Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt: WK 10/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 26 września 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
Prezes SN Janusz Godyń (przewodniczący)
Sędziowie SN: Edward Matwijów
Marek Pietruszyński
Jan Bogdan Rychlicki
Jerzy Steckiewicz
Andrzej Tomczyk (sprawozdawca)
Sędzia WSO del. do SN płk Krzysztof Mastalerz
Protokolant : Anna Krawiec
przy udziale prokuratora Naczelnej Prokuratury Wojskowej płk. Jana Żaka,
w sprawie C. N. o odszkodowanie, po rozpoznaniu w Izbie Wojskowej na rozprawie
w dniu 26 września 2013 r. kasacji wniesionej przez Naczelnego Prokuratora
Wojskowego na korzyść od wyroku Sądu Najwyższego w Izbie Wojskowej z dnia
21 maja 2008 r., utrzymującego w mocy wyrok Wojskowego Sądu Okręgowego w
P. z dnia 28 lutego 2008 r.,
1. uchyla zaskarżony wyrok oraz utrzymany nim w mocy
wyrok Wojskowego Sądu Okręgowego w P. i przekazuje sprawę
Sądowi Okręgowemu w G.,
2. stwierdza, że wydatki poniesione przez Sąd, związane z
rozpoznaniem kasacji, ponosi Skarb Państwa.
2
UZASADNIENIE
Wyrokiem Sądu Marynarki Wojennej z dnia 30 marca 1982 r. C. N. został
skazany za przestępstwo zakwalifikowane z art. 46 ust. 1 i 2 dekretu z dnia 12
grudnia 1981 r. o stanie wojennym (Dz. U. Nr 29, poz. 154). Natomiast wyrokiem
Sądu Najwyższego z dnia 6 marca 1992 r., wydanym po rozpoznaniu sprawy z
powodu rewizji nadzwyczajnej wniesionej przez Prezesa Sądu Najwyższego
kierującego pracami Izby Wojskowej, C. N. został uniewinniony od popełnienia
przypisanego mu przestępstwa (sygn. akt: WRN 12/92).
Dopiero po upływie kilku lat od wydania wyroku uniewinniającego (18
czerwca 2001 r.) wystąpił on do Wojskowego Sądu Okręgowego w P. „o
odszkodowanie materialne i zadośćuczynienie za szkody moralne podczas
więzienia i represji w okresie od 06.02.1982 r. do 3.05.1988 r.” Sąd ten potraktował
żądanie jako oparte o przepisy Rozdziału 58 Kodeksu postępowania karnego i z
powodu upływu terminu przedawnienia, na podstawie art. 554 § 2 k.p.k. w zw. z art.
555 k.p.k. w zw. z art. 654 § 5 k.p.k., wniosek C. N. oddalił.
Po wejściu w życie ustawy z dnia 19 września 2007 r. o zmianie ustawy z
dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób
represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego
(Dz. U. Nr 191, poz. 1372) C. N. ponownie wniósł „ … o przyznanie
odszkodowania za poniesioną szkodę i zadośćuczynienie za doznaną krzywdę
wynikłą z wyroku z 30 marca 1982 r. …”. W podstawie prawnej tego żądania
wskazał art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne
orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz
niepodległego bytu Państwa Polskiego (Dz. U. Nr 34, poz. 149 ze zm. – zwaną
dalej ustawą lutową), ale wniosek skierował do Wojskowego Sądu Okręgowego w
P.
Wyrokiem z dnia 28 lutego 2008 r. Sąd ten, dopatrując się wystąpienia w
sprawie negatywnej przesłanki procesowej – powagi rzeczy osądzonej, na
3
podstawie art. 414 § 1 k.p.k. w zw. z art. 17 § 1 pkt 11 k.p.k. w zw. z art. 558 k.p.k. i
art. 366 k.p.k., postępowanie umorzył.
Wyrok ten, zaskarżony apelacją pełnomocnika wnioskodawcy, został
utrzymany w mocy wyrokiem Sądu Najwyższego – Izby Wojskowej z dnia 21 maja
2008 r. (sygn. akt: WA 19/08).
Od tego wyroku Naczelny Prokurator Wojskowy wywiódł, na podstawie art.
521 k.p.k. w zw. z art. 657 § 1 k.p.k. i art. 672a k.p.k., kasację zarzucając:
„1) uchybienie w postaci bezwzględnej przyczyny odwoławczej wymienione w art.
439 § 1 pkt 3 k.p.k. w zw. z art. 437 § 1 k.p.k. w zw. z art. 11 ust. 1 w zw. z art. 8
ust. 2 w zw. z art. 2 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za
nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na
rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (Dz. U. z 1991 r. Nr 34, poz. 149 ze
zm.), polegające na utrzymaniu w mocy zaskarżonego – przez stronę – wyroku
Wojskowego Sądu Okręgowego w P. z dnia 28 lutego 2008 r., pomimo tego, że
zapadł on z rażącym naruszeniem art. 439 § 1 pkt 3 k.p.k. dotyczącym właściwości
wyżej wymienionego sądu do rozpoznania wniosku C. N. o odszkodowanie i
zadośćuczynienie za niesłuszne skazanie wyrokiem byłego Sądu Marynarki
Wojennej w G. z dnia 30 marca 1982 r.), gdy tymczasem, stosownie do treści art.
11 ust. 1 w zw. z art. 8 ust. 2 w zw. z art. 2 ust. 1 i 2 wyżej wymienionej ustawy z
dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób
represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego –
właściwym do rozpoznania przedmiotowego wniosku był Sąd Okręgowy w G., co
obligowało sąd odwoławczy – Sąd Najwyższy Izbę Wojskową do uchylenia
zaskarżonego orzeczenia, niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych
zarzutów oraz wpływu uchybienia na treść zaskarżonego wyroku sądu I instancji;
2) uchybienie w postaci bezwzględnej przyczyny odwoławczej wymienione w
art. 440 k.p.k. w zw. z art. 438 pkt 1 i 2 k.p.k. w zw. z art. 414 § 1 k.p.k. w zw. z art.
17 § 1 pkt 11 k.p.k. polegające na utrzymaniu w mocy zaskarżonego – przez stronę
– wyroku sądu I instancji, w oparciu o przesłankę rei iudicatae, pomimo tego, że był
on rażąco niesprawiedliwy z uwagi na dyspozycję norm art. 11 ust. 1 w zw. z art. 8
4
ust. 1 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych
wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu
Państwa Polskiego (Dz. U. z 1991r. Nr 34, poz. 149 ze zm.), które to przepisy w
brzmieniu obowiązującym po nowelizacji ustawą z dnia 19 września 2007r. o
zmianie ustawy o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób
represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego
(Dz. U. z 2007r. Nr 191, poz. 1372), dawały C. N. samoistną podstawę prawną do
ubiegania się o odszkodowanie i zadośćuczynienie, albowiem spełniał on warunek
opisany w art. 11 ust. 1 w zw. z art. 8 ust. 4 wyżej powołanej ustawy, gdyż
wyrokiem z dnia 6 marca 1992 r. Sąd Najwyższy- Izba Wojskowa uniewinnił go od
popełnienia czynu, przypisanego mu przez były Sąd Marynarki Wojennej w G.
wyrokiem z dnia 30 marca 1982 r., a w wyniku rozpoznanej rewizji nadzwyczajnej,
prawomocnie nie zasądzono w stosunku do jego osoby odszkodowania”.
W oparciu o tak sformułowane zarzuty wniósł o „uchylenie zaskarżonego
wyroku Sądu Najwyższego z dnia 21 maja 2008 r. w całości oraz utrzymanego w
nim w mocy wyroku Wojskowego Sądu Okręgowego w P. z dnia 28 lutego 2008 r., i
przekazanie sprawy do rozpoznania jako właściwemu, Sądowi Okręgowemu w G”.
Sąd Najwyższy w powiększonym składzie zważył, co następuje.
Analizując pierwszy z podniesionych zarzutów należy stwierdzić, że istota
zagadnienia tkwi w podstawie prawnej, na której ponowne żądanie oparł C. N., ona
to bowiem wyznaczała tryb postępowania. Jeżeli się więc zważy, że źródła
roszczenia wnioskodawca doszukiwał się w art. 11 ust. 1 ustawy lutowej, który
odsyła do, mających odpowiednie zastosowanie wobec osób, co do których
zachodzą przesłanki do stwierdzenia nieważności orzeczenia, przepisów m.in. art.
8 tej ustawy, to okaże się, że tryb postępowania, w tym również kwestię ustalenia
sądu właściwego do rozpoznania sprawy, wyznaczają przepisy ustawy lutowej.
Przepisy te odmiennie regulują właściwość sądu do rozpoznania wniosku o
odszkodowanie za poniesioną szkodę i zadośćuczynienie za doznaną krzywdę
wynikłe z wykonania orzeczenia niż przepisy Rozdziału 58 Kodeksu postępowania
karnego.
5
Tak więc, zgodnie z przepisem art. 8 ust. 2 ustawy lutowej, stosowanym
odpowiednio w sytuacji określonej przepisem art. 11 ust. 1 tej ustawy, żądanie
odszkodowania należy zgłosić w sądzie okręgowym lub wojskowym sądzie
okręgowym, który byłby właściwy do wydania postanowienia o stwierdzeniu
nieważności orzeczenia. Tę zaś materię regulują przepisy art. 2 ustawy lutowej.
Według unormowania zawartego w art. 2 ust. 1 zd. I tej ustawy, nieważność
orzeczenia stwierdza sąd okręgowy albo wojskowy sąd okręgowy, jeżeli zgodnie z
obowiązującymi przepisami w dniu wejścia w życie ustawy właściwy do
rozpoznania sprawy o czyn będący przedmiotem tego orzeczenia jest sąd
wojskowy.
Jak już wcześniej wywiódł to Sąd Najwyższy „…zasadą jest właściwość
rzeczowa sądu okręgowego, natomiast właściwość rzeczowa wojskowego sądu
okręgowego materializuje się dopiero w tej szczególnej sytuacji, w której ten sąd
byłby właściwy do rozpoznania sprawy o czyn będący przedmiotem postępowania
o unieważnienie, to bowiem warunkuje jego właściwość do stwierdzenia
nieważności orzeczenia” (postanowienie SN z dnia 29 stycznia 2013 r., WK 10/12,
LEX nr 1277841).
Przenosząc te uwagi na grunt rozpoznawanej sprawy, przypomnieć należy,
że C. N. został skazany za czyn zakwalifikowany z art. 46 ust. 1 i 2 dekretu z dnia
13 grudnia 1981 r. o stanie wojennym, a więc aktu prawnego mającego
zastosowanie wyłącznie w okresie obowiązywania stanu wojennego. Jako że
wprowadzony uchwałą Rady Państwa z dnia 13 grudnia 1981 r. w sprawie
wprowadzenia stanu wojennego ze względu na bezpieczeństwo państwa (Dz. U. Nr
29, poz. 155) stan wojenny przestał obowiązywać z dniem 22 lipca 1983 r. (§ 1
uchwały Rady Państwa z dnia 20 lipca 1983 r. w sprawie zniesienia stanu
wojennego – Dz. U. Nr 39, poz. 178), przeto regulacje zawarte w dekrecie o stanie
wojennym, w tym przepisy karne, z tym dniem przestały mieć zastosowanie, mimo
że – wbrew sformułowaniom zawartym w kasacji – obowiązywały do dnia 25
września 2002 r. (zob. ustawa z dnia 29 sierpnia 2002 r. o stanie wojennym oraz
kompetencjach Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych i zasadach jego podległości
konstytucyjnym organom Rzeczypospolitej Polskiej – Dz. U. Nr 156, poz. 1301). W
6
takiej sytuacji wojskowy sąd okręgowy (podobnie jak i sąd okręgowy) w dniu
wejścia w życie ustawy lutowej, tj. w dniu 24 maja 1991 r. nie był właściwy do
rozpoznania sprawy o czyn przypisany C. N., co powoduje, że sądem właściwym
do stwierdzenia nieważności tego orzeczenia byłby sąd powszechny – sąd
okręgowy, w którego okręgu wydane zostało przez organ I instancji orzeczenie
będące przedmiotem postępowania o unieważnienie (art. 2 ust. 2 ustawy lutowej).
W pierwszej instancji opisane orzeczenie wydał Sąd Marynarki Wojennej w G., tak
więc właściwym do stwierdzenia jego nieważności byłby Sąd Okręgowy w G. Jako
że art. 8 ust. 2 ustawy lutowej nakazuje zgłosić żądanie odszkodowania lub
zadośćuczynienia w sądzie, który wydał (w rozpoznawanej sprawie byłby właściwy
do wydania) postanowienie o stwierdzeniu nieważności orzeczenia, toteż
właściwym do rozpoznania wniosku C. N. jest Sąd Okręgowy w G.
Wojskowy Sąd Okręgowy w P., orzekając w przedmiocie ponownego
żądania C. N., nie dostrzegł, bądź fakt ten zbagatelizował, że oparcie roszczenia na
innej niż poprzednio podstawie prawnej, spowodowało zmianę właściwości sądu do
rozpoznania sprawy. Okoliczność ta umknęła również uwadze Sądu odwoławczego.
Rację ma więc skarżący, że w ten sposób doszło do naruszenia przepisów o
właściwości i w sprawie wystąpiła bezwzględna przyczyna odwoławcza określona w
art. 439 § 1 pkt 3 k.p.k., a polegająca na wydaniu orzeczenia przez sąd szczególny
– sąd wojskowy w sprawie należącej do sądu powszechnego.
W zaistniałej sytuacji należało uchylić zaskarżony wyrok oraz utrzymany nim
w mocy wyrok sądu pierwszej instancji, a sprawę z wniosku C. N. przekazać
Sądowi Okręgowemu w G.
Z uwagi na to, że rozpoznanie kasacji w zakresie objętym zarzutem
sformułowanym w jej pierwszym punkcie okazało się wystarczające do wydania
postulowanego orzeczenia, zaś rozpoznanie uchybienia opisanego w zarzucie
drugim byłoby przedwczesne, Sąd Najwyższy rozpoznał kasację w omówionym
zakresie (art. 436 w zw. z art. 518 k.p.k.).
Z przytoczonych powodów orzeczono jak na wstępie.
7