Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 704/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 21 sierpnia 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący)
SSN Anna Owczarek
SSN Katarzyna Tyczka-Rote (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa M. N.
przeciwko Skarbowi Państwa - Aresztowi Śledczemu w Ł.,
Zakładowi Karnemu w Ł., Aresztowi Śledczemu w P.
i Okręgowemu Inspektoratowi Służby Więziennej w Ł.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 21 sierpnia 2013 r.,
skargi kasacyjnej powoda
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 25 lipca 2012 r.
1. uchyla zaskarżony wyrok w pkt. II w części oddalającej
apelację powoda zaskarżającą oddalenie powództwa o
zasądzenie dalszej kwoty 15.000 zł z ustawowymi odsetkami od 1
listopada 2008 r. i zmienia wyrok Sądu Okręgowego w Ł. z dnia
30 stycznia 2012 r. w pkt.1 w ten sposób, że zasądza od
pozwanego Skarbu Państwa - Aresztu Śledczego w Ł., Zakładu
2
Karnego w Ł. i Okręgowego Inspektoratu Służby Więziennej w Ł.
na rzecz powoda M. N. dalszą kwotę 15.000 zł (piętnaście tysięcy)
z odsetkami ustawowymi od 1 listopada 2008 r.,
2. oddala skargę kasacyjną w pozostałym zakresie,
3. nie obciąża powoda obowiązkiem zwrotu pozwanemu
kosztów postępowania kasacyjnego,
4. przyznaje adwokatowi M. R. od Skarbu Państwa (Sądu
Apelacyjnego) kwotę 3.600 zł (trzy tysiące sześćset)
podwyższoną o stawkę podatku od towarów i usług należną od
czynności tego rodzaju tytułem kosztów pomocy prawnej
udzielonej powodowi z urzędu w postępowaniu kasacyjnym.
UZASADNIENIE
3
Powód – M. N. wniósł skargę kasacyjną od wyroku Sądu Apelacyjnego z
dnia 25 lipca 2012 r. zmieniającego wyrok Sądu Okręgowego w Ł. z dnia 30
stycznia 2012 r. Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 30 stycznia 2012 r. oddalił
powództwo, w którym powód domagał się zasądzenia od pozwanego Skarbu
Państwa – Aresztu Śledczego w Ł., Zakładu Karnego w Ł., Aresztu Śledczego w P.
i Okręgowego Inspektoratu Służby Więziennej w Ł. zadośćuczynienia w kwocie
300 000 zł za naruszenie jego dóbr osobistych przez niehumanitarne wykonywanie
wobec niego kary pozbawienia wolności. W zakresie, w jakim powód cofnął swoje
żądania Sąd pierwszej instancji umorzył postępowanie. Sąd ten uwzględnił zarzut
przedawnienia podniesiony przez pozwanego co do zdarzeń mających miejsce
wcześniej niż 3 lata przed wytoczeniem powództwa (przed 17 października 2005 r.),
zaś co do warunków odbywania przez powoda kary w okresie nieobjętym
przedawnieniem ustalił, że pozwany przebywał w przeludnionej celi tylko w
pewnych odcinkach czasowych i nie doszło do naruszenia jego godności. Powód
mógł korzystać z oferty kulturalno-oświatowej i sportowej. Warunki w celi nie
naruszały jego prawa do intymności, zapewnione były środki umożliwiające dbałość
o higienę osobistą, jak też odpowiednie doświetlenie. Nie potwierdziły się zarzuty
utrudniania powodowi korzystania z rozmów telefonicznych ani niewłaściwej opieki
lekarskiej. Sąd ustalił, że w czasie odbywania kary – 10 maja 2007 r. powód zakaził
się wirusem zapalenia wątroby typu C doznając zranienia w celi, jednak ocenił,
że administracja zakładu karnego nie miała żadnego wpływu na stworzenie ryzyka
zakażenia. Sąd ocenił też, że nie doszło do naruszenia dóbr osobistych powoda
związanych z kultem osoby zmarłej, ponieważ powód uczestniczył w pogrzebie ojca.
Wprawdzie powód został doprowadzony na cmentarz z opóźnieniem i nie
uczestniczył w wyprowadzeniu zwłok z kaplicy, jednak dotarł nad grób jeszcze
w czasie trwania pogrzebu i mógł w skupieniu i spokoju pożegnać ojca. Sąd
Apelacyjny uwzględnił częściowo apelację powoda i zmienił w części wyrok Sądu
pierwszej instancji, zasądzając od pozwanego Skarbu Państwa - Aresztu
Śledczego w Ł., Zakładu Karnego w Ł. i Okręgowego Inspektoratu Służby
Więziennej w Ł. na rzecz powoda kwotę 5.000 zł z ustawowymi odsetkami od dnia
1 listopada 2008 r. do dnia zapłaty, a w pozostałym zakresie oddalił apelację. Sąd
odwoławczy uznał za udowodnione twierdzenie powoda, że w Areszcie Śledczym w
4
Ł., Zakładzie Karnym w Ł. i Zakładzie Karnym w Ł. w długich okresach czasu
odbywał karę w warunkach sprzecznych z art. 110 § 1, 2 i 3 k.k.w., w celach w
których nie zachowano wymaganej, minimalnej powierzchni przypadającej na
jednego osadzonego, co stanowiło znaczną dolegliwość. Za obciążającą
pozwanego konsekwencję przeludnienia cel i ich nienależytej czystości w Zakładzie
Karnym w Ł. Sąd uznał zakażenie powoda wirusem WZW typu C, ponieważ doszło
do niego w wyniku upadku powoda przy schodzeniu w nocy z dostawionego
trzeciego, najwyższego poziomu łóżek, które to rozwiązanie Sąd ocenił jako
niebezpieczne. Sąd drugiej instancji stwierdził ponadto, że sposób
przeprowadzenia konwoju powoda na pogrzeb ojca nosił znamiona szykany
i naruszył jego dobra osobiste w postaci kultu pamięci osoby zmarłej, skoro
dowieziono go na pogrzeb, kiedy trumna była już w grobie i składano wieńce,
a przy grobie stała już tylko najbliższa rodzina. Powód był uprawniony do
przemarszu w kondukcie żałobnym do grobu zmarłego, gdzie mógłby go pożegnać
i oddać wyrazy szacunku. Wobec stwierdzonych naruszeń dóbr osobistych powoda
Sąd Apelacyjny przyznał mu zadośćuczynienie w wysokości 5 000 zł, uznając,
że jest to odpowiednia suma.
Powód oparł swoją skargę kasacyjną na podstawie naruszenia prawa
materialnego poprzez niewłaściwe zastosowanie art. 448 k.c. prowadzące do
przyznania zbyt niskiego zadośćuczynienia oraz błędne niezastosowanie art. 445
k.c. w sytuacji, gdy przeludnienie i nieodpowiednie wyposażenie cel były
bezpośrednią przyczyną wywołania u powoda rozstroju zdrowia w postaci
zarażenia WZW typu C. We wnioskach powód wniósł o uchylenie zaskarżonego
orzeczenia i zasądzenie na jego rzecz kwoty 300.000 zł tytułem zadośćuczynienia
za doznane krzywdy.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną, pozwany wniósł o jej oddalenie
i zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów postępowania według norm
przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
5
Skarżący ma rację, że Sąd Apelacyjny przyznając mu
zadośćuczynienie na podstawie art. 448 k.c. w zw. z art. 24 k.c. za
naruszenie dóbr osobistych spowodowane niezapewnieniem właściwych
warunków odbywania kary, pozbawieniem go możliwości godnego
pożegnania zmarłego ojca oraz zakażeniem wirusem żółtaczki, przeoczył, iż
naruszenie dobra jakim jest zdrowie uprawnia do domagania się
zadośćuczynienia na odrębnej, szczególnej podstawie prawnej, którą
stanowi art. 445 § 1 k.c. Pomimo sporów co do wzajemnego stosunku art.
448 i art. 445 k.c. przyjąć można jako nie budzące poważniejszych
wątpliwości stanowisko, że w zakresie unormowanym w art. 445 k.c.
wyłączona zostaje możliwość oparcia rozstrzygnięcia na unormowaniu
ogólnym wynikającym z art. 448 k.c. Oznacza to, że roszczenie
o zadośćuczynienie za krzywdę wynikłą z zakażenia powoda należało
rozpoznać według zasad przewidzianym w art. 445 § 1 k.c. Dokonane
przez Sądy obu instancji ustalenia faktyczne pozwalają na merytoryczne
rozstrzygniecie sprawy w tym zakresie przez Sąd Najwyższy, w oparciu
o art. 39816
k.p.c. Określenie wysokości zadośćuczynienia wymaga
uwzględnienia rozmiaru cierpień powoda i skutków jakie dla jego zdrowia
spowodowało zakażenie wirusem WZW typu C. Dolegliwości te były stosunkowo
umiarkowane, a konsekwentnie stosowana dieta i odpowiednie leczenie
doprowadziły do wyzdrowienia, wobec czego odpowiednią kwotą
zadośćuczynienia stanowi kwota 15 000 zł. Natomiast zasądzona przez
Sąd odwoławczy kwota 5.000 zł odpowiada zadośćuczynieniu
przysługującemu powodowi na podstawie art. 448 k.c. za naruszenie jego
godności, niezapewnienie mu bezpiecznych warunków odbywania kary
i uchybienie jego prawu do kultu zmarłego ojca. Dotkliwość i długotrwałość
dolegliwości, które stały się udziałem powoda w niektórych zakładach
karnych, w tym uchybienia w organizacji udziału powoda w ceremonii
pogrzebowej ojca uzasadniają przyznanie mu tej kwoty, mimo wyłączenia
z zakresu kompensowanych krzywd doznanego przez powoda rozstroju
zdrowia, wyrównywanego zadośćuczynieniem przyznanym na podstawie art.
445 § 1 k.c.
6
Zmiany, jakich wymagał wyrok Sądu pierwszej instancji dokonane
zostały po uchyleniu odpowiedniej części wyroku Sądu Apelacyjnego (art.
39816
k.p.c.). W pozostałym zakresie skarga kasacyjna nie mogła zostać
uwzględniona, ponieważ żądania skarżącego były rażąco zawyżone w stosunku do
skali doznanych krzywd i została oddalona (art. 39814
k.p.c.).
Orzeczenie o kosztach procesu wynika z treści art. 39821
w zw. z art. 391 § 1
i art. 102 k.p.c. i uzasadnia je szczególny, wysoce ocenny charakter
zadośćuczynienia pieniężnego za krzywdy niemajątkowe oraz sytuacja życiowa
i materialna powoda.
es