Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZP 61/13
UCHWAŁA
Dnia 10 października 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jacek Gudowski (przewodniczący)
SSN Irena Gromska-Szuster
SSN Zbigniew Kwaśniewski (sprawozdawca)
Protokolant Katarzyna Bartczak
w sprawie z powództwa R. Bank Polska S.A. w Warszawie
przeciwko W. D.
o zapłatę,
po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym
w dniu 10 października 2013 r.
zagadnienia prawnego
przedstawionego przez Sąd Okręgowy w T.
postanowieniem z dnia 29 maja 2013 r.,
"Czy na podstawie art. 3942
§ 1 k.p.c. zażalenie przysługuje na
postanowienie sądu drugiej instancji, w przedmiocie orzeczenia
o kosztach postępowania zażaleniowego?"
podjął uchwałę:
Na postanowienie sądu drugiej instancji w przedmiocie
orzeczenia o kosztach postępowania zażaleniowego zażalenie
nie przysługuje.
2
Uzasadnienie
Przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne
wynikło na tle następującego stanu faktycznego:
Sąd Okręgowy postanowieniem z dnia 5 kwietnia 2013 r. uwzględnił
zażalenie powoda na postanowienie o zwrocie kosztów procesu, zawarte w pkt II
wyroku Sądu Rejonowego z dnia 16 stycznia 2013 r., w ten sposób, że w punkcie
1) zmienił zaskarżone postanowienie przez podwyższenie zasądzonej z tego tytułu
kwoty, a w punkcie 2) zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 90 zł tytułem
zwrotu kosztów postępowania zażaleniowego.
Powód wywiódł zażalenie na postanowienie zawarte w pkt 2) postanowienia
Sądu Okręgowego z dnia 5 kwietnia 2013 r., wnosząc o zasądzenie na jego rzecz
dodatkowej kwoty 15 zł tytułem zwrotu kosztów procesu, a także kosztów
postępowania wszczętego ostatnio wymienionym zażaleniem.
Sąd Okręgowy, przy rozpoznawaniu tego zażalenia, powziął istotne
wątpliwości co do jego dopuszczalności na podstawie art. 3942
§ 1 k.p.c., które
zawarł w uzasadnieniu postanowienia z dnia 29 maja 2013 r. przedstawiającego
Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne.
Uznał z jednej strony, że w art. 3942
§ 1 k.p.c. ustawodawca wyłączył
dopuszczalność tzw. „zażaleń poziomych” na określone nim postanowienia
sądu drugiej instancji wydane w wyniku rozpoznania zażalenia na postanowienia
sądu pierwszej instancji. Dopuścił możliwość, że postanowienia sądu
odwoławczego obejmują również rozstrzygnięcia o kosztach postępowania
zażaleniowego i pozwalają na ich potratowanie jako wydanych w wyniku
rozpoznania zażalenia m.in. na orzeczenia o zwrocie kosztów procesu.
Z drugiej jednak strony Sąd Okręgowy dostrzegł, że postanowienie Sądu
drugiej instancji w przedmiocie rozstrzygnięcia o kosztach postępowania
zażaleniowego ma charakter akcesoryjny i nie jest wydane w wyniku rozpoznania
zażalenia na postanowienie sądu pierwszej instancji. Zaprezentował jako
możliwą tezę, że postanowieniem wydanym „w wyniku” rozpoznania zażalenia na
3
postanowienie sądu pierwszej instancji w przedmiocie zwrotu kosztów procesu jest
tylko ta część postanowienia Sądu pierwszej instancji, która odnosi się stricte do
przedmiotu zażalenia, a więc oddalająca zażalenie lub, jak w niniejszej sprawie,
zmieniająca zaskarżone postanowienie. W tym ujęciu zaskarżone postanowienie
o kosztach postępowania zażaleniowego można uznać za wydane nie „w wyniku”,
a jedynie „w związku” z rozpoznaniem zażalenia, stwierdził Sąd Okręgowy,
co wówczas skutkowałoby dopuszczalnością tzw. „zażalenia poziomego” na mocy
art. 3942
§ 1 k.p.c.
W rezultacie oceny przedstawionych wątpliwości Sąd Okręgowy skłonił się
jednak bardziej do pierwszego ze stanowisk, co przesądza wniosek, że zażalenie
do innego składu tego samego sądu na podstawie art. 3942
§ 1 k.p.c. nie
przysługuje na postanowienie Sądu drugiej instancji w tej jego części, w której
rozstrzygnięto o kosztach postępowania zażaleniowego.
Sąd Najwyższy podjął uchwałę, kierując się następującą argumentacją:
Istota przedstawionego Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia
zagadnienia prawnego sprowadza się do pytania o przedmiotowe granice
dopuszczalności tzw. „zażalenia poziomego”, przewidzianego w art. 3942
§ 1
k.p.c., które wyznacza klauzula wyłączająca ten środek zaskarżenia w sytuacji
wskazanej in fine powołanego przepisu.
Przypomnieć należy, że prawo do wniesienia zażalenia, nie wyłączając
omawianego „zażalenia horyzontalnego”, nie może mieć charakteru
bezwzględnego i nie może być utożsamiane z prawem do sądu. W piśmiennictwie
niekwestionowany jest pogląd, że zaskarżanie zażaleniem postanowień nie
kończących postępowania w sprawie, a dotyczących zagadnień wpadkowych,
możliwe jest w enumeratywnie wyliczonych w ustawie sytuacjach, w których
ustawodawca wyraźnie przewiduje dopuszczalność zażalenia. Przykładem
realizacji przez ustawodawcę takiego założenia legislacyjnego jest właśnie art. 3942
§ 1 k.p.c., w którym wyraźnie zakreślono przedmiot postanowień sądu drugiej
instancji podlegających zaskarżeniu zażaleniem do innego składu tego sądu,
wyłączając zarazem dopuszczalność wnoszenia zażalenia na te spośród nich, które
4
wydane zostały w wyniku rozpoznania zażalenia na postanowienie sądu pierwszej
instancji.
Cechą specyficzną zażalenia uregulowanego w art. 3942
§ 1 k.p.c.,
odróżniającą go od klasycznej formy zażalenia, jest brak dewolutywności, ponieważ
jego rozpoznanie następuje nie przez sąd wyższego szczebla, a jedynie przez inny
skład tego samego sądu, który wydał zaskarżone postanowienie. W tej sytuacji
ewentualne przyjęcie, że orzeczenie o kosztach postępowania zażaleniowego,
wydane przez Sąd drugiej instancji w przedmiocie zwrotu kosztów procesu, nie
byłoby postanowieniem wydanym w wyniku rozpoznania ostatnio wymienionego
zażalenia, musiałoby w konsekwencji skutkować trudnym do zaaprobowania
rezultatem w postaci swoistego zjawiska „niekończącego się zażalenia”.
Przy równoczesnym braku dewolutywności omawianego zażalenia „poziomego”
aprobata dla tej tezy musiałaby skutkować irracjonalnym wnioskiem,
że postanowienie sądu drugiej instancji rozstrzygające po raz pierwszy o kosztach
zakończonego właśnie postępowania zażaleniowego, podlega zaskarżeniu
„poziomym” zażaleniem do kolejnego innego składu tego samego sądu drugiej
instancji. Taki kierunek wykładni nie zasługuje na akceptację, a jego zanegowanie
pozwoli na aprobatę dla wyrażanego w piśmiennictwie trafnego stanowiska, że tzw.
zażaleniem poziomym zaskarżalne są tylko te postanowienia sądu drugiej instancji,
które mają za przedmiot wyłącznie rozstrzygnięcie o kosztach postępowania
apelacyjnego.
Przeciwko przyjęciu dopuszczalności „zażalenia poziomego” na
postanowienie sądu drugiej instancji w przedmiocie orzeczenia o kosztach
postępowania zażaleniowego przemawia również rezultat wykładni językowej
normy zawartej w art. 3942
§ 1 fine k.p.c.
Użyte w nim przez ustawodawcę sformułowanie „… postanowień wydanych
w wyniku rozpoznania zażalenia…”, a więc posłużenie się w nim liczbą mnogą,
wskazuje, że odnosi się ono do całokształtu, a więc pełnego efektu czy
całościowego rezultatu rozpoznania przez sąd drugiej instancji zażalenia na
orzeczenie o zwrocie kosztów procesu. Tak rozumianym wynikiem (rezultatem,
efektem) rozpoznania przez sąd drugiej instancji zażalenia jest nie tylko orzeczenie
5
w przedmiocie istoty zaskarżonego nim rozstrzygnięcia, a więc o zwrocie kosztów
procesu, ale również - adekwatne do tego merytorycznego wyniku postępowania
zażaleniowego - orzeczenie o kosztach zakończonego właśnie postępowania
zażaleniowego, wszczętego wniesieniem rozpoznanego zażalenia.
Orzeczenie o kosztach zakończonego postępowania zażaleniowego jest
więc bezpośrednim następstwem rozpoznania zażalenia i jego procesowym
rezultatem, a więc procesową konsekwencją orzeczenia przez sąd drugiej instancji
o żądaniu przedstawionym w zażaleniu kwestionującym zwrot kosztów procesu.
Przytoczone sformułowanie przepisu art. 3942
§ 1 in fine k.p.c., posługujące
się liczbą mnogą w odniesieniu do postanowień sądu drugiej instancji wydanych
jako rezultat („w wyniku”) rozpoznania jednego zażalenia, również skłania do
wykładni, że zaskarżenie zażaleniem postanowienia sądu pierwszej instancji
rozstrzygającego o zwrocie kosztów procesu kończy się wydaniem dwóch w istocie
postanowień: merytorycznego rozstrzygającego o samym żądaniu zażalenia,
oraz będącego jego odpowiednim adekwatnym wynikiem, tj. rozstrzygnięciem
o kosztach zakończonego właśnie postępowania zażaleniowego. To orzeczenie
jest postanowieniem, którego kształt stanowi adekwatny wynik rozstrzygniętego
w określony sposób zażalenia, a jego wydanie jest oczywistą konsekwencją
procesową zakończenia postępowania zażaleniowego przez sąd odwoławczy.
Skutkuje to uznaniem, że tzw. poziome zażalenie na postanowienie sądu
drugiej instancji w przedmiocie orzeczenia o kosztach postępowania zażaleniowego
objęte jest przedmiotowym zakresem wyłączającym jego dopuszczalność z mocy
art. 3942
§ 1 in fine k.p.c., wobec wydania tego postanowienia w wyniku
rozpoznania zażalenia na postanowienie sądu pierwszej instancji.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji uchwały.
jw