Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V KK 160/13
POSTANOWIENIE
Dnia 28 sierpnia 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Henryk Gradzik (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Dorota Rysińska
SSN Dariusz Świecki
Protokolant Joanna Sałachewicz
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Barbary Nowińskiej,
w sprawie L. S.
w przedmiocie odwołania warunkowego przedterminowego zwolnienia
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 28 sierpnia 2013 r.,
kasacji, wniesionej przez Prokuratora Generalnego
od postanowienia Sądu Apelacyjnego […]
z dnia 4 marca 2013 r.,
zmieniającego postanowienie Sądu Okręgowego w O.
z dnia 11 grudnia 2012 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie Sądu Apelacyjnego i
przekazuje sprawę temu Sądowi do ponownego rozpoznania w
postępowaniu odwoławczym.
UZASADNIENIE
Sąd Okręgowy postanowieniem z dnia 31 maja 2011 r., udzielił skazanemu
L. S. warunkowego przedterminowego zwolnienia z odbycia reszty kar pozbawienia
wolności orzeczonych wyrokami: Sądu Rejonowego w S. z dnia 5 lutego 2010 r.,
sygn. akt II K 1491/09, za czyny z art. 157 § 2 k.k. i inne w wymiarze 10 miesięcy
(kara odbyta w całości) oraz Sądu Rejonowego w S. z dnia 18 sierpnia 2010 r.,
2
sygn. akt II K 145/10 za czyny z art. 279 § 1 k.k. i inne w wymiarze 1 roku i 5
miesięcy. Skazanemu wyznaczono okres próby do dnia 31 maja 2013 r., a na
podstawie art. 159 k.k.w. w zw. z art. 72 § 1 k.k. oddano go pod dozór kuratora i
nałożono na niego stosowne obowiązki.
W okresie próby L. S. został skazany wyrokiem Sądu Rejonowego w S. z
dnia 24 kwietnia 2012 r., sygn. akt II K 216/12, za czyn popełniony w okresie od
dnia 20 do 26 lipca 2011 r., zakwalifikowany z art. 278 § 1 k.k. w zb. z art. 288 § 1
k.k., w zw. z art. 11 § 2 k.k., art. 12 k.k. i art. 64 § 1 k.k., na karę roku i 6 miesięcy
pozbawienia wolności, której wykonanie warunkowo zawieszono na okres 5 lat.
Postanowieniem z dnia 11 grudnia 2012 r., sygn. akt IV Kow 2353/12, Sąd
Okręgowy na wniosek kuratora zawodowego, na podstawie art. 160 § 1 pkt 1 k.k.w.
odwołał warunkowe zwolnienie udzielone skazanemu wymienionym na wstępie
postanowieniem i zarządził wykonanie reszty nieodbytej kary orzeczonej w sprawie
II K 145/10 Sądu Rejonowego w S.
Na skutek zażalenia na to postanowienie wniesionego przez skazanego Sąd
Apelacyjny postanowieniem z dnia 4 marca 2013 r., zmienił zaskarżone
postanowienie w ten sposób, że postanowił nie odwoływać warunkowego
zwolnienia udzielonego L. S.
Na podstawie art. 521§1 k.p.k. kasację od postanowienia Sądu Apelacyjnego
w[…] na niekorzyść skazanego wywiódł Prokurator Generalny, zarzucając rażące
naruszenie przepisów prawa, tj. art. 160 § 1 pkt 1 k.k.w. w zw. z art. 10 ust. 1
ustawy z dnia 16 września 2011 r. o zmianie ustawy Kodeks karny wykonawczy
oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 240, poz. 1431), polegające na
niezasadnym niezastosowaniu tych przepisów, na skutek błędnego uznania, że art.
10 ust. 1 cyt. ustawy nie wyłącza możliwości stosowania reguł intertemporalnych
określonych w art. 4 § 1 k.k., co skutkowało dokonaniem oceny przesłanek
statuujących odwołanie warunkowego przedterminowego zwolnienia w oparciu o
przepisy obowiązujące w dacie popełnienia przez skazanego kolejnego
przestępstwa, podczas gdy sąd winien orzekać w oparciu o treść art. 160 § 1 pkt 1
k.k.w. obowiązującego w dacie orzekania w niniejszej sprawie.
W konkluzji skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia i
przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu.
3
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja Prokuratora Generalnego jest zasadna.
Należy przypomnieć, że w art. 1 pkt 63 ustawy z dnia 16 września 2011 r. o
zmianie ustawy – Kodeks karny wykonawczy oraz niektórych innych ustaw, która
weszła w życie z dniem 1 stycznia 2012 r., nadano nowe brzmienie przepisowi art.
160 k.k.w., regulującemu kwestię odwołania warunkowego zwolnienia z odbycia
reszty kary pozbawienia wolności. Zmiana polega na tym, między innymi, że jedną
z przesłanek obligatoryjnego odwołania warunkowego zwolnienia staje się
popełnienie przez skazanego w okresie próby przestępstwa umyślnego, za które
orzeczono prawomocnie karę pozbawienia wolności (art. 160 § 1 k.k.w.). Nie
stanowi już warunku odwołania warunkowego zwolnienia, jak w poprzednim stanie
prawnym, wymierzenie skazanemu za „nowe” przestępstwo kary pozbawienia
wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania.
Jak już na wstępie podano, L. S. postanowieniem Sądu Okręgowego w O. z
dnia 31 maja 2011r. został zwolniony warunkowo z odbycia reszty kar orzeczonych
w sprawach sygn. II K 1491/09 i II K 145/10 Sądu Rejonowego w S., przy czym
okres próby wyznaczono mu do 31 maja 2013 r. W tymże okresie, w dniach od 20
do 26 lipca 2011r. popełnił on kolejne przestępstwo umyślne, zakwalifikowane z art.
278§1kk i art. 288§1 kk w zw. z art. 12 k.k. i art. 64 § 1 k.k., za które skazano go na
karę roku i 6 miesięcy pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem
wykonania na 5 lat.
Wynika stąd, że nowe przestępstwo umyślne skazany popełnił przed
nowelizacją art. 160 k.k.w., a wyrok skazujący i postanowienie odwołujące
warunkowe zwolnienie zapadły już po zmianie tego przepisu. W zaskarżonym
postanowieniu Sąd Apelacyjny uznał, że nie ma możliwości odwołania
warunkowego zwolnienia jako obligatoryjnego, a więc na podstawie art. 160 § 1
k.k.w. w brzmieniu obowiązującym od 1 stycznia 2012 r., skoro przestępstwo było
popełnione przed tą datą. W przekonaniu Sądu drugiej instancji nie pozwalał na to
przepis art. 4 § 1 k.k., zakazujący stosowania ustawy nowej, jeśli obowiązująca w
czasie popełnienia przestępstwa jest względniejsza dla sprawcy.
Stanowisko Sądu Apelacyjnego jest w tym względzie nietrafne. Odwołuje się
ono co prawda do fundamentalnej zasady prawa karnego, że zmiana ustawy nie
4
może działać na niekorzyść sprawcy (lex severior retro non agit) ale nie zauważa,
że dotyczy ona orzekania o odpowiedzialności sprawcy przestępstwa na podstawie
przepisów Kodeksu karnego. Brzmienie art. 4 § 1 k.k. operuje pojęciami „czasu
popełnienia przestępstwa” i „czasu orzekania”. Jest oczywiste i wynikające z
samego zakresu normowania przepisami Kodeksu karnego, że czas orzekania w
rozumieniu tego przepisu odnosi się do orzekania w przedmiocie odpowiedzialności
karnej sprawcy za popełniony czyn. Norma wyrażona w tym przepisie nie znajduje
automatycznego, prostego zastosowania w postępowaniu karnym wykonawczym,
które rządzi się autonomicznymi co do zasady regulacjami. Znajduje to wyraz już w
treści art. 1 § 1 Kodeksu karnego wykonawczego, zgodnie z którym wykonywanie
orzeczeń w postępowaniu karnym odbywa się według przepisów tego kodeksu. W
dacie jego wejścia w życie obowiązywał przepis intertemporalny, art. 243 § 1 k.k.w.,
stanowiący, że przepisy Kodeksu karnego wykonawczego stosuje się również przy
wykonywaniu orzeczeń, które stały się wykonalne przed dniem jego wejścia w
życie. Ustawodawca nadał więc prymat bezpośredniemu działaniu ustawy nowej w
zakresie wykonywania orzeczeń, które już wcześniej były wykonalne. Oznaczało to,
że zasada stosowania ustawy poprzedniej, w wypadkach, gdy była względniejsza
dla sprawcy (lex mitior), nie miała zastosowania. Wszystko to nie oznacza, że
reguły kolizyjnej wyrażonej w art. 4 § 1 k.k. w ogóle nie stosuje się w orzekaniu w
postępowaniu wykonawczym. W doktrynie przyjmuje się, że art. 4 § 1 k.k. powinien
być stosowany w postępowaniu wykonawczym, jeśli dochodzi w nim do „orzekania
o przestępstwie”, w szczególności co do rozmiarów i form orzeczonej wcześniej w
wyroku odpowiedzialności karnej sprawcy (W. Wróbel: Zmiana normatywna i
zasady intertemporalne w prawie karnym, Kraków 2003, s. 512). Dotyczy to,
między innymi, orzekania w kwestii zastępczej kary pozbawienia wolności, czy też
zaostrzenia rygorów wykonywania kary. W każdym z tych postępowań
incydentalnych rozstrzygnięcia kształtują dalsze skutki prawnokarne skazania, w
tym takie, które pogarszają sytuację skazanego.
Zasada wyrażona w art. 4 § 1 k.k. nie ma zastosowania w postępowaniu
wykonawczym przy orzekaniu w przedmiocie warunkowego zwolnienia, a tym
bardziej przy odwołaniu warunkowego zwolnienia. Warunkowe zwolnienie nie jest
bezpośrednim następstwem popełnienia przez sprawcę przestępstwa, lecz jak
5
podkreśla się w doktrynie i orzecznictwie, wyraża się w złagodzeniu skutków
skazania (W. Wróbel [w:] Kodeks Karny. Komentarz pod red. A. Zolla, t. III, Kraków
2008, s. 1199, uchwała SN z dnia 11 stycznia 1999 r., sygn. I KZP 15/98, OSNKW
1999/1-2/1). Z tego też względu wyłączenie zasady lex mitior przy wprowadzeniu
do ustawy nowych, mniej korzystnych dla skazanego przepisów dotyczących
warunkowego zwolnienie i odwołania warunkowego zwolnienia, nie narusza
stosownych postanowień Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i
Podstawowych Wolności (art. 7 ust. 1 zd. 2), ani Międzynarodowego Paktu Praw
Obywatelskich i Politycznych (art. 15 ust. 1 zd. 2). Gwarancje tam zawarte nie
dopuszczają wymierzenia kary surowszej od tej, którą można było wymierzyć w
czasie, gdy czyn zagrożony karą został popełniony. Czym innym jest natomiast
wprowadzenie innych ustawowych zasad zwalniania z reszty kary, ale i
odwoływania tego zwolnienia, choćby były one bardziej restrykcyjne. Z tych właśnie
powodów ustawodawca, wprowadzając w życie Kodeks karny z 1997 r., w przepisie
przejściowym art. 14 pkt 4 zdecydował o stosowaniu przepisów nowego Kodeksu
do osób warunkowo zwolnionych, niezależnie od tego, czy są one in concreto
korzystniejsze dla sprawcy.
Analogiczne uregulowanie, czego w tym aspekcie nie zauważył Sąd
Apelacyjny, znalazło się w ustawie z 16 września 2011 r. o zmianie ustawy –
Kodeks karny wykonawczy oraz niektórych innych ustaw, w której zmieniono treść
art. 160 k.k.w. W art. 10 ust. 1 ustawy zmieniającej stanowi się, że przepisy w
brzmieniu nadanym niniejszą ustawą stosuje się również przy wykonywaniu
orzeczeń, które stały się wykonalne przed dniem jej wejścia w życie. Ustawodawca
jest więc konsekwentny. Wprowadzając powołaną ustawą nowe przepisy do
Kodeksu karnego wykonawczego, w przepisie intertemporalnym, tak samo, jak
wcześniej w art. 243 § 1 k.k.w., nakazał stosowanie ich również przy wykonywaniu
orzeczeń, które już wcześniej były wykonalne. Jeśli zatem postanowienie o
warunkowym zwolnieniu było wykonalne przed 1 stycznia 2012r., to o odwołaniu
warunkowego zwolnienia w takim wypadku orzeka się na podstawie art. 160 k.k.w.
w nowym jego brzmieniu.
W konkluzji należy stwierdzić, że autor kasacji trafnie podniósł, iż
postanowienie Sądu Apelacyjnego obarczone jest obrazą art. 160§1 pkt 1 k.k.w. w
6
zw. z art. 10 ustawy zmieniającej. Sąd ten błędnie uznał, nie nadając właściwego
znaczenia art. 10 tej ustawy, że art. 4 § 1 k.k. wyłącza stosowanie nowych zasad
odwołania warunkowego zwolnienia, jako mniej korzystnych, w wypadkach, gdy
skazany popełnił przestępstwo przed wejściem w życie nowych uregulowań.
Wykazano wyżej, że zasada stosowania ustawy poprzedniej, jeśli jest
względniejsza dla sprawcy przestępstwa (art. 4 § 1 k.k.), ma ograniczone
zastosowanie w postępowaniu karnym wykonawczym. W sprawach
dotyczących odwołania warunkowego zwolnienia z reszty kary pozbawienia
wolności, z mocy art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 16 września 2011 r. o zmianie
ustawy Kodeks karny wykonawczy…, (Dz. U. Nr 240, poz. 1431), nakazującego
bezpośrednie stosowanie nowych przepisów po wejściu w życie tej ustawy,
stosowanie art. 4 § 1 k.k. zostało wyłączone.
W tym stanie rzeczy, w uwzględnieniu wniosku kasacji, Sąd Najwyższy
uchylił zaskarżone postanowienie i przekazał sprawę zażalenia skazanego na
postanowienie Sądu I instancji Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.