Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II KK 111/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 24 maja 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Andrzej Siuchniński (przewodniczący)
SSN Roman Sądej (sprawozdawca)
SSN Andrzej Stępka
Protokolant Anna Janczak
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na posiedzeniu, w trybie art. 535 § 5 kpk,
w dniu 24 maja 2013 r.,
w sprawie P. D.
o wydanie wyroku łącznego,
kasacji wniesionej przez Prokuratora Okręgowego w W. na korzyść
skazanego
od wyroku Sądu Okręgowego w W.
z dnia 5 listopada 2012 r.,
zmieniającego wyrok łączny Sądu Rejonowego
z dnia 4 czerwca 2012 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę do
ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w W. w
postępowaniu odwoławczym.
UZASADNIENIE
2
Sąd Rejonowy w W. wyrokiem łącznym z dnia 4 czerwca 2012r., w
miejsce siedmiu kar jednostkowych prawomocnie wymierzonych czterema
wskazanymi wyrokami wobec P. D. za pozostające w zbiegu realnym
przestępstwa, orzekł karę łączna w wysokości 4 lat i 5 miesięcy pozbawienia
wolności, powołując podstawę prawną określoną w art. 85 k.k., art. 86 § 1 k.k.
oraz w art. 87 k.k. Wśród siedmiu kar objętych karą łączną była też kara 12
miesięcy ograniczenia wolności orzeczona wyrokiem Sądu Rejonowego w W.
z dnia 29 czerwca 2007r., sygn. III K 2444/06, którą następnie prawomocnie
zamieniono na karę 180 dni zastępczej kary pozbawienia wolności.
Nadto wyrokiem łącznym Sąd Rejonowy, na podstawie art. 572 k.p.k.,
umorzył postępowanie co do objęcia węzłem kary łącznej kar orzeczonych
wobec skazanego sześcioma innymi prawomocnymi wyrokami.
Apelacje od wyroku łącznego wnieśli wyłącznie oskarżony oraz jego
obrońca, kwestionując wysokość orzeczonej kary łącznej.
Po rozpoznaniu apelacji, wyrokiem z dnia 5 listopada 2012r., Sąd
Okręgowy w W. zmienił wyrok Sądu pierwszej instancji w ten sposób, że z
punktu drugiego wyeliminował jako podlegającą połączeniu karę 12 miesięcy
ograniczenia wolności orzeczoną powyżej wskazanym wyrokiem i w tym
zakresie, na podstawie art. 572 k.p.k., postępowanie umorzył. Nadto złagodził
wymierzoną karę łączną do wysokości 4 lat i 4 miesięcy pozbawienia
wolności, korygując również zaliczenie na poczet kary łącznej okresu
rzeczywistego pozbawienia wolności skazanego. W pozostałym zakresie
wyrok Sądu Rejonowego został utrzymany w mocy.
Kasację od wyroku Sądu Okręgowego, na korzyść P. D., wniósł
Prokurator Okręgowy w W.
Podniósł w niej zarzut rażącej obrazy prawa karnego materialnego, tj.
art. 85 k.k. i art. 87 k.k., mającej istotny wpływ na treść orzeczenia, a
polegającej na wyeliminowaniu z punktu drugiego wyroku łącznego Sądu
Rejonowego podlegającej połączeniu kary 12 miesięcy ograniczenia wolności
orzeczonej wobec P. D. wyrokiem Sądu Rejonowego z dnia 29 czerwca
2007r., sygn. III K 2444/06, i umorzeniu postępowania w tym zakresie, w
sytuacji zaistnienia ogólnej przesłanki z art. 85 k.k. dotyczącej obowiązku
3
wymierzenia kary łącznej za zbiegające się przestępstwa, jako że czyn, za
który orzeczono karę ograniczenia wolności został popełniony w warunkach
realnego zbiegu z pozostałymi czynami (art. 85 k.k.) i orzeczone za nie kary
jednostkowe pozbawienia wolności podlegały połączeniu z karą ograniczenia
wolności, zgodnie z zasadami wskazanymi w art. 87 k.k.
Prokurator Okręgowy wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i
przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w W. do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy rozważył, co następuje.
Kasacja oskarżyciela publicznego była zasadna i to w stopniu
oczywistym, uzasadniającym jej uwzględnienie w trybie art. 535 § 5 k.p.k.
W pierwszym rzędzie trzeba stwierdzić, że granice postępowania
kasacyjnego, zgodnie z art. 536 k.p.k., zakreślone zostały treścią
podniesionego zarzutu, a w sprawie nie wystąpiły wypadki uzasadniające ich
przekroczenie.
Nie ulega wątpliwości, że kara 12 miesięcy ograniczenia wolności
orzeczona w sprawie III K 2444/06, wymierzona została za czyn pozostający
w zbiegu realnym z pozostałymi czynami, za które wymierzono kary
pozbawienia wolności, a które zostały objęte węzłem kary łącznej orzeczonej
w punkcie drugim wyroku łącznego Sądu pierwszej instancji. Pomimo
spełnienia przesłanek określonych w art. 85 k.k. Sąd Okręgowy dokonał
zmiany tego wyroku, wyeliminował karę 12 miesięcy ograniczenia wolności z
orzeczonej kary łącznej i umorzył w tym zakresie postępowanie, powołując
przepis art. 572 k.p.k. Nadto orzeczoną karę łączną obniżył z 4 lat i 5 miesięcy
pozbawienia wolności do kary 4 lat i 4 miesięcy pozbawienia wolności.
Uzasadniając tę zmianę Sąd ad quem stwierdził, że skazanie na karę
ograniczenia wolności „jedynie formalnie” spełniało warunki do objęcia go karą
łączną. Podkreślił, że przed wydaniem wyroku łącznego doszło do zmiany
stanu prawnego dotyczącego tego skazania, polegającej na tym, że nie
istniała już kara ograniczenia wolności, gdyż prawomocnie została ona
zamieniona na zastępczą karę pozbawienia wolności. Zastępcza kara nie
mogła być objęta karą łączną, gdyż, w myśl art. 86 – 89 k.k., połączeniu
podlegają jedynie kary zasadnicze, wobec czego nie zachodziły warunki
4
prawno-materialne do wymierzenia kary łącznej obejmującej zastępczą karę
pozbawienia wolności. Na poparcie swojego stanowiska Sąd Okręgowy
powołał dwa orzeczenia Sądu Najwyższego – wyroki wydane w sprawach V
KK 459/07 oraz V KK 250/09 (wszystkie powoływane judykaty zostały
opublikowane w Systemie Informacji Prawnej Lex, wobec czego zbędne jest
ich szczegółowe opisywanie). Konsekwencją wyrażonego przez Sąd
odwoławczy stanowiska była zmiana zaskarżonego wyroku łącznego Sądu
pierwszej instancji i to w zakresie eliminacji z kary łącznej kary ograniczenia
wolności, jak i złagodzenia o miesiąc orzeczonej kary łącznej.
To stanowisko trafnie zakwestionował autor kasacji. Podkreślił, że
wynikającej z treści art. 85 k.k. obligatoryjności orzeczenia kary łącznej w
przypadku realnego zbiegu przestępstw nie może zmienić fakt, iż w toku
wykonywania kary ograniczenia wolności doszło do zmiany sposobu jej
wykonania na zastępczą karę pozbawienia wolności. Skoro natomiast art. 87
k.k. przewiduje łączenie prawomocnych kar pozbawienia wolności z karami
ograniczenia wolności, to niezależnie od etapu i sposobu wykonywania tych
ostatnich, niezbędne jest zrealizowanie obowiązku płynącego z art. 85 k.k.
Prokurator powołał się na orzeczenia Sądu Apelacyjnego […] w sprawach II
AKz 35/09 oraz II AKz 594/06, dotyczących analogicznych sytuacji
procesowych do tej, jaka wystąpiła w sprawie niniejszej.
Argumentacja autora kasacji była w pełni przekonująca. Zmieniając
zaskarżony wyrok Sąd Okręgowy nie dostrzegł, a wprost wynika to już z treści
wyroku Sądu Rejonowego oraz jego uzasadnienia, że orzekając o karze
łącznej obejmującej karę ograniczenia wolności, właśnie na podstawie art. 85
k.k., art. 86 § 1 k.k. oraz art. 87 k.k. Sąd a quo węzłem kary łącznej objął nie
zastępczą karę pozbawienia wolności, ale karę 12 miesięcy ograniczenia
wolności orzeczoną w sprawie III K 2444/06. Chybione było odwołanie się
Sądu Okręgowego do wskazanych powyżej wyroków Sądu Najwyższego.
Wszak w nich nastąpiło objęcie karami łącznymi właśnie zastępczych kar
pozbawienia wolności i na tym polegały uchybienia prowadzące do
uwzględnienia nadzwyczajnych środków zaskarżenia wniesionych w tych
sprawach. Aczkolwiek zasadnie Sąd Okręgowy uznał brak prawnych
5
możliwości objęcia karą łączną kar zasadniczych wraz z karami zastępczymi,
to jednak w niniejszej sprawie sytuacja taka nie wystąpiła. Nie można wszak
pomijać i tego, że w przypadku spełnienia przesłanek określonych w art. 85
k.k., obowiązkowi orzeczenia kary łącznej w wyroku łącznym nie stoi na
przeszkodzie wykonanie poszczególnych, a nawet wszystkich kar
jednostkowych – art. 92 k.k. i jego wykładnia przedstawiona w uchwale składu
7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 9 czerwca 2006r., sygn. I KZP 11/06.
Niezależnie od powyższego, słusznie zauważył prokurator w
uzasadnieniu kasacji, że zaskarżone rozstrzygnięcie Sądu Okręgowego
dotknięte było również naruszeniem prawa procesowego. Sąd ten
rozpoznawał bowiem apelacje wniesione wyłącznie na korzyść P. D. Związany
był zatem kierunkiem zaskarżenia i zakazem reformationis in peius (art. 434 §
1 k.p.k.). Tymczasem nie ulega wątpliwości, że zaskarżone orzeczenie
reformatoryjne w istocie pogorszyło sytuację skazanego, gdyż obniżenie kary
łącznej o jeden miesiąc nie mogło zrównoważyć konieczności odbycia
zastępczej kary pozbawienia wolności orzeczonej w sprawie III K 2444/06 w
miejsce – jak przyjął to Sąd Okręgowy – „nie istniejącej już kary ograniczenia
wolności”. Przyjmując prawną petryfikację orzeczenia o zastępczej karze
pozbawienia wolności Sąd odwoławczy pominął możliwości przewidziane w
art. 24 § 1 k.k.w.
Biorąc pod uwagę przedstawioną powyżej argumentację, Sąd
Najwyższy uwzględnił kasację Prokuratora Okręgowego w trybie art. 535 § 5
k.p.k., co implikowało uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy
Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania w postępowaniu
odwoławczym. W jego toku, rzecz jasna, Sąd ad quem zobowiązany będzie
do ponownego rozpoznania apelacji wniesionych przez P. D. oraz jego
obrońcę, z uwzględnieniem kierunku wniesionej kasacji oraz przedstawionych
powyżej zapatrywań prawnych (art. 442 § 3 k.p.k.).
6