Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 517/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 20 marca 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec (przewodniczący,
sprawozdawca)
SSN Roman Kuczyński
SSN Zbigniew Myszka
w sprawie z odwołania Z. K.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o emeryturę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 20 marca 2013 r.,
skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 4 kwietnia 2012 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.
U z a s a d n i e n i e
2
Wyrokiem z dnia 8 września 2011 r. Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w P. zmienił decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
z dnia 21 kwietnia 2011 r. w ten sposób, że przyznał Z. K. prawo do emerytury od
1 marca 2011 r. Podstawę rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia.
Wnioskodawca (ur. […] 1950 r.) w dniu 21 marca 2011 r. złożył wniosek o
przyznanie mu prawa do emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach. Na
dzień 1 stycznia 1999 r. udowodnił łączny okres zatrudnienia w wymiarze ponad 30
lat okresów składkowych i nieskładkowych, nie pozostaje w stosunku pracy i nie
jest członkiem otwartego funduszu emerytalnego, pobiera świadczenie
przedemerytalne. W okresie od 1 maja 1982 r. do 31 sierpnia 1999 r.
wnioskodawca był zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy w Zasadniczej
Szkole Rolniczej w B., gdzie zajmował stanowiska palacza c.o., palacza-
konserwatora, konserwatora, rzemieślnika, palacza-kierowcy, faktycznie pracując
jako palacz c.o. Jego praca polegała na przewożeniu taczkami węgla ze
składowiska znajdującego się na dworze, wrzucaniu ręcznie węgla do pieca,
wybieraniu i wywożeniu popiołu oraz oczyszczaniu pieca. Przy szkole była jedna
kotłownia, która służyła do ogrzewania budynku szkoły, internatu, kurnika i budynku
mieszkalnego pracowników szkoły. W kotłowni znajdowały się dwa piece, z których
jeden służył do ogrzewania wody. W okresie zimowym istniała potrzeba
całodobowego ogrzewania wskazanych budynków, zwłaszcza mieszkalnych. Z
tego powodu w tym okresie szkoła zatrudniała dwóch palaczy, z tym, że
wnioskodawca był zatrudniony przez cały rok, zaś drugi palacz pracował tylko w
sezonie zimowym. Poza sezonem zimowym, w tym w okresie wakacji,
wnioskodawca palił w piecu służącym do ogrzewania wody w internacie, gdzie
mieszkał dyrektor szkoły oraz przebywali uczniowie odbywający praktyki, jak
również w budynku mieszkalnym pracowników szkoły oraz wykonywał w razie
potrzeby drobne naprawy konserwatorskie. Prace ta zajmowały mu co najmniej 8
godzin. W okresie wakacji wszyscy pracownicy szkoły, w tym wnioskodawca,
wykorzystywali przysługujące im urlopy. W dniu 14 sierpnia 1997 r. wnioskodawca
uległ wypadkowi przy pracy wykonując prace remontowe na rusztowaniu, z którego
spadł doznając złamania IX żebra lewego, w związku z czym przebywał na
3
zwolnieniu lekarskim przez 31 dni. W okresie od 1 września 1999 r. do 7 kwietnia
2000 r. zawarł osiem umów zlecenia z Zasadniczą Szkołą Rolniczą w B., których
przedmiotem było wykonywanie czynności konserwatora, konserwacja urządzeń
wodno-kanalizacyjnych i elektrycznych oraz pilnowanie mienia szkoły i
gospodarstwa pomocniczego, dozorowanie mienia likwidowanej szkoły oraz
gospodarstwa pomocniczego zgodnie z grafikiem. W świadectwie pracy z dnia 31
sierpnia 1999 r. Zasadnicza Szkoła Rolnicza w B. w likwidacji stwierdziła, że w
okresie od 1 maja 1982 r. do 31 sierpnia 1999 r. wnioskodawca wykonywał pracę
w warunkach szczególnych jako palacz c.o.
W tym stanie faktycznym Sąd pierwszej instancji uznał, że wnioskodawca
spełnia warunki do przyznania emerytury na podstawie art. 184 ustawy z dnia 17
grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych
(jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm., powoływanej dalej jako
ustawa emerytalna), gdyż wykazał 15-letni okres pracy na stanowisku palacza c.o.,
a tym samym wykonywał pracę wymienioną w wykazie A (stanowiącym załącznik
do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 1 maja 1983 r.), dział XIV „Prace różne”,
poz. 1 - „prace niezautomatyzowane palaczy i rusztowych kotłów parowych lub
wodnych typu przemysłowego”. W ocenie Sądu pierwszej instancji, brak danego
rodzaju pracy w przepisach resortowych nie przesądza o niemożności uznania
pracy za świadczoną w warunkach szczególnych. Podobnie incydentalność
wykonywanych przez odwołującego się prac konserwatorskich nie wyklucza
stałości pracy w charakterze palacza c.o., tym bardziej, że w szkole był zatrudniony
konserwator. Umowy zlecenia, których przedmiotem były prace konserwatorskie i
dozór mienia szkoły zostały zawarte po 31 grudnia 1998 r., a więc nie mają
znaczenia dla ustalenia szczególnego stażu ubezpieczeniowego odwołującego się,
który oceniany jest na dzień 1 stycznia 1999 r.
Wyrokiem z dnia 4 kwietnia 2012 r. Sąd Apelacyjny oddalił apelację organu
rentowego od powyższego wyroku, podzielając ustalenia i ocenę prawną Sądu
pierwszej instancji.
Sąd odwoławczy wskazał, że w ustalonym przez Sąd pierwszej instancji
stanie faktycznym prawidłowo zastosowany został art. 184 w związku z art. 32
ustawy emerytalnej w związku z pkt 1 działu XIV wykazu A załącznika do
4
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku
emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w
szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8 poz. 43 ze zm., powoływanego dalej jako
rozporządzenie). W ocenie Sądu drugiej instancji, okoliczność, że w zarządzeniu
Ministra Oświaty i Wychowania z dnia 15 czerwca 1984 r. w sprawie prac
wykonywanych w szczególnych warunkach w zakładach pracy resortu oświaty i
wychowania (Dz.Urz. MOiW Nr 8, poz. 46) nie wymienia się pracy palacza c.o. jako
pracy w szczególnych warunkach nie przesądza o braku możliwości zaliczenia
okresu pracy na takim stanowisku do prac wykonywanych w szczególnych
warunkach. Prace wymienione w dziale XIV wykazu A nie są bowiem przypisane do
żadnej branży, są to prace różne, które mogą być wykonywane w każdej z branż
wymienionych w innych działach tego wykazu. Sąd odwoławczy wskazał, że w
umowie o pracę z 1982 r. powierzono wnioskodawcy stanowisko palacza c.o. w
pełnym wymiarze czasu pracy i praca ta była przez niego wykonywana przez cały
rok, niezależnie od sezonów grzewczych. Co prawda w latach dziewięćdziesiątych
dopisano w angażach wnioskodawcy do stanowiska palacza c.o. inne stanowiska,
takie jak konserwator czy rzemieślnik, to jednak z angaży tych nie wynika, aby
zmniejszył się zakres obowiązków wnioskodawcy jako pracownika zatrudnionego
stale i w pełnym wymiarze przy pracach wymienionych w dziale XIV, poz. 1 wykazu
A, a inne prace (konserwatorskie) wykonywane były przez niego sporadycznie, w
razie potrzeby. Natomiast w postępowaniu pierwszoinstancyjnym organ rentowy nie
zgłaszał wniosku o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego z zakresu bhp dla
ustalenia, czy wnioskodawca wykonywał pracę palacza przy kotłach typu
przemysłowego.
W skardze kasacyjnej organ rentowy zarzucił: I. naruszenie prawa
materialnego przez niewłaściwe zastosowanie art. 184 w związku z art. 32 ustawy
emerytalnej w powiązaniu z § 1 rozporządzenia i pkt 1 działu XIV „Prace różne”
wykazu A załącznika do tego rozporządzenia, przez zakwalifikowanie pracy
wykonywanej przez wnioskodawcę w okresie od 1 maja 1982 r. do 31 sierpnia
1999 r. w Zasadniczej Szkole w B. jako pracy niezautomatyzowanej palaczy i
rusztowych kotłów parowych i wodnych typu przemysłowego; II. naruszenie
przepisów postępowania, a mianowicie: 1) art. 378 § 1 k.p.c., przez nierozważenie
5
podniesionego w apelacji zarzutu, że wnioskodawca nie obsługiwał kotła
przemysłowego i z tej przyczyny jego zatrudnienia nie można kwalifikować jako
pracy w szczególnych warunkach w rozumieniu przepisów powołanych w pkt 1
skargi kasacyjnej, które to uchybienie mogło mieć wpływ na wynik sprawy; 2) art.
328 § 2 w związku z art. 391 § 1 k.p.c., przez niewskazanie w uzasadnieniu
zaskarżonego wyroku czy, a jeżeli tak, to na podstawie jakich dowodów, Sąd
odwoławczy - uznając ustalenia Sadu pierwszej instancji za własne - przyjął, że
wnioskodawca wykonywał pracę przy kotle przemysłowym, co jest warunkiem
zakwalifikowania jej jako pracy w warunkach szczególnych, które to uchybienie
ogranicza możliwość kontroli kasacyjnej.
Wskazując na powyższe zarzuty skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego
wyroku w całości oraz uchylenie poprzedzającego go wyroku Sądu pierwszej
instancji i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Skarga kasacyjna jest usprawiedliwiona.
Stosownie do art. 184 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej, ubezpieczonym
urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku
przewidzianego, między innymi, w jej art. 32, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy
(1 stycznia 1999 r.) osiągnęli, okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w
szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia
prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn.
Przepisy dodatkowe to przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego
1983 r., które w § 1 stanowi, że rozporządzenie stosuje się do pracowników
wykonujących prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze,
wymienione w § 4-15 rozporządzenia oraz w wykazach stanowiących załącznik do
rozporządzenia.
Sąd drugiej instancji przyporządkował wykonywaną przez wnioskodawcę
pracę palacza c.o. do prac wymienionych w wykazie A pod poz. 1 działu XIV „Prace
różne”, zaliczającego do prac w szczególnych warunkach „prace
niezautomatyzowane palaczy i rusztowych kotłów parowych lub wodnych typu
6
przemysłowego”. Uszło jednak uwadze Sądu odwoławczego, podobnie jak Sądu
pierwszej instancji, że nie każda praca na stanowisku palacza jest pracą
wymienioną pod poz. 1 działu XIV wykazu A będącego załącznikiem do
rozporządzenia, ale tylko praca palacza kotła parowego lub wodnego typu
przemysłowego. W rezultacie Sąd drugiej instancji nie wyjaśnił, z jakich względów
uznał pracę skarżącego na stanowisku palacza c.o. w kotłowni szkoły rolniczej za
odpowiadającą pracy palacza wymienionej w wykazie A, dział XIV, poz. 1
rozporządzenia, uprawniającej do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym,
pomimo że skarżący okoliczność tę kwestionował w apelacji i to nie tylko w
kontekście zaniechania przez Sąd pierwszej instancji przeprowadzenia dowodu z
opinii biegłego z zakresu bhp, ale przede wszystkim w ramach zarzutu nieustalenia
tej okoliczności mającej dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie.
Powoduje to zasadność zarzutu obrazy zarówno art. 378 § 1 k.p.c.
stanowiącego o obowiązku sądu odwoławczego rozważenia i odniesienia się do
wszystkich zarzutów apelacyjnych, jak i art. 328 § 2 w związku z art. 391 § 1 k.p.c.
z uwagi na zastosowanie przez Sąd drugiej instancji prawa materialnego do
niedostatecznie jasno ustalonego stanu faktycznego, wskutek czego zaskarżony
wyrok uchyla się spod kontroli kasacyjnej. Bez dokonania stanowczych ustaleń i
oceny co do charakteru zatrudnienia wnioskodawcy nie jest bowiem możliwa ocena
spełnienia przez niego przesłanek prawa do emerytury na podstawie art. 184
ustawy emerytalnej.
Z tych względów orzeczono jak w sentencji wyroku na podstawie art. 39815
§
1 zdanie pierwsze k.p.c.