Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 361/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 28 sierpnia 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Jan Górowski
SSN Antoni Górski
w sprawie z powództwa M. H., A. H., D. H.
i K. H.
przeciwko H. A. Towarzystwu Ubezpieczeń Spółce Akcyjnej
w W.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 28 sierpnia 2013 r.,
skargi kasacyjnej powodów: K. H., A. H.
i M. H.
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 9 marca 2012 r.,
1. uchyla zaskarżony wyrok w części oddalającej apelację
powodów i orzekajacej o kosztach procesu i zmienia wyrok
Sądu Okręgowego w K. z dnia 9 listopada 2011 r. w sprawie […]
w ten sposób, że podwyższa zasądzoną tytułem
zadośćuczynienia na rzecz K. H. kwotę 20 000 (dwadzieścia
tysięcy) złotych do kwoty 80 000 (osiemdziesiąt tysięcy)
złotych, oraz zasądzone tytułem zadośćuczynienia na rzecz A. H.
i M. H. kwoty po 14 000 (czternaście tysięcy) złotych do kwot po
24 000 (dwadzieścia cztery tysiące) złotych, w każdym wypadku
z odsetkami ustawowymi od dnia 4 stycznia 2010 r. do
dnia zapłaty, a w pozostałym zakresie powództwo
2
o zadośćuczynienie oddala; ponadto zmienia ten wyrok w pkt 5
(piątym) w ten sposób, że kosztami sądowymi na rzecz Skarbu
Państwa obciąża powódkę K. H. w kwocie 2395 (dwa tysiące
trzysta dziewięćdziesiąt pięć) złotych oraz powodów A. H. i M. H.
w kwotach po 4291 (cztery tysiące dwieście dziewięćdziesiąt
jeden) złotych, nakazując pobrać te kwoty z zasądzonego
roszczenia, zaś pozostałe koszty sądowe na rzecz Skarbu
Państwa w kwocie 10 382 (dziesięć tysięcy trzysta osiemdziesiąt
dwa) złote zasądza od pozwanego; oraz zmienia wyrok w pkt 7
(siódmym) w ten sposób, że koszty zastępstwa procesowego
między stronami wzajemnie znosi;
2) w pozostałej części oddala apelację i znosi wzajemnie
koszty zastępstwa procesowego między stronami;
3) w pozostałej części oddala skargę kasacyjną, znosząc
wzajemnie między stronami koszty zastępstwa procesowego;
4) odstępuje od obciążenia strony powodowej pozostałymi
kosztami sądowymi.
Uzasadnienie
3
Wyrokiem z dnia 9 marca 2012 r. Sąd Apelacyjny oddalił apelacje stron od
wyroku Sądu Okręgowego w K. z dnia 9 listopada 2011 r., którym, w częściowym
uwzględnieniu powództwa, zasądzone zostało od pozwanego H. Towarzystwa
Ubezpieczeń S.A. w W. zadośćuczynienie w kwocie 20 000 zł na rzecz powódki K.
H., w kwotach po 14 000 zł na rzecz powodów A. H. i M. H., oraz 4500 zł na rzecz
D. H., ponadto zasądzono na rzecz K. H. odszkodowanie w kwocie 50 000 zł.
Z ustaleń wynika, że w dniu 10 września 2009 r. zmarł w wieku 57 lat, na skutek
potrącenia przez samochód, H. H., mąż powódki K. H., ojciec powodów A. i M. H. i
dziadek powoda D. H. Rodzina H. mieszkała w jednym domu, z tym, że A. H. wraz
z żoną i synem D. zajmował osobne mieszkanie. W rodzinie utrzymywane były
bliskie stosunki, a więź rodzinna była bardzo silna. Nagła śmierć H. H. stanowiła dla
wszystkich powodów dotkliwą krzywdę, która w największym stopniu dotknęła
powódkę K. H., powodując u niej głęboką depresję. Pozostali powodowie, po
okresie żałoby, powrócili do normalnego funkcjonowania w swoim środowisku.
Zakres doznanej krzywdy uzasadniał, zdaniem Sądu Okręgowego, zasądzenie na
rzecz powodów wskazanych wyżej kwot, ponad wypłacone już w postępowaniu
likwidacyjnym kwoty 15 000 na rzecz K. H., oraz po 6000 zł na rzecz A. i M. H. i
4500 zł na rzecz D. H. Sąd Apelacyjny podzielił tę ocenę uznając, że zasądzone
tytułem zadośćuczynienia kwoty nie odbiegają rażąco od kwoty adekwatnej do
rozmiarów doznanej krzywdy, wskazał też, że ustalenie wysokości
zadośćuczynienia na podstawie art. 446 § 4 k.c. powinno nastąpić według kryteriów
branych pod uwagę przy zasądzaniu zadośćuczynienia za naruszenie dóbr
osobistych (art. 23 i 24 w związku z art. 448 k.c.). H. H. w okresie kilku lat przed
śmiercią był bezrobotny, jednak przyczyniał się do utrzymania rodziny, pomagając
powódce w jej działalności gospodarczej, oraz wykonując w domu wszelkie
remonty, naprawy, pomagał też synom. W ocenie obu Sądów, uzasadniało to
zasądzenie odszkodowania w kwocie 50 000 zł na rzecz powódki na podstawie art.
446 § 3 k.c.
Wyrok Sądu Apelacyjnego zaskarżyli skargą kasacyjną powodowie K. H., A.
H. i M. H., powołując się na podstawę naruszenia prawa materialnego poprzez
błędną wykładnię art. 446 § 4 k.c., co doprowadziło do zasądzenia rażąco niskich
kwot tytułem zadośćuczynienia, a ponadto – naruszenie art. 113 § 4 ustawy o
4
kosztach sądowych w sprawach cywilnych w związku z art. 100 k.p.c. poprzez
obciążenie ich nieuiszczonymi kosztami sądowymi oraz niezasądzenie na ich rzecz
kosztów procesu od uwzględnionej części roszczenia. W konkluzji wnosili o
uchylenie zaskarżonego wyroku w części dotyczącej ich apelacji i zmianę wyroku
Sądu pierwszej instancji przez zasądzenie całej dochodzonej tytułem
zadośćuczynienia w pozwie kwoty, to jest 135 000 zł na rzecz K. H. i po 70 000 zł
na rzecz A. i M. H., ewentualnie o uchylenie wyroku Sądu Apelacyjnego i
przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przepis art. 446 § 4 k.c. został wprowadzony do kodeksu cywilnego ustawą
nowelizacyjną z dnia 30 maja 2008 r. (Dz. U. Nr 116, poz. 731), która weszła
w życie w dniu 3 sierpnia 2008 r. Celem tej nowelizacji było przyznanie najbliższym
członkom rodziny osoby zmarłej w wyniku czynu niedozwolonego zadośćuczynienia
za doznaną krzywdę, niezależnie od roszczenia o naprawienie szkody majątkowej,
określonego w art. 446 § 3 k.c., a także bez konieczności wykazywania, że śmierć
osoby bliskiej była przyczyną naruszenia dóbr osobistych, uzasadniającego
przyznanie zadośćuczynienia na podstawie art. 448 k.c. Nie oznacza to natomiast,
wbrew twierdzeniom skarżących, że przy zasądzaniu zadośćuczynienia nie należy
odwoływać się do kryteriów branych pod uwagę przy zasądzaniu zadośćuczynienia
za naruszenie dóbr osobistych. Zadośćuczynienie określone w art. 446 § 4 k.c. nie
jest rodzajowo odmienne od zadośćuczynienia, o jakim mowa w art. 445 § 1 czy
w art. 448 w związku z art. 23 i 24 k.c., w każdym bowiem wypadku stanowić
powinno kompensatę doznanej krzywdy.
Trafnie natomiast skarżący zarzucili, że zasądzone tytułem zadośćuczynienia
na ich rzecz kwoty są rażąco niskie i nie stanowią odczuwalnej rekompensaty
krzywdy. Orzecznictwo Sądu Najwyższego wskazuje, że rozmiar krzywdy ocenia
się, uwzględniając wstrząs psychiczny, cierpienia moralne wywołane śmiercią
osoby bliskiej, poczucie osamotnienia, rodzaj i intensywność więzi łączącej
pokrzywdzonego ze zmarłym, wystąpienie zaburzeń psychicznych w postaci
depresji czy nerwicy po śmierci osoby bliskiej, zdolności przystosowania się do
zaistniałej sytuacji. Należy także uwzględniać wiek pokrzywdzonego i rolę, jaką
5
zmarły pełnił w jego życiu. Wycena takiej krzywdy jest trudna i wymaga analizy
konkretnego przypadku, rozstrzygnięcie należy jednak opierać na kryteriach
zobiektywizowanych, nie kierując się wyłącznie subiektywnymi odczuciami
poszkodowanego (por. m.in. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 10 maja 2012 r.,
IV CSK 416/11, nie publ.; z dnia 20 grudnia 2012 r., IV CSK 192/12, nie publ.).
Analiza ustaleń faktycznych dokonanych w sprawie pozwala na ocenę, że rozmiar
krzywdy doznanej przez powodów nie został prawidłowo wyważony, co
doprowadziło do zasądzenia zadośćuczynienia w kwotach rażąco niskich.
Niewątpliwe jest, że krzywda doznana przez powódkę jest większa od tej, którą
dotknięci zostali synowie zmarłego. Powódka straciła męża, osobę dla niej
najbliższą, stanowiącą oparcie życiowe. Skarżąca nie potrafi obecnie funkcjonować
w taki sposób, jak przed śmiercią męża, pozostaje nadal w depresji wywołanej tym
nagłym zdarzeniem. W ocenie Sądu Najwyższego, należało podwyższyć
zasądzoną na jej rzecz tytułem zadośćuczynienia kwotę do 80 000 zł, ponad już
wypłaconą przez pozwanego kwotę. Synowie zmarłego w dniu śmierci ojca byli
dorośli, samodzielni życiowo. A. H. miał 35 lat, od kilkunastu lat posiadał własną
rodzinę. M. H. miał lat 23, nie był jeszcze żonaty i mieszkał z rodzicami, był jednak
samodzielny. Obaj synowie, po okresie żałoby, przystosowali się do zaistniałej
sytuacji, pełnią normalne role społeczne, nie wykazują oznak depresji. Najbardziej
intensywne cierpienia dotyczyły okresu kilku miesięcy po śmierci ojca.
Uwzględniając te okoliczności Sąd Najwyższy uznał, że odpowiednią kwotą
zadośćuczynienia jest dla każdego z nich kwota 30 000 zł, wobec czego, po
odliczeniu kwot wypłaconych przez pozwanego przed wszczęciem postępowania,
podwyższył zasądzone wyrokiem Sądu Okręgowego zadośćuczynienie do kwoty
po 24 000 zł na rzecz każdego z nich. Podwyższenie zasądzonych na rzecz
powodów kwot spowodowało korektę orzeczenia w zakresie dotyczącym kosztów
sądowych i kosztów zastępstwa procesowego.
Z tych względów orzeczono jak w sentencji na podstawie art. 39816
k.p.c. Wobec
częściowego uwzględnienia apelacji i skargi kasacyjnej koszty zastępstwa
procesowego w postępowaniu apelacyjnym i kasacyjnym zostały wzajemnie
zniesione na podstawie art. 100 k.p.c. Z uwagi na sytuację materialną powodów
6
odstąpiono od obciążania ich obowiązkiem uiszczenia na rzecz Skarbu Państwa
pozostałych kosztów sądowych.