Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 567/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 26 kwietnia 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Grzegorz Misiurek (przewodniczący)
SSN Dariusz Dończyk
SSN Zbigniew Kwaśniewski (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa W. R.
przeciwko Skarbowi Państwa - Prezesowi Urzędu Zamówień Publicznych
w Warszawie
o ochronę dóbr osobistych,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 26 kwietnia 2013 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 6 czerwca 2012 r., sygn. akt […],
oddala skargę kasacyjną i zasądza od strony pozwanej na
rzecz powoda kwotę 180 zł (sto osiemdziesiąt złotych) tytułem
kosztów postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Powód domaga się ochrony swoich dóbr osobistych naruszonych przez
pozwanego bezprawnym zamieszczeniem danych dotyczących powoda w wykazie
wykonawców, o którym mowa w art. 154 pkt 5a ustawy z dnia 25 stycznia 2004 r. -
Prawo zamówień publicznych (dalej u.p.z.p.), tj. w wykazie wykonawców, którzy
wyrządzili szkodę nie wykonując zamówienia publicznego lub wykonując
je nienależycie, jeżeli szkoda ta została stwierdzona prawomocnym
orzeczeniem sądu.
Sąd pierwszej instancji uwzględnił powództwo wobec pozwanego Skarbu
Państwa, nakazując określone zachowania obydwu statio fisci – Prezesowi Urzędu
Zamówień Publicznych i Dyrektorowi Izby Celnej w […]. Sąd ten ustalił, że powód
zawarł z pozwanym umowę w wyniku postępowania przetargowego
przeprowadzonego w 2006 r., a nadto, że wyrokiem Sądu Rejonowego z dnia
28 maja 2008 r. zasądzono od powoda na rzecz Skarbu Państwa kwotę
5.506,10 zł, który to wyrok uprawomocnił się w wyniku oddalenia apelacji powoda
wyrokiem Sądu Okręgowego z dnia 18 grudnia 2008 r. Dyrektor Izby Celnej
przekazał wyrok Sądu Rejonowego z dnia 28 maja 2008 r. Prezesowi Urzędu
Zamówień Publicznych, który dokonał zmiany w wykazie, o którym mowa w art. 154
pkt 5a u.p.z.p., poprzez zamieszczenie w nim stosownego wpisu dotyczącego
powoda. W ocenie Sądu I instancji, wpisanie danych dotyczących powoda do
wykazu nastąpiło bez podstawy prawnej, gdyż przepis art. 24a u.p.z.p., w brzmieniu
ustalonym ustawą zmieniającą z dnia 4 września 2008 r., wszedł w życie w dniu
24 października 2008 r., a zatem nie miał on zastosowania do wydanego wcześniej
wyroku Sądu Rejonowego z dnia 28 maja 2008 r., bo wydanego przed zmianą
ustawy - Prawo zamówień publicznych.
Po rozpoznaniu apelacji pozwanego Skarbu Państwa Sąd Apelacyjny zmienił
wyrok w ten sposób, że uwzględnił powództwo wobec Skarbu Państwa, ale
wskazując tylko Prezesa Urzędu Zamówień Publicznych i oddalając
je w pozostałym zakresie. Sąd odwoławczy podzielił w całości dokonane ustalenia
faktyczne, natomiast jego odmienna ocena prawna zaaprobowanego stanu
3
faktycznego sprowadzała się do przyjęcia, że bezprawnym naruszeniem dóbr
osobistych powoda było wyłącznie umieszczenie go w wykazie wykonawców,
a więc zachowanie jednego tylko z obu wskazanych w pozwie stationes fisci
Skarbu Państwa, a które to zachowanie naruszało dobra osobiste powoda,
w szczególności utrwalaną dobrą opinię i reputację rzetelnego przedsiębiorcy.
W ocenie Sądu Apelacyjnego, bezspornym jest, że tzw. wykaz nierzetelnych
wykonawców został wprowadzony do ustawy od dnia 24 października 2008 r.,
a więc już po wydaniu przez Sąd Rejonowy nieprawomocnego wyroku z dnia
28 maja 2008 r. stwierdzającego wyrządzenie przez powoda szkody nienależytym
wykonaniem zamówienia publicznego, ale zarazem przed uprawomocnieniem się
tego wyroku, co nastąpiło dopiero 18 grudnia 2008 r.
Sąd Apelacyjny uznał, że obowiązek Prezesa Urzędu Zamówień Publicznych
umieszczenia w wykazie sprawców szkody stwierdzonej prawomocnym wyrokiem
obejmuje tylko tych wykonawców, którzy wyrządzili zamawiającemu szkodę po dniu
wejścia w życie noweli, tj. po 24 października 2008 r. ponieważ taką interpretację
czasowego obowiązywania noweli potwierdza jej art. 4.
Zdaniem Sądu drugiej instancji, art. 4 ust. 4 ustawy nowelizującej
wymaga przyjęcia interpretacji, że wprowadzone ustawą zmiany nie dotyczą
konsekwencji umów zawartych przed dniem wejścia w życie noweli, poza zakresem
przepisów regulujących postępowania enumeratywnie wymienione w art. 4 ust. 1
ustawy nowelizującej, a które nie odnoszą się do stanu faktycznego
przedmiotowego sporu.
W konsekwencji Sąd Apelacyjny potwierdził fakt naruszenia dóbr osobistych
powoda w następstwie zamieszczenia przez Prezesa Urzędu Zamówień
Publicznych jego danych w wykazie wykonawców wprowadzonym przepisem art.
154 pkt 5a u.p.z.p., a obowiązującym od dnia 24 października 2008 r., stwierdzając
zarazem, że apelujący nie zakwestionował skutecznie bezprawności zachowania
Prezesa Urzędu Zamówień Publicznych.
Pozwany Skarb Państwa zaskarżył wyrok Sądu Apelacyjnego w części,
tj. w pkt I.1 a i b); I.3; II i III, opierając skargę kasacyjną na zarzutach mieszczących
się w ramach pierwszej podstawy kasacyjnej.
4
Skarżący zarzucił naruszenie prawa materialnego w postaci:
- art. 4 ust. 1 i 4 ustawy z dnia 4 września 2008 r. o zmianie ustawy - Prawo
zamówień publicznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 171,
poz. 1058) zwanej „ustawą nowelizującą” w zw. z art. 24a i art. 154 pkt 5a
u.p.z.p. przez ich błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że dyspozycją
art. 24a u.p.z.p. nie są objęte orzeczenia sądów, o których mowa w art. 24
ust. 1 pkt 1 u.p.z.p., wydane przed dniem 24 października 2008 r., a które
uprawomocniły się po wejściu w życie ustawy nowelizującej;
- art. 24 § 1 k.c. w zw. z art. 23 k.c. poprzez ich błędną wykładnię
polegającą na przyjęciu, że zamieszczenie przez Prezesa Urzędu
Zamówień Publicznych w wykazie informacji o prawomocnych orzeczeniu
stwierdzającym wyrządzenie szkody, a wydanym przed 24 października
2008 r., ale uprawomocnionym po dniu wejścia noweli w życie, należy uznać
za działania bezprawne.
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej pozwany akcentuje swoje stanowisko,
że art. 24a u.p.z.p. w ogóle nie odnosi się do umów w rozumieniu art. 4 ust. 4
ustawy nowelizującej, ponieważ hipotezą zawartej w nim normy jest jedynie
określony obowiązek Prezesa Urzędu Zamówień Publicznych dokonania zmiany
w wykazie po otrzymaniu prawomocnego orzeczenia sądu.
Skarżący wniósł o uchylenie wyroku w zaskarżonym zakresie i jego zmianę
przez oddalenie powództwa, ewentualnie o przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania.
Z kolei powód w odpowiedzi na skargę kasacyjną wniósł o jej oddalenie
w całości i o zasądzenie kosztów postępowania kasacyjnego, akcentując
dotychczas prezentowane stanowisko, że przepis art. 4 ust. 4 ustawy nowelizującej
ma zastosowanie „do umów”, a więc także i do regulacji przewidujących sankcje
za ich niewykonanie lub nienależyte wykonanie, w tym do art. 24a i art. 154 pkt 5a
u.p.z.p.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie zasługuje na uwzględnienie wobec braku
uzasadnionych podstaw.
5
Skarb Państwa - Prezes Urzędu Zamówień Publicznych we wniesionej
skardze kasacyjnej, powołując się na naruszenie przepisów prawa materialnego
(art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c.), kwestionuje prawidłowość przyjętego przez Sąd
Apelacyjny stanowiska, że skarżący dopuścił się naruszenia dóbr osobistych
powoda wskutek bezprawnego umieszczenia jego danych w tzw. wykazie
nierzetelnych wykonawców w oparciu o wyrok wydany przed wejściem w życie
ustawy z dnia 4 września 2008 r. o zmianie ustawy – Prawo zamówień publicznych
oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 171, poz. 1058), którym stwierdzono
wyrządzenie przez powoda szkody w związku z nienależytym wykonaniem
zamówienia publicznego. Zdaniem skarżącego, przepisy intertemporalne zawarte w
ustawie nowelizującej z dnia 4 września 2008 r. wskazują, że przyjętą przez
ustawodawcę dystynkcją czasową pozwalającą na stosowanie przepisów u.p.z.p.
dotyczących prowadzenia rejestru przez Prezesa Urzędu Zamówień Publicznych i
umieszczania w nim danych wykonawców, którzy wyrządzili stwierdzoną
prawomocnym wyrokiem szkodę w związku z niewykonaniem lub nienależytym
wykonaniem zamówienia publicznego, jest data uprawomocnienia się wyroku, a nie
– jak przyjął Sąd drugiej instancji - data jego wydania. Skoro wyrok stwierdzający
szkodę wyrządzoną przez powoda w związku z nienależytym wykonaniem
zamówienia publicznego uprawomocnił się po dacie wejścia w życie ustawy z dnia
4 września 2008 r., to na Prezesie Urzędu Zamówień Publicznych spoczywał,
wynikający z art. 154 pkt 5a i art. 24a u.p.z.p., obowiązek umieszczenia danych
powoda w rejestrze wykonawców, którzy wyrządzili szkodę wskutek niewykonania
lub nienależytego wykonania zamówienia publicznego. Zdaniem skarżącego, jego
działanie, wbrew stanowisku Sądu Apelacyjnego, nie miało zatem cechy
bezprawności, a tym samym nie istniały podstawy do przyznania powodowi
ochrony w oparciu o art. 23 i art. 24 k.c.
Ustawa z dnia 4 września 2008 r., poza zmianami zmierzającymi do
zapewnienia zgodności przepisów u.p.z.p. z prawem unijnym, wprowadziła również
szereg rozwiązań zmierzających do usprawnienia procedury udzielania zamówień
publicznych, a także doprecyzowywała brzmienie niektórych przepisów ustawy,
wobec podnoszonych w doktrynie i orzecznictwie istotnych wątpliwości
6
interpretacyjnych (por. uzasadnienie projektu ustawy z dnia 4 września 2008 r.,
Sejm VI kadencji, druk sejmowy nr 471).
W odniesieniu do procedury udzielania zamówienia publicznego ustawa
z dnia 4 września 2008 r. zmodyfikowała m.in., ujętą w art. 24 ust. 1 pkt 1 u.p.z.p.,
przesłankę pozwalającą zamawiającemu na wykluczenie z postępowania
o udzielenie zamówienia publicznego tych wykonawców, którzy nie dają gwarancji
rzetelnego wykonania zamówienia publicznego. Zgodnie z art. 24 ust. 1 pkt 1
u.p.z.p., w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 4 września 2008 r., z postępowania
o udzielenie zamówienia publicznego wyklucza się wykonawców, którzy wyrządzili
szkodę nie wykonując zamówienia lub wykonując je nienależycie, jeżeli szkoda
ta została stwierdzona prawomocnym wyrokiem sądu wydanym w okresie 3 lat
przed wszczęciem postępowania.
W celu wzmocnienia ochrony interesów zamawiających ustawa z dnia
4 września 2008 r. wprowadziła ponadto instrument umożliwiający identyfikację
wykonawców w odniesieniu do których zapadł prawomocny wyrok stwierdzający
szkodę w związku z niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem zamówienia
publicznego. Nałożyła ona bowiem na Prezesa Urzędu Zamówień Publicznych
obowiązek prowadzenia, ogłaszania i aktualizacji na stronie internetowej Urzędu
Zamówień Publicznych wykazu wykonawców, którzy wyrządzili szkodę,
nie wykonując zamówienia lub wykonując je nienależycie, jeżeli szkoda ta została
stwierdzona prawomocnym orzeczeniem sądu (art. 154 pkt 5a u.p.z.p.). Podstawę
dokonania wpisu w wykazie stanowić mają natomiast przekazywane Prezesowi
przez zamawiających, niezwłocznie po uprawomocnieniu, odpisy orzeczeń
stwierdzających szkodę wyrządzoną w związku z niewykonaniem lub nienależytym
wykonaniem zamówienia (art. 24a u.p.z.p.).
Umieszczenie danych wykonawcy w wykazie prowadzonym przez Prezesa
Urzędu Zamówień Publicznych na podstawie art. 154 pkt 5a u.p.z.p. ipso iure nie
prowadzi do wykluczenia zamawiającego z procedury udzielania zamówień
publicznych (por. postanowienie WSA z Warszawie z dnia 7 lipca 2009 r., sygn. akt
V SA/Wa 658/09, publ. LEX nr 611868; wyrok Krajowej Izby Odwoławczej
przy Prezesie Urzędu Zamówień Publicznych z 4 kwietnia 2012 r., sygn. akt KIO
7
608/12, publ. LEX nr 1148324). Wykluczenie z postępowania następuje bowiem
z przyczyn określonych w art. 24 ust. 1 pkt 1 u.p.z.p., a nie w następstwie
dokonania czynności o charakterze technicznym, jakim jest umieszczenie danych
wykonawcy w wykazie prowadzonym przez Prezesa Urzędu Zamówień
Publicznych na podstawie art. 154 pkt 5a u.p.z.p. (por. wyrok Krajowej Izby
Odwoławczej przy Prezesie Urzędu Zamówień Publicznych z 28 grudnia 2012 r.,
sygn. akt KIO 2695/11, publ. LEX nr 1103382; wyrok Krajowej Izby Odwoławczej
przy Prezesie Urzędu Zamówień Publicznych z 21 grudnia 2011 r., sygn. akt KIO
2632/11, publ. LEX nr 1102054).
Czasowy zakres stosowania wskazanych powyżej przepisów dotyczących
umieszczania w wykazie, prowadzonym przez Prezesa Urzędu Zamówień
Publicznych, danych wykonawców, którzy wyrządzili szkodę w związku
z niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem zamówienia publicznego
stwierdzoną prawomocnym orzeczeniem sądu, jak trafnie przyjął Sąd Apelacyjny,
określa art. 4 ust. 4 ustawy z dnia 4 września 2008 r. Przepis ten statuuje regułę
intertemporalną – działania ustawy dawnej w odniesieniu do umów w sprawach
zamówień publicznych zawartych przed dniem wejścia w życie ustawy
nowelizującej, tj. do umów zawartych przed dniem 24 października 2008 r.
Oznacza to, że do umów z zakresu zamówień publicznych zawartych przed dniem
24 października 2008 r., jak również skutków ich niewykonania lub nienależytego
wykonania, mają zastosowanie przepisy u.p.z.p. w brzmieniu sprzed nowelizacji
z dnia 4 września 2008 r. Taka wykładnia art. 4 ust. 4 ustawy nowelizującej z dnia
4 września 2008 r., co należy podkreślić, pozwala również na ochronę
uzasadnionego interesu wykonawców. Trudna bowiem do zaakceptowania byłaby
sytuacja, że wskutek nowelizacji u.p.z.p. z dnia 4 września 2008 r., na wykonawcę
zostałyby nałożone negatywne następstwa jako konsekwencja zdarzeń, które
nastąpiły jeszcze przed wejściem w życie ustawy nowelizującej.
Przenosząc powyższe uwagi na stan faktyczny sprawy stwierdzić należy,
że umieszczenie danych powoda w wykazie prowadzonym przez Prezesa Urzędu
Zamówień Publicznych na podstawie wyroku wydanego w dniu 28 maja 2008 r.,
w którym stwierdzono wyrządzenie szkody w związku z nienależytym wykonaniem
umowy zawartej w 2006 r. pomiędzy powodem a Skarbem Państwa - Dyrektorem
8
Izby Celnej w […] w trybie zamówień publicznych, nie znajdowało oparcia w art.
154 pkt 5a i art. 24a u.p.z.p. w zw. z art. 4 ust. 4 ustawy z dnia 4 września 2008 r.
Zasadnie zatem Sąd Apelacyjny przyjął, że naruszenie dóbr osobistych powoda w
następstwie umieszczenia jego danych w wykazie wykonawców prowadzonym
przez Prezesa Urzędu Zamówień Publicznych na podstawie art. 154 pkt 5a u.p.z.p.
miało charakter bezprawny, a tym samym powodowi przysługuje ochrona
przewidziana w przepisach art. 23 i art. 24 k.c.
Z tych też względów Sąd Najwyższy, na podstawie art. 39814
k.p.c.
orzeczono jak w sentencji. O kosztach postępowania kasacyjnego orzeczono
na podstawie art. 98 § 1 w zw. z art. 391 § 1 i art. 39821
k.p.c.
jw