Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II KK 333/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 28 maja 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Waldemar Płóciennik (przewodniczący,
sprawozdawca)
SSN Piotr Hofmański
SSN Rafał Malarski
Protokolant Katarzyna Głodowska
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Jerzego Engelkinga,
w sprawie Z. D.
skazanego z art. 286 § 1 k.k. i innych
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 28 maja 2013 r.,
kasacji, wniesionej przez obrońcę skazanego
od wyroku Sądu Okręgowego w K.
z dnia 6 września 2012 r., utrzymującego w mocy wyrok Sądu Rejonowego w
K.
z dnia 3 kwietnia 2012 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu w K. do ponownego rozpoznania w
postępowaniu odwoławczym.
2
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 3 kwietnia 2012 r., sygn. akt II KK 680/11, Sąd
Rejonowy w K. uznał Z. D.za winnego tego, że:
1. w dniu 13 lipca 2011 r. w K., w Banku PKO BP, w celu
osiągnięcia korzyści majątkowej, usiłował wyłudzić kredyt gotówkowy w
kwocie 5000 złotych w ten sposób, że wprowadził w błąd pracownika
banku i przy składaniu wniosku o pożyczkę gotówkową o nr […] na
okres 3 lat w kwocie 5000 złotych złożył pisemne nierzetelne
oświadczenie o osiąganych dochodach, które miało istotne znaczenie
dla uzyskania kredytu wskazując w nim, że jest zatrudniony na
podstawie umowy o pracę w okresie od 1 września 2004 r. na czas
nieokreślony w firmie „A.” Export Import na stanowisku kurier –
doręczyciel z miesięcznym wynagrodzeniem 2400 zł brutto, 1900 zł
netto, wiedząc o tym, że nigdzie nie pracuje i nie osiąga żadnego
dochodu, nie mając zamiaru ani możliwości spłaty zaciągniętego
kredytu, czym działał na szkodę PKO BP SA Oddział w K., lecz
zamierzonego celu nie osiągnął z uwagi na sprawdzenie jego zdolności
kredytowej i odmowę udzielenia kredytu przez bank, przy czym
zarzuconego czynu dopuścił się w ciągu 5 lat po odbyciu kary co
najmniej 6 miesięcy pozbawienia wolności za umyślne przestępstwo
podobne, za które był już skazany, tj. występku z art. 13 § 1 k.k. w zw.
z art. 286 § 1 k.k. i art. 297 § 1 k.k. w zw. z art. 64 § 1 k.k. w zw. z art.
11 § 2 k.k. i za to na podstawie art. 14 § 1 k.k. w zw. z art. 286 § 1 k.k.
i art. 11 § 3 k.k. wymierzył mu karę roku i 6 miesięcy pozbawienia
wolności;
2. w dniu 13 lipca 2011 r. w K., działając w celu osiągnięcia
korzyści majątkowej, wyłudził kredyt gotówkowy w kwocie 2000 złotych
na szkodę Provident Polska SA w ten sposób, że wprowadził w błąd
pracownika Provident Polska SA i przy wypisywaniu przez niego
wniosku o pożyczkę gotówkową w kwocie 2000 złotych złożył
nierzetelne oświadczenie o osiąganych dochodach, które miało istotne
znaczenie dla uzyskania kredytu wskazując w nim, że jest zatrudniony
3
na podstawie umowy o pracę w okresie od 1 września 2004 r. na czas
nieokreślony w firmie „A.” Export Import na stanowisku kurier –
doręczyciel z miesięcznym wynagrodzeniem 2400 zł brutto, 1900 zł
netto, wiedząc o tym, że nigdzie nie pracuje i nie osiąga żadnego
dochodu, nie mając zamiaru ani możliwości spłaty zaciągniętego
kredytu, czym działał na szkodę Provident Polska SA, przy czym
zarzuconego czynu dopuścił się w ciągu 5 lat po odbyciu kary co
najmniej 6 miesięcy pozbawienia wolności za umyślne przestępstwo
podobne, za które był już skazany, tj. przestępstwa z art. 297 § 1 k.k. i
art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 64 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. i za to na
podstawie art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 3 k.k. wymierzył mu karę
roku i 2 miesięcy pozbawienia wolności;
3. w dniu 15 lipca 2011 r. w K., w celu osiągnięcia korzyści
majątkowej, usiłował wyłudzić w sklepie Media Expert kredyt
gotówkowy na zakup w systemie sprzedaży ratalnej towaru w postaci
skutera ZIPP Quantum w kwocie 2928 złotych, w ten sposób, że przy
zawieraniu powyższej umowy kredytowej o nr […] przedłożył
podrobione zaświadczenie o swoim zatrudnieniu na czas nieokreślony
w firmie „A.” Export Import na stanowisku kurier – doręczyciel od 6
września 2004 r., poprzez wpisanie na nim własnoręcznie daty „04-07-
2011” na wypełnionym już zaświadczeniu w zakresie wskazanych
danych przez nieustaloną osobę, co do której materiały wyłączono do
odrębnego postępowania, a następnie własnoręcznie podpisał się na
tym zaświadczeniu nazwiskiem „U.” wiedząc o tym, że nigdzie nie
pracuje i nie osiąga żadnego dochodu, nie mając zamiaru ani
możliwości spłaty zaciągniętego kredytu, czym działał na szkodę Lukas
Bank SA, lecz zamierzonego celu nie osiągnął z uwagi na zatrzymanie
przez organy ścigania, przy czym zarzuconego czynu dopuścił się w
ciągu 5 lat po odbyciu kary co najmniej 6 miesięcy pozbawienia
wolności za umyślne przestępstwo podobne, za które był już skazany,
tj. czynu z art. 13 § 1 k.k. w zw. z art. 286 § 1 k.k. i art. 270 § 1 k.k., art.
297 § 1 k.k. w zw. z art. 64 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. i za to na
4
podstawie art. 14 § 1 k.k. w zw. z art. 286 § 1 k.k. i art. 11 § 3 k.k.
wymierzył mu karę roku i 6 miesięcy pozbawienia wolności;
4. na podstawie art. 85 k.k. i art. 86 § 1 k.k. wymierzył
oskarżonemu karę łączną 2 lat i 3 miesięcy pozbawienia wolności;
5. na podstawie art. 63 § 1 k.k. zaliczył na poczet orzeczonej
kary łącznej okres zatrzymania oskarżonego w dniu 14 lipca 2011 r.;
6. na podstawie art. 44 § 1 k.k. orzekł o przepadku
znajdujących się w aktach sprawy dowodów rzeczowych;
7. rozstrzygnął o kosztach procesu.
Wyrok ten zaskarżony został apelacjami oskarżonego oraz jego
obrońcy.
Obrońca oskarżonego zaskarżył wyrok w całości i zarzucił:
1. błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę
wyroku, mający wpływ na jego treść, przez ustalenie, że oskarżony nie
posiadał środków finansowych na spłatę ewentualnie zaciągniętych
pożyczek oraz przyjęcie, że złożenie oferty kredytowej w banku PKO
BP SA oraz wypełnienie dokumentów umożliwiających zakup skutera
na kredyt jest próbą wyłudzenia kredytu, podobnie jak zaprzestanie
spłaty kredytu w Provident Polska SA;
2. rażącą niewspółmierność orzeczonej kary pozbawienia
wolności w stosunku do czynów, jakich się dopuścił oskarżony oraz ich
społecznej szkodliwości.
W następstwie tych zarzutów skarżący wniósł „o przyjęcie, że
oskarżony działając czynem ciągłym dopuścił się przestępstwa z art. 270 § 1
k.k. polegającego na posługiwaniu się podrobionym zaświadczeniem o
zarobkach i wymierzenie mu kary w dolnych granicach zagrożenia
ustawowego z warunkowym zawieszeniem wykonania kary.
Oskarżony również zaskarżył opisany wyrok w całości i w obszernych
wywodach zakwestionował poczynione przez Sąd pierwszej instancji ustalenia
faktyczne dotycząc działania w celu osiągnięcia korzyści majątkowej oraz
braku zamiaru wywiązania z przyjętego na siebie zobowiązania. W
5
konsekwencji kwestionowania ustalenia, że dopuścił się on zarzucanych mu
czynów, skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i uniewinnienie go.
Wyrokiem z dnia 6 września 2012 r., Sąd Okręgowy w K. utrzymał w
mocy zaskarżone orzeczenie, uznając obie apelacje za oczywiście
bezzasadne.
Wyrok ten zaskarżony został w całości kasacją wywiedzioną przez
obrońcę skazanego.
Autor nadzwyczajnego środka zaskarżenia zarzucił:
1. rażące naruszenie prawa karnego materialnego, mogące
mieć wpływ na treść orzeczenia, a mianowicie art. 13 § 1 k.k. i art. 13 §
2 k.k., przez błędną interpretację polegającą na przyjęciu, że działania
podjęte przez skazanego zmierzały do dokonania przestępstwa
wyłudzenia kredytu mimo, że z zebranego materiału dowodowego nie
wynika, aby oskarżony miał zamiar pobrać przyznany mu ewentualnie
kredyt z Banku PKO BP oraz zatrzymać i użytkować skuter, a także nie
spłacać kredytu pobranego w Provident Polska SA;
2. naruszenie prawa karnego procesowego, mogące mieć
istotny wpływ na treść wyroku, a mianowicie art. 457 § 3 k.p.k., przez
brak ustosunkowania się do zarzutów apelacji, z których wynika, że
zamiarem oskarżonego było zbadanie jego zdolności kredytowej w
PKO BP SA oraz brak zamiaru wyłudzenia kredytu w firmie Provident
Polska SA i kredytu w Lucas Banku SA na zakup skutera ZIPP
Quantum.
Odwołując się do tak sformułowanych zarzutów skarżący wniósł o
uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w
K. do ponownego rozpoznania. W dniu 24 października 2012 r. obrońca
skazanego dokonał „zmiany zarzutu kasacyjnego” opisanego wyżej w pkt 1 w
ten sposób, że zarzucił rażące naruszenie prawa materialnego, mogące mieć
wpływ na treść wyroku, a mianowicie art. 13 § 1 k.k. w zw. z art. 286 .k. i art.
297 § 1 k.k. przez błędną interpretację polegającą na przyjęciu, że działania
podjęte przez skazanego zmierzały do dokonania przestępstwa wyłudzenia
kredytu mimo, że z zebranego w sprawie materiału dowodowego nie wynika,
6
aby skazany miał zamiar pobrać przyznany mu ewentualnie kredyt z Banku
PKO BP oraz zatrzymać i użytkować skuter, a nadto przyjęcie, że oskarżony
popełnił przestępstwo z art. 297 § 1 k.k. i art. 286 § 1 k.k. mimo, że spłacił
pobrany kredyt w terminie.
W pisemnej odpowiedzi na kasację prokurator Prokuratury Okręgowej
wniósł o jej oddalenie, jako oczywiście bezzasadnej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
W pierwszej kolejności należy zauważyć, że podniesiony w kasacji
zarzut obrazy prawa materialnego, także po uwzględnieniu jego treści po
modyfikacji uczynionej w piśmie z dnia 24 października 2012 r., jawi się jako
oczywiście bezzasadny. Obraza prawa materialnego może polegać na błędnej
subsumcji, bądź niewłaściwej wykładni zastosowanego przepisu prawa. Rzecz
jednak w tym, że zarzut naruszenia prawa materialnego w podanych
postaciach może być uznany za zasadny tylko wówczas, gdy nie wiąże się on
z kwestionowaniem ustaleń faktycznych leżących u podstaw skarżonego
orzeczenia. Tymczasem analiza omawianego zarzutu wiedzie do oczywistego
wniosku, że skarżący dąży do wykazania, iż zastosowano nieodpowiednie
przepisy prawa materialnego, bądź zastosowano je niewłaściwie, ze względu
na błędne ustalenia faktyczne. Zabieg ten jest szczególnie widoczny w
redakcji zarzutu zawartego w piśmie z dnia 24 października 2012 r.
Wprawdzie obrońca skazanego mówi o błędnej interpretacji przywołanych w
zarzucie przepisów prawa materialnego, dodaje jednak, że „z zebranego
materiału dowodowego nie wynika, aby oskarżony miał zamiar pobrać
przyznany mu ewentualnie kredyt (…) oraz zatrzymać i użytkować skuter, a
nadto przyjęcie, że oskarżony popełnił przestępstwo (…) mimo, że spłacił
pobrany kredyt w terminie”. Jak widać, osią zarzutu skarżącego jest
twierdzenie, że do naruszenia przepisów art. 286 § 1 k.k. i art. 297 § 1 k.k.
doszło na skutek błędnej oceny zamiaru towarzyszącemu działaniom
skazanego. Obrońca zdaje się jednak nie dostrzegać, że zamiar sprawcy jest
znamieniem o charakterze faktycznym, zatem jego kwestionowanie w sposób
zaprezentowany w kasacji nabiera cech zarzutu błędu w ustaleniach
faktycznych, ten zaś, zgodnie z art. 523 § 1 k.p.k., w nadzwyczajnym środku
7
zaskarżenia, jakim jest kasacja, nie może być podnoszony. Z powyższych
względów zarzut ten, jak zaznaczono na wstępie, musiał zostać oceniony jako
oczywiście bezzasadny.
Odmiennie rzecz się ma z zarzutem obrazy art. 457 § 3 k.p.k. Zgodnie
z przywołanym przepisem w uzasadnieniu orzeczenia sądu odwoławczego
należy podać, czym kierował się sąd wydając wyrok oraz dlaczego wnioski i
zarzuty apelacji uznał za zasadne albo niezasadne. Poza sprawozdawczym
charakterem motywacyjnej części orzeczenia ma ona także istotne znaczenie
gwarancyjne. Obowiązek sporządzenia rzetelnego uzasadnienia wyroku
stanowi uzupełnienie regulacji zawartej w art. 433 § 2 k.p.k. nakazującej
sądowi odwoławczemu rozważenie wszystkich wniosków i zarzutów
wskazanych w środku odwoławczym. Oznacza to, że sąd odwoławczy jest
zobowiązany do uzasadnienie swojego stanowiska poprzez odniesienie się do
wszystkich zarzutów i wniosków zawartych w środku odwoławczym, przy
czym stopień szczegółowości argumentacji uzależniony jest od treści
wniesionej apelacji oraz zawartości uzasadnienia wyroku sądu pierwszej
instancji.
Przechodząc na grunt rozważanej sprawy zauważyć należy, że
pozornie uzasadnienie wyroku Sądu Okręgowego w K. opowiada
przedstawionym wyżej wymaganiom, bowiem referuje zarzuty zawarte w
apelacjach wniesionych przez skazanego i jego obrońcę oraz wskazuje, że nie
zasługują one na uwzględnienie. Pozorność poprawności omawianego
uzasadnienia wynika z faktu, że poza stwierdzeniem, iż apelacje nie zasługują
na uwzględnienie, nie zawiera ono praktycznie żadnej argumentacji
wskazującej na trafność owego stwierdzenia. W nader zwięzłym wywodzie
Sąd Okręgowy ograniczył się do deklaracji o podzieleniu ustaleń faktycznych
dokonanych przez Sąd Rejonowy oraz oceny prawnej przypisanych
skazanemu czynów, ponowienia opisów tych czynów oraz stwierdzenia, że
wywody zawarte w apelacjach są jedynie konsekwencją przyjętej przez
skazanego linii obrony. Odnosząc się do kwestii zamiaru towarzyszącego
działaniom skazanego Sąd odwoławczy stwierdził zdawkowo, że ze względu
na to, iż skazany nigdzie pracował oraz z uwagi na jego sytuacją majątkową,
8
nie miał on ani możliwości ani zamiaru spłaty zaciągniętego zobowiązania,
bądź ewentualnych zobowiązań.
Lakoniczność przytoczonego wywodu jawi się jako rażąca, jeśli
zestawić treść uzasadnienia wyroku Sądu Okręgowego z wywodami
zawartymi w wywiedzionych apelacjach. W środku odwoławczym wniesionym
przez obrońcę skazanego wskazano w ramach zarzutu błędu w ustaleniach
faktycznych, m.in. że:
- z wyjaśnień skazanego wynika, że celem jego działania w przypadku
czynów przypisanych w pkt 1 i 2 było jedynie sprawdzenie zdolności
kredytowej;
- samo złożenie nierzetelnego oświadczenia nie jest jeszcze
usiłowaniem wyłudzenia kredytu, skoro celem działania skazanego było
jedynie sprawdzenie zdolności kredytowej;
- z samego aktu oskarżenia wynika, że skazany ma dochód w
wysokości 1200 złotych, a jego żona pracuje i jest współwłaścicielką
zabudowanej nieruchomości, co winno umożliwić ocenę zdolności kredytowej
skazanego;
- samo zaprzestanie spłaty zobowiązania wobec Provident Polska SA
nie świadczy jeszcze o tym, że skazany miał zamiar wyłudzić pożyczkę, skoro
spłacił on dwie pierwsze raty, a dalszych spłat zaniechał, gdy w czasie
przeszukania zabrano z jego mieszkania dokumenty związane z tym
zobowiązaniem (zamiar wyłudzenia „kredytu” musi istnieć w momencie
podjęcia czynności związanych z jego uzyskaniem, a trudności powstałe po
zaistnieniu zobowiązania, nie świadczą jeszcze o zamiarze wyłudzenia);
- w przypadku skutera nie wzięto pod uwagę prawnej możliwości
odstąpienia od umowy o kredyt konsumencki bez podania przyczyny oraz
wyjaśnień oskarżonego, że postanowił odstąpić od umowy, do czego nie
doszło tylko dlatego, że w drodze do sklepu został zatrzymany i umieszczony
w areszcie.
Wywody o podobnej treści, w aspekcie zamiaru towarzyszącego
zachowaniu skazanego, znalazły się także w jego osobistej apelacji.
9
Jak wykazano wcześniej, uzasadnienie wyroku Sądu Okręgowego w
istocie rzeczy ignoruje powyższe argumenty, co przesądza o trafności
podniesionego w kasacji zarzutu rażącej obrazy art. 457 § 3 k.p.k. polegającej
na zaniechaniu ustosunkowania się do zarzutów apelacji wskazujących, że w
przypadkach usiłowania dokonania przypisanych skazanemu przestępstw
zamierzał on jedynie zbadać swoją zdolność kredytową, natomiast w
przypadku przestępstwa przypisanego w pkt 2 wyroku Sądu pierwszej
instancji, nie towarzyszył mu zamiar „wyłudzenia kredytu”. W ocenie Sądu
Najwyższego uchybienie to mogło mieć istotny wpływ na treść zaskarżonego
orzeczenia, bowiem zdawkowość wywodu Sądu odwoławczego nasuwa
wątpliwości co do rzetelności rozpoznania wniesionych apelacji, w kontekście
treści art. 433 § 2 k.p.k.
Kierując się powyższym należało uchylić zaskarżony wyrok i przekazać
sprawę Sądowi Okręgowemu w K. do ponownego rozpoznania w
postępowaniu odwoławczym. Nie przesądzając, co oczywiste, rezultatu tego
postepowania, wskazać trzeba, że obowiązkiem Sądu Okręgowego będzie
rozpoznanie sprawy w zgodzie z wymaganiami wynikającymi z art. 433 § 2
k.p.k. i ewentualne uzasadnienie swojego orzeczenie stosownie do treści art.
457 § 3 k.p.k., nawet jeśli niektóre z zarzutów, czy argumentów mogłyby
zostać ocenione jako nieracjonalne, czy wręcz absurdalne.