Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PK 334/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 16 lipca 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Zbigniew Hajn (przewodniczący)
SSN Bogusław Cudowski
SSN Małgorzata Gersdorf (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa E. K.-H.
przeciwko Zespołowi Szkół w S.
o ustalenie i uznanie za bezskuteczne wypowiedzenia warunków umowy o pracę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 16 lipca 2013 r.,
skargi kasacyjnej powódki od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń
Społecznych w Z.
z dnia 19 marca 2012 r.,
oddala skargę.
UZASADNIENIE
Powódka E. K. – H. domagała się uznania wypowiedzenia przez pozwany
Zespół Szkół w S. warunków pracy za bezskuteczne. Powódka była i jest
nauczycielem u pozwanego. W uzasadnieniu pozwu powódka twierdziła, że jest
2
zatrudniona u pozwanego na podstawie mianowania na stanowisku nauczyciela
informatyki. Pozwany wnosił o oddalenie powództwa.
Wyrokiem z dnia 21.12.2011 r. Sąd Rejonowy w Ś., Wydział Pracy uznał, że
E. K.-H. jest zatrudniona w pozwanym Zespole Szkół w S. od 1.09.2006 r. na
podstawie mianowania na stanowisku nauczyciela informatyki w pełnym wymiarze
zajęć. Ponadto orzekł o bezskuteczności wypowiedzenie powódce E. K.-H. przez
pozwanego Zespół Szkół w S. w dniu 2.09.2011 r. warunków umowy o pracę,
bowiem stosowanie art. 42 k.p. do nauczycieli mianowanych jest niedopuszczalne.
Ferując wyrok Sąd Rejonowy ustalił następujący stan faktyczny sprawy.
Powódka była zatrudniona od 01.09.1984 r. W dniu 22.03.2001 r. powódka
uzyskała stopień nauczyciela dyplomowanego. Z dniem 19.08.2002 r. Zarząd
Gminy w S. powierzył powódce stanowisko dyrektora Gminnego Przedszkola w S.
na okres 5 lat, tj. do 31.08.2007 r. Stosunek pracy powódki z Gminnym
Przedszkolem w S. ustał dniem 31.08.2006 r. w związku z rozwiązaniem umowy o
pracę na mocy porozumienia stron. Zespół Szkół w S. obejmuje Publiczną Szkołę
Podstawową S. i Publiczne Gimnazjum nr 1 w S.
Wójt Gminy S. w dniu 14.08.2006 r. powierzył powódce – po
przeprowadzonym konkursie – pełnienie funkcji dyrektora Zespołu Szkół w S. od
01.09.2006 r. do 31.08.2011 r. Z dniem 1.09.2006 r. powódka została zatrudniona
w Zespole Szkół w S. na podstawie mianowania na stanowisku nauczyciel
informatyki. Powódka nie otrzymała aktu mianowania. Powódka podjęła z dniem
1.09.2006 r. pracę nauczyciela informatyki w Szkole Podstawowej w S. i pracę tę
świadczyła w wymiarze 5 godzin zajęć dydaktycznych i 3 godzin
ponadwymiarowych. Ten wymiar zajęć powtarzał się w każdym kolejnym roku
szkolnym. Powódka podlegała ocenie okresowej, jako nauczyciel i w 2009 r.
została oceniona na ocenę bardzo dobrą. Sporządzając arkusz organizacyjny
Szkoły Podstawowej w S. na rok szkolny 2011/2012 powódka zaplanowała dla
siebie 5 godzin dydaktycznych i 3 godziny ponadwymiarowe.
W dniu 10.08.2011 r. powódka otrzymała od Wójta Gminy S. pismo
informujące, że z dniem 1.09.2011 r. zamierza powierzyć na okres 5 lat stanowisko
dyrektora J. G. W dniu 1.09.2011 r. dyrektorem Zespołu Szkół w S. został J. G. W
3
dniu 1.09.2011 r. przydzielił on powódce wszystkie zajęcia w świetlicy w Szkole
Podstawowej w wymiarze 26 godzin.
W dniu 1.09.2011 r. powódka otrzymała pismo dyrektora proponujące
zatrudnienie od 1.09.2011 r. w Zespole Szkół w S. na stanowisku nauczyciela w
świetlicy w pełnym wymiarze czasu pracy. Powódka odmówiła przyjęcia propozycji i
oświadczyła, że może przyjąć obowiązki w świetlicy, jeżeli będzie się to wiązało z
realizacją pensum w wysokości 18 godzin. W dniu 1.09.2011 r. powódka otrzymała
pismo dyrektora informujące, że w związku z wygaśnięciem powierzenia powódce
pełnienia funkcji dyrektora Zespołu Szkół w S. oraz brakiem możliwości dalszego
zatrudnienia powódki na stanowisku nauczyciela informatyki w pełnym wymiarze
godzin tj. 18 godzin tygodniowo, dyrektor proponuje powódce dalsze zatrudnienie
stosowne do posiadanych kwalifikacji, na stanowisku nauczyciela wychowawcy
świetlicy w pełnym wymiarze godzin tj. 26 godzin tygodniowo na czas nieokreślony
od 1.09.2011 r. Nieprzyjęcie powyższych warunków równoznaczne będzie z
traktowaniem pisma, jako rozwiązanie umowy za wypowiedzeniem. Powódka
jakoby nie przyjęła powyższej propozycji. Od 1.09.2011 r. świadczy jednak pracę w
pozwanym Zespole, jako nauczyciel wychowawca świetlicy w wymiarze 26 godzin
tygodniowo.
Rozstrzygając spór Sąd Rejonowy przyjął, że powódka była zatrudniona na
podstawie mianowania. Powódce nie został wydany akt mianowania, jednakże
została dopuszczona do pracy, jako nauczyciel mianowany i wobec tego musi być
traktowana przez cały okres zatrudnienia od 1.09.2006 r., jako nauczyciel
zatrudniony na podstawie mianowania. Wobec powyższego na podstawie art. 189
k.p.c. powódka była uprawniona do domagania się ustalenia zatrudnienia na
podstawie mianowania, nie zaś na podstawie umowy o pracę. Do nauczyciela
mianowanego nie stosuje zdaniem sądu pierwszej instancji art. 42 k.p., co
jednoznacznie wynika z orzecznictwa Sądu Najwyższego. Sąd Rejonowy
potraktował zaś pismo z 2.09.2011 r. o zmianie warunków zatrudnienia powódki,
jako wypowiedzenie zmieniające. Z uwagi na powyższe uznał, na podstawie art. 45
k.p., wypowiedzenie umowy o pracę za bezskuteczne.
Apelację od wyroku sądu pierwszej instancji wywiódł pozwany. Zaskarżył
wyrok w całości, zarzucając mu:
4
1. naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię i niewłaściwe
zastosowanie lub nie zastosowanie:
- art. 36 ust. 1 ustawy z dnia 7.09.1991 r. o systemie oświaty (jednolity tekst:
Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 ze zm.), przez jego błędną wykładnie,
polegającą na przyjęciu, że powierzenie stanowiska dyrektora szkoły powódce było
jednoznaczne z zatrudnieniem jej w szkole, jako nauczyciela na podstawie
mianowania na czas nieokreślony,
- art. 36 ust. 1 ustawy o systemie oświaty przez jego błędną wykładnię,
polegającą na przyjęciu, że powierzenie stanowiska dyrektora szkoły powódce było
jednoznaczne z zatrudnieniem jej w szkole jako nauczyciela informatyki w pełnym
wymiarze zajęć na podstawie mianowania na czas nieokreślony,
- art. 10 ust. 7 Karty Nauczyciela (ustawa z dnia 26.01.1982 r. - Karta
Nauczyciela jednolity tekst: Dz. U. z 2006 r., Nr 97, poz. 674 ze zm.), przez jego
błędną wykładnię i przyjęcie, że powierzenie stanowiska dyrektora szkoły
nauczycielowi niezatrudnionemu wcześniej w tej szkole wraz z pensum nauczyciela
nie stanowi potrzeby wynikającej z organizacji nauczania, o której mowa w tym
przepisie, uzasadniającej zatrudnienie tego dyrektora na czas nieokreślony - tj.
okres powierzenia stanowiska dyrektora;
- art. 10 ust. 5 pkt 6 Karty Nauczyciela przez jego błędną wykładnię i
przyjęcie, że istniały i istnieją warunki do zatrudnienia nauczyciela w szkole w
pełnym wymiarze zajęć na czas nieokreślony;
- art. 189 k.p.c. przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie,
polegające na przyjęciu, że przepis ten może stanowić podstawę rozstrzygnięcia w
niniejszej sprawie;
- art. 6 k.c. w związku z art. 189 k.p.c. przez zaniechanie zastosowania
zasady określonej w tym przepisie w stosunku do powódki, a zarzucenie
pozwanemu, że nie przedstawił żadnych dowodów, że powódka została
zatrudniona z dniem 1.09.2006 r. na podstawie umowy o pracę;
2. naruszenie prawa procesowego, tj.: a) art. 227 i art. 232 k.p.c. i art. 233
k.p.c.
5
Pozwany wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa w
całości. Ewentualnie wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy
sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.
Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 19 marca 2012 r., zmienił zaskarżony wyrok
w pkt. 1 i orzekł, że powódka jest zatrudniona na podstawie mianowania w
charakterze nauczyciela (bez wskazania przedmiotów, jakich naucza) w pozostałej
części powództwo oddalił. Oddalił też apelację pozwanego. W motywach wyroku
sąd drugiej instancji ustalił, że Sąd Rejonowy przeprowadził w sprawie
wyczerpujące postępowanie dowodowe i prawidłowo ustalił stan faktyczny sprawy.
Jednakże z ustalonego stanu faktycznego wywiódł nieprawidłowy wniosek uznając,
że w akcie mianowania nauczyciela wskazuje się, przedmiot, który nauczyciel
wykłada.
Przepisy prawa oświatowego (Karta Nauczyciela i ustawa o systemie
oświaty) - zdaniem Sądu Okręgowego - nie wskazują obowiązku wpisywania w
akcie mianowania, czy też w umowie o pracę rodzaju przedmiotu, w którym się
nauczyciel wyspecjalizował i którego będzie nauczał. Nauczyciele są zatrudniani na
stanowisku nauczyciela bez przedmiotu specjalizacji. Art. 11 Karty Nauczyciela
reguluje jedynie, że dyrektor szkoły nawiązuje z nauczycielem stosunek pracy
odpowiednio na podstawie umowy o pracę lub mianowania na stanowisku zgodnym
z posiadanymi przez nauczyciela kwalifikacjami oraz zgodnie z posiadanym przez
nauczyciela stopniem awansu zawodowego.
Oceniając charakter zawartego stosunku pracy, Sąd Okręgowy przyjął za
sądem pierwszej instancji, że pomimo tego, iż powódka nie otrzymała aktu
mianowania, to w momencie objęcia stanowiska dyrektora szkoły powódka była
nauczycielem mianowanym, z którym zgodnie z art. 10 ust. 1 Karty Nauczyciela
stosunek pracy nawiązuje się na podstawie mianowania lub na podstawie umowy o
pracę na czas nieokreślony. Odnosząc powyższe do zarzutów apelacyjnych, tj.
naruszenia art. 36 ust. 1 ustawy o systemie oświaty należało uznać, zdaniem Sądu
Okręgowego - a wbrew twierdzeniom apelacji - iż Sąd Rejonowy prawidłowo
wywiódł, że powierzenie stanowiska dyrektora szkoły jest jednoznacznie z
zatrudnieniem na podstawie mianowania. Sąd drugiej instancji ustalił też, iż
zatrudnienie to było bezterminowe.
6
Skargę kasacyjną od tego wyroku wniosła strona powodowa, zarzucając mu
naruszenie prawa materialnego (art. 11, art. 14 i art. 18 Karty Nauczyciela), a także
naruszenia prawa procesowego, tj. art. 321 § 1 k.p.c., art. 316 § 1 k.p.c., art. 382
k.p.c. W odpowiedzi na skargę kasacyjną pozwany wnosił o odrzucenie skargi,
bowiem nie było podstaw do przywrócenia terminu do jej złożenia. Z ostrożności
procesowej pozwany wnosił o nieprzyjmowanie skargi lub jej oddalenie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna powódki nie ma podstaw prawnych i dlatego została
oddalona.
Brakuje uzasadnienia dla zamieszczonych w skardze kasacyjnej zarzutów
natury prawnoprocesowej, a w szczególności zarzutów naruszenia art. 316 k.p.c. i
art. 321 k.p.c. Sąd drugiej instancji orzekający w sprawie wydał orzeczenie w
zakresie żądania powódki. Pozew kwestionował bowiem dokonana zmianę
warunków pracy, co było możliwe jedynie po ustaleniu, iż powódka jest
pracownikiem mianowanym. Kwestia podstawy prawnej zatrudnienia powódki była
sporna między stronami i dlatego takie ustalenie było konieczne przed orzeczeniem
o charakterze prawnym zmiany warunków pracy powódki. Także nie doszło do
naruszenia normy zawartej w art. 382 k.p.c. Przepis ma charakter ogólnej
dyrektywy kompetencyjnej i nie stanowi samodzielnej podstawy działania sądu
odwoławczego, gdyż swoją funkcję merytoryczną spełnia on stosując, poprzez
odesłanie z art. 391 k.p.c., różne przepisy normujące postępowanie przed sądem
pierwszej instancji. O obrazie art. 382 k.p.c. w sensie naruszenia kompetencji sądu
odwoławczego lub niespełnienia jego funkcji procesowej mówić, więc w zasadzie
nie można.
Wyrok Sądu drugiej instancji z uwagi na merytoryczną poprawność
odpowiada prawu, aczkolwiek wymagałby dodatkowego uzasadnienia dokonanego
przez pryzmat art. 18 ust. 1 Karty Nauczyciela oraz art. 20 tego aktu prawnego. Na
wstępie trzeba zauważyć, iż priorytetowe znaczenie dla rozstrzygnięcia sporu ma
ustalenie, że powódka była nauczycielem mianowanym. Z tym bowiem łączą się
dalsze konsekwencje prawne w zakresie możliwości dokonywania zmian
7
obowiązków powódki. Powszechnie przyjmuje się, że wobec nauczyciela
mianowanego nie jest dopuszczalne wypowiedzenie zmieniające (por. wyrok SN z
dnia 23 lutego 1999 r., I PKN 595/98 – OSNP z 2000 r. nr 8, poz. 300). Jednakże
Karta Nauczyciela zawiera inne instrumenty prawne, które pozwalają na
modyfikacje owego zatrudnienia, które z istoty i charakteru jest bardziej ochronne
dla pracownika (w zakresie możliwości jego zwolnienia z pracy), ale odmienne od
umownego stosunku pracy innych grup zawodowych w zakresie ciążących na
nauczycielu obowiązków z racji zajmowanego stanowiska.
W tym kontekście wykładnia art. 14 w powiązaniu z art. 11 Karty Nauczyciela
dokonana przez Sąd Okręgowy jest prawidłowa. Przepis art. 14 określa treść aktu
mianowania lub umowy o pracę. Przepis art. 14 ust. 2 Karty został dodany ustawą z
dnia 9 maja 2007 r. o zmianie ustawy - Karta Nauczyciela (Dz. U. z 2007 r. Nr 102,
poz. 689). W razie nawiązania stosunku pracy z nauczycielem przez zespół szkół
akt mianowania lub umowa o pracę powinny określać szkoły, w których nauczyciel
ma wykonywać pracę. Zgodnie z treścią tego przepisu, wystarczy wskazanie typu
(rodzaju) szkoły, w której pracuje nauczyciel. Przepis ten nie wpływa na zmianę
interpretacji prawa wyrażonej w wyroku SN z dnia 5 lutego 2002 r., I PKN 849/00, a
jedynie wskazuje, że w razie istnienia zespołu szkół trzeba połączyć zatrudnienie w
jedną z nich.
Natomiast odnośnie do art. 18 ust. 1 Karty Nauczyciela trzeba wskazać -
poza argumentacją przedstawioną przez Sąd Okręgowy - iż ad casum chodzi o
możliwość zmiany stanowiska pracy powódki z nauczyciela na nauczyciela-
wychowawcę świetlicy. Powódka twierdziła, że jest to niemożliwe wobec
nauczyciela mianowanego i interpretowała pismo dyrektora skierowane do niej w
przedmiocie zmiany stanowiska, jako wypowiedzenie zmieniające. Tymczasem w
Karcie Nauczyciela dla pracowników mianowanych został przewidziany inny tryb
zmiany stanowiska. Mianowicie szczególny sposób takiej zmiany określony został
w art. 18 ust. 1 Karty Nauczyciela. Zgodnie z tym przepisem nauczyciel mianowany
może być przeniesiony na własną prośbę lub z urzędu, lecz wówczas za jego
zgodą, na inne stanowisko w tej samej lub innej szkole, w tej samej lub innej
miejscowości, na takie same lub inne stanowisko. Dotyczy on więc kilku sytuacji, z
których w sprawie chodziło o przeniesienie powódki na inne stanowisko w tej samej
8
szkole. W pierwszym rzędzie należało ocenić, jaka była treść łączącego strony
stosunku pracy (zwłaszcza w zakresie stanowiska) i czy doszło do przeniesienia
powódki na inne stanowisko. Powódka - jak trafnie ustalił Sąd Okręgowy - była
nauczycielem mianowanym. Nie można przyjąć, aby powódka była zatrudniona na
stanowisku nauczyciela informatyki w tym znaczeniu, że treść stosunku pracy
zobowiązywała pracodawcę do przydzielenia jej nauczania tylko z tego przedmiotu,
nawet z wyłączeniem przedmiotów zbliżonych tematycznie.
Jak trafnie przyjęto w powoływanym już wyroku Sądu Najwyższego I PKN
849/00, Karta Nauczyciela używa pojęcia "stanowisko" w różnych znaczeniach. W
najszerszym tego słowa rozumieniu posługuje się tym pojęciem dla oznaczenia
stanowiska nauczyciela w ogólności (np. art. 9 ust. 1), w nieco węższym w
odniesieniu do podstawy zatrudnienia. Te pojęcia są jednak nieadekwatne dla
określenia stanowiska pracy w rozumieniu art. 18 ust. 1 Karty Nauczyciela. Z jego
treści wynika, bowiem, że zmiana stanowiska pracy następuje w ramach
wykonywania zatrudnienia przez nauczyciela mianowanego. Stanowisko pracy w
rozumieniu tego przepisu jest, więc pojęciem szczególnym i węższym niż
wykonywanie zatrudnienia nauczyciela mianowanego. Inaczej mówiąc, z treści tego
przepisu wynika, wprost, że nauczyciel mianowany może być zatrudniony na
różnych stanowiskach i przeniesienie z jednego stanowiska na inne w tej samej
szkole może nastąpić z urzędu za jego zgodą lub na jego prośbę. Znaczenie
pojęcia stanowisko pracy z art. 18 ust. 1 Karty Nauczyciela nie może być też
wyprowadzone z art. 11 i art. 14 Karty Nauczyciela. Według tych przepisów
dyrektor szkoły nawiązuje z nauczycielem stosunek pracy odpowiednio na
podstawie umowy o pracę lub mianowania na stanowisku zgodnym z posiadanymi
przez nauczyciela kwalifikacjami oraz zgodnie z posiadanym przez nauczyciela
stopniem awansu zawodowego (art. 11) oraz akt mianowania lub umowa o pracę
powinny w szczególności określić stanowisko i miejsce pracy (art. 14 pkt 1).
Sugerują więc one, że "stanowisko" to stanowisko nauczyciela o określonych
kwalifikacjach (np. nauczyciel biologii). Nie jest to jednak interpretacja prawidłowa,
gdyż w innych przepisach Karta Nauczyciela nie wiąże już ze szczegółowo
określonym przedmiotem nauczania (kwalifikacji) skutków prawnych, z jednym
wyjątkiem dotyczącym "stanowiska nauczyciela religii" (por. art. 28 ust. 2a).
9
Rozumieniem pojęcia stanowisko pracy z art. 18 ust. 1 Karty Nauczyciela, Sąd
Najwyższy zajmował się w wyroku z dnia 1 lipca 1998 r., I PKN 217/98 (OSNAPiUS
1999 r. nr 15, poz. 479); i słusznie stwierdził, że należy je interpretować zgodnie z
art. 42 Karty. Przepis ten dotyczy tygodniowego wymiaru zajęć, który odnosi do
poszczególnych stanowisk pracy. W przepisie tym wyróżnia się stanowiska
nauczycielskie w różnych typach (rodzajach) szkół, np. nauczyciele przedszkoli,
szkół podstawowych, kolegiów nauczycielskich, praktycznej nauki zawodu,
wychowawcy w świetlicach i internatach itp. Przeniesienie z jednej do drugiej z
kategorii stanowisk wymienionych w tym przepisie jest przeniesieniem na inne
stanowisko w rozumieniu art. 18 ust. 1 Karty Nauczyciela.
Taka zmiana w przypadku powódki miała miejsce. Pismem z dnia 1 września
2011 r. zaproponowano zatrudnienie powódki na stanowisku nauczyciela
wychowawcy w świetlicy w pełnym wymiarze godzin tj. 26 godzin tygodniowo.
Nieprzyjęcie tych warunków miało być równoznaczne z rozwiązaniem stosunku
pracy za wypowiedzeniem. Powódka rozpoczęła pracę jako nauczyciel
wychowawca. Poszukując właściwej subsumpcji normy prawnej dla
przedstawionego stanu faktycznego i treści pisma dyrektora szkoły trzeba powołać
się na art. 18 ust. 1 Karty Nauczyciela oraz art. 20 tej ustawy. Zgodnie z ostatnio
powołanym przepisem dyrektor szkoły m.in. w razie: zmian organizacyjnych
powodujących zmniejszenie liczby oddziałów w szkole lub zmian planu nauczania
uniemożliwiających dalsze zatrudnianie nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć
rozwiązuje z nim stosunek pracy lub, na wniosek nauczyciela, przenosi go w stan
nieczynny. Nauczyciel zatrudniony na podstawie mianowania może także wyrazić
zgodę na ograniczenie zatrudnienia w trybie określonym w art. 22 ust. 2.
Reakcja powódki na pismo dyrektora mogła zatem być różna. Powódka
mogła podjąć pracę w zmienionym zakresie lub uznać pismo z dnia 1 września
2011 r. za wypowiedzenie złożone na zasadzie art. 20 ust. 1 Karty. Mogła też
wystąpić z wnioskiem o obniżenie rozmiaru zatrudnienia.
Niewątpliwie, podejmując pracę, wybrała pierwsze rozwiązanie. Przez fakt
podjęcia pracy na innym stanowisku, powódka zaaprobowała modyfikację
warunków pracy. Trzeba raz jeszcze wskazać, że alternatywą dla tych działań
10
byłoby wypowiedzenie lub stan nieczynny, o którym mowa w art. 20 Karty
Nauczyciela i dalsze jego ewentualne konsekwencje.
Z tych względów skarga kasacyjna nie ma usprawiedliwionych podstaw i
podlegała oddaleniu.