób trzecich. Nałożenie na notariusza obowiązku, przewidzianego w art.
92 § 4 PrNot wpisuje się w funkcję jaką ustawa powierza notariuszowi. Jest on
powołany do czuwania nad tym, aby strony wypełniły przewidziane ustawą
obowiązki, tak aby ich interesy były zrealizowane zgodnie z prawem oraz aby
zapobiegać zbędnym sporom wynikającym z działań stron niezgodnych z prawem.
Ujmując to syntetycznie, należy stwierdzić, że notariusz jest powołany do pełnienia
8
czynności jurysdykcji prewencyjnej (podobnie Sąd Najwyższy w uchwale 7 sędziów
z dnia 7 grudnia 2010 r., III CZP 86/10, OSNC 2010, nr 10, poz. 49). Należy przy
tym podkreślić, że chodzi o zapobieganie sporom o charakterze prywatnoprawnym.
Poprzez nałożenie na notariusza obowiązku zamieszczenia w akcie
notarialnym, w którym dochodzi do zmiany uprawnionego wpisanego do księgi
wieczystej, wniosku o wpis do takiej księgi, ustawodawca zabezpiecza realizację
niezwykle ważnej dla bezpieczeństwa obrotu zasady; zgodności treści księgi
wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym. Wniosek do sądu
wieczystoksięgowego jest więc czynnością notariusza, przybierającą postać aktu
notarialnego, ale czynnością zupełnie inną niż czynność materialnoprawna jakiej
dokonują strony. Z punktu widzenia materialnoprawnego notariusz występuje tu
jako ustawowy przedstawiciel właściciela, który w jego imieniu jest obowiązany
złożyć wniosek o wpis. Zgodnie z art. 6264
k.p.c., przekazanie przez notariusza
wniosku zawartego w akcie notarialnym uważa się za złożenie wniosku przez
uprawnionego. Tym samym notariusz wszczyna w imieniu właściciela
postępowanie wieczystoksięgowe, którego uczestnikiem jest już uprawniony.
Wniosek notariusza zawarty w akcie notarialnym, musi odpowiadać wymogom,
jakie dla takiego wniosku przewiduje k.p.c., co zresztą jednoznacznie podkreśla
sam ustawodawca w art. 92 § 4 k.p.c.
Opisane wyżej cechy wniosku wskazują, że jest to czynność notarialna.
Dokonuje jej notariusz, zawarta jest w akcie notarialnym, realizuje podstawową
funkcję do jakiej powołany jest notariusz (jurysdykcji prewencyjnej) oraz ma
charakter samoistny w stosunku do innych czynności zawartych w tym samym
akcie notarialnym. Tej samoistności czynności polegającej na sporządzeniu
wniosku o wpis do księgi wieczystej nie podważa to, że jest to czynność
funkcjonalnie powiązana z inną czynnością notarialną zawartą w tym samym akcie
prawnym.
Trafnie Sąd przedstawiający zagadnienie zwraca uwagę, że w przepisach
Prawa o notariacie ustawodawca określił krąg czynności, które należy uznać za
czynności notarialne. Notariusz może dokonać tylko takiej czynności, dla której
podstawa prawna znajduje się w art. 79 PrNot lub w odrębnych przepisach,
o których mowa w art. 79 pkt 9. Tylko za dokonanie takich czynności przewidziane
9
jest wynagrodzenia w art. 5 PrNot i rozporządzeniu o taksie notarialnej. Istota tych
czynności polega nie tylko na tym, że są to czynności notariusza, ale że stanowią
one realizację jego podstawowej funkcji, jaką jest zapewnienie tego, aby różnorakie
czynności prawne i faktyczne dokonywane przez strony były dokonane zgodnie
z wymogami prawa, tak aby maksymalnie chroniony był godny ochrony interes
osoby lub osób, które powinny lub chcą dokonać takiej czynności z udziałem
notariusza. Ów udział notariusza z reguły polega na umieszczeniu oświadczeń woli
osoby dokonującej czynności w dokumencie, który musi spełniać wymogi formalne
określone przez Prawo o notariacie. Wtedy spełniony zostaje wymóg zachowania
formy notarialnej, której zachowanie jest wymagane przez ustawę dla dokonania
czynności prawnych mających szczególne znaczenie dla stron takiej czynności
oraz z punktu widzenia interesów innych osób i porządku publicznego. Tak jest
w przypadku przeniesienia własności nieruchomości, czy umów niektórych spółek
handlowych. Czynnościami notarialnymi mogą być także czynności z udziałem
notariusza, które nie są dokumentowane w opisany sposób. Ustawa w art. 79 PrNot
wskazuje takie czynności jak; przechowywanie dokumentów, sporządzanie
projektów aktów, oświadczeń i innych dokumentów, doręczanie oświadczeń.
Oprócz czynności notarialnych notariusz dokonuje również innych czynności,
które zostały mu powierzone wyłącznie w interesie publicznym. Zgodnie z art. 7
PrNot, notariusz jako płatnik pobiera podatki, co regulują przepisy Ordynacji
podatkowej, czy jeżeli wniosek o wpis do księgi wieczystej podlega opłacie pobiera
od wnioskodawców tę opłatę i przekazuje właściwemu sądowi rejonowemu.
Nie są to czynności notarialne, o których mowa w art. 79 PrNot. Mają one wyraźnie
akcesoryjny charakter w stosunku do czynności notarialnych. Ich dokonywanie
przez notariusza jest jego dodatkowym obowiązkiem jako osoby zaufania
publicznego, która nie pełni wtedy swojej podstawowej funkcji zapobiegania sporom
(jurysdykcji prewencyjnej), lecz wykonuje funkcję zastrzeżoną dla organów
państwowych związaną z pobieraniem opłat o charakterze publicznoprawnym.
Podkreśla to sam ustawodawca nakładając na notariusza takie obowiązki
w odrębnym przepisie i wskazując, że notariusz działa wtedy na podstawie innych
ustaw. Warto także podkreślić, że pobieranie opłat publicznoprawnych, o którym
mowa w art. 7 PrNot, nie zapobiega żadnym sporom o charakterze
10
cywilnoprawnym, lecz wiąże się z postępowaniem administracyjnoprawnym,
w przypadku podatków i umożliwia wszczęcie postępowania, a nie zapobiega
przyczynom, dla których postępowanie to jest wszczynane.
Jeżeli wniosek o wpis do księgi wieczystej jest czynnością notarialną to
pozostaje jeszcze do wyjaśnienia czy jest on czynnością, o której mowa w art. 79
pkt 9 PrNot. W katalogu czynności notarialnych zawartych w art. 79 pk1 do
8 ustawodawca nie wymienia tego wniosku. Podstawą dla dokonanie takiej
czynności jest art. 92 § 4 PrNot. Niewątpliwie jest to odrębny przepis od art. 79
PrNot. Gdyby ustawodawca chciał, tak jak to przyjmuje Sąd Okręgowy, aby przez
odrębne przepisy, o których mowa w art. 79 pkt 9 PrNot rozumieć tylko przepisy
innych ustaw niż ustawa Prawo o notariacie, to mógł dać temu jednoznaczny
wyraz, wskazując, że nie chodzi o odrębne przepisy, ale przepisy innych ustaw.
To, że sporządzenie wniosku o wpis do księgi wieczystej nie zostało
wymienione wyraźnie w katalogu czynności notarialnych wiąże się zapewne
z okolicznościami, w jakich pojawiła się normatywna podstawa dla sporządzania
takiego wniosku w ustawie Prawo o notariacie. Notariusz, niezależnie od tego
w jakiej formie ustrojowej działał, począwszy od unifikacji prawa rzeczowego
w 1946 r. miał ustawowy obowiązek sporządzenia wniosku o wpis do księgi
wieczystej. Dopiero jednak ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o zmianie ustawy
o księgach wieczystych i hipotece, ustawy - Kodeks postępowania cywilnego,
ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych oraz ustawy - Prawo
o notariacie (Dz.U. Nr 63, poz. 635) z dniem 23 września 2001 r., stworzyła
podstawę prawną dla tego obowiązku w ustawie Prawo o notariacie, dodając
z dniem 23 września 2001 r. art. 92 § 4. Mając na uwadze wieloletnią praktykę
traktowania czynności polegającej na sporządzeniu wniosku wieczystoksięgowego,
jako czynności notarialnej, za którą należy się notariuszowi wynagrodzenie,
ustawodawca założył zapewne, że wystarczy tylko wskazanie, iż ma ona stanowić
część aktu notarialnego, w którym następuje zmiana uprawnionego wpisanego do
księgi wieczystej. Jak widać jednak nie było to założenie w pełni uzasadnione
o czym świadczą wątpliwości przedstawione w postanowieniu Sądu Okręgowego
w P. Mając to na uwadze oraz uwzględniając aktualną redakcję art. 79 pkt 9 PrNot,
w którym nie odsyła się do przepisów innych ustaw, a tylko do odrębnych
11
przepisów, czyli także do art. 92 § 4 PrNot, można uznać, że również wykładnia
literalna i systemowa przemawia za zaliczeniem wniosku o wpis do księgi
wieczystej do czynności notarialnych, o których mowa w art. 79 i art. 5 PrNot.
Zgodnie z art. 5 PrNot, notariuszowi za dokonanie czynności notarialnej
przysługuje wynagrodzenie. Ustalenie takiego wynagrodzenia następuje na
podstawie umowy ze stronami czynności w granicach zakreślonych przez taksę
notarialną określoną w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości. Szczególnej
uwagi, przy poszukiwaniu odpowiedzi na pytanie, czy notariuszowi należy się
wynagrodzenie za sporządzenie i umieszczenie w akcie notarialnym wniosku
o wpis do księgi wieczystej, wymaga § 11 i § 16 rozporządzenia o taksie
notarialnej. Zgodnie z § 11 ust. 1 tego rozporządzenia, jeżeli jednym aktem
notarialnym, sporządzonym między tymi samymi osobami, objęto kilka czynności
prawnych, a jedna z tych czynności ma charakter czynności głównej a inne mają
charakter czynności ubocznych i nie mogą istnieć bez czynności głównej notariusz
ma prawo do ustalenia wynagrodzenia w granicach stawki maksymalnej
przewidzianej dla czynności głównej. Przepis ten nie może mieć zastosowania do
czynności polegającej na sporządzeniu wniosku o wpis do księgi wieczystej, gdyż
mowa w nim o czynnościach między tym samymi osobami, czyli o czynnościach
prawnych stron, które notariusz dokumentuje w akcie notarialnym. Wniosek do
księgi wieczystej jest zaś czynnością samego notariusza, który został zobowiązany
w ustawie do złożenia go w imieniu strony. Jak wynika z § 11 ust. 3 rozporządzenia
w sprawie taksy notarialnej, jeżeli akt notarialny obejmuje kilka czynności różnych
osób, stosuje się maksymalne stawki przewidziane za każdą taką czynność
z osobna. Skoro niewątpliwie czynność stron jest inną czynnością niż złożenie
wniosku o wpis do księgi wieczystej przez notariusza, to już z § 11 ust. 3
rozporządzenia o taksie notarialnej wynika podstawa dla ustalenia przez notariusza
wynagrodzenia za dokonanie tej czynności. Sporządzenie wniosku o wpis do księgi
wieczystej i zamieszczenie go w akcie notarialnym nie jest wymienione osobno
w rozporządzeniu o taksie notarialnej. W tej sytuacji zastosowanie znajdzie § 16
tego rozporządzenia, zgodnie z którym za dokonanie czynności notarialnej
niewymienionej w innych przepisach rozporządzenia maksymalna stawka wynosi
200 zł.
12
W konkluzji rozważań na temat tego, czy notariuszowi należy się
wynagrodzenie za sporządzenie wniosku o wpis do księgi wieczystej należy
stwierdzić, że zarówno przepisy ustawy Prawo o notariacie jak i przepisy
rozporządzenia o taksie notarialnej uzasadniają w pełni prawo notariusza, aby
w umowie ze stronami ustalił wynagrodzenie za dokonanie takiej czynności
w maksymalnej kwocie 200 zł. Biorąc pod uwagę, że w aktualnych warunkach
ustrojowych wynagrodzenie notariusza stanowi rękojmię świadczenia przez niego
usług na poziomie zapewniającym stronom dobre warunki dla podejmowania
ważnych dla nich czynności oraz że wynagrodzenie to ma zabezpieczyć byt
notariusza i jego bliskich, takie rozwiązanie nie budzi także wątpliwości
aksjologicznych. Tym bardziej, że dostęp do notariuszy jest stosunkowo łatwy, a ich
liczba pozwala stronom na negocjowanie ostatecznej wysokości tego
wynagrodzenia. Znaczenie ma tu także to, że maksymalna taksa notarialna za
sporządzenia wniosku o wpis do księgi wieczystej nie jest zbyt wysoka
w porównaniu z opłatą za dokonanie przeniesienia własności nieruchomości,
a w sytuacjach uzasadnionych ważnymi względami strona może być zwolniona
przez sąd od obowiązku zapłaty wynagrodzenia, jak również sam notariusz może
zrezygnować z pobrania takiego wynagrodzenia. (podobnie Sąd Najwyższy
w uchwale 7 sędziów z dnia 23 września 2009 r., I KZP 7/09, OSNKW 2009, nr 10,
poz. 83). Warto również zauważyć, że jeżeli czynność notarialna ma być wykonana
przez notariusza nieodpłatnie to ustawa wyraźnie wyłącza prawo notariusza do
ustalania wynagrodzenia za jej dokonanie. Do protokołu, w którym notariusz
prostuje oczywiste błędy i niedokładności, jak wynika z art. 80 § 3 PrNot, nie
stosuje się art. 5 tej ustawy. Takiego wyłączenia brak zaś dla czynności notarialnej,
o której mowa w art. 92 § 4 PrNot.
Mając na uwadze powyższe względy Sąd Najwyższy, na podstawie art. 390
k.p.c., podął uchwałę, jak na wstępie.
13