Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III KK 275/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 4 września 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Dorota Rysińska (przewodniczący)
SSN Michał Laskowski
SSN Jarosław Matras (sprawozdawca)
Protokolant Teresa Jarosławska
w sprawie D. O.
obwinionej z art. 107 k.w.
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na posiedzeniu w trybie art. 535 § 5 k.p.k.
w dniu 4 września 2013 r.,
kasacji, wniesionej przez Rzecznika Praw Obywatelskich na korzyść obwinionej
od wyroku Sądu Okręgowego w B. z
z dnia 12 sierpnia 2011 r.,
zmieniającego wyrok Sądu Rejonowego w B.
z dnia 10 maja 2011 r.
I. uchyla zaskarżony wyrok oraz zmieniony nim wyrok Sądu
Rejonowego w B. z dnia 10 maja 2011 r. i obwinioną D. O. uniewinnia
od zarzucanego jej czynu, zaś kosztami postępowania obciąża Skarb
Państwa;
II. wydatkami postępowania kasacyjnego obciąża Skarb Państwa.
2
UZASADNIENIE
D. O. została obwiniona o to, że w okresie od października 2009 r. do dnia
16 listopada 2010 r. w B., przy ul. G., złośliwie niepokoiła A. Ż. w ten sposób, że
cały czas wyczekiwała na nią pod szkołą po zakończonych zajęciach, przesyłała
różne wiadomości drogą poczty elektronicznej na e-mail, tj. wykroczenia z art. 107
k.w.
Wyrokiem z dnia 10 maja 2011 r. Sąd Rejonowy w B. uznał D. O. za winną
zarzucanego jej czynu, z tym, że ustalił, iż czyn popełniono w okresie od dnia 29
grudnia 2009 r. do dnia 16 listopada 2010 r. i kwalifikując ten czyn z art. 107 k.w. na
podstawie tego przepisu wymierzył jej karę grzywny w kwocie 550 (pięćset
pięćdziesiąt) złotych. W zakresie zachowania obejmującego okres od października
2009 r. do dnia 28 grudnia 2009 r. postępowanie w tym zakresie umorzył,
obciążając wydatkami Skarb Państwa.
Apelację od tego wyroku wywiodła osobiście obwiniona i zarzuciła obrazę
szeregu przepisów postępowania, błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za
podstawę orzeczenia, a także rażącą niewspółmierność orzeczonej kary.
Sąd Okręgowy w B., po rozpoznaniu apelacji obwinionej, wyrokiem z dnia 12
sierpnia 2011 r., zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że obniżył orzeczoną karę
grzywny do kwoty 200 (dwieście) złotych, a w pozostałej części utrzymał go w
mocy, zwalniając obwinioną od kosztów postępowania odwoławczego.
Kasację na korzyść obwinionej wniósł Rzecznik Praw Obywatelskich.
Zaskarżając – w oparciu o przepis art. 110 § 1 k.p.s.w – wyrok sądu
odwoławczego w całości, zarzucił mu:
- rażące i mające istotny wpływ na jego treść naruszenie art. 433 § 1 k.p.k. w
zw. z art. 427 § 2 k.p.k. a contrario w zw. z art. 109 § 2 k.p.w. poprzez
nierozpoznanie sprawy w granicach środka odwoławczego wywiedzionego
osobiście przez obwinioną i zaniechanie totalnej kontroli zaskarżonego
orzeczenia Sądu I instancji, co skutkowało utrzymaniem w mocy wyroku Sądu I
instancji w części co do winy, a zmianą jedynie w części co do kary, pomimo, że
wyrok ten był obarczony rażącym naruszeniem prawa materialnego polegającym
na błędnym zastosowaniu art. 107 k.w., w sytuacji, gdy działanie przypisane
obwinionej nie wyczerpywało znamion tego wykroczenia.
3
Podnosząc ten zarzut skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku
Sądu Okręgowego w B. i zmienionego nim wyroku Sądu Rejonowego w B. z dnia
10 maja 2011 r. oraz uniewinnienie obwinionej od przypisanego jej wykroczenia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja jako oczywiście zasadna podlegała uwzględnieniu w trybie
określonym w art. 535 § 5 k.p.k. Rację ma skarżący zarzucając wyrokowi sądu II
instancji rażące naruszenie przepisów wskazanych w skardze kasacyjnej. Zgodnie
z przepisem art. 109 § 2 k.p.s.w. w postępowaniu wykroczeniowym mają
zastosowanie normy zawarte w przepisach art. 433 § 1 k.p.k. i art. 427 § 1 i 2
k.p.k. Z wykładni przepisów art. 427 § 1 i 2 k.p.k. wynika zaś w sposób bezsporny,
że tylko w sytuacji, gdy apelację sporządza i wnosi tzw. podmiot fachowy ma on
obowiązek postawić w niej zarzuty stawiane zaskarżonemu orzeczeniu i
sporządzić uzasadnienie. Skoro zatem strona procesowa sporządzająca osobiście
środek zaskarżenia takiego obowiązku nie ma, to rozpoznanie wniesionego przez
nią środka zaskarżenia musi nastąpić w sposób totalny, a więc poprzez kontrolę
wszystkich elementów, które mieszczą się w podstawach odwoławczych
określonych w przepisie art. 438 k.p.k. (w postępowaniu wykroczeniowym przepis
ten ma zastosowanie z uwagi na odesłanie w art.109 § 2 k.p.s.w.). Z treści
wydanego przez sąd odwoławczy wyroku, jak i z uzasadnienia przez ten sąd
sporządzonego wynika w sposób oczywisty, że obowiązkowi temu sąd ten nie
sprostał, dopuszczając się rażącego naruszenia wskazanych w kasacji przepisów.
Kontrolę instancyjną sąd II instancji ograniczył bowiem tylko do zarzutów
wniesionego środka odwoławczego i do tych elementów apelacji odniósł się wprost
w uzasadnieniu wyroku. Tymczasem pomimo tego, że obwiniona w swojej apelacji
nie postawiła zarzutu naruszenia art. 107 k.w., obowiązkiem sądu ad quem
wynikającym z treści art. 433 § 1 k.p.k. w zw. z art. 427 § 1 i 2 k.p.k. oraz art. 109 §
2 k.p.s.w. było poddanie zaskarżonego wyroku kontroli także w obszarze
prawidłowości dokonanej subsumcji prawnej, a więc ustaleniem, czy czyn, którego
opis wskazano w treści wyroku sądu a quo wypełnia znamiona przepisu art. 107
k.w. Już zestawienie znamion wykroczenia art. 107 k.w. z treścią przyjętego opisu
zachowania obwinionej wskazuje, że jej czyn nie wypełniał wszystkich znamion
określonych w tym przepisie. Przypisane obwinionej działanie w postaci złośliwego
4
niepokojenia pokrzywdzonej musi być bowiem realizowane „w celu dokuczenia
innej osobie” a takiego elementu opis czynu obwinionej nie zawierał. Nie ma przy
tym znaczenia to, że z uzasadnienia wyroku sądu I instancji wynika, iż sąd ten
dostrzegł taki cel zachowania obwinionej (str. 6 uzasadnienia wyroku), skoro
wbrew obowiązkowi wynikającemu z art. 82 §2 pkt 1 k.p.s.w., sąd przypisując
obwinionej czyn z art. 107 k.w. nie wskazał, aby jej działanie było podjęte w celu
dokuczenia pokrzywdzonej. Trzeba też zaznaczyć, że brak apelacji na niekorzyść
uniemożliwiał dokonanie stosownej korekty wyroku (gdyby podniesiono zarzut
naruszenia art. 82 § 2 pkt 2 k.p.s.w.) lub skorzystania z normy art. 440 k.p.k. (gdyby
uchybienia tego nie wskazano), co oznacza że w toku dalszego postępowania
dokonanie stosownej korekty opisu czynu, z uwagi na zakaz określony w art. 443
§1 k.p.k., nie jest możliwe. Skoro w takiej sytuacji i przy takim opisie czynu apelację
skierowano tylko na korzyść obwinionej, to sąd II instancji miał obowiązek
dokonać zmiany wyroku poprzez uniewinnienie obwinionej. Trzeba także
podkreślić, że przypisanie obwinionej tego, że niepokoiła pokrzywdzoną „złośliwie”
nie może zastąpić opisanego powyżej podmiotowego znamienia w postaci „w celu
dokuczenia”. W wyroku z dnia 22 czerwca 1995 r. III KRN 44/95 (LEX nr 24579)
Sąd Najwyższy wskazał wprawdzie, że „czyn stanowiący wykroczenie z art. 107
k.w. polega na działaniu kierunkowym” - "w celu dokuczenia innej osobie", a zatem
należy ustalić, że po stronie sprawcy tego wykroczenia zachodzi „złośliwość”, ale
ustalenie znamienia złośliwości w odniesieniu do czynności w postaci
„niepokojenia” nie może zastąpić stwierdzenia działania w celu dokuczenia i
koniecznego ujęcia tego podmiotowego znamienia w opisie czynu (por wyrok SN z
dnia 10 listopada 2010 r., IV KK 324/10).
Z tych wszystkich powodów należało uchylić oba wyroki a obwinioną
uniewinnić od zarzucanego jej czynu, skoro nie zawiera on wszystkich znamion
określonych w art. 107 k.w., a fakt przedawnienia karalności w dacie wydawania
wyroku kasacyjnego w tym układzie nie ma znaczenia (por. art. 62 § 2 i 3 k.p.s.w.
oraz np. uchwała SN z dnia 13 marca 1997 r., I KZP 1/97, OSNKW 1997, z. 5-6,
poz. 42). Rozstrzygnięcie o kosztach postępowania wykroczeniowego oraz
kasacyjnego wynika z przepisów art.118 § 2 k.p.s.w. oraz art. 638 k.p.k.
5