Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 523/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 9 maja 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Barbara Myszka (przewodniczący)
SSN Marian Kocon (sprawozdawca)
SSN Kazimierz Zawada
Protokolant Anna Banasiuk
w sprawie z powództwa T. C.
przeciwko "M. " Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością
z siedzibą w W. oraz Gminie Miasto T.
o stwierdzenie nieważności umowy lub unieważnienie umowy,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 9 maja 2013 r.,
skargi kasacyjnej powoda
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 11 kwietnia 2012 r.,
oddala skargę kasacyjną; nie obciąża skarżącego kosztami
postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy w P. wyrokiem z dnia 21 września 2011r. oddalił powództwo
o stwierdzenie, na podstawie art. 58 k.c., nieważności umowy zbycia prawa
użytkowania wieczystego nieruchomości i posadowionych na niej zabudowań,
zawartej pomiędzy pozwanymi w następstwie ogłoszonego przez pozwaną Gminę
przetargu, bądź o unieważnienie tej umowy na podstawie art. 705
§ 1 k.c.
Sąd Apelacyjny, po ponownym rozpoznaniu apelacji powoda, wyrokiem z
dnia 11 kwietnia 2012 r. oddalił tę apelację podzielając stanowisko Sądu
Okręgowego, że nie zostały spełnione przesłanki zastosowania któregokolwiek
z przepisów wskazanych jako podstawa prawna każdego z żądań. Nie dopatrzył
się nieważności umowy z mocy prawa, w szczególności na podstawie art. 58 k.c.
Podzielił też pogląd Sądu Okręgowego, że uprawnienie powoda oparte na art. 705
k.c. wygasło wskutek zgłoszenia tego żądania po upływie miesiąca od dnia,
w którym powód dowiedział się o istnieniu przyczyn unieważnienia umowy.
Skarga kasacyjna powoda – oparta na obu podstawach z art. 3983
k.p.c. -
zawiera zarzut naruszenia art. 39820
k.p.c., art. 189 k.p.c. w zw. z art. 58 k.c., art.
38, 705
, 95, 99, 103, 104, 3531
, 560 k.c., a także art. 38 ust. 2 ustawy z dnia
21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (jedn. tekst: Dz.U.2010 Nr 102,
poz. 651 ze zm., dalej: „u.g.n.”), i zmierza do uchylenia tego wyroku oraz
przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W sprawie doszło do zbycia w drodze przetargu wieczystego użytkowania
bliżej oznaczonych gruntów samorządu terytorialnego wraz z posadowionymi na
nich zabudowaniami w trybie przepisów art. 37-42 u.g.n. oraz ówcześnie
obowiązującego rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 13 stycznia 1998 r.
w sprawie określenia szczegółowych zasad i trybu przeprowadzania przetargów na
zbycie nieruchomości stanowiących własność Skarbu Państwa lub własność gminy
(Dz. U. Nr 9, poz. 30 ze zm.; obecnie obowiązujące: rozporządzenie Rady
Ministrów z dnia 14 września 2004 r. w sprawie sposobu i trybu przeprowadzania
przetargów oraz rokowań na zbycie nieruchomości - Dz. U. Nr 207, poz. 2108
3
ze zm.). Przepisy ustawy o gospodarce nieruchomościami o przetargu są
przepisami szczególnymi w stosunku do art. 701
– 705
k.c.
Sformułowane przez skarżącego żądanie unieważnienia umowy oparte
zostało na podstawie z art. 705
§ 1 k.c., a stwierdzenie nieważności na podstawie
z art. 58 k.c.
Biorąc pod uwagę treść powyższej regulacji prawnej dotyczącej zbycia
w drodze przetargu wieczystego użytkowania nieruchomości zabudowanej trzeba
stwierdzić, że nie wszystkie przepisy składające się na tę regulację są przepisami
bezwzględnie obowiązującymi. Taki charakter mają jedynie przepisy służące
zagwarantowaniu przestrzegania zasad przetargu, których naruszenie może mieć
wpływ na wynik przetargu. Chodzi między innymi o przepisy dotyczące obowiązku
przeprowadzenia przetargu (art. 37 ust. 1 u.g.n.), jawności przetargu, jednolitości
postępowania, równego dostępu do udziału w przetargu, ustalania
najkorzystniejszego wyniku przetargu (art. 42 ust. 1 u.g.n.). Natomiast charakteru
takiego nie mają przepisy techniczno-porządkowe, ułatwiające sprawne
przeprowadzenie czynności przetargowych.
Podstawą unieważnienia umowy, a więc jej względnej nieważności na
podstawie art. 705
§ 1 k.c., jest negatywna ocena zachowania strony umowy
zawartej w wyniku przetargu, jego uczestnika lub osoby trzeciej działającej
w porozumieniu z nimi, które jest sprzeczne z prawem lub zasadami współżycia
społecznego i wpłynęło na wynik przetargu. Przy czym zachowaniem sprzecznym
z prawem w rozumieniu tego przepisu jest jedynie działanie, pozostające
w sprzeczności z bezwzględnie obowiązującymi przepisami. Inaczej mówiąc,
chodzi tu o takie zachowanie strony umowy lub innego uczestnika sprzeczne
z bezwzględnie obowiązującymi przepisami prawa, które wpłynęło na wynik aukcji
lub przetargu. Zatem art. 705
§ 1 k.c. nie znajduje zastosowania, gdy wprawdzie
zachowanie strony umowy zawartej w wyniku przetargu, jego uczestnika lub osoby
trzeciej było sprzeczne z tymi przepisami, ale nie miało wpływu na ostateczny
skutek postępowania przetargowego.
Stwierdzenia nieważności umowy zawartej w drodze przetargu, na
podstawie art. 58 k.c. może się domagać każdy, kto ma w tym interes prawny
w tym uczestnicy przetargu, którzy przegrali przetarg oraz osoby
4
niezakwalifikowane do udziału w przetargu. Unormowanie zawarte w art. 58 k.c.
dotyczy przesłanki odnoszącej się do treści i celu czynności prawnej. Odnosi się
również do zasad postępowania przetargowego określonych w normach
bezwzględnie obowiązujących. Nie zawsze jednak ich naruszenie będzie
skutkowało nieważnością umowy. Nieważna jest – o czym była już mowa - umowa
zawarta bez uprzedniego zachowania obligatoryjnego trybu postępowania
przetargowego, który określa art. 37 ust. 1 u.g.n.
W swym pierwszym wyroku wydanym w niniejszej sprawie Sąd Najwyższy
przesądził wiążąco, iż termin do wniesienia powództwa o unieważnienie umowy,
wskazany w art. 705
§ 2 k.c., jest terminem zawitym prawa materialnego. I dalej, że
skarżący nie dochował tego terminu, a jego upływ skutkuje wygaśnięciem
roszczenia.
Przesądził także, że skarżący posiada interes prawny, w rozumieniu art. 189
k.p.c., w wytoczeniu powództwa o stwierdzenie nieważności zawartej przez
pozwanych w drodze przetargu umowy zbycia prawa użytkowania wieczystego
nieruchomości i posadowionych na niej zabudowań. Wbrew zarzutom skargi
kasacyjnej Sąd Apelacyjny oddalenie apelacji skarżącego nie oparł na odmiennej
wykładni interesu prawnego skarżącego, stąd poczynił niezbędne ustalenia dla
oceny, czy ta umowa nie została dotknięta sankcją nieważności (art. 58 k.c.). Ustalił
treść tej umowy oraz protokołu z przeprowadzonego przetargu, w tym odnośnie do
ceny i pomieszczonego w umowie § 9, podług którego „strony zgodnie oświadczają,
że stosownie do treści art. 556 – 578 kodeksu cywilnego, w przypadku wykrycia
na powyższej nieruchomości zanieczyszczeń wywołujących skażenie środowiska
według prawa polskiego, sprzedający ponosi odpowiedzialność względem
kupującego z tytułu rękojmi, a w szczególności na żądanie kupującego te
zanieczyszczenia usunie”. Dalej, że podstawę zawartej przez strony umowy
stanowił protokół z przeprowadzonego przetargu, określona w nim cena odpowiada
cenie przyjętej w umowie, a uprawnienia wynikające z jej § 9, przewidziane
w kodeksie cywilnym (art. 556 i nast.), nie naruszają w jakikolwiek sposób zasad
wyrażonych w ogłoszeniu o przetargu. Te ustalenia są wiążące dla Sądu
Najwyższego, gdyż co do tych ustaleń skarga kasacyjna nie zawiera żadnych
stosownych zarzutów procesowych (art. 39813
§ 2 in fine k.p.c.). Z tych samych
5
względów wiążące są też ustalenia Sądu Apelacyjnego co do formy wniesienia
wadium oraz terminu jego wniesienia. W tym więc zakresie, w jakim skarżący
podaje w skardze kasacyjnej stan faktyczny odmienny od tego, który ustalił Sąd
Apelacyjny, wywody skarżącego jako też jego zarzuty oparte na tym założeniu są
bezprzedmiotowe.
Reasumując, skarżący bezzasadnie upatrywał nieważności zawartej przez
strony umowy w rozbieżnościach między jej treścią a treścią protokołu
z przeprowadzonego przetargu oraz ogłoszenia o przetargu, a także treścią tego
ogłoszenia a formą i terminem wniesienia wadium, już choćby tylko z tej przyczyny,
że takowe rozbieżności nie zostały ustalone.
Z tych przyczyn orzeczono, jak w wyroku.
db