Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CZ 27/13
POSTANOWIENIE
Dnia 14 czerwca 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Jan Górowski
SSN Dariusz Zawistowski
w sprawie ze skargi Prokuratora Prokuratury w K.
przy uczestnictwie G. N. i in. ,
o wznowienie postępowania w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku
zakończonego prawomocnym postanowieniem Sądu Rejonowego w K. z dnia 24
maja 2011 r. po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 14 czerwca 2013 r.,
zażalenia uczestnika G. N. na postanowienie Sądu Okręgowego w K.
z dnia 12 lutego 2013 r.,
oddala zażalenie.
Uzasadnienie
Postanowieniem z dnia 18 kwietnia 2012 r. Sąd Rejonowy w K., uznając za
dopuszczalną skargę o wznowienie postępowania w sprawie o sygnaturze akt II Ns
…/11, wznowił postępowanie w tej sprawie. Postanowieniem z tego samego dnia
2
uchylił postanowienie z dnia 24 maja 2011 roku wydane w sprawie prowadzonej
pod sygnaturą akt II Ns …/11 oraz stwierdził swą niewłaściwość i sprawę o
stwierdzenie nabycia spadku po F. N., A. N., M. Z. i A. N. przekazał do rozpoznania
Sądowi Rejonowemu w K.
W uzasadnieniu wskazał, że postanowienie z dnia 24 maja 2011 roku było
wadliwe, albowiem nie zostały w nim określone udziały, w jakich wymienieni w nim
spadkobiercy po A. N. odziedziczyli spadek, a skoro wniosek o sprostowanie
postanowienia w tym zakresie został prawomocnie oddalony, to usunięcie tej
wadliwości możliwe jest wyłącznie przy ponownym rozpoznaniu sprawy o
stwierdzenie nabycia spadku, po uwzględnieniu skargi o wznowienie postępowania.
Wznowienie postępowania uzasadnia ponadto okoliczność, że postępowanie,
którego dotyczy skarga toczyło się z udziałem L. J. L., który w tym czasie już nie
żył, a jego następcy prawni nie zostali wskazani. Skarga została złożona w
terminie, a wznowienie postępowania ma podstawę w art. 401 ust. 2 k.p.c. w zw. z
art. 524 k.p.c., co – pomimo wadliwego wskazania przepisu - w sposób oczywisty
wynika z jej uzasadnienia. Sąd Rejonowy nie podzielił stanowiska uczestników
postępowania, że wznowienie postępowania w sprawie jest niedopuszczalne z tej
przyczyny, iż postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku może ulec zmianie.
Postanowieniem z dnia 12 lutego 2013r. Sąd Okręgowy, uwzględniając
apelację uczestnika postępowania G. N., uchylił powyższe postanowienie i
przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu. Sąd ten uznał,
że nie była możliwa instancyjna kontrola postanowienia w zakresie, w jakim
orzeczono o wznowieniu postępowania, bowiem w tej części nie zostało
zaskarżone. Postanowienie w tym przedmiocie zostało wydane wprawdzie w tym
samym dniu, ale jeszcze przed zamknięciem rozprawy. Kontrola zasadności tego
postanowienia możliwa byłaby na podstawie art. 380 k.p.c., jednak wniosek o jego
uchylenie nie został formalnie złożony, nie może zaś tego braku sanować
uzasadnienie apelacji, w którym kwestionowano dopuszczalność wznowienia
postępowania. Ocenie instancyjnej podlegało zatem jedynie wydane po zamknięciu
rozprawy postanowienie, w którym uchylone zostało postanowienie o stwierdzeniu
nabycia spadku, a sprawę przekazano do ponownego rozpoznania. Postanowienie
to należało, w ocenie Sądu Okręgowego, uchylić, bowiem wznowienie
3
postępowania oznaczało konieczność wydania postanowienia merytorycznego co
do istoty sprawy, od czego uchylił się Sąd pierwszej instancji.
W zażaleniu od postanowienia Sądu Okręgowego uczestnik G. N. zarzucił
naruszenie art. 386 § 4 k.p.c., poprzez bezpodstawne uchylenie orzeczenia i
przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania; art. 386 § 6 k.p.c. i 391 § 1 k.p.c.
w związku z art. 328 § 2 k.p.c. w związku z 13 § 2 k.p.c. poprzez niewskazanie
w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia podstawy faktycznej i prawnej
rozstrzygnięcia, a w szczególności oceny prawnej i wskazania co do dalszego
postępowania; art. 409, 410, 412 k.p.c. oraz art.321 § 1 w zw. z art. 406 k.p.c.
w zw. z art.13 § 2 k.p.c. poprzez ich błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie
polegające na przyjęciu, że Sąd mógł badać i oceniać podstawy wznowienia, które
nie były przywołane przez prokuratora w skardze, podczas gdy prawidłowa
wykładnia tych przepisów prowadzi do wniosku, że sąd nie może wyjść poza
powołane w skardze podstawy wznowienia; art. 524 § 1 k.p.c. poprzez błędną
wykładnię polegającą na uznaniu, że wznowienie postępowania jest dopuszczalne
w sytuacji, w której możliwa jest zmiana postanowienia o stwierdzeniu nabycia
spadku; art. 379 k.p.c. poprzez błędną wykładnię polegającą na uznaniu,
że w przypadku nieważności postępowania sąd orzekający w sprawie o wznowienie
musi uchylić orzeczenie i uczynić to w całości, podczas gdy prawidłowa wykładnia
prowadzi do wniosku, że wznowienie postępowania mogłoby dotyczyć tylko
stwierdzenia nabycia spadku po A. N., a nie po innych spadkobiercach objętych
zaskarżonym postanowieniem; art. 380 k.p.c. przez jego niezastosowanie, chociaż
postanowienie Sądu Rejonowego w przedmiocie wznowienia postępowania zostało
wydane bez podstawy prawnej. Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego
postanowienia w całości i przekazania sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego
rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 3941
§ 11
k.p.c. w brzmieniu nadanym ustawą z 16 września
2011 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych
ustaw (Dz.U. Nr 233, poz. 1381), która weszła w życie z dniem 3 maja 2012 r.,
zażalenie do Sądu Najwyższego przysługuje także w razie uchylenia przez sąd
4
drugiej instancji wyroku sądu pierwszej instancji i przekazania sprawy do
ponownego rozpoznania. Charakter prawny zażalenia na orzeczenie kasatoryjne
sądu drugiej instancji związany jest z obowiązującym w polskim postępowaniu
cywilnym tzw. modelem apelacji pełnej. W systemie apelacji pełnej sąd odwoławczy
zobowiązany jest rozpoznać sprawę merytorycznie ex novo, z wykorzystaniem
materiału procesowego zgromadzonego w postępowaniu przed sądem pierwszej
i drugiej instancji. Postępowanie apelacyjne stanowi kontynuację postępowania
przed sądem pierwszej instancji, a jego przedmiotem jest także rozpoznanie
zgłoszonego w pozwie żądania, nie zaś wyłącznie kontrola zaskarżonego
orzeczenia (por. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia
31 stycznia 2008 r., III CZP 49/07, OSNC 2008, nr 6, poz. 55). Oznacza to,
że podstawowym celem postępowania apelacyjnego jest merytoryczne
rozstrzygnięcie sprawy i wyłącznie wyjątkowo sąd drugiej instancji może uchylić się
od obowiązku wydania w sprawie merytorycznego orzeczenia kończącego
postępowanie (art. 386 § 2, 3 i 4 k.p.c.).
Umiejscowienie zażalenia na orzeczenie kasatoryjne sądu drugiej instancji
w systemie apelacji pełnej wyznacza zakres kognicji Sądu Najwyższego
w postępowaniu wywołanym jego wniesieniem. Kontrolą Sądu Najwyższego objęta
jest wyłącznie prawidłowość wyboru między kasatoryjnym a reformatoryjnym
sposobem rozstrzygnięcia przez sąd rozpoznający apelację. Granicą tej kontroli,
ocenianą ad casu w konkretnej sprawie, jest konieczność dokonania merytorycznej
kontroli zaskarżonego orzeczenia. Przekroczeniem tej granicy jest zatem
dokonywanie oceny zasadności powództwa czy wniosku w postępowaniu
nieprocesowym. Analiza art. 386 § 2 - 4 k.p.c. wskazuje, że możliwość uchylenia
wyroku przez sąd drugiej instancji została ograniczona wyłącznie do sytuacji
wyczerpująco w tych przepisach wymienionych. Wynika stąd jasno, że nie ma
podstawy do dokonywania ich rozszerzającej wykładni, a w konsekwencji
dokonywania wykładni rozszerzającej pojęcia „nierozpoznanie istoty sprawy”.
Ocena zarzutów odnoszących się do podstawy wznowienia i jego dopuszczalności,
oraz relacji art. 524 i 679 k.p.c., oznaczałaby przekroczenie kognicji Sądu
Najwyższego przy rozpoznawaniu zażalenia określonego w art. 3941
§ 11
k.p.c.
5
Za chybiony należy zatem uznać zarzut naruszenia art. 386 § 4 k.p.c.
poprzez przyjęcie, że Sąd Okręgowy nie rozpoznał istoty sprawy. W orzecznictwie
Sądu Najwyższego przyjmuje się, że do nierozpoznania istoty sprawy dochodzi
wówczas, gdy rozstrzygnięcie sądu pierwszej instancji nie odnosi się do tego,
co było przedmiotem sprawy, gdy zaniechał on zbadania materialnej podstawy
żądania albo merytorycznych zarzutów strony, bezpodstawnie przyjmując,
że istnieje przesłanka materialnoprawna lub procesowa unicestwiająca roszczenie
(por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 stycznia 1936 r., C 1839/36, Zb. Orz. 1936,
poz. 315; postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 15 lipca 1998 r. II CKN 838/97,
Lnie publ.; z dnia 23 września 1998 r., II CKN 897/97, OSNC 1999, nr 1, poz. 22;
z dnia 3 lutego 1999 r., III CKN 151/98, LEX nr 519260; wyroki Sądu Najwyższego
z dnia 12 lutego 2002 r., I CKN 486/00, OSP 2003 nr 3, poz. 36; z dnia
21 października 2005 r., III CK 161/05, LEX nr 178635.; z 12 listopada 2007 r.,
I PK 140/07, OSNP 2009, nr 1-2, poz. 2). Pojęcie „nierozpoznanie istoty sprawy”
obejmuje zasadniczo nierozstrzygnięcie żądań stron, czyli niezałatwienie
przedmiotu sporu.
Wykładnia tego pojęcia w odniesieniu do skargi o wznowienie postepowania
musi uwzględniać specyfikę tej instytucji prawnej oraz rozstrzygnięć w jej
przedmiocie. Z istoty skargi o wznowienie postępowania wynika konieczność
łącznego rozpoznania żądania wznowienia oraz - w razie jego uwzględnienia -
równoczesnego wydania merytorycznego rozstrzygnięcia w tym zakresie.
Samo uchylenie prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, bez
równoczesnego merytorycznego rozstrzygnięcia w przedmiocie roszczenia
procesowego o stwierdzeniu nabycia spadku stanowi nierozpoznanie istoty sprawy.
W tej sytuacji, Sąd Okręgowy rozpoznając apelację (niezależnie już od tego,
czy w ogóle taki środek zaskarżenia przysługiwał od postanowienia wydanego
przez Sąd pierwszej instancji, kwestia ta jednak wobec braku zarzutu pozostaje
poza kognicją Sądu Najwyższego) miał obowiązek uchylić zaskarżone nią
orzeczenie i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania.
Uznając zarzut naruszenia art. 386 § 4 k.p.c. za nieuzasadniony orzeczono
jak w sentencji.
6
jw