Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III KK 167/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 6 czerwca 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Małgorzata Gierszon (przewodniczący)
SSN Jarosław Matras (sprawozdawca)
SSN Jacek Sobczak
Protokolant Teresa Jarosławska
w sprawie M. R.
skazanego z art. 197 § 3 pkt 1 i 2 k.k. i in.
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na posiedzeniu, w trybie art. 535 § 5 k.p.k.
w dniu 6 czerwca 2013 r.,
kasacji, wniesionej przez Prokuratora Generalnego na korzyść skazanego
od wyroku Sądu Okręgowego w G.
z dnia 28 listopada 2011 r.
uchyla zaskarżony wyrok co do orzeczenia środka
zabezpieczającego z art. 95a § 1 a k.k. (pkt VI wyroku) i w tym
zakresie sprawę przekazuje do ponownego rozpoznania Sądowi
Okręgowemu w G.
UZASADNIENIE
M. R. został oskarżony o to, że:
I. w nieustalonym okresie czasu, pomiędzy 1 a 26 sierpnia 2010 r. w G.,
w mieszkaniu przy ul. J., podstępem polegającym na obietnicy podarowania
2
gry komputerowej, wykorzystując bezradność wynikającą z upośledzenia
umysłowego małoletniego poniżej lat 15-stu D. L., działając wspólnie i w
porozumieniu z inną ustaloną osobą nieletnią, co do której materiały
wyłączono do odrębnego postępowania, używając wobec pokrzywdzonego
przemocy poprzez przytrzymywanie za ręce oraz grożąc pobiciem,
doprowadził do obcowania płciowego w ten sposób, że wkładał mu swojego
członka do ust i odbytu, tj. o czyn z art. 197 § 3 pkt 1 i 2 k.k. w zb. z art. 198
k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k.,
II. w tym samym czasie i miejscu prezentował małoletniemu poniżej lat
15-stu D. L. treści pornograficzne w ten sposób, że odtwarzał w jego
obecności film zawierający treści pornograficzne, tj. o czyn z art. 202 § 2 k.k.
III. w dniu 28 stycznia 2011 r. w G., po uprzednim przerobieniu
legitymacji szkolnej o numerze […], wydanej przez Zespół Szkół Specjalnych
nr 1 w G., na jego nazwisko, poprzez zdrapanie cyfrowego zapisu miesiąca
maja w dacie urodzenia i wpisanie cyfr „01” jako oznaczenia miesiąca
urodzenia, użył tak przerobionej legitymacji jako autentycznej, okazując ją
funkcjonariuszowi Komisariatu VIII Policji w G., tj. o czyn z art. 270 § 1 k.k.
Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 28 listopada 2011 r., uznał
oskarżonego M. R. za winnego popełnienia zarzucanych mu czynów i za to
za czyn w pkt I na podstawie art. 197 § 3 pkt 1 i 2 k.k. wymierzył mu karę 3 lat
i 6 miesięcy pozbawienia wolności, za czyn w punkcie II aktu oskarżenia na
podstawie art. 202 § 2 k.k. wymierzył mu karę 6 miesięcy pozbawienia
wolności, zaś za czyn w pkt III na podstawie art. 270 § 1 k.k. karę 6 miesięcy
pozbawienia wolności. Na podstawie art. 85 k.k. w zw. z art. 86 § 1 k.k.
połączył orzeczone jednostkowe kary pozbawienia wolności i wymierzył M. R.
k. łączną 3 lat i 6 miesięcy pozbawienia wolności. Na podstawie art. 41 a § 2
k.k. w zw. z art. 43 § 1 k.k.orzekł wobec oskarżonego zakaz
kontaktowania się z pokrzywdzonym D. L. przez okres 10 lat (pkt VI wyroku),
zaś na podstawie art. 95a § 1a k.k. skierował oskarżonego – po odbyciu kary
pozbawienia wolności – na leczenie ambulatoryjne (pkt VII wyroku). W wyroku
ponadto znalazły się rozstrzygnięcia co do zaliczenia rzeczywistego
pozbawienia wolności, dowodów rzeczowych oraz kosztów procesu.
3
Wyrok ten nie został zaskarżony. Kasację od tego wyroku na
korzyść skazanego złożył Prokurator Generalny. Zaskarżając wyrok w części
dotyczącej orzeczenia o środku zabezpieczającym w postaci skierowania
skazanego na leczenie ambulatoryjne (pkt VII wyroku), zarzucił mu:
- rażące i mające istotny wpływ na treść wyroku naruszenie przepisu
prawa materialnego - art. 93 k.k.,polegające na orzeczeniu wobec
oskarżonego M. R. środka zabezpieczającego w postaci skierowania na
leczenie ambulatoryjne, bez obligatoryjnego przesłuchania na rozprawie
biegłych lekarzy psychiatrów, seksuologa i psychologa, a nadto w sytuacji,
gdy wywołana w toku postępowania opinia psychologiczno - seksuologiczna
była niejasna w rozumieniu art. 201 k.p.k., ponieważ nasuwała wątpliwości co
do popełnienia przez oskarżonego czynu z art. 197 § 3 pkt 1 i 2 k.k. w zb. z
art. 198 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. w związku z zaburzeniami preferencji
seksualnych, co nadto skutkowało rażącym i mogącym mieć istotny wpływ na
treść orzeczenia naruszeniem prawa procesowego - art. 366 § 1 k.p.k.,
obligującym do wyjaśnienia wszystkich istotnych okoliczności sprawy.
Podnosząc tak określony zarzut Prokurator Generalny wniósł o uchylenie
wyroku w zaskarżonej części i przekazanie w tym zakresie sprawy do
ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w G.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja okazała się oczywiście zasadna, co umożliwiło jej
uwzględnienie w trybie określonym w art. 535 § 5 k.p.k. Rzecz jednak w tym,
że stwierdzona oczywista zasadność kasacji nie oznaczała, iż wszystkie
uchybienia opisane w zarzucie zostały przez Sąd Najwyższy podzielone. Nie
można zgodzić się bowiem z tym, aby zaniechanie – na zgodny wniosek
prokuratora oraz obrońcy skazanego – wysłuchania na rozprawie biegłych
psychiatrów mogło mieć istotny wpływ na treść wyroku w zakresie orzeczenia
środka z art. 95a § 1a k.k. Jest jasne, że postąpienie w taki sposób stanowiło
uchybienie przepisowi art. 93 k.k., ale z treści pisemnej opinii psychiatrycznej
w żadnym razie nie wynikało, aby biegli ci, nie będąc zresztą specjalistami w
dziedzinie seksuologii, dopatrzyli się związku zarzucanych przestępstw z
zaburzeniami preferencji seksualnej i by wyrażali pogląd o możliwym
4
popełnieniu czynów o takim charakterze (opinie na k. 313-315; 316-318). Tak
więc o zastosowaniu środka z art. 95a § 1a k.k. nie zadecydowała opinia
biegłych psychiatrów, ale opinia biegłego psychologa -seksuologa W. C., który
na rozprawie został przesłuchany w obecności stron, co czyni spełnionym
warunek określony w art. 93 in fine k.k. (k. 501- 502). W tym aspekcie nie
doszło zatem do obrazy art. 93 k.k. w taki sposób, aby mogło to mieć istotny
wpływ na treść wyroku w zaskarżonej części.
Natomiast zasadny jest zarzut rażącego naruszenia art. 201 k.p.k. w
zw. z art. 366 § 1 k.p.k., co w konsekwencji doprowadziło do niezasadnego
orzeczenia środka zabezpieczającego określonego w treści art. 95a § 1a k.k.
Ma rację skarżący, że w treści pisemnej, jak i ustnej opinii biegłego W. C.
wykluczono, aby zachowanie skazanego opisane w akcie oskarżenia można
było klasyfikować jako zaburzenie preferencji seksualnej w postaci parafili
(CD-10- F 65 – por. k. 301-303 oraz k. 502). Z kolei kwalifikacja tego
zachowania, określona przez biegłego jako child sexual abuse, nie została
ujęta w treści samej opinii jako zaburzenie preferencji seksualnej, a zatem, już
tylko z tego powodu konieczne było ustalenie, w drodze stosownych pytań,
czy biegły tak opisane zachowanie kwalifikuje jednak jako czyn związany z
zaburzeniem preferencji seksualnych, co jest przecież warunkiem
zastosowania środka z art. 95a §1 a k.k. w zw. z art. 93 k.k. Niejasność tej
opinii wynikała jednocześnie z tego, że nie wskazując w sposób wyraźny, iż
czyn ma związek z zaburzeniami preferencji seksualnej, biegły jednocześnie
wypowiedział się o konieczności stosowania wobec skazanego oddziaływań
leczniczo-terapeutycznych w warunkach zamkniętych, a następnie
konieczności ich kontynuowania w warunkach ambulatoryjnych, przy
stwierdzeniu, iż „ryzyko recydywy” takich zachowań jest poważne (k. 303). Te
stwierdzenia dały – jak się wydaje – sądowi I instancji podstawę do uznania,
że został spełniony warunek określony w art. 93 k.k. co do niezbędności
zastosowania takiego środka zabezpieczającego, skoro ryzyko takich
zachowań było, według biegłego, „poważne”. Jednak tenże sąd nie dostrzegł,
że warunkiem orzeczenia z art. 95a § 1a k.k. jest nie tylko ustalenie, iż
oskarżony popełnił przestępstwo określone w art. 197 § 3 pkt 2 lub 3 k.k., ale
5
także i to, że przestępstwo to musi być popełnione w związku z zaburzeniami
preferencji seksualnych (art. 95a § 1 k.k.). Ta ostatnia okoliczność to sfera
ustaleń faktycznych, przy czym z uwagi na niezbędność posiadania w tej
materii wiadomości specjalnych (art. 193 § 1 k.p.k.), konieczne jest oparcie
takich ustaleń na jasnej, pełnej opinii biegłego seksuologa, a tego warunku –
jak wykazano powyżej – nie spełniono. Z tego też powodu doszło także do
obrazy art. 366 § 1 k.p.k., skoro przewodniczący rozprawie sędzia nie
dostrzegł, że treść tak pisemnej jak i ustnej opinii biegłego seksuologa nie
daje wyraźnej podstawy do przyjęcia, iż czyn z art. 197 § 3 pkt 2 k.k.
przypisany oskarżonemu został popełniony w związku ze stwierdzonymi
zaburzeniami preferencji seksualnych oskarżonego, które to zaburzenia
preferencji zdefiniowane zostały przez Światową Organizację Zdrowia (WHO)
w Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów
Zdrowotnych – ICD (kod F. 65). Tym samym doszło również do obrazy art. 93
k.k. ale w innym obszarze niż wskazał to autor kasacji. Otóż naruszenie tej
normy zaistniało poprzez to, iż przyjęto, że stwierdzenie biegłego co do
poważnego „ryzyka recydywy” powtórzenia takich zachowań oskarżonego
może odnosić się do czynów zabronionych skierowanych przeciwko wolności
seksualnej związanych z zaburzeniami preferencji seksualnych, w sytuacji gdy
brak było wówczas ustaleń, iż czyn z pkt I wyroku miał związek z takimi
właśnie zaburzeniami.
Z tych wszystkich powodów konieczne stało się uchylenie wyroku w
zaskarżonym zakresie i przekazanie sprawy w tej części do ponownego
rozpoznania. Przy ponownym procedowaniu Sąd Okręgowy wezwie na
rozprawę biegłego seksuologa (a także dochowa obowiązkowi wynikającemu
z art. 93 k.k. w zakresie biegłych psychiatrów – zob. np. wyroki SN z dnia 31
marca 2005 r., IV KK 45/05, Lex 147124; z dnia 1 czerwca 2006 r., III KK
49/06, Lex 186946; z dnia 27 lutego 2008 r., IV KK 20/08, Lex 354825) i
wyjaśni te okoliczności, które zostały wyżej wskazane, a które warunkują
zastosowanie środka z art. 95 k.k., biorąc pod uwagę także i treść opinii
biegłego J. B. (k.67- 72 akt XI Wp 7/12 SO w G.).
6