Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 377/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 11 czerwca 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący)
SSN Halina Kiryło
SSN Roman Kuczyński (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku A. M.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o emeryturę pomostową,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 11 czerwca 2013 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 22 czerwca 2012 r.,
oddala skargę kasacyjną.
UZASADNIENIE
Decyzją z dnia 8 marca 2011 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych odmówił
ustalenia A. M. prawa do emerytury pomostowej wskazując, że ubezpieczony nie
udowodnił 10- letniego stażu pracy w szczególnych warunkach, o którym mowa w
pkt 20, 22 i 32 załącznika nr 1 do ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach
pomostowych.
2
Wyrokiem z dnia 29 listopada 2011 r. Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w G. oddalił odwołanie ubezpieczonego.
Apelację od powyższego wyroku wywiódł A. M. zaskarżając ten wyrok w
całości i zarzucając temu orzeczeniu naruszenie prawa materialnego, a w
szczególności art. 3 ust. 1 i 2 oraz załącznika nr 1 pkt 22 ustawy o emeryturach
pomostowych poprzez błędną ich wykładnię.
Wyrokiem z dnia 22 czerwca 2012 r. Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych oddalił apelację. W uzasadnieniu Sąd stwierdził, że spór
w przedmiotowej sprawie koncentrował się na kwestii spełniania przez A. M.,
wynikających z treści art. 49 pkt 1-3 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o
emeryturach pomostowych (Dz. U. z 2008 r. Nr 237, poz. 1656 ze zm.), przesłanek
ustalenia mu prawa do emerytury pomostowej, a w szczególności przesłanki
posiadania na dzień wejścia ustawy o emeryturach pomostowych w życie, tj. na
dzień 1 stycznia 2009 r. okresu pracy w szczególnych warunkach wynoszącego co
najmniej 10 lat (art. 8 pkt 2 w związku z art. 49 pkt 2 i 3 ustawy o emeryturach
pomostowych). Dla oceny, wynikającej z treści art. 8 pkt 2 w zw. z art. 49 pkt 2 i 3
ustawy o emeryturach pomostowych, przesłanki posiadania na dzień wejścia
ustawy o emeryturach pomostowych w życie okresu pracy w szczególnych
warunkach, wymienionej w pkt 20, 22 i 32 załącznika nr 1 do ustawy wynoszącego
co najmniej 10 lat, kluczowa była odpowiedź na pytanie, czy praca wykonywana
przez ubezpieczonego w okresie zatrudnienia od dnia 8 lutego 1982 r. do dnia 31
maja 2001 r. w Przedsiębiorstwie Połowów Dalekomorskich i Usług Rybackich […]
podlega zaliczeniu do okresu pracy w szczególnych warunkach.
Sąd wskazał, że w świetle art. 3 ust. 7 ustawy o emeryturach pomostowych
nie ulega wątpliwości, że przesłankę posiadania przez wnioskodawcę co najmniej
10 - letniego okresu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym
charakterze analizować należy przez pryzmat przepisów art. 3 ust. 1 ustawy o
emeryturach pomostowych, jak i (w stosunku do okresów przypadających przed
dniem wejścia w życie ustawy) art. 32 i 33 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr
153, poz. 1227 ze zm.). Przepis art. 32 ust. 4 ustawy emerytalnej m.in. w zakresie
rodzaju prac lub stanowisk oraz warunków, na podstawie których osobom
3
wymienionym w ust. 2 i 3 przysługuje prawo do emerytury, odsyła do przepisów
dotychczasowych, a w szczególności do przepisów rozporządzenia Rady Ministrów
z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych
w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 r. Nr 8,
poz. 43 ze zm.). Zgodnie z treścią § 2 ust. 2 rozporządzenia w sprawie wieku
emerytalnego okresy pracy, o których mowa w ust. 1 (okresy pracy w szczególnych
warunkach lub w szczególnym charakterze wykonywanej stale i w pełnym
wymiarze czasu pracy), stwierdza zakład pracy, na podstawie posiadanej
dokumentacji, w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach,
wystawionym według wzoru stanowiącego załącznik do przepisów wydanych na
podstawie § 1 ust. 2 rozporządzenia, lub w świadectwie pracy.
Sąd Apelacyjny zauważył, że w aktach organu rentowego znajduje się
świadectwo wykonywania prac w szczególnych warunkach wydane przez syndyka
masy upadłości Przedsiębiorstwa Połowów Dalekomorskich i Usług Rybackich z
dnia 31 maja 2001 r., w którym powołując się na wykaz B, stanowiący załącznik do
zarządzenia nr 24 Ministra Kierownika Urzędu Gospodarki Morskiej z dnia 15
sierpnia 1983 r. w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach w
zakładach pracy resortu gospodarki morskiej (nazywanym dalej zarządzeniem)
stwierdzono, że A. M. w okresie od dnia 8 lutego 1982 r. do dnia 31 maja 2001 r.
stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał prace rybaków morskich na
stanowisku mechanika maszyn przetwórczych, wymienionym w pkt 19, poz. 4,
dziale IV, wykazu B stanowiącym załącznik do zarządzenia.
Sąd drugiej instancji zważył, że świadectwa wykonywania prac w
szczególnych warunkach dnia 31 maja 2001 r. nie można uznać za miarodajne,
ponieważ w świadectwie tym nie określono charakteru pracy wykonywanej przez
wnioskodawcę w spornym okresie według wykazu, działu i pozycji podanych w
rozporządzeniu w sprawie wieku emerytalnego, lecz powołano się jedynie na
zarządzenie resortowe. Z treści dokumentów w postaci: świadectwa pracy z dnia 31
maja 2001 r. (k. 7 akt ZUS t. II), świadectwa wykonywania prac w szczególnych
warunkach z dnia 31 maja 2001 r. (k. 9 akt ZUS t. II) oraz zaświadczeń o
zatrudnieniu i wynagrodzeniu ZUS Rp-7 z dnia 25 września 2001 r. (k. 10-11 akt
ZUS t. I) wynika, że A. M. w spornym okresie był zatrudniony w pełnym wymiarze
4
czasu pracy na stanowisku mechanika maszyn przetwórczych. Składając
wyjaśnienia na rozprawie w sprawie VIII U …/11 w dniu 15 listopada 2011 r.
wnioskodawca wskazał, że cyt. „praca mechanika maszyn przetwórczych jest to
praca rybaka morskiego. Byłem mechanikiem maszyn, które przerabiały ryby. Cały
czas praca była na wodzie”. Na rozprawie apelacyjnej w sprawie III AUa …/12 w
dniu 22 czerwca 2012 r. pełnomocnik wnioskodawcy sprecyzował zaś, że pracował
on na dużych statkach rybackich - przetwórniach i naprawiał znajdujące się tam
maszyny przetwórcze.
W ocenie Sądu Apelacyjnego wprawdzie z przeprowadzonych w sprawie
dowodów jednoznacznie wynika, że A. M. wykonywał w spornym okresie stale i w
pełnym wymiarze czasu pracę mechanika maszyn przetwórczych na
dalekomorskich statkach rybackich - przetwórniach, lecz pracy tej nie można
zakwalifikować jako pracy rybaków morskich, o której mowa w poz. 4, działu IV
„Prace różne”, wykazu B, stanowiącego załącznik do rozporządzenia w sprawie
wieku emerytalnego. Sąd ten podzielił stanowisko, zgodnie z którym za pracę
rybaka morskiego uznać należy jedynie pracę wykonywaną bezpośrednio przy
połowie i wstępnym przetwórstwie ryb. Z uwagi na powyższe zakres pojęcia „pracy
rybaka morskiego” nie można dowolnie rozszerzać na prace wykonywane przez
innych członków załóg statków rybackich, nie związane bezpośrednio z połowem i
wstępnym przetwórstwem ryb. Sąd stwierdził, że zasady logiki i doświadczenia
życiowego nakazują przyjąć, że w przypadku załogi statku rybackiego
(dalekomorskiego) obowiązuje ścisły podział zadań, co oznacza, że poszczególni
członkowie tej załogi są wyspecjalizowani do wykonywania jedynie określonych
czynności. W konsekwencji, w odróżnieniu od małych jednostek rybackich, na
dużych dalekomorskich jednostkach rybackich nie zachodzi sytuacja wzajemnego
przeplatania się funkcji rybaka z innymi funkcjami np. mechanika, czy sternika.
Ponieważ z przeprowadzonego w niniejszej sprawie postępowania dowodowego
jednoznacznie wynikało, że wnioskodawca w spornym okresie zatrudnienia od dnia
8 lutego 1982 r. do dnia 31 maja 2001 r. zajmował się jedynie konserwacją i
naprawami maszyn przetwarzających złowione ryby na dalekomorskich statkach
rybackich - przetwórniach, Sąd przyjął, że ubezpieczony nie zajmował się w tym
okresie bezpośrednio łowieniem i wstępnym przetwórstwem ryb. Sąd
5
przeanalizował także, czy praca wnioskodawcy w spornym okresie na stanowisku
mechanika maszyn przetwórczych stanowiła pracę w szczególnych warunkach w
rozumieniu art. 3 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych. W przepisie art. 3 ust.
1 ustawy o emeryturach pomostowych mowa jest o pracach, związanych z
czynnikami ryzyka, które z wiekiem mogą z dużym prawdopodobieństwem
spowodować trwałe uszkodzenie zdrowia, występujących w przypadku prac
wykonywanych w szczególnych warunkach determinowanych: siłami natury,
wymienionych w art. 3 ust. 2 pkt 1 ustawy o emeryturach pomostowych lub
procesami technologicznymi, o których mowa w art. 3 ust. 2 pkt 2 ustawy o
emeryturach pomostowych. Zdaniem Sądu drugiej instancji nie ulega wątpliwości,
że praca A. M. w okresie zatrudnienia od dnia 8 lutego 1982 r. do dnia 31 maja
2001 r. nie była pracą w szczególnych warunkach w rozumieniu art. 3 ust. 1 ustawy
o emeryturach pomostowych, ponieważ nie została wymieniona w wykazie prac w
szczególnych warunkach, stanowiącym załącznik nr 1 do ustawy o emeryturach
pomostowych. Pracy tej nie można było zaliczyć do prac rybaków morskich,
wymienionej w pkt 22 załącznika nr 1 do ustawy o emeryturach pomostowych, nie
stanowiła ona również pracy na statkach żeglugi morskiej, o której mowa w pkt 23
załącznika nr 1 do ustawy o emeryturach pomostowych, ponieważ żegluga ta
polega na przewozie drogą morską pasażerów lub ładunku i realizowana jest
między portami morskimi za pomocą wyspecjalizowanych statków. W związku z
powyższym brak było podstaw do przyjęcia, że ubezpieczony przed dniem wejścia
w życie ustawy o emeryturach pomostowych wykonywał prace w szczególnych
warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu art. 3 ust. 1 ustawy o
emeryturach pomostowych lub art. 32 i art. 33 ustawy emerytalnej. Tym samym za
niezasadny uznać należało, podniesiony w treści apelacji, zarzut naruszenia prawa
materialnego, a w szczególności art. 3 ust. 1 i 2 oraz pkt 22 załącznika nr 1 ustawy
o emeryturach pomostowych. Mając powyższe na uwadze Sąd Apelacyjny
stwierdził, że dla ustalenia A. M. prawa do emerytury pomostowej nieodzowne jest
łączne spełnienie warunków z art. 49 pkt 1-3 ustawy o emeryturach pomostowych,
w tym wynikającej z treści art. 8 pkt 2 w związku z art. 49 pkt 2 i 3 ustawy o
emeryturach pomostowych, przesłanki posiadania na dzień wejścia w życie tej
ustawy, tj. na dzień 1 stycznia 2009 r. okresu pracy w szczególnych warunkach
6
wynoszącego co najmniej 10 lat, a zatem wobec nie spełniania przez
wnioskodawcy tej przesłanki brak było materialno-prawnych podstaw do przyznania
mu tego świadczenia.
A. M. skargą kasacyjną zaskarżył w całości wyrok Sądu Apelacyjnego - Sądu
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 22 czerwca 2012 r. zarzucając mu
naruszenia prawa materialnego: - art. 3 ust. 1 i 2 oraz pkt 22 Załącznika nr 1
ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (Dz. U. 2008 r. Nr
237, poz.1656 ze zm.), poprzez błędną jego interpretację, polegającą na uznaniu
przez Sąd Apelacyjny, że praca rybaka morskiego to jedynie praca wykonywana
bezpośrednio przy połowie i wstępnym przetwórstwie ryb, a nie jest nią praca w
charakterze rybaka morskiego na stanowisku mechanika maszyn przetwórczych; -
§ 2 ust. 2 Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku
emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w
szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 r. Nr 8, poz. 43 ze zm.) w związku art. 32
ust. 4 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych (t.j. : Dz. U. 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.) oraz art. 3
ust. 7 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych, poprzez
błędną interpretacje i uznanie, że praca ubezpieczonego nie była pracą
wykonywaną w szczególnych warunkach; - § 1 ust. 2 Rozporządzenia Rady
Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników
zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w
związku art. 32 ust. 4 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz art. 3 ust. 7 ustawy z dnia 19 grudnia
2008 r. o emeryturach pomostowych, poprzez niewłaściwe zastosowanie i wskutek
tego pominięcie przez Sąd Apelacyjny wykazu stanowisk pracy, na których są
wykonywane prace w szczególnych warunkach w resorcie gospodarki morskiej,
zgodnie z Zarządzeniem nr 24 Ministra - kierownika Urzędu Gospodarki Morskiej z
dnia 15 sierpnia 1983 r. w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach
w zakładach pracy resortu gospodarki morskiej, wydanym na podstawie
przedmiotowego Rozporządzenia.
Ubezpieczony wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku Sądu Apelacyjnego
oraz poprzedzającego go wyroku Sądu Okręgowego i przekazanie sprawy temu
7
Sądowi do ponownego rozpoznania lub przyznanie ubezpieczonemu A. M. prawa
do emerytury pomostowej oraz zasądzenie kosztów postępowania kasacyjnego,
zgodnie z obowiązującymi w tym zakresie przepisami prawa.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna jest nieusprawiedliwiona. Nie jest uprawnione przyjęcie
założenia, że wszyscy pracownicy wchodzący w skład załogi morskiego statku
rybackiego wykonują pracę w tych samych ciężkich i szkodliwych dla zdrowia
warunkach. W takiej sytuacji nieracjonalne byłoby różnicowanie ich uprawnień do
nabycia wcześniejszej emerytury na podstawie załącznika (zawierającego wykaz A
i B) do Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku
emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w
szczególnym charakterze oraz załącznika nr 1 do ustawy o emeryturach
pomostowych. Nie można utożsamiać wszystkich prac rybaków morskich, a więc
wszelkich czynności związanych z wykonywaniem rybołówstwa morskiego, z
pracami wykonywanymi na stanowisku rybaka. Uznanie danej pracy za pracę
rybaka morskiego nie rozstrzyga kwestii związanych ze zdefiniowaniem i
kwalifikacją prac o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu
uciążliwości lub wymagających szczególnej sprawności psychofizycznej ze względu
na bezpieczeństwo własne lub otoczenia w rozumieniu art. 32 ust. 2 ustawy
emerytalnej. Tymczasem to te właśnie kryteria, a nie stwierdzenie posiadania
odpowiednich kwalifikacji do zajmowania stanowisk na statku, decydują o
zakwalifikowaniu prac danego rodzaju do prac wymienionych w wykazach A lub B
załącznika do rozporządzenia, których wykonywanie uprawnia do emerytury w
obniżonym wieku emerytalnym, przy uwzględnieniu stopnia ich wpływu na
wcześniejszą utratę zdolności do wykonywania zatrudnienia. Właśnie z uwagi na
wskazane przesłanki nie wszystkie prace rybaków morskich zostały ujęte w dziale
IV wykazu B załącznika do rozporządzenia, ale tylko te charakteryzujące się
szczególnie wysokim stopniem szkodliwości i uciążliwości, bądź wymagające
szczególnie wysokiej sprawności psychofizycznej. Dla oceny zasadności poglądu
skarżącego, że wykonywana przez niego praca mechanika maszyn przetwórczych
8
na dalekomorskich statkach rybackich – przetwórniach odpowiadała charakterowi i
rodzajowi pracy na stanowisku rybaka wymienionym w wykazie B, dział IV, poz. 4
powołanego wyżej załącznika do rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego
pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym
charakterze, pomocniczo należy odwołać się do obowiązujących w spornych
okresach przepisów określających kwalifikacje zawodowe członków załóg polskich
statków morskich, wymagane do zajmowania stanowisk oficerskich i nieoficerskich
(marynarskich, rybackich) w poszczególnych służbach. I tak, w § 58 rozporządzenia
Ministra Żeglugi z dnia 30 października 1971 r. w sprawie kwalifikacji zawodowych
członków załóg polskich statków morskich (Dz. U. Nr 33, poz. 299 ze zm.) w służbie
pokładowej rybaków pełnomorskich ustalono, między innymi, stanowiska:
młodszego rybaka, rybaka i starszego rybaka, natomiast w § 62 ust. 1 i § 64 ust. 3 -
w służbie mechanicznej i elektrycznej: między innymi stanowisko motorzysty
okrętowego mogącego pełnić również funkcję kierownika maszyny lub zastępcy
kierownika maszyny. Podobnie kwestię tę regulowało w § 54, 58 i 61 ust. 3
rozporządzenie Ministra - Kierownika Urzędu Gospodarki Morskiej z dnia 17
sierpnia 1983 r. w sprawie kwalifikacji zawodowych członków polskich statków
morskich (Dz. U. Nr 52, poz. 232 ze zm.) oraz w § 26, 27, 30 i 31 rozporządzenie z
dnia 23 maja 1992 r. Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej w sprawie
kwalifikacji zawodowych i składu załóg polskich statków morskich (Dz. U. Nr 49,
poz. 227 ze zm.). Wszystkie te akty prawne jednoznacznie rozróżniały stanowiska
w specjalności pokładowej (w służbie pokładowej) od stanowisk w innych
specjalnościach (służbach), w tym w specjalności mechanicznej (w służbie
mechanicznej). Zasada podziału służb na, między innymi, pokładową i
mechaniczną została utrzymana również w rozporządzeniu Ministra Transportu i
Gospodarki Morskiej z dnia 24 sierpnia 2000 r. w sprawie wyszkolenia i kwalifikacji
zawodowych, pełnienia wacht oraz składu załóg statków morskich o polskiej
przynależności (Dz. U. Nr 105, poz. 1117), przewidującego w ramach tej pierwszej
między innymi - stanowiska rybaka i starszego rybaka (§ 38) oraz w drugiej -
motorzysty i kierownika maszyny (§ 49). Skoro więc do prac rybaków morskich
objętych wykazem B załącznika do rozporządzenia zaliczone zostały prace
wynikające z rodzaju czynności wykonywanych na ustalonym w służbie pokładowej
9
stanowisku rybaka (niewątpliwie prace wykonywane bezpośrednio przy połowie
ryb), to prace rybaków morskich wykonywane na stanowiskach ustalonych w dziale
służby mechanicznej i sprowadzające się - jak sam wnioskodawca określił swoje
podstawowe obowiązki na tych stanowiskach - do obsługi oraz dozoru maszyn, nie
mogą być uznane za prace na stanowisku rybaka i objęte wykazem B, ale
podlegają zakwalifikowaniu do prac rybaków morskich objętych wykazem A
załącznika do rozporządzenia. Mając na uwadze, że w świetle art. 3 ust. 7 ustawy o
emeryturach pomostowych nie ulega wątpliwości, że przesłankę posiadania przez
wnioskodawcę co najmniej 10 - letniego okresu pracy w szczególnych warunkach
lub o szczególnym charakterze analizować należy przez pryzmat przepisów art. 3
ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych, jak i (w stosunku do okresów
przypadających przed dniem wejścia w życie ustawy) art. 32 i 33 ustawy z dnia 17
grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.
U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.). Z kolei Przepis art. 32 ust. 4 ustawy
emerytalnej w zakresie rodzaju prac lub stanowisk oraz warunków, na podstawie
których osobom wymienionym w ust. 2 i 3 przysługuje prawo do emerytury, odsyła
do przepisów dotychczasowych, w tym do przepisów rozporządzenia Rady
Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników
zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. W tej
sytuacji praca ubezpieczonego w spornym okresie na stanowisku mechanika
maszyn przetwórczych na dalekomorskich statkach rybackich – przetwórniach nie
mogła zostać zaliczona do prac rybaków morskich, wymienionej w pkt 22
załącznika nr 1 do ustawy o emeryturach pomostowych, nie stanowiła ona również
pracy na statkach żeglugi morskiej, o której mowa w pkt 23 załącznika nr 1 do
ustawy o emeryturach pomostowych, ponieważ żegluga ta polega na przewozie
drogą morską pasażerów lub ładunku i realizowana jest między portami morskimi
za pomocą wyspecjalizowanych statków. W związku z powyższym brak było
podstaw do przyjęcia, że ubezpieczony przed dniem wejścia w życie ustawy o
emeryturach pomostowych wykonywał prace w szczególnych warunkach lub w
szczególnym charakterze w rozumieniu art. 3 ust. 1 ustawy o emeryturach
pomostowych lub art. 32 i art. 33 ustawy emerytalnej.
10
Z powyższych względów skarga kasacyjna podlega oddaleniu na podstawie
art. 39814 k.p.c.