Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CZ 94/12
POSTANOWIENIE
Dnia 15 marca 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Katarzyna Tyczka-Rote (przewodniczący)
SSN Marta Romańska
SSN Hubert Wrzeszcz (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa Gminy G.
przeciwko C. K.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 15 marca 2013 r.,
zażalenia pozwanego na postanowienie zawarte w punktach 1, 2 lit. a i b oraz 3
i 4 wyroku Sądu Okręgowego w G.
z dnia 21 lutego 2012 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu w G. do ponownego rozpoznania, pozostawiając
temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania
zażaleniowego.
Uzasadnienie
2
Sąd Okręgowy w G. postanowieniem zawartym w wyroku reformatoryjnym z
dnia 21 lutego 2012 r. w punkcie I 2a sentencji zasądził od pozwanego na rzecz
powódki 1160 zł kosztów procesu za pierwszą instancję, w punkcie I 2 b sentencji –
od pozwanego na rzecz adwokata M. F. 1180 zł, w tym 220,80 zł podatku od
towarów i usług, tytułem części kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej
pozwanemu przez adwokata ustanowionego z urzędu w postępowaniu przed
Sądem pierwszej instancji, w punkcie I 2c sentencji – od powódki na rzecz
adwokata M. F. 295,20 zł, w tym 55,20 zł podatku od towarów i usług, tytułem
części kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanemu przez
adwokata ustanowionego z urzędu w postępowaniu przed Sądem pierwszej
instancji, w punkcie 3 sentencji – od pozwanego na rzecz powódki 680 zł kosztów
postępowania apelacyjnego, w punkcie 4 sentencji – od pozwanego na rzecz
adwokata M. F. 590,40 zł, w tym 110,40 zł tytułem części kosztów nieopłaconej
pomocy prawnej udzielonej pozwanemu przez adwokata ustanowionego z urzędu
w postępowaniu przed Sądem drugiej instancji i w punkcie 6 sentencji – od powódki
na rzecz adwokata M. F. 147,60 zł, w tym 27,60 zł podatku od towarów i usług,
tytułem części kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanemu przez
adwokata ustanowionego z urzędu w postępowaniu przed Sądem drugiej instancji.
Z uzasadnienia postanowienia wynika, że Sąd odwoławczy rozstrzygnięcia
o kosztach procesu oparł na zasadzie stosunkowego rozdzielania kosztów (art. 100
k.p.c.). Przyjął, że powódka wygrała proces w obu instancjach w 80% i stosownie
do tego wyniku procesu obciążył strony kosztami zarówno z tytułu opłat sądowych,
jak i opłat za czynności radcy prawnego powódki i adwokata ustanowionego dla
pozwanego z urzędu. Podkreślając, że pozwany nie korzystał ze zwolnienia
od kosztów sądowych, a jedynie z adwokata ustanowionego z urzędu, uznał, iż nie
ma podstaw do nieobciążania pozwanego kosztami procesu.
Przytoczone postanowienie zaskarżył pozwany w części dotyczącej
rozstrzygnięcia zawartego w punktach 1, 2 a i b oraz 3 i 4. Zarzucając, że zostało
ono wydane z naruszeniem art. 29 ust. 1 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. – Prawo
o adwokaturze (tekst jedn.: Dz. U. z 2009, Nr 146, poz. 1188, dalej – „prawo
o adwokaturze”), art. 100 i art. 102 k.p.c., wniósł o zmianę zaskarżonego
postanowienia i nieobciążenie pozwanego kosztami procesu oraz przyznanie
3
adwokatowi od Skarbu Państwa 1771,20 zł, w tym 331,20 zł podatku od towarów
i usług, z tytułu części kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej
pozwanemu przez adwokata z urzędu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje;
W orzecznictwie Sądu Najwyższego wyjaśniono, że postanowienie
o kosztach procesu, do którego – zgodnie z art. 361 k.p.c. – stosuje się
odpowiednio art. 328 § 2 k.p.c., powinno zawierać nie tylko przytoczenie
stanowiących podstawę prawną rozstrzygnięcia przepisów prawa, ale także
wyjaśnienie, dlaczego w konkretnej sytuacji prawnej mają zastosowanie powołane
przepisy prawa i w jaki sposób wpływają one na rozstrzygnięcie. Nie jest bowiem
rolą Sądu Najwyższego poszukiwanie motywów, jakimi kierował się sąd orzekając
o kosztach procesu, niezbędnych do oceny zasadności zażalenia
(por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 25 lutego 2010 r. V CZ 7/10, OSNC-
ZD 2010, nr 4, poz. 104).
Tym wymaganiom nie odpowiada uzasadnienie zaskarżonego
postanowienia, zwłaszcza w części dotyczącej zasądzenia od skarżącego na rzecz
ustanowionego dla niego adwokata znacznej części kosztów nieopłaconej pomocy
prawnej udzielonej skarżącemu przez tego adwokata z urzędu. Przepis art. 29 ust.
1 prawa o adwokaturze stanowi, że koszty nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej
z urzędu ponosi Skarb Państwa. Orzekając inaczej, Sąd odwoławczy nie wskazał
na jakiej podstawie prawnej oparł to rozstrzygnięcie. Nie przedstawił też
jurydycznego uzasadniania, dlaczego uznał, mimo treści art. 29 ust. 1 prawa
o adwokaturze, że niekorzystanie przez pozwanego ze zwolnienia od kosztów
sądowych wyklucza obciążenie Skarbu Państwa częścią kosztów z tytułu
nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej skarżącemu przez adwokata z urzędu.
Nie dostrzegł, że takie stanowisko prowadzi – co trafnie zarzucił skarżący – do
różnicowania sytuacji strony korzystającej z pełnomocnika ustanowionego z urzędu
ze względu na to czy została ona zwolniona od kosztów sądowych, czy też nie
uzyskała takiego zwolnienia. Tymczasem ustanowienie adwokata lub radcy
prawnego może domagać się także – poza stroną zwolnioną od kosztów sądowych
(art. 117 § 1 k.p.c.) – osoba fizyczna niezwolniona od kosztów sądowych, jeżeli
złoży oświadczenie, że nie jest w stanie ponieść kosztów wynagrodzenia adwokata
4
lub radcy prawnego bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny
(art. 117 § 2 k.p.c.). Zgodnie z art. 117 § 5 k.p.c. sąd ustanowi adwokata lub radcę
prawnego, jeżeli jego udział w sprawie uzna za potrzebny. Ustanawiając adwokata
z urzędu dla skarżącego, Sąd odwoławczy uznał, że zostały spełnione obie
wymienione przesłanki. Jednakże mimo tego, że skarżący nie jest w stanie ponieść
kosztów wynagrodzenia adwokata bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla
siebie rodziny, Sąd Okręgowy zasądził od niego na rzecz ustanowionego adwokata
znaczną część kosztów z tytułu nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej
skarżącemu przez tego adwokata w postępowaniu przed Sądami obu instancji,
ograniczając uzasadnienie orzeczenia do stwierdzenia, że „pozwany nie korzystał
ze zwolnienia od kosztów sądowych (…), tym samym brak jest podstaw do
nieobciążania pozwanego kosztami”.
Z akt sprawy wynika, że skarżący nie korzystał ze zwolnienia od kosztów
sądowych, gdyż jego wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych pozostaje bez
rozpoznania, mimo ponawiania go w toku postępowania. Skarżący zgłosił go
w sprzeciwie od nakazu zapłaty i ponowił na rozprawie w dniu 24 października
2011 r. oraz we wniesionym w niniejszej sprawie zażaleniu. Wprawdzie uzyskanie
przez skarżącego zwolnienia od kosztów sądowych nie uzasadnia automatycznie
zastosowania art. 102 k.p.c., ale okoliczności uzasadniające zwolnienie do kosztów
sądowych mogą mieć znaczenie dla oceny, czy zachodzi w rozumieniu
przytoczonego przepisu wypadek szczególnie uzasadniony. Sąd powinien zatem
w uzasadnieniu orzeczenia wyjaśnić – czego nie zrobił w sprawie – dlaczego, minio
okoliczności mogących stanowić podstawę do zwolnienia od kosztów sądowych,
nie znalazł podstaw do zastosowania art. 102 k.p.c.
Reasumując, z przedstawionych powodów nie można odeprzeć zarzutów
skarżącego, że zakwestionowane orzeczenie zostało wydane z naruszeniem art. 29
ust. 1 prawa o adwokaturze i art. 102 k.p.c. przez ich niezastosowanie i art. 100
k.p.c. przez jego niewłaściwe zastosowanie.
Z tych względów Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji postanowienia
(art. 39815
§ 1 w związku z art. 3941
§ 3 k.p.c. oraz art. 108 § 2 w związku art. 3941
§ 3 k.p.c.).
5
db