Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 3/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 28 maja 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Małgorzata Gersdorf (przewodniczący)
SSN Józef Iwulski
SSN Roman Kuczyński (sprawozdawca)
w sprawie z odwołania M.R.
przeciwko Prezesowi Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego
z udziałem zainteresowanej W.R.
o ubezpieczenie społeczne rolników,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 28 maja 2013 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonego od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 5 czerwca 2012 r., sygn. akt […]
oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 23 marca 2010 r. Sąd Okręgowy w K. - Sąd Ubezpieczeń
Społecznych zmienił zaskarżoną decyzję Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia
2
Społecznego Oddział Regionalny w K. z dnia 16 listopada 2009 r. w ten sposób, że
ustalił, iż M.R. w okresie od 1 października 2004 r. do 30 czerwca 2008 r. podlegał
ubezpieczeniu społecznemu rolników.
Apelację od powyższego wyroku wywiódł organ rentowy, zaskarżając go w
całości i zarzucając mu naruszenie prawa materialnego, a to art. 7 ust. 1 i art. 16
ust. 3 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (t. j.:
Dz.U. z 2008 r., nr 50, poz. 291 ze zm.) poprzez jego niezastosowanie, błędną
wykładnię i zastosowanie w sprawie art. 5a tej ustawy.
Rozpoznając apelację organu rentowego po raz pierwszy Sąd Apelacyjny
wyrokiem z dnia 16 listopada 2010 r. zmienił zaskarżony wyrok i oddalił odwołanie.
Na skutek skargi kasacyjnej wnioskodawcy od powyższego wyroku,
wyrokiem z dnia 12 grudnia 2011 r., sygn. […], Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony
wyrok, zniósł postępowanie przed Sądem Apelacyjnym i przekazał sprawę temu
Sądowi do ponownego rozpoznania, uznając za zasadny zarzut naruszenia
przepisów postępowania, skutkujący nieważnością postępowania stosownie do art.
379 pkt 2 k.p.c., polegający na tym że, że Sąd Apelacyjny zaniechał wezwania
organu rentowego do uzupełnienia braków apelacji złożonej w jego imieniu przez
radcę prawnego W.B., przy braku w aktach sprawy pełnomocnictwa procesowego
od organu rentowego dla tego pełnomocnika. Powyższy brak formalny mógł być
usunięty potwierdzeniem przez stronę dokonanych przez pełnomocnika czynności,
jak przyjęto w uchwale 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 23 stycznia 2009 r., III
CZP 118/08, OSNC 2009 nr 6 poz. 76, jednakże nie został w tym celu wyznaczony
stronie odpowiedni termin. Ponieważ wadliwości powyższej nie dało się
konwalidować na etapie postępowania kasacyjnego, koniecznym stało się
uchylenie zaskarżonego wyroku i zniesienie postępowania w zakresie dotkniętym
nieważnością na podstawie art. 386 § 2 k.p.c. w związku z art. 39821
k.p.c.
Rozpoznając sprawę ponownie po uchyleniu zaskarżonego skargą
kasacyjną wyroku Sąd Apelacyjny, w pierwszej kolejności zobowiązał organ
rentowy do uzupełnienia braków apelacji w trybie art. 373 k.p.c. w związku z art.
130 § 1 k.p.c. oraz art. 89 § 1 k.p.c. poprzez dołączenie pełnomocnictwa
udzielonego wnoszącemu apelację radcy prawnemu W.B. W zakreślonym terminie
powyższy brak został uzupełniony poprzez dołączenie pełnomocnictwa
3
procesowego udzielonego radcy prawnemu W.B. przez dyrektora A.K.,
upoważnionego do udzielania pełnomocnictw procesowych przez Prezesa Kasy
Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego zgodnie z treścią przedłożonego
pełnomocnictwa (pełnomocnictwa - k. 66 i 67 akt sprawy). Uzupełnienie braku
apelacji polegającego na nie wykazaniu należytego umocowania w zakreślonym
terminie pozwoliło na merytoryczne rozpoznanie tej apelacji.
Odnosząc się do zarzutów podniesionych w apelacji Sąd Apelacyjny uznał,
że w całości apelacja zasługiwała na uwzględnienie. W ocenie Sądu Apelacyjnego,
słusznie organ rentowy zarzucił, że dokonana przez Sąd Okręgowy wykładnia art.
5a ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym
rolników (t. j.: Dz.U. z 2008 r. Nr 50, poz. 291 ze zm.) jest błędna. Z niespornego
stanu faktycznego sprawy wynikało, że wnioskodawca M.R. od 20 listopada 1995 r.
prowadził pozarolniczą działalność gospodarczą, podlegając nadal ubezpieczeniu
społecznemu rolników. Od 1 października 2004 r. do 31 grudnia 2005 r. realizował
on jednakże zatrudnienie w ramach umowy zlecenia i z tego tytułu podlegał
ubezpieczeniom społecznym stosownie do treści art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy z 13
października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych - t.j. Dz.U. z 2009 r. Nr
205, poz. 1585 ze zm.). Z kolei zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 5 i art. 12 ust. 1 w zw. z
art. 13 pkt 4 tej ustawy, osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą
podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu -
od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności do dnia zaprzestania jej
wykonywania. Podleganie przez rolnika innemu ubezpieczeniu społecznemu
zdefiniowanemu w art. 6 pkt 12 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników jako
ubezpieczenie społeczne lub zaopatrzenie emerytalne określone w odrębnych
przepisach, powoduje jego wykluczenie z ubezpieczenia rolniczego (art. 7 ust. 1 in
fine oraz art. 16 ust. 3 ustawy). Jedyny wyłom od tej zasady uregulowany został w
art. 5a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników. Skarżący zasadnie wywodził,
że w wyniku podjęcia zatrudnienia na podstawie umowy zlecenia wnioskodawca
przestał być rolnikiem, o którym stanowi art. 5a ust. 1 tej ustawy, a więc
spełniającym warunki do podlegania nadal ubezpieczeniu rolniczemu, a w
konsekwencji po zakończeniu wykonywania tej umowy podlegał ubezpieczeniom
społecznym osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą.
4
Odnosząc się z kolei do zarzutów wnioskodawcy podniesionych na
rozprawie apelacyjnej w dniu 5 czerwca 2012 r. Sąd Apelacyjny uznał, że są one
bezzasadne. W świetle treści art. 47711
k.p.c. uznał, że nie sposób uwzględnić
zarzutu nieważności postępowania z uwagi na niewezwanie do udziału w sprawie
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych oraz wspólników spółki cywilnej M., z którymi
łączyła wnioskodawcę umowa zlecenia. Uwzględniając zasadę, iż treść
zaskarżonej decyzji określa przedmiot postępowania w sprawie toczącej się na
skutek odwołania od tej decyzji przedmiotem niniejszej sprawy była ocena
możliwości dalszego pozostania wnioskodawcy w ubezpieczeniu społecznym
rolników. Sąd Apelacyjny stwierdził, że wyłączenie wnioskodawcy z tego
ubezpieczenia zaskarżoną decyzją w konsekwencji prowadzi do objęcia
wnioskodawcy ubezpieczeniem społecznym w Zakładzie Ubezpieczeń
Społecznych na podstawie przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych i
powstania po stronie ZUS uprawnienia do żądania zapłaty należnych z tytułu tego
ubezpieczenia składek, jednakże Zakład Ubezpieczeń Społecznych jako
hipotetycznie zainteresowany rozstrzygnięciem sprawy, nie zgłaszał ani wniosku o
dopuszczenie do udziału w postępowaniu ani zarzutu pominięcia go w tym
postępowaniu, a tylko w takim przypadku można byłoby uwzględnić zarzut
nieważności postępowania na podstawie art. 379 pkt 5 k.p.c. Brak było także
podstaw do przyjęcia, iż zainteresowanymi w rozumieniu art. 47711
§ 2 k.p.c. w
niniejszej sprawie winni być wspólnicy spółki M., skoro rozstrzygnięcie w niniejszej
sprawie kwestii podlegania wnioskodawcy ubezpieczeniu rolniczemu nie miało
żadnego znaczenia dla ich praw i obowiązków w sytuacji, gdy z tytułu zawartych
umów zlecenia zgłosili oni wnioskodawcę do ubezpieczenia społecznego i
zdrowotnego, opłacając należne z tego tytułu składki (k. 121 akt KRUS). Za
bezzasadny Sąd uznał także zarzut rozpoznania apelacji pomimo nie doręczenia
jej odpisu zainteresowanej W.R., mającej w niniejszym postępowaniu status strony
w rozumieniu art. 47711
§ 1 k.p.c. Sąd wskazał, że pomimo treści jej oświadczenia
o nie otrzymaniu przez nią odpisu apelacji (k. 740, odpis apelacji został doręczony
zainteresowanej na aktualny adres (tożsamy z adresem wskazanym w
„oświadczeniu” i wydany do rąk dorosłego domownika - męża M.R., co czyni
zadość przepisom do doręczeniach, tj. art. 138 § 1 k.p.c.
5
Pełnomocnik odwołującego się M.R. zaskarżył w całości wyrok Sądu
Apelacyjnego Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 5 czerwca 2012
r. Na zasadzie art. 380 k.p.c. w związku z art. 39821
k.p.c., objął zakresem
zaskarżenia postanowienie Sądu Apelacyjnego, w przedmiocie odmowy
odrzucenia apelacji, wydanego na rozprawie apelacyjnej w dniu 5 czerwca 2012 r.
Jako podstawę skargi kasacyjnej wskazał naruszenie przepisów prawa
procesowego: - art. 373 k.p.c. poprzez rozpoznanie apelacji strony pozwanej
pomimo zaistnienia przesłanek do jej odrzucenia; oraz - art. 378 § 1 k.p.c. i art. 386
§ 2 k.p.c. w związku z art. 47711
§ 1 i 2 k.p.c. i art. 379 pkt 5 k.p.c. poprzez nie
dostrzeżenie z urzędu przez sąd drugiej instancji nieważności postępowania przed
sądem pierwszej instancji, wynikającej z faktu nie wezwania do udziału w sprawie
w charakterze zainteresowanego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.
Wskazując na powyższą podstawę skargi kasacyjnej wniósł o uchylenie
zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania i
orzeczenia o kosztach Sądowi Apelacyjnemu - ewentualnie - o uchylenie
zaskarżonego wyroku i poprzedzającego go wyroku Sądu Okręgowego w K. z dnia
23 marca 2010 r. i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach Sądowi Okręgowemu w K.
W uzasadnieniu pełnomocnik odwołującego wskazał, że logiczną i prawną
konsekwencją wydanego w sprawie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 12 grudnia
2011 r., I UK 133/11 było to, iż Sąd Apelacyjny, przy ponownym rozpoznaniu
sprawy, wystosował do strony pozwanej wezwanie do uzupełnienia braków
formalnych apelacji, m.in. poprzez przedłożenie pełnomocnictwa (k. 63 a.s.).
Powyższe wezwanie wiązało się z tym, że jak to skutecznie podnosił uprzednio
pełnomocnik odwołującego się, apelację w sprawie złożył pełnomocnik strony
pozwanej, który nie wykazał swego umocowania. W zaistniałej sytuacji,
uzupełnienie przez stronę pozwaną braków formalnych apelacji powinno polegać
bądź to na przedłożeniu pełnomocnictwa procesowego, które ze względu na datę
jego udzielenia lub treść zawartego w nim oświadczenia mocodawcy obejmowało
by swym zakresem umocowanie do złożenia w imieniu strony pozwanej apelacji od
wyroku sądu pierwszej instancji w dniu jej wpływu do Sądu Okręgowego w K., lub
też na przedłożeniu pełnomocnictwa z daty co prawda późniejszej niż data wpływu
6
apelacji do sądu pierwszej instancji, lecz z jednoczesnym zatwierdzeniem przez
mocodawcę czynności procesowej polegającej na zaskarżeniu wyroku sądu
pierwszej instancji apelacją. Strona pozwana przedłożyła natomiast ogólne
pełnomocnictwo do zastępowania KRUS przed sądami, którego treść nie
nawiązuje w żaden sposób do sprawy niniejszej, a które udzielone zostało W.B. po
upływie blisko dwóch lat licząc od dnia wpływu apelacji do Sądu Okręgowego w K.,
(pełnomocnictwo k. 66 a.s., apelacja k. 17 a.s.). W żaden przy tym sposób strona
pozwana (mocodawca) nie potwierdziła czynności procesowych dokonanych przez
radcę prawnego (pełnomocnik) przed datą udzielenia mu pełnomocnictwa.
Istota kolejnego zarzutu zawartego w ramach podstaw niniejszej skargi
kasacyjnej sprowadza się do tego, iż Sąd Apelacyjny nie dostrzegł z urzędu
nieważności postępowania przed Sądem Okręgowym. Niedostrzeżona przez Sąd
Apelacyjny nieważność postępowania przed sądem pierwszej instancji wynika
stąd, iż Sąd Okręgowy nie wezwał do udziału w sprawie w charakterze
zainteresowanego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, pomimo tego, że
rozstrzygnięcie zaskarżonej decyzji wywiera istotny wpływ na treść praw i
obowiązków istniejących w ramach stosunku ubezpieczeniowego, którego stroną
jest Zakład Ubezpieczeń Społecznych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych pojęcie zdolności sądowej
a także katalog stron postępowania zostały odrębnie uregulowane. Zgodnie z art.
460 § 1 k.p.c. zdolność sądową w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych
ma organ rentowy. Organ ten jest stroną postępowania w myśl art. 47711
§ 1 k.p.c.
Natomiast w art. 476 § 4 k.p.c. zostało zdefiniowane pojęcie organów rentowych.
Jest nim, między innymi Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego. Na
podstawie art. 36 ust. 2, art. 41a, art. 52 i art. 55 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o
ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz.U. z 1998 r. Nr 7, poz. 25 ze zm.) Prezesa
Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego upoważnił Dyrektorów i innych
wskazanych pracowników Oddziałów Regionalnych Kasy do wydawania i
podpisywania w imieniu Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego,
7
decyzji między innymi w sprawach podlegania i ustania ubezpieczeniu, wysokości
należności z tytułu składek i dochodzenia należności z tytułu ubezpieczenia
rolniczego. Dyrektorzy Oddziałów Regionalnych Kasy działają w imieniu Prezesa
Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego, a Prezes Kasy Rolniczego
Ubezpieczenia Społecznego jest stroną postępowania jako organ rentowy. Jest
zatem mocodawcą. Jako mocodawca, a nie organ uprawniony do działania za
mocodawcę udziela pełnomocnictwa, Dyrektorom, a oni pełnomocnikom
procesowym. Dokument pełnomocnictwa z podpisem dyrektora – działającego w
imieniu mocodawcy - jest wystarczający w świetle art. 89 § 1 k.p.c. do
występowania tak umocowanego pełnomocnika w sprawie z zakresu ubezpieczeń
społecznych przed Sądem. Takie poglądy co do udzielania pełnomocnictwa
procesowego w postępowaniu odrębnym w sprawach z zakresu prawa pracy i
ubezpieczeń społecznych zostały wyrażone w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 8
stycznia 2008 r., I UK 172/07. Sąd Najwyższy nawiązał w nim do postanowienia
Sądu Najwyższego z dnia 5 sierpnia 2005 r., II UZ 48/05 (OSNP 2006 nr 11-12,
poz. 196) i stwierdził, że nie zachodzi nieważność postępowania w sytuacji, gdy do
akt sprawy zostało złożone pełnomocnictwo udzielone (podpisane) przez dyrektora
oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych bez dołączenia dokumentu
potwierdzającego, że dyrektor oddziału został do tego upoważniony przez Prezesa
ZUS. Pogląd ten został podtrzymany w wyroku z dnia 16 czerwca 2009 r., I UK
24/09 (niepublikowanym).
W niniejszej sprawie konsekwencją wydanego w sprawie wyroku Sądu
Najwyższego z dnia 12 grudnia 2011 r., I UK 133/11 było to, że Sąd Apelacyjny
ponownie rozpoznawał tę sprawę w postępowaniu apelacyjnym, bowiem wyrokiem
tym zostało ono zniesione. Innymi słowy stwierdzoną przez Sąd Najwyższy
nieważność tamtego postępowania (art. 379 pkt 2 k.p.c.), należy odczytywać tak
jak by w ogóle tamto postępowanie się nie toczyło. Mając powyższe na uwadze nie
są zasadne twierdzenia wskazane w skardze kasacyjnej, że w zaistniałej sytuacji,
uzupełnienie przez stronę pozwaną braków formalnych apelacji powinno polegać
bądź to na przedłożeniu pełnomocnictwa procesowego, które ze względu na datę
jego udzielenia lub treść zawartego w nim oświadczenia mocodawcy obejmowało
by swym zakresem umocowanie do złożenia w imieniu strony pozwanej apelacji od
8
wyroku sądu pierwszej instancji w dniu jej wpływu do Sądu Okręgowego w K., lub
też na przedłożeniu pełnomocnictwa z daty co prawda późniejszej niż data wpływu
apelacji do sądu pierwszej instancji, lecz z jednoczesnym zatwierdzeniem przez
mocodawcę czynności procesowej polegającej na zaskarżeniu wyroku sądu
pierwszej instancji apelacją.
W niniejszej sprawie na rozprawie apelacyjnej w dniu 5 czerwca 2012 r.
pełnomocnik organu rentowego podtrzymał apelację z dnia 19 kwietnia 2010 r., a w
tym postępowaniu był prawidłowo umocowany – przedłożył stosowne
pełnomocnictwo do zastępowania Prezesa KRUS przed sądami orzekającymi w tej
sprawie.
W aktach sądowych znajduje się pełnomocnictwo Prezesa KRUS dla
Dyrektora Oddziału Regionalnego w K. A.K. wydane w dniu 29 listopada 2005 r.
oraz dalsze pełnomocnictwo wydane w dniu 14 marca 2012 r. przez wyżej
wymienionego dyrektora dla radcy prawnego W.B.
Mając na uwadze, że postępowanie apelacyjne dotknięte nieważnością
zostało zniesione oraz okoliczność, że w nowo toczącym się postępowaniu
apelacyjnym pełnomocnik przedłożył aktualne pełnomocnictwo i na pierwszej
rozprawie apelacyjnej podtrzymał pisemną apelację, nie jest uzasadniony zarzut
skargi kasacyjnej, skutkujący odrzuceniem apelacji na podstawie art. 373 k.p.c.,
polegający na braku potwierdzenia przez mocodawcę czynności procesowych
dokonanych przez radcę prawnego W.B. przed datą udzielenia mu
pełnomocnictwa.
Odnosząc się do drugiego zarzutu apelacji, polegającego na naruszeniu
przez Sąd Apelacyjny art. 378 § 1 k.p.c. i art. 386 § 2 k.p.c. w związku z art. 47711
§ 1 i 2 k.p.c. i art. 379 pkt 5 k.p.c. poprzez nie dostrzeżenie z urzędu przez sąd
drugiej instancji nieważności postępowania przed sądem pierwszej instancji,
wynikającej z faktu nie wezwania do udziału w sprawie w charakterze
zainteresowanego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, Sąd Najwyższy podziela
stanowisko tego Sądu, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych, jako hipotetycznie
zainteresowany rozstrzygnięciem sprawy, nie zgłaszał ani wniosku o dopuszczenie
do udziału w postępowaniu ani zarzutu pominięcia go w tym postępowaniu, a tylko
9
w takim przypadku można byłoby uwzględnić zarzut nieważności postępowania na
podstawie art. 379 pkt 5 k.p.c.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji na
podstawie art. 39814
k.p.c.
/tp/