Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 271/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 24 maja 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Dariusz Zawistowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Józef Frąckowiak
SSN Katarzyna Tyczka-Rote
w sprawie z powództwa E. K. i B. K.
przeciwko A. Z.
o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 24 maja 2013 r.,
skargi kasacyjnej powodów od wyroku Sądu Okręgowego w J.
z dnia 31 stycznia 2012 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu w J. do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia
o kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Wyrokiem z dnia 20 października 2011 r. Sąd Rejonowy uchylił w całości
wyrok zaoczny z dnia 24 listopada 2009 r. i oddalił powództwo E. K. i B. K.
przeciwko A. Z. o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności i orzekł o
kosztach procesu.
Po rozpoznaniu apelacji powodów od tego wyroku, Sąd Okręgowy wyrokiem
z dnia 31 stycznia 2012 r. apelację oddalił i orzekł o kosztach postępowania.
Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny. W oparciu o akt notarialny
z dnia 14 lutego 1997r., E. K. zobowiązała się wybudować na działce stanowiącej
współwłasność jej i jej męża B. K. przy ulicy K. budynek mieszkalny i ustanowić w
nim odrębną własność lokalu nr 28 o powierzchni 38,40 m2 na rzecz A. Z.
przenosząc jednocześnie na jej rzecz odpowiedni udział w prawie własności
elementów wspólnych budynku i działki gruntu. Wartość lokalu określono na 33
238,80 zł. Na mocy aktu notarialnego z dnia 10 kwietnia 1997 r. doszło do
wykonania zobowiązania objętego opisaną wcześniej umową. Budynek został
usytuowany przy ulicy J. Z kolei aktem notarialnym z dnia 15 lipca 1997r. A. Z.
sprzedała E. K. lokal mieszkalny nr 28 w budynku przy ulicy J. oraz udział
wynoszący 1/7 część w lokalu użytkowym - garażu wraz z odpowiednim udziałem w
prawie własności działek oraz elementach wspólnych budynku prawem za łączną
kwotę 64 226,80 zł; cena została przez kupującą w całości zapłacona.
Prawomocnym wyrokiem z dnia 24 listopada 2008 r. oddalono powództwo A.
Z. przeciwko E. K. o zasądzenia kwoty 64 226,80 zł jako nieuiszczonej ceny
zakupionego mieszkania.
W dniu 25 maja 2000 r. Stowarzyszenie „W.” zawarło z B. K. i E. K. - Firma
K. umowę, w której B. i E. K. przyznali, że zawarli szereg umów o wybudowanie na
działce nr 20 AM 35 o powierzchni 20a 60 m2
przy ulicy J. budynku mieszkalnego i
sprzedaż indywidualnym nabywcom obecnie zrzeszonym w Stowarzyszeniu lokali
w tym obiekcie, przyjmując na ten cel przedpłaty. Oświadczyli, że w chwili zawarcia
umowy nie dysponują środkami pieniężnymi na prowadzenie i dokończenie
budowy. Strony zobowiązały się do dołożenia wszelkich starań dla zgromadzenia
środków niezbędnych do podjęcia i kontynuowania budowy. W § 4 ust. 3 strony
ustaliły, że po wybudowaniu budynku wielorodzinnego i przekazaniu w formie aktu
3
notarialnego lokali do użytkowania i wykończenia we własnym zakresie do dnia 30
grudnia 2000 r. osoby znajdujące się na liście nie będą miały żadnych roszczeń do
Firmy K. ani do B. i E.K. z tytułu zawartych umów.
Oświadczeniem z dnia 22 lutego 2001 r. złożonym wobec 16 osób, z którymi
zawarte zostały umowy notarialne o wybudowanie i sprzedaż lokali mieszkalnych,
B. K. zobowiązał się wybudować z własnych środków dwie kondygnacje budynku
mieszkalnego. W dniu 20 lipca 2001r. zawarta została przez Stowarzyszenie „W.”
oraz B. Spółkę z o.o. umowa, której przedmiotem była finansowana przez obie
strony umowy budowa budynku mieszkalnego położonego przy ulicy J. na działce
nr 20, w terminie do 22 czerwca 2002 r. Wykonawca zobowiązał się do pokrycia
kosztów wzniesienia dwóch kondygnacji obiektu natomiast zleceniodawca -
Stowarzyszenie zobowiązało się do sfinansowania dalszych kosztów związanych z
budową. Aneksem z dnia 14 czerwca 2002 r. termin zakończenia robót określono
na 31 marzec 2003 r.
W dniu 20 lipca 2001 r. Stowarzyszenie zawarło z B. Spółką z o.o.
reprezentowana przez jej Prezesa B. K. oraz E. i B. K. kolejne porozumienie, mocą
którego członkowie Stowarzyszenia, którzy wpłacili 100% wartości lokali mieli nigdy
nie być zobowiązani do jakichkolwiek dopłat pod warunkiem jednak dokonania
wpłaty na poczet wynagrodzenia powodów za ustanowienie na ich rzecz
służebności. Stowarzyszenie oświadczyło nadto, że po wywiązaniu się przez B.
Spółką z o.o. z umowy z dnia 20 lipca 2001 r. E. i B. K. zostaną zwolnieni ze
zobowiązań wynikających z zawartych umów notarialnych z członkami
Stowarzyszenia.
Aktem notarialnym z dnia 4 czerwca 2002 r. Stowarzyszenie „W.” darowało
B. Spółce z o.o. nieruchomości położone w S. o numerach 11/3, 11/6, 11/7,
o powierzchni 2 ha 12 a nr 11/2 o powierzchni 22a.
Kolejne porozumienie zawarte zostało w dniu 26 czerwca 2003 r.
Jego sygnatariuszami byli: Stowarzyszenie „W.” Z. S. i B. P. - wspólnicy spółki
cywilnej P.U.W., B. Spółka z 0.0. i B. K. Z. S. i B. P. dotychczasowi
podwykonawcy B. Spółka z o.o.), która zalegała z zapłatą na ich rzecz kwoty 78
524,27 zł wyrazili zgodę na przystąpienie do dalszej budowy pod warunkiem
uregulowania na ich rzecz tej należności. W tym celu członkowie Stowarzyszenia
4
zobowiązali się do dopłaty po kwot 150 zł. za jeden metr kwadratowy powierzchni
swojego lokalu na konto Stowarzyszenia, aby to przeznaczyło je na poczet kosztów
dalszych prac budowlanych aż do stanu surowego otwartego. Nadto strony ustaliły,
że dalsze roboty po wykonaniu stanu surowego otwartego dofinansowane będą ze
środków ze sprzedaży pozostałych wolnych lokali oraz ze środków określonych w §
4 umowy, a w przypadku braku środków do zakończenia budowy pozostałe koszty
zobowiązali się pokryć spółka B. oraz B. K. W § 8 umowy Stowarzyszenie
oświadczyło, że po wywiązaniu się firmy B. Spółka z o.o. z umowy, nigdy nie będzie
miało żadnych roszczeń do firmy B. Spółka z o.o., ani też żadnych roszczeń do E. i
B. K. - współwłaścicieli firmy K.
Pismem z dnia 19 kwietnia 2006 r. skierowanym do B. K. oraz B. Spółki z
0.0. Stowarzyszenie złożyło oświadczenie o odstąpieniu od umowy nr 1/07/2001 r.
z 20 lipca 2001 r. wraz z aneksami i porozumieniami z uwagi na niedotrzymanie
przez adresatów pisma żadnego z terminów wykonania robót oraz zobowiązań do
zapłaty na rzecz podwykonawców prac firmy A. i P. S. należnego im
wynagrodzenia.
Aktem notarialnym z dnia 24 stycznia 2008 r. Stowarzyszenie ustanowiło
odrębną własność lokalu nr 4 w budynku mieszkalnym położonym przy ulicy J. o
powierzchni 54,29 m2
i sprzedało ten lokal A. Z. za kwotę 110 842 zł. A. Z.
oświadczyła, że na poczet kosztów budowy lokalu mieszkalnego wpłaciła
małżonkom K. kwotę 64 227 zł zaś kwota 46 615 zł była przez nią wpłacana
sukcesywnie w latach 2000 - 2007 na rzecz Stowarzyszenia w celu pokrycia
kosztów budowy. Wymienione kwoty zostały zaliczone na poczet ceny sprzedaży.
Powodowie E. K. i B. K. nie przekazali Stowarzyszeniu żadnych pieniędzy w
tym pieniędzy pobranych od A. Z.
Sąd Okręgowy uznał, że apelacja nie zasługuje na uwzględnienie. Podzielił
przy tym stanowisko apelującego, co do naruszenia przez Sąd Rejonowy
określonych w art. 328 § 2 k.p.c. zasad sporządzania uzasadnienia wyroku. Sąd
Okręgowy zaakceptował ocenę Sądu Rejonowego zauważając, że żaden
z zaoferowanych przez powodów dowodów w postaci dokumentów w postaci umów
i porozumień zawieranych ze Stowarzyszenie nie pozwala na stwierdzenie,
że powodowie zrealizowali swoje zobowiązanie wobec pozwanej A. Z. Tym
5
bardziej, że podstawę zapłaty kwoty określonej w § 10 umowy z 15 lipca 1997 r.
stanowił wyłącznie fakt nie rozpoczęcia budowy budynku wielorodzinnego na
wskazanej w umowie nieruchomości w terminie do dnia 31 marca 1998 r.
Okoliczność, że do rozpoczęcia budowy nie doszło jest faktem bezspornym.
Powodowie zobowiązali się w takiej sytuacji zwrócić pozwanej w terminie do
30 czerwca 1998 r. wpłacona przez nią kwotę wraz z ustawowymi odsetkami licząc
od dnia wpłaty tej kwoty. Z umowy wynika nadto, że A. Z. będzie mogła od umowy
odstąpić tylko za zgodą firmy K., chyba, że znajdzie następcę prawnego, który
przystąpi do umowy na tych samych warunkach. Bezspornie żadna ze stron od
umowy nie odstąpiła. Sąd Okręgowy stwierdził także, że fakt zawiązania przez
osoby - wobec których powodowie nie wywiązali się z umownych obowiązków
wybudowania i przeniesienia na ich rzecz odrębnej własności lokali -
Stowarzyszenia w celu prowadzenia wszechstronnych działań mających na celu
doprowadzenie do wybudowania budynku przy ulicy J. we współdziałaniu
z powodami, nie oznacza przejęcia przez Stowarzyszenie od powodów ich
zobowiązań. Brak jest, zdaniem Sądu, także jakichkolwiek podstaw do uznania,
że pozwana stając się członkiem Stowarzyszenia zwolniła powodów z obowiązku
zapłaty kwoty określonej w § 10 aktu notarialnego z dnia 15 lipca 1997 r.
Powodowie nie przedstawili żadnych dowodów, z których wynikałoby, że
zawarli z osobami, wobec których byli zobowiązani do wybudowania i przeniesienia
odrębnej własności lokali, w tym pozwanej, umowy określające, w jaki sposób
wywiążą się z ciążącego na nich zobowiązania pieniężnego. Wbrew twierdzeniom
powodów nie wspiera ich poglądu o wywiązaniu się z zobowiązania wobec
pozwanej niekorzystany dla niej wyrok Sądu Rejonowego z dnia 24 listopada
2008 r. Podstawę roszczenia A. Z. w sprawie I C …/08 stanowił akt notarialny
wprawdzie z tego samego dnia (15 lipca 1997 r.), jednak będący inną umową nie
nawiązującą w swej treści do postanowień tego aktu notarialnego, który stanowi
tytuł egzekucyjny. Za niezasadne Sąd Okręgowy uznał także podniesione zarzuty
naruszenia przez sąd prawa materialnego. Uznał, że pozwani nawet jeśli, jak
twierdzą, wywiązali się z umownego obowiązku wybudowania na rzecz pozwanej
lokalu mieszkalnego, to nie wykazali, że wywiązali się z obowiązku zapłaty na rzecz
pozwanej kwoty wskazanej w § 10 umowy, mimo ziszczenia się ku temu warunków.
6
Jak wynika z zeznań J. P., którym Sąd dał wiarę jako rzetelnym i odpowiadającym
treści stanowiących dowód w sprawie dokumentów, nie doszło za zgodą pozwanej
do przelania przez powodów na rzecz Stowarzyszenia kwoty 64 227 zł.
Wyrok Sądu Okręgowego z dnia 31 stycznia 2012 r. został zaskarżony
skargą kasacyjną przez powodów. Skarga kasacyjna została oparta na podstawie
naruszenia prawa materialnego (art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c.). Skarżący zarzucili
obrazę art. 409 k.c. w zw. z art. 410 k.c., art. 95 § 2 k.c. w zw. z art. 508 k.c. oraz
art. 405 k.c. Wnieśli o uchylenie zaskarżonego wyroku i uwzględnienie powództwa,
ewentualnie jego uchylenie i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do
ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Sąd Okręgowy zasadnie stwierdził, że zgodnie z art. 843 § 3 k.p.c. podstawę
do uwzględnienia powództwa o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego
mogły stanowić jedynie zarzuty wskazane w pozwie. W pozwie powodowie jako
podstawę powództwa wskazali zaś wyłącznie wygaśnięcie ich zobowiązania do
zwrotu kwoty zapłaconej przez pozwaną. Sąd Okręgowy przyjął również
prawidłowo, że zobowiązanie to powstało, skoro powodowie nie wykonali
w terminie obowiązku rozpoczęcia budowy, co uprawniało pozwaną do domagania
się zwrotu zapłaconej ceny za mieszkanie. Niesłusznie w skardze kasacyjnej
powodowie zarzucili, że to roszczenie pozwanej byłoby uzasadnione jedynie
wówczas, gdyby spełnione przez nią na rzecz powodów świadczenie było
świadczeniem nienależnym, a zdaniem skarżących nie miało takiego charakteru,
gdyż pozwana otrzymała jego ekwiwalent w postaci zaliczenia tego świadczenia na
poczet ceny za mieszkanie nabyte od Stowarzyszenia „W”. Roszczenie pozwanej
miało bowiem swoje źródło w umowie zawartej z powodami. Z tego względu zarzut
naruszenia art. 409 k.c. w zw. z art. 410 k.c. był nieuzasadniony.
Nie można natomiast wykluczyć, że na skutek działań podjętych przez
powodów, polegających między innymi na przeniesieniu prawa do gruntu
i wykonaniu prac budowlanych na rzecz Stowarzyszenia oraz zaliczenia przez nie
kwoty wpłaconej przez pozwaną na poczet ceny mieszkania, w wyniku rozliczeń
pomiędzy powodami i Stowarzyszeniem pozwana istotnie uzyskała od powodów
korzyść majątkową bez podstawy prawnej. Nie mogło być to jednak przedmiotem
7
oceny Sądu, skoro powodowie w pozwie nie twierdzili, że wynikającą stąd
wierzytelność potrącili z roszczeniem pozwanej i z tego powodu jej roszczenie
wygasło. W związku z treścią pozwu przedmiotem rozważań mogło być jedynie to,
czy powoływane przez powodów okoliczności, które miały miejsce po zawarciu
umowy z dnia 15 lipca 1997 r., doprowadziły do wygaśnięcia ich zobowiązania
wynikającego z tej umowy.
Sąd Okręgowy stwierdził prawidłowo, że okoliczności wykazane przez
powodów nie dawały podstaw do stwierdzenia, że ich zobowiązanie wygasło na
skutek przejęcia zobowiązania przez Stowarzyszenie W. w wyniku umów
zawartych przez to stowarzyszenie. W skardze kasacyjnej zasadnie podniesiono
jednak, że nie można pominąć, iż Stowarzyszenie podejmowało działania w imieniu
własnym lecz w interesie jego członków, do których należała pozwana. Nie budzi
zaś wątpliwości, że pozwana w pełni akceptowała działania Stowarzyszenia, które
w ramach rozliczeń kwot pobranych
przez powodów od przyszłych właścicieli lokali uzyskało od nich między innymi
prawo do gruntu, na którym wybudowano budynek mieszkalny oraz uzyskało
świadczenia w postaci robót budowlanych. Przez kilka lat - do chwili uzyskania
własności lokalu - pozwana nie dochodziła od powodów żadnych roszczeń i nie
występowała o nadanie klauzuli wykonalności aktowi notarialnemu, w którym
powodowie poddali się egzekucji. Zatem fakt, że pozwana nie złożyła wprost
oświadczenia o zwolnieniu z długu powodów nie był wystarczający, wbrew
stanowisku Sądu Okręgowego, do stwierdzenia, że z tego powodu zobowiązanie
powodów nie wygasło. Należało ocenić, czy takie oświadczenie nie zostało złożone
w sposób dorozumiany, w wyniku określonego zachowania pozwanej, które mogło
także w sposób dostateczny wyrażać jej wolę zwolnienia powodów z długu
w przypadku zaliczenia jej świadczenia na poczet ceny za nabycie na własność
lokalu mieszkalnego.
Skarżący zarzucili nadto zasadnie naruszenie art. 95 § 2 k.c. Sąd Okręgowy
nie wyjaśnił bowiem w oparciu o analizę statutu Stowarzyszenia „W.” czy
zawierane przez nie z powodami umowy nie rodziły skutków bezpośrednio także
wobec członków stowarzyszenia, w tym pozwanej, skoro stowarzyszenie składało
takie oświadczenia. Należy np. odnotować, że w dniu 20 lipca 2001 r.
8
stowarzyszenie zawarło umowę zawierającą postanowienie, że po wywiązaniu się
przez B. sp. z o.o. z umowy z dnia 20 lipca 2010 r. (pokrycia kosztów wykonania
dwóch kondygnacji budynku) powodowie zostaną zwolnieni z zobowiązań wobec
członków stowarzyszenia. Sąd Okręgowy stwierdził wprawdzie, że stowarzyszenie
pismem z dnia 19 kwietnia 2006 r. odstąpiło od tej umowy jednakże nie było to
wystarczające dla stwierdzenia, że umowa przestała faktycznie obowiązywać,
skoro Sąd Okręgowy nie ustalił, że faktycznie istniały podstawy do odstąpienia od
umowy i nastąpiło ono skutecznie.
Uwzględniając, że skarga kasacyjna była w części uzasadniona, Sąd
Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. uchylił zaskarżony wyrok i przekazał
sprawę Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania.
db