Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 434/12
POSTANOWIENIE
Dnia 17 kwietnia 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Tadeusz Wiśniewski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Krzysztof Strzelczyk
SSN Dariusz Zawistowski
w sprawie z wniosku W. P. i H. W.-P.
przy uczestnictwie Spółdzielni Budowy Domów „E.”
w W., Miasta W. i Spółdzielni Domów
Jednorodzinnych „K.” w W.
o ustanowienie drogi koniecznej,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 17 kwietnia 2013 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawców
od postanowienia Sądu Okręgowego w W.
z dnia 29 grudnia 2011 r.,
oddala skargę kasacyjną.
2
Uzasadnienie
Postanowieniem z dnia 29 grudnia 2011 r. Sąd Okręgowy w W. oddalił
apelację wnioskodawców W. P. i H. W. – P. od postanowienia Sądu Rejonowego z
dnia 2 czerwca 2011 r., którym oddalono ich wniosek o ustanowienie drogi
koniecznej.
Sąd Okręgowy ustalił, że wnioskodawcy są właścicielami nieruchomości
położonej w W. przy ul. P. 6A, stanowiącej grunt zabudowany domem
jednorodzinnym. Dom ten jest położony na terenie zamkniętego osiedla
mieszkaniowego zarządzanego przez uczestniczkę postępowania Spółdzielnię
Domów Jednorodzinnych „K”. Nieruchomość wnioskodawców posiada dostęp do
drogi publicznej, tj. ul. B. poprzez drogi wewnętrzne (ul. P. i ul. K.), pod którymi
grunt pozostaje w użytkowaniu wieczystym Spółdzielni Domów Jednorodzinnych
„K.” oraz Spółdzielni Budowy Domów „E.” w W. U wylotu ul. P. w ulicę K. została
zainstalowana brama, otwierana przy pomocy pilota. Wnioskodawcy nie są
spółdzielcami żadnej ze wskazanych spółdzielni.
W takim stanie faktycznym Sąd Rejonowy uznał, że wniosek o ustanowienie
drogi koniecznej nie zasługuje na uwzględnienie, gdyż wnioskodawcom przysługuje
uprawnienie do korzystania z dróg wewnętrznych, położonych na osiedlu, na
którym mieszkają, a które prowadzą do drogi publicznej. Ich sytuację prawną
regulują bowiem art. 26 ust. 2, bądź 4 ust. 4 w zw. z art. 2 ust. 3 ustawy z dnia
15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych. Choć z przepisów tych nie
wynika wprost uprawnienie do korzystania z tych dróg, to jednak wniosek taki
można wysnuć z ustawowo określonego obowiązku uczestniczenia przez
wnioskodawców w wydatkach związanych z eksploatacją i utrzymaniem
nieruchomości stanowiących mienie spółdzielni przeznaczonych do wspólnego
korzystania z tych nieruchomości. W świetle tego nie można uznać, że
nieruchomość wnioskodawców nie ma odpowiedniego dostępu do drogi publicznej
w rozumieniu art. 145 k.c. W ocenie Sądu Rejonowego, okoliczności takiej nie
stanowi incydentalne utrudnianie wjazdu uczestnikom na drogi wewnętrzne, gdyż
jeśli do tego dochodziło, to wnioskodawcy mogli żądać respektowania przez
3
uczestniczki postępowania ich uprawnień wynikających z ustawy o spółdzielniach
mieszkaniowych.
Sąd Okręgowy rozpoznając apelację wnioskodawców podzielił w zasadzie
ustalenia faktyczne i prawne dokonane przez Sąd Rejonowy, z tym że uznał, iż
z ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych w istocie nie wynika wprost tytuł prawny
dla osób nie związanych ze spółdzielnią do korzystania z jej infrastruktury. Według
Sądu Okręgowego wynika z niej prawo obligacyjne, gdyż osoby te są zobligowane
do uiszczania na rzecz spółdzielni opłat z tytułu korzystania z nieruchomości
spółdzielni. Żądanie ustanowienia drogi koniecznej Sąd Okręgowy ocenił jako
obejście prawa, gdyż w razie jego uwzględnienia wnioskodawcy mieliby
zapewniony dostęp do korzystania z dróg wewnętrznych bez obowiązku uiszczania
opłat, o których mowa w ustawie o spółdzielniach mieszkaniowych. Sąd Okręgowy
wskazał też, że nawet uwzględnienie wniosku i orzeczenie o wynagrodzeniu
z tytułu ustanowienia drogi koniecznej, nie niwelowałoby obowiązku apelujących
wobec spółdzielni do uiszczania opłat za korzystanie z jej nieruchomości
i infrastruktury z niej związanej.
Od postanowienia Sądu Okręgowego skargę kasacyjną wywiedli
wnioskodawcy opierając ją na obu podstawach kasacyjnych. Zarzucili naruszenie
art. 145 § 1 k.c. w zw. z art. 4 ust. 4 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych przez
bezpodstawne przyjęcie, że wnioskodawcom nie przysługuje roszczenie
o ustanowienie drogi koniecznej, pomimo że nie są członkami Spółdzielni Domów
Jednorodzinnych „K.”, na której terenie mają dom i nie zawarli z nią żadnej umowy
na konkretne usługi. Poza tym zarzucili naruszenie art. 227 i 233 § 1 k.p.c. przez
niewłaściwą ocenę materiału dowodowego wskazującego na brak odpowiedniego
dostępu wnioskodawców do drogi publicznej. W związku z tym wnieśli o uchylenie
w całości zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Skarga kasacyjna wnioskodawców okazała się nieuzasadniona.
Rozważania zostaną ograniczone jedynie do podnoszonej przez skarżących
podstawy naruszenia prawa materialnego, gdyż zarzuty dotyczące ustaleń
faktycznych lub oceny dowodów, zgodnie z art. 3983
§ 3 k.p.c., nie mogą być
4
przedmiotem kontroli Sądu Najwyższego przy rozpoznawaniu skargi kasacyjnej.
W skardze kasacyjnej wnioskodawców takie zaś zarzuty wyczerpywały zakazaną
w tym zakresie jej podstawę procesową.
Zgodnie z art. 4 ust. 4 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych w brzmieniu
obowiązującym od 31 lipca 2007 r., właściciele lokali niebędący członkami
spółdzielni są obowiązani uczestniczyć w pokrywaniu kosztów związanych
z eksploatacją i utrzymaniem ich lokali, eksploatacją i utrzymaniem nieruchomości
wspólnych. Są oni również obowiązani uczestniczyć w wydatkach związanych
z eksploatacją i utrzymaniem nieruchomości stanowiących mienie spółdzielni, które
są przeznaczone do wspólnego korzystania przez osoby zamieszkujące
w określonych budynkach lub osiedlu. Obowiązki te wykonują przez uiszczanie
opłat na takich samych zasadach, jak członkowie spółdzielni, z zastrzeżeniem
art. 5. Wskazany przepis, jak wynika z jego brzmienia, ma zastosowanie
przede wszystkim do właścicieli lokali mieszkalnych nie będących członkami
spółdzielni mieszkaniowej. W orzecznictwie Sądu Najwyższego trafnie wyjaśniono
jednak, że ma on także odpowiednie zastosowanie do właścicieli domów
jednorodzinnych, niebędących członkami spółdzielni mieszkaniowej (por. wyrok SN
z 4 listopada 2010 r., IV CNP 32/10, OSNC 2011, nr 7-8, poz. 85). Z tego względu
ma on zastosowanie do sytuacji prawnej wnioskodawców. Nie może budzić
wątpliwości, że w sposób wyraźny regulacja ta nie przyznaje uprawnienia
właścicielom takich domów do korzystania z mienia spółdzielni, które jest
przeznaczone do wspólnego korzystania. Nie można jednak zgodzić się z zarzutem
skarżących, że wniosek taki nie może być wyprowadzony z całokształtu przepisów
ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych. Nałożenie na właścicieli domów
jednorodzinnych obowiązku uiszczenia opłaty za korzystanie z tych elementów
mienia spółdzielni, które jest niezbędne do prawidłowego korzystania
z nieruchomości wynika z założenia ustawodawcy, że korzystanie z tych
elementów infrastruktury powinno być zagwarantowane. Uwzględniając
wyznaczone postawami rozpatrywanej skargi kasacyjnej jej granice, należy
stwierdzić, że nie ma potrzeby procesowej przesądzania charakteru prawnego
uprawnienia właścicieli takich domów, a zatem, czy - jak to przyjął Sąd Rejonowy –
jest to uprawnienie prawnorzeczowe, czy też - w myśl stanowiska Sądu
5
Okręgowego - jest to uprawnienie o charakterze obligacyjnym. Istotne jest
natomiast, że uprawnienie do korzystania ze wskazanych elementów infrastruktury
istnieje. Podobne uprawnienie można zresztą wyprowadzić z art. 26 ustawy
o spółdzielniach mieszkaniowych w odniesieniu do właścicieli lokali
wyodrębnionych w budynku położonym na obszarze spółdzielni mieszkaniowej.
Zgodnie bowiem z art. 26 ust. 2 tej ustawy, właściciele lokali są obowiązani
uczestniczyć w wydatkach związanych z eksploatacją i utrzymaniem nieruchomości
stanowiących mienie spółdzielni, które są przeznaczone do wspólnego korzystania
przez osoby zamieszkujące w określonych budynkach lub osiedlu.
Nie może budzić wątpliwości, że elementem infrastruktury, który służy do
wspólnego korzystania są drogi wewnętrzne znajdujące się na osiedlu
mieszkaniowym, które prowadzą do drogi publicznej. Korzystanie z tych elementów
infrastruktury ma charakter wręcz przymusowy, gdyż właściciele domów
jednorodzinnych lub mieszkań, którzy nie są członkami spółdzielni, a których
nieruchomości są położone na osiedlu, zarządzanym przez spółdzielnię
mieszkaniową nie mają innej możliwości dojazdu do drogi publicznej. Ewentualnie
ustanowiona droga konieczna musiałaby więc mieć przebieg dokładny z tym, jaki
mają drogi wewnętrzne na osiedlu. Rozwiązanie takie należałoby uznać za
nieracjonalne. Skoro bowiem ustawodawca przewidując taką sytuację, że na
osiedlu należącym do spółdzielni mieszkaniowej znajdują się domy jednorodzinne
lub mieszkania stanowiące odrębną własność, nałożył na ich właścicieli obowiązek
partycypacji w kosztach utrzymania pewnych elementów infrastruktury, to nie
można przyjąć, że korzystanie z tych elementów infrastruktury wymaga także
orzeczenia sądowego w postaci ustanowienia drogi koniecznej. W takiej sytuacji
powstawałoby trafnie dostrzeżone przez Sąd Okręgowy zagadnienie, w jakim
stosunku pozostawałoby ewentualne wynagrodzenie z tytułu ustanowienia drogi
koniecznej, do opłat uiszczanych z tytułu korzystania z tych elementów
infrastruktury. Należy uznać, że na właścicielach domów jednorodzinnych
niebędących członkami spółdzielni spoczywa jedynie obowiązek, o którym mowa
w art. 4 ust. 4 ustawy właśnie z tego względu, że mają oni prawo do korzystania
z tych elementów infrastruktury i nie wymaga to stosownego orzeczenia sądowego.
6
Wobec takiego stanu rzeczy nie może być wątpliwości, że żądanie
ustanowienia drogi koniecznej przez wnioskodawców było niezasadne.
W orzecznictwie przyjmuje się, że brak odpowiedniego dostępu z nieruchomości do
drogi publicznej w rozumieniu art. 145 k.c. występuje zarówno wtedy, gdy nie ma
bezpośredniego takiego dostępu, jak i wtedy, gdy nie ma dostępu do drogi
publicznej poprzez drogę innego rodzaju (np. tzw. - drogę wewnętrzną), faktycznie
istniejącą o odpowiedniej szerokości i ukształtowaniu, umożliwiającą nieprzerwany
i nieskrępowany dostęp ogółowi osób (por. wyrok SN z dnia 15 czerwca 2010 r.,
II CSK 30/10, nie publ.). Ponieważ w stanie faktycznym niniejszej sprawy należy
uznać, że nieruchomość wnioskodawców ma odpowiedni dostęp do drogi
publicznej ze względu na uprawnienie do korzystania z dróg wewnętrznych,
wynikające z art. 4 ust. 4 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych, to skarga
kasacyjna wnioskodawców musiała podlegać oddaleniu. Powyższej konstatacji nie
zmienia fakt, że uczestnik postępowania ograniczył możliwość korzystania z dróg
wewnętrznych przez zamontowanie bramy zamykanej „na pilota”.
Kwestia wyegzekwowania przez wnioskodawców swojego uprawnienia do
korzystania z dróg wewnętrznych pozostawała poza ramami niniejszego
postępowania.
Z tych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji (art. 39814
w związku
z art. 13 § 2 k.p.c.).
Wobec oddalenia skargi kasacyjnej bezprzedmiotowe stało się
ustosunkowywanie się do zarzutu skarżących rzekomego naruszenia przez Sąd
drugiej instancji art. 520 § 3 k.p.c.
db