Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CZ 36/13
POSTANOWIENIE
Dnia 8 maja 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Anna Owczarek (przewodniczący)
SSN Wojciech Katner
SSN Agnieszka Piotrowska (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa B. G.
przeciwko D. J.
o zachowek,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 8 maja 2013 r.,
zażalenia pozwanego na wyrok Sądu Okręgowego w P.
z dnia 20 grudnia 2012 r.,
uchyla zaskarżony wyrok, pozostawiając Sądowi
Okręgowemu w P. rozstrzygnięcie o kosztach postępowania
zażaleniowego.
2
Uzasadnienie
Powódka B. G. domagała się zasądzenia od pozwanego D. J. kwoty 57.500
złotych z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu tytułem zachowku po
zmarłym w dniu 22.12.2008 roku ojcu H. J. Wyrokiem z dnia 12.10.2012 roku Sąd
Rejonowy w J. oddalił powództwo i obciążył powódkę kosztami procesu. Sąd ustalił,
że postanowieniem z dnia 29 czerwca 2009 r. Sąd Rejonowy w J. stwierdził, że
spadek po W. J. na podstawie ustawy nabyły jej dzieci B. G. i D. J. po ½ części,
natomiast spadek po H. J. na podstawie testamentu nabył jego syn D. J. w całości.
Sąd ustalił skład i wartość spadku oraz wartość darowizn poczynionych przez H. J.
na rzecz córki i syna i doszedł do wniosku, że darowizna dokonana przez
spadkodawcę na rzecz powódki w kwocie 100.000 złotych przekracza wartość
należnego jej zachowku, co prowadziło do oddalenia roszczeń powódki.
Po rozpoznaniu apelacji powódki od powyższego wyroku Sąd Okręgowy
w P. wyrokiem z dnia 20.12.2012 roku uchylił wyrok Sądu I instancji w części
dotyczącej żądania zasądzenia kwoty 35.417 zł i przekazał sprawę w tym zakresie
Sądowi Rejonowemu w J. do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach
postępowania apelacyjnego. W uzasadnieniu Sąd Okręgowy wskazał, że Sąd I
instancji nie rozpoznał istoty sprawy w rozumieniu art. 386 § 4 k.p.c. ze względu na
wskazanie jedynie bardzo lakonicznej podstawy faktycznej rozstrzygnięcia, co
uniemożliwiało prawidłowe ustalenie wysokości zachowku.
W zażaleniu na wskazane orzeczenie Sądu II instancji pozwany zarzucił
naruszenie przepisów postępowania mających wpływ na treść rozstrzygnięcia,
tj. art. 378 § 1 k.p.c. poprzez przekroczenie przez Sąd Okręgowy granic
zaskarżenia, art. 386 § 4 k.p.c. poprzez uchylenie wyroku Sądu I instancji pomimo,
że nie zachodziła podstawa nierozpoznania istoty sprawy przez Sąd, naruszenie
art. 328 § 2 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. przez brak dokładnego wskazania
podstawy faktycznej rozstrzygnięcia i art. 386 § 6 k.p.c. w zw. z art. 229 k.p.c. i art.
230 k.p.c. poprzez nakazanie Sądowi I instancji przeprowadzenia dowodów na
okoliczności, które co do części były niesporne z uwagi na ich przyznanie przez
3
strony. Skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego orzeczenia przez oddalenie
apelacji powódki w całości, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego orzeczenia
i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w P. do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 3941
§ 11
k.p.c. - w brzmieniu nadanym ustawą z dnia
16 września 2011 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz
niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 233, poz. 1381), która weszła w życie z dniem
3 maja 2012 r. - zażalenie do Sądu Najwyższego przysługuje stronie także w razie
uchylenia przez sąd drugiej instancji wyroku sądu pierwszej instancji i przekazania
sprawy do ponownego rozpoznania.
Obowiązujący aktualnie model apelacji pełnej zakłada, że sąd drugiej
instancji rozpoznaje sprawę w granicach zaskarżenia, dokonuje własnych ustaleń
faktycznych, bazując na materiale zebranym w pierwszej instancji i prowadząc
w razie potrzeby własne postępowanie dowodowe oraz stosuje właściwe przepisy
prawa materialnego. Postępowanie apelacyjne powinno więc co do zasady
zakończyć się wydaniem merytorycznego orzeczenia rozstrzygającego definitywnie
spór między stronami. Zgodnie z art. 386 § 4 k.p.c., poza wypadkami określonymi
w § 2 i 3, sąd drugiej instancji może uchylić zaskarżony wyrok i przekazać sprawę
do ponownego rozpoznania tylko w razie nierozpoznania przez sąd pierwszej
instancji istoty sprawy albo gdy wydanie wyroku wymaga przeprowadzenia
postępowania dowodowego w całości.
Przewidziane w art. 3941
§ 11
k.p.c. zażalenie jest skierowane przeciwko
uchyleniu przez Sąd II instancji wyroku lub postanowienia co do istoty sprawy
i przekazaniu sprawy do ponownego rozpoznania, a więc ocenie Sądu
Najwyższego może być poddany jedynie ewentualny błąd sądu odwoławczego przy
kwalifikowaniu określonej sytuacji procesowej jako odpowiadającej powołanej
podstawie orzeczenia kasatoryjnego. Ustawowe przesłanki uchylenia orzeczenia
Sądu i instancji zostały zakreślone wąsko, stąd w przypadku wniesienia zażalenia
kognicja Sądu Najwyższego ogranicza się do skontrolowania, czy istotnie doszło
do nierozpoznania istoty sprawy lub też, czy faktycznie istnieje w realiach
4
rozpoznawanej sprawy konieczność przeprowadzenia postępowania dowodowego
w całości.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego ugruntowane jest stanowisko,
zgodnie z którym do nierozpoznania istoty sprawy dochodzi wówczas,
gdy rozstrzygnięcie sądu pierwszej instancji nie odnosi się do tego, co było
przedmiotem sprawy, gdy zaniechał on zbadania materialnej podstawy żądania
albo merytorycznych zarzutów strony, bezpodstawnie przyjmując, że istnieje
przesłanka materialnoprawna lub procesowa unicestwiająca roszczenie
(por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23 września 1998 r. II CKN 897/97,
OSNC 1999/1/22, z dnia 15 lipca 1998 r. II CKN 838/97, LEX nr 50750; z dnia
3 lutego 1999 r., III CKN 151/98, LEX nr 519260; wyrok Sądu Najwyższego z dnia
12 lutego 2002 r., I CKN 486/00, OSP 2003 nr 3, poz. 36; z dnia 21 października
2005 r. III CK 161/05, LEX nr 178635.; z dnia 12 listopada 2007 r., I PK 140/07,
OSNP 2009, nr 1-2, poz. 2). Nierozpoznanie istoty sprawy zachodzi wówczas,
gdy sąd pierwszej instancji: rozstrzygnął nie o tym, co było przedmiotem sprawy lub
zaniechał w ogóle zbadania materialnej podstawy żądania; pominął całkowicie
merytoryczne zarzuty zgłoszone przez stronę; rozstrzygnął o żądaniu powoda na
innej podstawie faktycznej niż zgłoszona w pozwie; nie uwzględnił (nie rozważył)
wszystkich zarzutów pozwanego dotyczących kwestii faktycznych czy prawnych
rzutujących na zasadność roszczenia powoda (por. postanowienie SN z dnia
26.11.2012 roku, III SZ 3/12, Lex nr 1232797).
W niniejszej sprawie Sąd I instancji, wbrew stanowisku Sądu Okręgowego,
rozpoznał tak rozumianą istotę sporu między stronami, albowiem po
przeprowadzeniu postępowania dowodowego dotyczącego składu i wartości
spadku (w tym dowodów z opinii biegłego sądowego) oraz poczynionych przez
spadkodawcę darowizn na rzecz stron dokonał wyboru i zastosowania (subsumcji)
przepisów prawa materialnego odnoszących się do zachowku, dochodząc do
przekonania, że powódce nie służy dochodzone roszczenie, ponieważ darowizna
dokonana przez spadkodawcę na rzecz powódki w kwocie 100.000 złotych
przekracza wartość należnego jej zachowku.
5
Sąd Rejonowy odniósł się więc niewątpliwie do podstawy faktycznej żądania
i wchodzących w grę przepisów prawa materialnego. Inną natomiast kwestią jest,
czy uczynił to prawidłowo, a więc zgodnie z prawem procesowym i materialnym,
czy należycie ustalił stan faktyczny i dokonał jego prawidłowej oceny
materialnoprawnej. Oceny, czy sąd pierwszej instancji rozpoznał istotę sprawy,
dokonuje się na podstawie analizy żądań pozwu i przepisów prawa materialnego
stanowiących podstawę rozstrzygnięcia, nie zaś na podstawie ewentualnych wad
postępowania prowadzącego do wydania zaskarżonego apelacją orzeczenia.
Przypomnieć należy, że Sąd II instancji orzeka, zgodnie z art. 382 k.p.c.,
na podstawie materiału zebranego w postępowaniu w pierwszej instancji oraz
w postępowaniu apelacyjnym, stąd też istnieje możliwość uzupełnienia
postępowania dowodowego, o ile strony złożą stosowne twierdzenia faktyczne
i wnioski dowodowe dopuszczalne w świetle art. 381 k.p.c. Sąd Odwoławczy może
także na podstawie art. 232 zdanie 2 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c. dopuścić
z urzędu dowód nie wskazany przez stronę.
Powyższe rozważania przemawiają za zasadnością sformułowanego
w zażaleniu pozwanego zarzutu nieuzasadnionego uchylenia przez Sąd II instancji
wyroku Sądu Rejonowego i skierowania sprawy do ponownego rozpoznania
z uwagi na brak przewidzianej w art. 386 § 4 k.p.c. przesłanki uchylenia.
W tym stanie rzeczy Sąd Najwyższy na podstawie art. 3941
§ 3 w zw. z art.
39815
§ 1 zdanie pierwsze k.p.c. orzekł jak w sentencji, pozostawiając
rozstrzygnięcie o kosztach postępowania zażaleniowego orzeczeniu kończącemu
postępowanie w sprawie.