Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZP 37/13
POSTANOWIENIE
Dnia 24 lipca 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jacek Gudowski (przewodniczący)
SSN Jan Górowski
SSN Katarzyna Tyczka-Rote (sprawozdawca)
Protokolant Katarzyna Bartczak
w sprawie z powództwa A. B. i in. ,
przeciwko W. Spółdzielni Mieszkaniowej w W.
o podział spółdzielni,
na posiedzeniu jawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 24 lipca 2013 r.,
na skutek zagadnienia prawnego
przedstawionego przez Sąd Apelacyjny w […]
postanowieniem z dnia 26 lutego 2013 r.,
"1. Czy dopuszczalny jest podział spółdzielni mieszkaniowej na
podstawie art. 108a albo art. 108b ustawy z dnia 16 września 1982 r.
- Prawo spółdzielcze (Dz.U. 2003. 188. 1848 ze zm.) przez
wyodrębnienie z dotychczasowej spółdzielni na rzecz spółdzielni
nowopowstającej, jednostki organizacyjnej, w skład której wchodzi
część działki gruntu stanowiąca jednocześnie część nieruchomości
powstałej w trybie art. 41 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r.
o spółdzielniach mieszkaniowych (Dz.U. 2003. 119. 1116 ze zm.),
objętej uchwałą zarządu spółdzielni określającą przedmiot odrębnej
własności lokali, o jakiej mowa w art. 42 ustęp 2 i 3 powołanej wyżej
2
ustawy, po ustanowieniu odrębnej własności lokalu w tej
nieruchomości?
W przypadku negatywnej odpowiedzi na powyższe pytanie:
2. Czy dopuszczalny jest podział spółdzielni mieszkaniowej na
podstawie art. 108a albo art. 108b ustawy z dnia 16 września 1982 r.
- Prawo spółdzielcze (Dz.U. 2003. 188. 1848 ze zm.) przez
przeniesienie z dotychczasowej spółdzielni na rzecz spółdzielni
nowopowstającej, części majątku stanowiącego udziały we
współużytkowaniu wieczystym, przysługujące dotychczasowej
spółdzielni w nieruchomości wydzielonej z nieruchomości powstałej
w trybie art. 41 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach
mieszkaniowych (Dz.U. 2003. 119. 1116 ze zm.), objętej uchwałą
zarządu spółdzielni określającą przedmiot odrębnej własności lokali,
o jakiej mowa w art. 42 ustęp 2 i 3 powołanej wyżej ustawy, po
ustanowieniu odrębnej własności lokalu w tej nieruchomości?"
odmawia podjęcia uchwały.
Uzasadnienie
Przedstawione zagadnienie prawne nasunęło się Sądowi Okręgowemu przy
rozpoznawaniu apelacji pozwanej Spółdzielni Mieszkaniowej w W. od wyroku Sądu
Okręgowego w W. z dnia 29 września 2011 r. Wyrokiem tym Sąd Okręgowy dokonał
podziału pozwanej Spółdzielni z dniem 31 grudnia 2001 r. przez wydzielenie z niej
nowej spółdzielni mieszkaniowej o nazwie „P.”, za podstawę podziału składników
majątkowych oraz praw i zobowiązań przyjmując bilans sporządzony na dzień 31
grudnia 2001 r. i zapisy księgowe majątku trwałego na ten dzień. Sąd orzekł, że do
3
nowopowstałej spółdzielni przechodzą wymienieni w wyroku członkowie, którym
przysługują spółdzielcze własnościowe prawa do lokali mieszkalnych lub użytkowych w
budynku wielorodzinnym przy ul. B. Powstającej Spółdzielni przyznał nieodpłatnie
część majątku pozwanej, w tym prawo wieczystego użytkowania nieruchomości
stanowiącej działkę nr 12/3 i część działki nr 12/4 o pow. 3 188 m2
wyznaczoną przez
geodetę na mapie sytuacyjnej - stanowiącej część wyroku - wraz z prawem własności
budynku wielorodzinnego z 42 lokalami mieszkalnymi i 2 lokalami użytkowymi, budowli
i urządzeń trwale związanych z użytkowanym gruntem.
Punktem spornym w sprawie była wielkość nieruchomości gruntowej, której
prawo wieczystego użytkowania miała przejąć nowopowstająca spółdzielnia.
Sąd Okręgowy uwzględnił żądanie wnioskodawców i wydzielił z nieruchomości
użytkowanej wieczyście przez pozwaną nie tylko działkę 12/3, na której znajduje się
budynek przy ul. B., ale także - z czym nie zgadzała się pozwana - część sąsiedniej
działki 12/4, uznając, że spółdzielnia „P.” powinna otrzymać prawa do terenu
stanowiącego funkcjonalną całość, w tym do gruntu zajętego pod infrastrukturę
sfinansowaną przez osoby, którym przysługują spółdzielcze prawa do lokali
znajdujących się w tym budynku. Na spornym między stronami terenie umieszczone są
miejsca parkingowe, trzepak, śmietnik, dojście do budynku dla osób
niepełnosprawnych oraz droga wewnętrzna pozwalająca na wjazd spod budynku na
drogę publiczną. Członkowie pozwanej, uprawnieni do lokali w budynku przy ul. B.,
wnioskowali o wyposażenie wydzielanej spółdzielni „P.” także w tę, konieczną dla jej
funkcjonowania część nieruchomości od jesieni 2001 r., kiedy podjęli uchwałę o
wystąpieniu do pozwanej z żądaniem podziału spółdzielni. Domagają się jej także w
niniejszej sprawie o wydanie orzeczenia zastępującego uchwalę o podziale. W czasie,
kiedy powodowie wystąpili z żądaniem podziału spółdzielni budynek przy ul. B. wraz z
sąsiednią zabudową mieszkaniową pozwanej znajdował się na jednej działce 12/2.
Pozwana w toku procesu w niniejszej sprawie, w ramach czynności przygotowawczych
do ustanowienia praw odrębnej własności lokali w swoich budynkach, przeprowadziła
podział geodezyjny działki nr 12/2, doprowadzając – mimo uwag organu udzielającego
zezwolenia na podział o niefunkcjonalności działki 12/3 - do wydzielenia działek nr 12/3
i 12/4, które stały się podstawą do oznaczenia przedmiotu odrębnej własności lokali w
budynkach na każdej z tych działek. Teren z parkingiem, śmietnikiem, trzepakiem i
4
drogą służącymi mieszkańcom budynku przy ul. B., znalazł się w granicach sąsiedniej
nieruchomości ewidencyjnej, a tym samym przyszłej nieruchomości wspólnej po
przeniesieniu na uprawnionych prawa własności lokali w położonym na niej budynku.
Mimo nałożonego na pozwaną w drodze zabezpieczenia w niniejszej sprawie zakazu
jakichkolwiek przekształceń własnościowych działki nr 12/4, w 33 przypadkach
przeniosła odrębną własność lokali w budynku na tej działce na osoby,
którym przysługiwały spółdzielcze własnościowe prawa do lokali. Sąd Apelacyjny,
nawiązując do dokonanych przez pozwaną przekształceń własnościowych, wyraził
wątpliwość, czy zmieniony stan prawny nie wyłącza możliwości dokonania podziału
pozwanej spółdzielni przez wyodrębnienie z niej jednostki organizacyjnej, w której skład
wchodzi część działki stanowiąca fragment nieruchomości wspólnej, w prawie do której
udziały mają właściciele lokali w budynku niewłączanym do majątku służącego
utworzeniu nowej spółdzielni. Zdaniem tego Sądu w takim wypadku konsekwencją
podziału byłoby uszczuplenie praw nabytych przez osoby trzecie i naruszenie reguły
praw związanych, wynikającej z art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 24 czerwca 1994 r.
o własności lokali. Z drugiej jednak strony Sąd Apelacyjny dostrzegł, że opowiedzenie
się za nienaruszalnością praw osób trzecich koliduje z słusznymi uprawnieniami
członków spółdzielni do jej podziału, których znaczenie podkreślił Trybunał
Konstytucyjny w wyroku z dnia 20 kwietnia 2005 r. (K 42/02 OTK-A 2005/4/38).
Zdaniem Sądu przyjęcie niedopuszczalności podziału w wypadku, kiedy byłoby to
związane z naruszeniem praw choćby jednego właściciela odrębnego lokalu
powodowałoby, że przepisy art. 108 i art. 108 a ustawy z dnia 16 września 1982 r. -
Prawo spółdzielcze (tekst jedn. Dz.U. z 2003 r., Nr 188, poz. 1848 ze zm.) stałyby się
przepisami martwymi. Sąd rozważał też rozwiązania pośrednie polegające na
przeniesieniu na rzecz nowopowstającej spółdzielni części majątku, jaki jeszcze
przysługuje spółdzielni po ustanowieniu odrębnej własności lokali. I tu jednak stwierdził
trudności, ze względu na konieczność wyodrębnieniu części nieruchomości stanowiącej
przedmiot odrębnej własności lokali, która pozostawałaby we współwłasności
nowopowstałej spółdzielni i właścicieli odrębnych lokali ze spółdzielni dotychczasowej.
Na rozprawie strony wniosły o odmowę podjęcia uchwały
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
5
Ustanowiona w art. 390 § 1 k.p.c. instytucja pytań prawnych, jako odstępstwo
od konstytucyjnej zasady niezawisłości orzeczniczej sędziów, którzy
w sprawowaniu swojego urzędu podlegają jedynie Konstytucji oraz ustawom
(art. 178 ust. 1 Konstytucji RP), wymaga ścisłej wykładni (por. uchwałę składu
siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 30 kwietnia 1999 r., III CZP 62/98,
OSNC 1999/10/166). Merytoryczna, wiążąca pomoc prawna Sądu Najwyższego,
może nastąpić wyłącznie wtedy, kiedy zachodzi rzeczywista potrzeba wyjaśnienia
poważnych wątpliwości o decydującym znaczeniu dla rozstrzygnięcia sprawy,
pozostających z tym rozstrzygnięciem w związku przyczynowym. Jeśli taka
zależność nie ma miejsca, albo jej wystąpienie nie jest pewne, w świetle
dotychczasowych ustaleń faktycznych, lub przedstawione zagadnienie nabierze
decydującego znaczenia tylko w razie przyjęcia jednego z kilku możliwych
stanowisk prawnych, do których sąd pytający się nie ustosunkował, podjęcie
uchwały nie jest dopuszczalne (por. np. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia
27 sierpnia 1996 r., III CZP 91/96, OSNC 1997/1/9, czy z dnia 28 sierpnia 2008 r.,
III CZP 67/08, nie publ.).
W rozpatrywanej sprawie Sąd Apelacyjny przedstawił zagadnienie prawne
oparte na milczącym założeniu, że dokonane przez pozwaną wbrew
zakazowi wynikającemu z postanowienia o zabezpieczeniu w niniejszej sprawie
przekształcenia własnościowe na działce nr 12/4 były nie tylko ważne ale też
skuteczne i spowodowały nieodwracalne zmiany w stanie własnościowym części
działki 12/4, którą Sąd Okręgowy przyznał nowopowstającej spółdzielni „P.”.
Tymczasem poglądy wyrażane w doktrynie i orzecznictwie, jakkolwiek nie są
jednolite, jednak oscylują pomiędzy koncepcją nieważności czynności dokonanej
wbrew zakazowi ustanowionemu w drodze zabezpieczenia (pogląd ten jest
popierany w piśmiennictwie, przy czym niekwestionowany także w orzecznictwie
jest w odniesieniu do skutków zakazu zbywania ustanowionego w postępowaniu
karnym na podstawie art. 292 § 2 k.p.k.), a stanowiskiem o bezskuteczności takiej
czynności (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 grudnia 1970 r., II CR 517/70,
nie publ.). Przyjęcie któregokolwiek z tych poglądów spowoduje, że przy ferowaniu
wyroku w niniejszej sprawie nie będzie konieczne uwzględnienie skutków
6
przeniesienia części prawa użytkowania wieczystego działki 12/4 na osoby trzecie,
co przesądza o zbędności udzielanie odpowiedzi na przedstawione pytanie.
Gdyby przekształcenia własnościowe nastąpiły przed ustanowieniem
zabezpieczenia, konieczne byłoby poddanie ocenie, czy czynność taka nie
stanowiła zbycia w toku sprawy prawa objętego sporem, ze skutkiem
przewidzianym w art. 192 pkt 3 k.p.c. Przeniesienie na uprawnionych z tytułu
spółdzielczych praw do lokalu prawa odrębnej własności tego lokalu powoduje
przejście prawa własności i związanego z nim udziału w prawie do nieruchomości
wspólnej i może uzasadniać zastosowanie art. 192 pkt 3 k.p.c. także w sprawie
o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli (por. wyrok Sądu Najwyższego
z dnia 4 lipca 1988 r., IV CR 183/88, nie publ. oraz uchwałę Sądu Najwyższego
z dnia 17 czerwca 2010 r., III CZP 39/10, OSNC 2011/1/3 z powołanym tam
orzecznictwem).
Ponieważ w uzasadnieniu przedstawionego zagadnienia prawnego
wskazane problemy nie zostały uwzględnione, Sąd Najwyższy odmówił
rozstrzygnięcia przedstawionego zagadnienia prawnego.
jw