Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 226/12
POSTANOWIENIE
Dnia 25 kwietnia 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Mirosław Bączyk (przewodniczący)
SSN Józef Frąckowiak
SSN Dariusz Zawistowski (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku J. H.
przy uczestnictwie T. Z.
o wpis własności,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 25 kwietnia 2013 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy od postanowienia Sądu Okręgowego
w K.
z dnia 6 września 2011 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu w K. do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia
o kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Wnioskodawca J. H. domagał się dokonania w księdze wieczystej […] wpisu
prawa własności nieruchomości położonej w J. na swoją rzecz, w miejsce T. Z.
Jako podstawę żądanego wpisu wskazał i dołączył umowy: warunkową sprzedaży
z dnia 1 września 1976 r. sporządzoną w Państwowym Biurze Notarialnym w M.,
oraz ugodę zawartą przed Sądem Rejonowym w M. w dniu 25 stycznia 2011 r. w
sprawie I C …/10.
Postanowieniem z dnia 19 maja 2011 r. Sąd Rejonowy oddalił wniosek.
Swoje rozstrzygnięcie oparł na następujących ustaleniach. Księga wieczysta […]
jest prowadzona dla nieruchomości położonej w J., stanowiącej działkę nr 346/41,
o powierzchni 12a04m2
. Prawo własności wpisane jest na rzecz T. Z., na
podstawie aktu notarialnego z dnia 9 września 1974 r. Warunkową umową
sprzedaży z dnia 1 września 1976 r., T. Z. sprzedała J. H. nieruchomość, dla której
jest prowadzona księga wieczysta KW nr […] pod warunkiem, że Skarb Państwa
nie wykona prawa pierwokupu przysługującego mu z mocy ustawy z dnia 14 lipca
1961 r. o gospodarce terenami w miastach i osiedlach. Dnia 25 stycznia 2011 r. T.
Z. i J. H., w sprawie I C …/10 o nakazanie złożenia oświadczenia woli, toczącej się
przed Sądem Rejonowym w M., zawarli ugodę, mocą której T. Z. przeniosła na
rzecz J. H. prawo własności nieruchomości stanowiącej działkę nr 346/41w
wykonaniu zobowiązania wynikającego z warunkowej umowy sprzedaży zawartej
w Państwowym Biurze Notarialnym w M. w dniu 1 września 1976 r.
Sąd pierwszej instancji wskazał, że kognicja sądu w sprawie o wpis do księgi
wieczystej, określona w art. 6268
§ 2 k.p.c., nie jest ograniczona wyłącznie do
oceny formalnych podstaw do dokonania wpisu, lecz obejmuje także stronę
merytoryczną. Stwierdził, że w rozpoznawanej sprawie podstawę wpisu miały
stanowić umowy: warunkowa sprzedaży oraz ugoda zawarta przed sądem.
Przy czym ugoda jest jedną z umów znanych prawu cywilnemu (art. 917 k.c.).
Jej zawarcie w postępowaniu sądowym łączy dwa aspekty: procesowy oraz
materialny. Ugoda nie wywiera skutków prawomocnego orzeczenia sądu,
a w konsekwencji nic wiąże innych podmiotów, w tym sądu, w taki sam sposób, jak
prawomocny wyrok. Uznał, że skoro warunkiem wynikającym z umowy sprzedaży
było niewykonanie prawa pierwokupu przez Skarb Państwa, niezbędnym jest
3
ustalenie, czy termin do wykonania prawa rozpoczął bieg, a następnie, czy upłynął.
Z dokumentów dołączonych do wniosku nie wynikało, czy upłynął termin do
wykonania prawa pierwokupu przez Skarb Państwa, a innych, pozwalających na
takie pozytywne ustalenie nie dołączono. Oznacza to brak możliwości ustalenia
skuteczności czynności prawnej stron z dnia 25 stycznia 2011 r. Ta okoliczność
stanowi natomiast przeszkodę do dokonania żądanego wpisu.
Sąd Okręgowy w K. po rozpoznaniu apelacji wnioskodawcy oddalił ją
postanowieniem z dnia 6 września 2011 r. Uznał, że ustalenia dotyczące treści
księgi wieczystej, faktu zawarcia między stronami warunkowej umowy sprzedaży
nieruchomości oraz ugody sądowej o przeniesieniu własności nieruchomości oraz
ich treści są prawidłowe, nie były sporne między stronami i nie zostały
zakwestionowane przez skarżącego. Podzielił stanowisko sądu pierwszej instancji,
że do skutecznego przeniesienia własności nieruchomości, co do której Skarbowi
Państwa przysługiwało prawo pierwokupu, niezbędne było zawarcie umowy
sprzedaży pod warunkiem, że Skarb Państwa nie skorzysta w terminie
z przysługującego mu prawa pierwokupu a następnie, po upływie wynikającego
z ustawy terminu, zawarcie w wyniku wcześniejszej umowy warunkowej umowy
przenoszącej własność już w sposób bezwarunkowy. Nie budzi wątpliwości i taki
pogląd wyraził również Sąd Rejonowy, że ugoda sądowa zawarta w wyniku
wcześniejszej umowy warunkowej zastępuje umowę zawartą w formie aktu
notarialnego. Podobnie zatem tak jak umowa także ugoda sądowa, zawierająca
oświadczenia woli stron postępowania sądowego, podlega badaniu przez sąd
wieczystoksięgowy pod kątem tego, czy strony osiągnęły zamierzony cel i czy
doszło do zmian w sferze prawa rzeczowego tj. czy przeniesiono własność
nieruchomości. Wskazał, że ugoda sądowa zawierała odwołanie do warunkowej
umowy sprzedaży nieruchomości, nie zawierała natomiast jakichkolwiek informacji
o zawiadomieniu uprawnionego oraz nieskorzystaniu przez niego
z przysługującego mu prawa pierwokupu. Z kolei zawiadomienie uprawnionego
i upływ 3 miesięcznego terminu jest warunkiem dopuszczalności zawarcia umowy
(ugody sądowej) o bezwarunkowym przeniesie własności nieruchomości i z mocy
art. 599 §2 k.c. decyduje o ważności lub nieważności tej czynności prawnej.
Sąd Okręgowy uznał, że wbrew twierdzeniom skarżącego kognicja sądu w sprawie
4
o wpis w księdze wieczystej obejmuje badanie skuteczności czynności prawnych
oraz tego czy stanowią dowód przejścia (powstania lub wygaśnięcia) prawa
własności. Sądowi przysługiwało zatem uprawnienie do badania treści
prawomocnej ugody, zawartej przez strony przed Sądem Rejonowym w M. dnia 25
stycznia 2011 r. Z tego też względu brak dokumentów o zawiadomieniu
uprawnionego o przysługującym mu prawie pierwokupu nie pozwala ustalić, czy
termin do wykonania uprawnienia rozpoczął swój bieg i czy była podstawa do
złożenia skutecznego oświadczenia woli o ostatecznym przeniesienia własności
nieruchomości. Stanowi to przeszkodę do wpisu w rozumieniu art. 6269
k.p.c.
Postanowienie sądu drugiej instancji zostało zaskarżone skargą kasacyjną
przez wnioskodawcę w całości. Skarga kasacyjna została oparta na podstawie
naruszenia przepisów postępowania (art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.). Skarżący zarzucił
obrazę art. 385 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. poprzez uznanie za bezzasadny zarzut
naruszenia art. 6268
§ 2 k.p.c. oraz art. 378 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. wobec
nierozpoznania podniesionego w apelacji zarzutu naruszenia art. 223 i 203 § 4
k.p.c. w zw. z art. 223 § 2 k.p.c. W oparciu o te zarzuty skarżący wniósł o uchylenie
zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania
Sądowi Okręgowemu, ewentualnie uchylenie także postanowienia Sądu
Rejonowego i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania temu Sądowi.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Bezspornym jest, że w dniu 1 września 1976 r. została zawarta warunkowa
umowa sprzedaży nieruchomości, której dotyczył wniosek o wpis w księdze
wieczystej. Sąd Okręgowy przyjął także, że ugoda sądowa zawarta w dniu 25
stycznia 2011 r. spełniała wymóg formy aktu notarialnego dla umowy przenoszącej
własność, która powinna być zawarta w celu wykonania umowy warunkowej.
Ugoda sądowa została zawarta w sprawie o nakazanie złożenia oświadczenia woli
i zawierała odesłanie do umowy warunkowej z dnia 1 września 1976 r. Wskazuje to
jednoznacznie, że została zawarta dla wykonania tej umowy i stanowiła podstawę
przejścia prawa własności nieruchomości na powoda. Wątpliwości sądu
wieczystoksięgowego wzbudziło jedynie to, że wnioskodawca nie dołączył do
wniosku dowodu wskazującego, że upłynął termin do wykonania prawa pierwokupu
przed podmiot uprawniony na podstawie umowy warunkowej. W jego cenie
5
stanowiło to podstawę do oddalenia wniosku o wpis, gdyż w tym postępowaniu sąd
bada skuteczność materialnoprawną umowy lub ugody sądowej stanowiącej
podstawę wpisu, a była ona uzależniona od prawidłowego zawiadomienia podmiotu
uprawnionego do skorzystania z ustawowego prawa pierwokupu i upływu terminu
do wykonania tego uprawnienia. Sad Okręgowy podzielił tę ocenę.
Co do zasady stwierdzenie, że kognicja sądu wieczystoksięgowego
obejmuje ocenę czy umowa (ugoda sądowa) przenosząca np. prawo własności
była ważna jest prawidłowe. Nie oznacza to jednak, że w sprawie o wpis takiego
prawa w księdze wieczystej sąd wieczystoksięgowy kontroluje prawidłowość
postępowania sądowego w sprawie, w której ugoda sądowa została zawarta.
Zgodnie bowiem z art. 6268
§ 2 k.p.c. rozpoznając wniosek o wpis sąd bada jedynie
treść i formę wniosku, dołączonych do wniosku dokumentów oraz treść księgi
wieczystej. W ramach tej kontroli sąd powinien był zatem ocenić, czy treść ugody
zezwala na dokonanie wpisu z uwagi na jej skutki prawne i ewentualnie czy treść
ugody sprzeciwia się dokonaniu wpisu. Kognicja sądu wieczystoksięgowego nie
obejmowała natomiast oceny, czy upłynął termin do wykonania prawa pierwokupu
na podstawie warunkowej umowy sprzedaży, skoro było to przedmiotem
postępowania, w którym zawarto ugodę. Skarżący zasadnie podniósł, że art. 223
§ 2 k.p.c. w zw. z art. 204 § 3 k.p.c. nakłada na sąd obowiązek oceny, czy treść
ugody jest zgodna z prawem. Upływ terminu do wykonania prawa pierwokupu był
warunkiem, od którego zależała dopuszczalność zawarcia umowy przenoszącej
własność nieruchomości lub ugody sądowej w tym zakresie. Uznanie przez sąd, że
zawarcie ugody nie narusza prawa przemawia za oceną, że kwestia ta została
zbadana w sprawie, w której zawarto ugodę, gdyż stanowiłoby to także konieczną
podstawę do wydania wyroku uwzględniającego powództwo. Nie można też
pomijać, że art. 31 ustawy z dnia 14 lipca 1961 r. o gospodarce terenami
w miastach i osiedlach, z którego wynikało prawo pierwokupu na rzecz Skarbu
Państwa, nakładał na notariusza obowiązek zawiadomienia właściwego prezydium
rady narodowej o treści warunkowej umowy sprzedaży. Umowa warunkowa została
zaś zawarta w 1976 r., a ugoda sądowa w 2011 r. Okoliczności te wskazują raczej,
że podmiot uprawniony do wykonania prawa pierwokupu został zawiadomiony
o umowie warunkowej i upłynął już termin do wykonania prawa pierwokupu. Należy
6
zakładać, że uwzględnił to także sąd, który dopuścił zawarcie ugody sądowej
prowadzącej do nabycia prawa własności przez powoda.
Z przyczyn wyżej wskazanych skarga kasacyjna była uzasadniona
i zaskarżone nią postanowienie podlegało uchyleniu na podstawie art. 39815
§ 1
k.p.c.
db