Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 613/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 29 maja 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Myszka (przewodniczący)
SSN Beata Gudowska
SSN Romualda Spyt (sprawozdawca)
w sprawie z odwołania K. S.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w R.
o wymiar składek na ubezpieczenie społeczne, zdrowotne, wypadkowe i Fundusz
Pracy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 29 maja 2013 r.,
skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 31 maja 2012 r.,
uchyla zaskarżony wyrok w pkt 1 w zakresie, w jakim ustala,
że K. S. nie jest zobowiązana do zapłaty składek za okres od
kwietnia 2001 r. do 1 stycznia 2007 r. i w tym zakresie przekazuje
sprawę Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i
orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
2
Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w G. wyrokiem z
dnia 19 kwietnia 2011 r. w pkt 1 zmienił zaskarżoną przez K. S. decyzję Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w R. z dnia 20 października 2010 r. w ten
sposób, że wymierzył odwołującej się składki na ubezpieczenia społeczne za
miesiące: od kwietnia 2001 r. do stycznia 2008 r. na - ubezpieczenia emerytalne w
kwocie 21.857,79 zł, na ubezpieczenia rentowe w kwocie 14.260.62 zł; na
ubezpieczenia wypadkowe w kwocie 2.037,74 zł; na ubezpieczenie zdrowotne za
miesiące od kwietnia 2001 r. do stycznia 2008 r. w kwocie 11.732,92 zł, na
Fundusz Pracy za miesiące od kwietnia 2001 r. w kwocie 2.743,37 zł, oddalając
odwołanie w pozostałej części.
Sąd pierwszej instancji ustalił, że decyzją z dnia 22 stycznia 2009 r. organ
rentowy stwierdził, iż ubezpieczona z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności
gospodarczej (handlu obwoźnego) podlega obowiązkowym ubezpieczeniom
społecznym: emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu w okresie od dnia 1
stycznia 1999 r. do dnia 2 stycznia 2008 r. Kolejną decyzją organ rentowy
stwierdził, że ubezpieczona podlega ubezpieczeniu społecznemu według przepisów
ustawy z dnia 19 grudnia 1976 r. o ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących
działalność gospodarczą w okresie od dnia 4 września 1990 r. do dnia 31 grudnia
1998 r. Wyrokiem z dnia 4 sierpnia 2009 r. Sąd pierwszej instancji oddalił
odwołanie ubezpieczonej od wskazanych decyzji a przedmiotowy wyrok
uprawomocnił się wskutek oddalenia apelacji ubezpieczonej wyrokiem Sądu
Apelacyjnego z dnia 29 kwietnia 2010 r.
Konsekwencją wydania powyższych orzeczeń było wydanie przez organ
rentowy zaskarżonej decyzji z dnia 20 października 2010 r.
Zdaniem Sądu pierwszej instancji, w tej sytuacji brak jest aktualnie podstaw
do podważania przyjętego w zaskarżonej decyzji okresu podlegania
ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej, gdyż
kwestia ta została już uprzednio prawomocnie rozstrzygnięta. Jednocześnie,
kierując się przepisem art. 24 ust. 4 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o
systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz. U. z 2009 r. Nr 205, poz.
1585 ze zm.), zgodnie z którym należności z tytułu składek ulegają przedawnieniu
3
po upływie 10 lat licząc od dnia w którym stały się wymagalne, Sąd Okręgowy
uznał, iż bezzasadne jest wymierzenie odwołującej się składek na ubezpieczenie
społeczne, zdrowotne i Fundusz Pracy za okres od stycznia 1999 r. do marca
2001 r., tj. za okres wcześniejszy aniżeli 10 lat przypadających przed wydaniem
wyroku w niniejszej sprawie, gdy w myśl powołanego uprzednio uregulowania
prawnego należności te uległy przedawnieniu.
Na sutek apelacji odwołującej się Sąd Apelacyjny - Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych, wyrokiem z dnia 31 maja 2012 r., zmienił wyrok Sądu pierwszej
instancji w pkt 1 w ten sposób, że ustalił, że K. S. nie jest zobowiązana do zapłaty
składek za okres od dnia 1 stycznia 1999 r. do dnia 1 stycznia 2007 r., a w
pozostałej części apelację oddalił.
W uzasadnieniu wskazał, że ustawą z dnia 16 września 2011 r. o redukcji
niektórych obowiązków obywateli i przedsiębiorców (Dz.U. Nr 232, poz. 1378)
skrócono okresy przedawnienia należności z tytułu składek z 10 do 5 lat. Zgodnie z
art. 27 ust. 1 wspomnianej ustawy, do przedawnienia należności z tytułu składek, o
którym mowa w art. 41b ust. 1 ustawy wymienionej w art. 2 oraz w art. 24 ust. 4
ustawy wymienionej w art. 11, którego bieg rozpoczął się przed dniem 1 stycznia
2012 r. stosuje się przepisy w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą, z tym że bieg
przedawnienia rozpoczyna się od dnia 1 stycznia 2012 r. Zgodnie zaś z ust. 2,
jeżeli przedawnienie rozpoczęte przed dniem 1 stycznia 2012 r. nastąpiłoby
zgodnie z przepisami dotychczasowymi wcześniej, przedawnienie następuje z
upływem tego wcześniejszego terminu.
Sąd wskazał także, że słusznie zwraca uwagę organ rentowy na treść art. 24
ust. 5f ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, zgodnie z którym w przypadku
wydania przez Zakład decyzji ustalającej obowiązek podlegania ubezpieczeniom
społecznym, podstawę wymiaru składek lub obowiązek opłacania składek na te
ubezpieczenia, bieg terminu przedawnienia ulega zawieszeniu od dnia wszczęcia
postępowania do dnia, w którym decyzja stała się prawomocna. Jednak, zdaniem
Sądu Apelacyjnego, taka sytuacja nie ma miejsca w niniejszej sprawie. W żadnym
razie nie można uznać bowiem, że prawomocna jest decyzja z dnia 20 października
2010 r., bowiem stała się ona prawomocna z dniem wydania wyroku.
4
Organ rentowy zaskarżył ten wyrok skargą kasacyjną w zakresie, w jakim
ustala, że odwołująca się nie jest zobowiązana do zapłaty składek za okres od
kwietnia 2001 r. do 1 stycznia 2007 r., zarzucając mu naruszenie prawa
materialnego: art. 27 ust. 1 i 2 ustawy o redukcji niektórych obowiązków obywateli i
przedsiębiorców, przez ich błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie
prowadzące do nieuzasadnionej zmiany wyroku Sądu pierwszej instancji i
ustalenia, iż odwołująca się nie jest zobowiązana do zapłaty składek za okres do
dnia 1 stycznia 2007 r. - jako następstwa błędnego przyjęcia, że nastąpiło
przedawnienie składek za okres do 1 stycznia 2007 r.; art. 24 ust. 5e oraz ust. 5f
ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, przez błędną wykładnię i niewłaściwe
zastosowanie wyrażające się w przyjęciu, że w sprawie nie zaistniały określone w
tych przepisach przesłanki powodujące zawieszenie biegu terminu przedawnienia,
a także naruszenie przepisów postępowania w stopniu mogącym mieć istotny
wpływ na wynik sprawy: art. 382 k.p.c. oraz art. 316 § 1 k.p.c., przez wydanie
wyroku z pominięciem zebranego materiału dowodowego, tj. pominięcie faktu
wydania przez organ rentowy w dniu 22 stycznia 2009 r. decyzji ustalającej
obowiązek podlegania przez odwołującą się ubezpieczeniom społecznym z tytułu
prowadzonej działalności gospodarczej i toczącego się sporu w tym zakresie
zakończonego wyrokiem Sądu Apelacyjnego z 29 kwietnia 2010 r., oddalającego
apelację ubezpieczonej.
W uzasadnieniu wskazano, że stosownie do treści art. 27 ust. 1 ustawy o
redukcji niektórych obowiązków obywateli i przedsiębiorców, do przedawnienia
należności z tytułu składek, o którym mowa w art. 24 ust. 4 ustawy systemowej,
którego bieg rozpoczął się przed dniem 1 stycznia 2012 r. stosuje się przepisy w
brzmieniu nadanym tą ustawą, z tym że bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia
1 stycznia 2012 r. Stosownie do art. 27 ust. 2, jeżeli przedawnienie rozpoczęte
przed 1 stycznia 2012 r. nastąpiłoby zgodnie z przepisami dotychczasowymi
wcześniej, przedawnienie następuje z upływem tego wcześniejszego terminu.
Gdyby podstawę rozstrzygnięcia stanowił art. 27 ust. 1, to okres przedawnienia
składek (skrócony z 10 do 5 lat) rozpocząłby bieg od 1 stycznia 2012 r. i upłynąłby
najwcześniej po upływie 5 lat od tej daty. Natomiast w przypadku zastosowania
art. 27 ust. 2 aktualny był okres przedawnienia wynoszący 10 lat.
5
Podniesiono także, że Sąd Apelacyjny pominął fakt, że w sprawie zaistniały
okoliczności powodujące zawieszenie biegu terminu przedawnienia. Nie jest
bowiem kwestionowane, że decyzja wymiarowa z 20 października 2010 r. stanowiła
następstwo uprzedniego stwierdzenia przez organ rentowy decyzją z dnia 22
stycznia 2009 r. podlegania przez odwołującą się obowiązkowym ubezpieczeniom
społecznym z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej.
Uprawomocnienie się decyzji poprzedzało postępowanie sądowe zakończone
wyrokiem Sądu Apelacyjnego z 29 kwietnia 2010 r., oddalającego apelację
ubezpieczonej od wyroku pierwszej instancji oddalającego jej odwołanie od decyzji
z 22 stycznia 2009 r. Bieg terminu przedawnienia podlegał zatem zawieszeniu do
uprawomocniania się decyzji powodując wydłużenie okresu przedawnienia składek
objętych sporem.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W pierwszej kolejności wskazać, że nie ma większego znaczenia zarzut
naruszenia art. 382 k.p.c., przez pominięcie zebranego materiału dowodowego, tj.
wydania przez organ rentowy w dniu 22 stycznia 2009 r. decyzji ustalającej
obowiązek podlegania przez skarżącą ubezpieczeniom społecznym z tytułu
prowadzonej działalności gospodarczej i toczącego się sporu w tym zakresie
zakończonego wyrokiem Sądu Apelacyjnego z dnia 29 kwietnia 2010 r. Wynika to
stąd, że nawet bez uwzględnienia okresu zawieszenia biegu przedawnienia
spornych składek, nie mogły się one przedawnić ani z uwzględnieniem 10-letniego,
ani 5-letniego okresu przedawnienia.
Z dniem 1 stycznia 2012 r., na podstawie art. 11 pkt 1 ustawy o redukcji
niektórych obowiązków obywateli i przedsiębiorców - zmieniającego treść art. 24
ust. 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, skrócony został okres
przedawnienia składek na ubezpieczenia społeczne z 10 do 5 lat. Ponieważ bieg
przedawnienia spornych należności składkowych rozpoczął się przed dniem 1
stycznia 2012 r., dla rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy kluczowe znaczenie ma
art. 27 powyższej ustawy regulujący zagadnienia intertemporalne. Zgodnie z jego
ust. 1, do przedawnienia należności z tytułu składek, o którym mowa w art. 24
6
ust. 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, którego bieg rozpoczął się
przed dniem 1 stycznia 2012 r., stosuje się przepisy w brzmieniu nadanym niniejszą
ustawą, z tym że bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia 1 stycznia 2012 r.
Wedle zatem zasady wynikającej z tego przepisu do należności składkowych
nieprzedawnionych do 1 stycznia 2012 r. (wedle starych zasad z zastosowaniem
10-letniego okresu przedawnienia) ma zastosowanie 5-letni termin przedawnienia,
z tym jednakże bardzo istotnym zastrzeżeniem, że liczy się go nie od daty ich
wymagalności, tak jak o tym stanowi art. 24 ust. 4 ustawy o systemie ubezpieczeń
społecznych, ale od dnia 1 stycznia 2012 r. Wyjątek od tej zasady ustanawia ust. 2
przywołanego przepisu, stosownie do którego jeżeli przedawnienie rozpoczęte
przed dniem 1 stycznia 2012 r. nastąpiłoby zgodnie z przepisami dotychczasowymi
wcześniej, przedawnienie następuje z upływem tego wcześniejszego terminu.
Powołana regulacja oznacza, że wybór odpowiedniego terminu przedawnienia 5-
letniego (liczonego od dnia 1 stycznia 2012 r.) lub 10-letniego (liczonego od daty
wymagalności składki) - zależy od tego, który z nich upłynie wcześniej.
Przykładowo, należność za styczeń 2003 r. (wymagalna w lutym 2004 r.) – jeśli nie
nastąpiły zdarzenia uzasadniające zawieszenie biegu terminu przedawnienia -
ulegnie przedawnieniu według starych zasad w lutym 2014 r., a nie 2 stycznia
2017 r. (będzie miał do niej zastosowanie ust. 2, a nie ust. 1 art. 27 ustawy z dnia
16 września 2011 r. o redukcji niektórych obowiązków obywateli i przedsiębiorców),
natomiast należność za styczeń 2010 r. (wymagalna w lutym 2010 r.) – jeśli nie
nastąpiły zdarzenia uzasadniające zawieszenie biegu terminu przedawnienia -
przedawni się nie w lutym 2020 r., ale w dniu 2 stycznia 2017 r., przy zastosowaniu
ust. 1 art. 27 ostatnio powołanej ustawy. Za każdym więc razem konieczne jest
ustalenie terminu upływu przedawnienia na podstawie przepisów „starych” i
„nowych” i przyjęcie terminu bardziej korzystnego, tj. przypadającego wcześniej.
Wprowadzona przez ustawodawcę regulacja intertemporalna nie przewiduje,
tak jak to przyjął Sąd drugiej instancji, zastosowania 5-letniego okresu
przedawnienia do nieprzedawnionych do dnia 1 stycznia 2012 r. należności
składkowych, liczonego od daty ich wymagalności. W rezultacie więc należności za
okres od kwietnia 2001 r. do stycznia 2007 r. nie mogły się przedawnić na
podstawie art. 27 ust. 1 ustawy o redukcji niektórych obowiązków obywateli i to
7
niezależnie od tego, czy bieg terminu przedawnienia spornych składek podlegał
zawieszeniu czy też nie. Zarzut naruszenia ostatnio przywołanego przepisu okazał
się zatem uzasadniony.
Dodać też trzeba, że uzasadnione są również zarzuty skargi odnośnie do
zawieszenia biegu terminu przedawnienia na podstawie art. 24 ust. ust. 5f ustawy o
systemie ubezpieczeń społecznych. Ma rację organ rentowy, że przy obliczaniu 10-
letniego terminu przedawnienia należności składkowych prawnie doniosłe
znaczenie ma oddalenie przez Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 4 sierpnia 2009 r.
odwołania skarżącej od decyzji z dnia 22 stycznia 2009 r. stwierdzającej, że
podlega ona ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzenia pozarolniczej
działalności gospodarczej w okresie od dnia 1 stycznia 1999 r. do dnia 2 stycznia
2008 r., który to wyrok uprawomocnił się wskutek oddalenia apelacji wyrokiem
Sądu Apelacyjnego z dnia 29 kwietnia 2010 r. Stosownie bowiem do treści art. 24
ust. 5f ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, w przypadku wydania przez
Zakład decyzji ustalającej obowiązek podlegania ubezpieczeniom społecznym,
podstawę wymiaru składek lub obowiązek opłacania składek na te ubezpieczenia,
bieg terminu przedawnienia ulega zawieszeniu od dnia wszczęcia postępowania do
dnia, w którym decyzja stała się prawomocna. Wynika z niego, że bieg terminu
przedawnienia należności składkowych ulega zawieszeniu na czas postępowania,
którego przedmiotem jest między innymi obowiązek podlegania ubezpieczeniom
społecznym w okresie, którego składki dotyczą. Przepis ten wszedł w życie (został
dodany) na mocy art. 1 pkt 1 lit. b) ustawy z dnia 28 kwietnia 2011 r. o zmianie
ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U.
Nr 138, poz. 808), zmieniającej ustawę o systemie ubezpieczeń społecznych z
dniem 20 lipca 2011 r. Według art. 5 ust. 1 i 2 ustawy zmieniającej, art. 24 ust. 5f
ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych stosuje się o należności z tytułu
składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne, nieopłaconych
przed dniem wejścia w życie tej ustawy, jeżeli nie upłynął jeszcze termin ich
dochodzenia; w takich przypadkach okoliczności uzasadniające zawieszenie biegu
terminu przedawnienia, określone w art. 24 ust. 5f w brzmieniu nadanym niniejszą
ustawą, uwzględnia się również wtedy, gdy okoliczności te wystąpiły przed dniem
wejścia w życie niniejszej ustawy.
8
Skoro decyzją z dnia z dnia 22 stycznia 2009 r. wszczęto postępowanie o
ustalenie obowiązku podlegania przez skarżącą ubezpieczeniom społecznym od
dnia 1 stycznia 1999 r. do dnia 2 stycznia 2008 r. i zakończono go wyrokiem Sądu
Apelacyjnego z dnia 29 kwietnia 2010 r., to bieg terminu przedawnienia składek
należnych za ten okres uległ zawieszeniu od dnia 22 stycznia 2009 r. do dnia 29
kwietnia 2010 r. Tę okoliczność Sąd Apelacyjny pominął przy rozważaniu
możliwości zastosowania art. 24 ust. 5f ustawy o systemie ubezpieczeń
społecznych, ale przedłuża ona wyłącznie „stary” 10-letni okres przedawnienia,
skoro „nowy” 5-letni okres przedawnienia może być obliczany dopiero od dnia 1
stycznia 2012 r. Inaczej rzecz ujmując, wszelkie okresy zawieszenia biegu terminu
przedawnienia składek nieprzedawnionych do dnia 1 stycznia 2012 r., które miały
miejsce do tej daty, pozostają bez wpływu na obliczenie terminu przedawnienia w
sposób określony przepisem art. 27 ust. 1 ustawy o redukcji niektórych obowiązków
obywateli i przedsiębiorców.
Również błędna jest wykładnia Sądu Apelacyjnego art. 24 ust. 5f ustawy o
systemie ubezpieczeń społecznych w kontekście niniejszego sporu wszczętego
odwołaniem od decyzji z dnia 20 października 2010 r. Wedle tego przepisu,
zawieszenie biegu terminu przedawnienia zależy od wszczęcia postępowania o
podstawę wymiaru składek lub obowiązek ich opłacenia i następuje z momentem
wydania decyzji w tym przedmiocie, zaś prawomocność decyzji decyduje wyłącznie
o zakończeniu stanu zawieszenia. Prościej rzecz ujmując, stosownie do treści
art. 24 ust. 5f ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, wydanie przez organ
rentowy decyzji ustalającej podstawę wymiaru składek lub obowiązek ich opłacenia
rozpoczyna zawieszenie biegu terminu przedawnienia składek objętych tą decyzją i
stan ten kończy się z dniem jej uprawomocnienia. Sąd ubezpieczeń społecznych
może więc stwierdzić przedawnienie składek tylko wtedy, jeśli nastąpiło ono przed
wydaniem decyzji wszczynającej postępowanie o ustalenie podstawy wymiaru
składek lub obowiązku ich opłacenia. Zwrócił na to uwagę już Sąd Najwyższy w
wyroku z dnia 29 stycznia 2007 r., II UK 116/06 (OSNP 2008 nr 3-4, poz. 47),
stwierdzając w uzasadnieniu, że okres przedawnienia, o którym mowa w art. 24
ust. 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, jest liczony od dnia
wymagalności należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne do dnia
9
wydania decyzji zobowiązującej do zapłaty tej należności, nie są natomiast liczone
okresy przypadające po wydaniu decyzji.
W rezultacie zatem bieg terminu przedawnienia składek objętych decyzją z
dnia 20 października 2010 r. został zawieszony po raz pierwszy w okresie od 22
stycznia 2009 r. do dnia 29 kwietnia 2010 r., a po raz drugi od daty wydania
zaskarżonej decyzji aż do wyrokowania przez Sąd drugiej instancji.
Mając na uwadze powyższe Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1
k.p.c. orzekł jak w sentencji. O kosztach postępowania kasacyjnego rozstrzygnięto
po myśli art. 108 § 2 k.p.c. w związku z art. 39821
k.p.c.