Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V KK 233/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 22 października 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jarosław Matras (przewodniczący)
SSN Małgorzata Gierszon (sprawozdawca)
SSN Przemysław Kalinowski
Protokolant Anna Kowal
w sprawie M. R.
skazanego z art. 278 § 5 k.k. w zw. z art. 278 § 1 k.k. i art. 234 k.k.
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na posiedzeniu w trybie art. 535 § 5 k.p.k.
w dniu 22 października 2013 r.,
kasacji, wniesionej przez Prokuratora Generalnego na korzyść skazanego (PG IV
KSU 160/13)
od wyroku Sądu Rejonowego w S.
z dnia 22 sierpnia 2012 r.,
1. uchyla zaskarżony wyrok i M. R. uniewinnia od popełnienia
zarzucanych mu czynów, a kosztami procesu obciąża Skarb
Państwa;
2. obciąża Skarb Państwa wydatkami postępowania
kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 22 sierpnia 2012 r. Sąd Rejonowy w S. uznał M. R. za winnego
tego, że: 1) w okresie od marca 2012 r. do dnia 30 kwietnia 2012 r. w S. na ul. G.
2/6 dokonał kradzieży energii w postaci gazu, o nieustalonej ilości i wartości, na
szkodę Spółki Gazownictwa Rozdzielni Gazu w K., to jest przestępstwa z art. 278 §
5 k.k. i na podstawie tego przepisu w zw. z art. 278 § 1 k.k. wymierzył mu karę 6
(sześciu) miesięcy pozbawienia wolności, a także tego, że: 2) w dniu 24 maja 2012
r. w trakcie wyjaśnień składanych na Policji fałszywie oskarżył W. R. o przerobienie
instalacji gazowej i kradzież energii gazowej, to jest przestępstwa z art. 234 k.k. i na
podstawie tego przepisu wymierzył mu karę 1 (jednego) miesiąca pozbawienia
wolności.
Na podstawie art. 85 k.k. i art. 86 § 1 k.k. wymierzone za oba przestępstwa kary
jednostkowe połączył i jako karę łączną wymierzył karę 6 (sześciu) miesięcy
pozbawienia wolności, której wykonanie, na podstawie art. 69 § 1 k.k. i art. 70 § 1
pkt 1 k.k., warunkowo zawiesił na okres 4 (czterech) lat, a na podstawie art. 33 § 2
k.k. orzekł wobec oskarżonego grzywnę w wysokości 60 (sześćdziesięciu) stawek
dziennych przyjmując, że jedna stawka dzienna równoważna jest kwocie 10
(dziesięciu) złotych.
Wyrok ten nie został zaskarżony i uprawomocnił się w dniu 30 sierpnia 2012 r.
W dniu 24 lipca 2013 r. do Sądu Najwyższego wpłynęła kasacja od tego wyroku
sporządzona przez Prokuratora Generalnego. Zaskarżył on wyrok w całości na
korzyść skazanego i zarzucił mu:
1. rażącą obrazę przepisu prawa karnego materialnego, mającą istotny wpływ na
treść wyroku, a mianowicie art. 278 § 5 k.k., poprzez niezasadne przyjęcie, że
oskarżony dopuścił się zarzucanego mu przestępstwa, a wynikającą z błędnej
jego wykładni uznającej gaz ziemny za energię, podczas, gdy jest on nośnikiem
energii wyodrębnionym w rzecz ruchomą, co skutkowało niezasadnym
uznaniem M. R. za winnego popełnienia tego występku;
2. rażącą obrazę przepisu prawa karnego materialnego, mającą istotny wpływ na
treść wyroku, a mianowicie art. 234 k.k. poprzez niezasadne przyjęcie, że
oskarżony wyczerpał znamiona zarzucanego mu przestępstwa, składając w
związku z toczącym się przeciwko niemu postępowaniem karnym fałszywe
wyjaśnienia, w których pomówił inną osobę o dokonanie tego przestępstwa,
3
podczas gdy działał on w granicach przyznanego mu prawa do obrony, przez
co nie wystąpiły przesłanki popełnienia występku z art. 234 k.k.
i wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz uniewinnienie oskarżonego od
popełnienia zarzucanych mu czynów.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja jest oczywiście zasadna, takimi są oba podniesione w niej zarzuty.
1. Przedmiotem ochrony przestępstwa z art. 278 § 5 k.k. jest własność,
posiadane lub inne prawa rzeczowe albo obligacyjne do energii lub karty
uprawniającej do podjęcia pieniędzy z automatu bankowego.
W uzasadnieniu postanowienia z dnia 9 czerwca 2006 r., sygn. akt I KZP
14/06, OSNKW 2006, z. 7 – 8, poz. 67, którym Sąd Najwyższy odmówił odpowiedzi
na pytanie Sądu Okręgowego o to, „czy pojęcie „energia” użyte w art. 278 § 5 k.k.
obejmuje kradzież gazu w celu wytworzenia z niego energii cieplnej?”, Sąd
Najwyższy zasadnie stwierdził, że pojęcie „cudzej rzeczy ruchomej”, o której mowa
w art. 278 § 1 k.k., obejmuje gaz jako wydzielony nośnik energii, będący tu
przedmiotem czynności wykonawczej. Zabór w celu przywłaszczenia nośnika
energii wyodrębnionego w rzecz ruchomą (art. 278 § 1 k.k.) wyłącza możliwość
kwalifikowania takiego zachowania jako kradzieży energii (art. 278 § 5 k.k.).
Przekonanie to należy podzielić, tak zważywszy na przytoczoną wówczas
przez Sąd Najwyższy argumentację (do której w tym miejscu wypada się odwołać),
jak i fakt, iż to rozstrzygnięcie zyskało akceptację, tak w piśmiennictwie (por.
aprobujące glosy autorstwa M. Pawełka – Palestra 2007, nr 1 – 2, s. 302, W.
Zalewskiego – GSP-Prz. Orz. 2007/1/137, B. Stefańskiej – OSP 2008, nr 2, s. 14),
jak też w orzecznictwie. W wyroku z dnia 27 lutego 2008 r., sygn. akt V KK 397/07,
OSNKW 2008, z. 8, poz. 60, Sąd Najwyższy powielił bowiem ten pogląd,
stanowczo stwierdzając, że gaz ziemny nie jest energią, o której mowa w art. 278 §
5 k.k., ale „cudzą rzeczą ruchomą”, w rozumieniu § 1 art. 278 k.k.
Tymczasem Sąd Rejonowy w zaskarżonym wyroku wbrew temu i przez to
niewątpliwie błędnie przyjął, że oskarżony „dokonał kradzieży energii w postaci
gazu” i to jego działanie uznał za występek z art. 278 § 5 k.k. Tym samym rażąco
ów przepis art. 278 § 5 k.k. naruszył.
4
Ta obraza prawa materialnego, mająca oczywisty wpływ na treść
zaskarżonego wyroku, doprowadziła też do sytuacji, w której obecnie – zważywszy
na ograniczenia związane tak z kierunkiem rozpoznawanej kasacji, ale i upływem
terminu o którym mowa w art. 524 § 3 k.p.k. – uniewinnienie oskarżonego od
popełnienia tego zarzucanego mu czynu, jest procesowo jedynie możliwym
rozstrzygnięciem.
Wprawdzie gaz ziemny, który oskarżony przywłaszczył, był „cudzą rzeczą
ruchomą” w rozumieniu art. 278 § 1 k.k., niemniej jednak Sąd Rejonowy,
przypisując mu sprawstwo jego zaboru, równocześnie nie wskazał, ani wartości
tego przywłaszczonego gazu, ani też jego ilości. Nie miało to znaczenia przy
przyjętej przez ten Sąd kwalifikacji prawnej tego czynu oskarżonego. Do znamion
przestępstwa określonego w art. 278 § 5 k.k. należy skutek w postaci przyjęcia w
posiadanie lub użytkowanie odpowiedniego rodzaju energii bez względu na jej
wielkość. Wartość energii nie ma zatem znaczenia dla bytu przestępstwa
określonego w art. 278 § 5 k.k. (por. wyrok Sądu Najwyższego z 26 lutego 2004 r.,
IV KK 902/03, OSNwSK 2004, poz. 413, s. 239; uchwała Sądu Najwyższego z 13
grudnia 2000 r., I KZP 43/00, OSNKW 2001, z. 2 – 2, poz. 4). Jednakże dla
przypisania sprawstwa występku z art. 278 § 1 k.k. wartość owego gazu, jako
przedmiotu kradzieży, i jego ilość, mają pierwszorzędne znaczenie. Tylko bowiem
kradzież rzeczy ruchomej, której wartość przekracza 250 zł, stanowi ten występek.
Przy tych uwarunkowaniach prawnych i (wspomnianej) sytuacji zaniechania
przez Sąd Rejonowy w opisie pierwszego z przypisanych oskarżonemu czynów
wskazania ilości i wartości zagarniętego przez oskarżonego gazu, upływie terminu
z art. 524 § 3 k.p.k. i kierunku rozpoznawanej kasacji, nie jest obecnie możliwe
czynienie w tym względzie jakichkolwiek dodatkowych „uzupełniających” ustaleń.
Każde z nich stanowiłoby bowiem rażące naruszenie gwarancji reformationis in
peius przewidzianych treścią art. 443 k.p.k. W istocie sprowadzało by się do
wprowadzenia do opisu zarzucanego oskarżonemu czynu znamion przestępstwa
(czy tylko wykroczenia) wymaganych przez prawo materialne, których ten opis w
ogóle nie zawierał przed zaskarżeniem orzeczenia na korzyść oskarżonego
rozpoznawaną kasację i które dopiero pozwoliłyby przypisać mu sprawstwo tak
kwalifikowanych czynów (por. postanowienia Sądu Najwyższego z: 15 listopada
5
2005 r., sygn. akt IV KK 238/05, OSNwSK 2005/1/2055; 20 lipca 2005 r., I KZP
20/05, OSNKW 2005, z. 9, poz. 76; wyrok Sądu Najwyższego z 12 grudnia 2012 r.,
sygn. V KK 54/12, opubl. Supremus).
2. Zasadny jest również drugi z podniesionych w kasacji zarzutów.
Nie ulega wątpliwości, że oskarżony będąc przesłuchiwany w dniu 24 maja
2012 r. w charakterze podejrzanego o dokonanie występku „kradzieży gazu w ilości
250 m3
” (por. postanowienie o przedstawieniu zarzutów z dnia 21 maja 2012 r. – k.
7) nie przyznał się do jego popełnienia i kłamliwie wyjaśnił, że to W. R. „nielegalnie
podłączył gaz”, a on sam tylko „z niego korzystał” (k. 9). Równie bezsporne jest i to,
że w dniu 31 maja 2012 r. oskarżony te wyjaśnienia odwołał, twierdząc już wtedy, iż
on „sam podłączył gaz i dokonał jego kradzieży”, a „W. R. nie miał z tym nic
wspólnego” (k. 12). Równocześnie na rozprawie oskarżony stwierdził, że „po prostu
się wystraszył, ale sam zgłosił się po trzech dniach i sprostował te (obciążające W.
R.) wyjaśnienia” (k. 43 v).
W sprawie nie ma dowodów pozwalających – w niekorzystny dla
oskarżonego sposób – weryfikować te jego twierdzenia, zwłaszcza dotyczące
powodów dla których zdecydował się obciążyć W. R. o niepopełnione przez niego
przestępstwo. Stąd też należy przyjąć – zgodnie z wyjaśnieniami oskarżonego – że
składając te wyjaśnienia próbował tylko w ten sposób realizować przynależne mu
prawo do obrony, związane z zarzutem dokonania występku kradzieży gazu, który
mu wówczas postawiono.
Brak jest bowiem przesłanek dowodowych (wynikłych z analizy owych
wyjaśnień oskarżonego, jak i treści innych dowodów w sprawie zebranych) do
uznania, że jego ówczesnym zamiarem, stymulującym taką treść złożonych przez
niego wyjaśnień, nie była chęć realizowania w ten sposób prawa do obrony w
związku z postawionym mu zarzutem, ale w ogóle niezwiązane z tym pragnienie
fałszywego oskarżenia W. R. o przestępstwo, w istocie przez niego nie popełnione.
Wobec kierunku zaskarżenia kasacji nie ma też procesowej możliwości
(ewentualnego) „rozszerzenia” istotnych dla tych rozstrzygnięć okoliczności. Jest to
istotna konkluzja, bowiem w uzasadnieniu uchwały z dnia 11 stycznia 2006 r., I
KZP 49/05, OSNKW 2006, z. 2, poz. 12, Sąd Najwyższy zasadnie podniósł, że
oskarżony nie ponosi odpowiedzialności karnej za fałszywe oskarżenie, jeżeli (jak
6
to nastąpiło in concreto) w ramach wyjaśnień wysuwa fałszywe pomówienie wobec
innej osoby o popełnienie lub współudział w popełnieniu zarzucanego mu czynu,
gdy czyni to w celu uniknięcia odpowiedzialności za ten czyn, albo złagodzenia
odpowiedzialności własnej, bądź w celu podważenia wiarygodności dowodu
obciążającego go lub dla prawnego wyeliminowania dowodu z materiału
dowodowego, który przeciwko niemu zebrano. Pogląd ten należy podzielić
podobnie jak i, przytoczoną w uchwale, szczegółową oraz wyczerpującą jego
motywację (por. także glosę do tej uchwały J. Potulskiego – GSP – Prz. Orz.
2006/4/121-126). Nie sposób wszak nie dostrzec, że w opisanych okolicznościach
oskarżony działał w granicach przyznanego mu i gwarantowanego nie tylko w
Kodeksie postępowania karnego (art. 6), ale także Konstytucji RP (art. 42 ust. 2)
oraz wiążącej Polskę Europejskiej Konwencji Praw Człowieka (art. 6 ust. 3), prawa
do obrony, którego środkiem realizacji są właśnie jego wyjaśnieniem. Karalność
oskarżonego za ich fałszywe złożenie jest więc jedynie możliwe wówczas, gdy
składając je działał on w innym celu, niż w celu obrony. Każde ewidentne i
jednoznaczne wyjście poza granice tego prawa może rodzić odpowiedzialność
karną oskarżonego, jeżeli w ten sposób swoim zachowaniem wypełnia on
znamiona danego czynu zabronionego. Ta odpowiedzialność aktualizuje się zatem
nie tylko wtedy, gdy oskarżony dokona fałszywego pomówienia w postaci innej niż
przez składanie wyjaśnień, lub wprawdzie w wyjaśnieniach, ale odnośnie czynu nie
mającego żadnego związku z czynem mu zarzucanym lub z obroną przed tym
czynem, ale także i wtedy, gdy te jego fałszywe oskarżenia odnoszą się do
zarzucanego mu czynu, ale złożył je nie dla własnej obrony przed
odpowiedzialnością karną za ten czyn, ale wyłącznie w innym celu, na przykład dla
zniesławienia danej osoby.
Odnosząc to do realiów rozpoznawanej sprawy i poczynionego wyżej
ustalenia, że oskarżony składając w dniu 24 maja 2012 r. wyjaśnienia obciążające
fałszywie W. R., tylko realizował swoje prawo do obrony przed odpowiedzialnością
karną za zarzucane mu wówczas przestępstwo, należało uznać że – tak czyniąc –
nie wyczerpał on wszystkich koniecznych przesłanek warunkujących jego
odpowiedzialność za występek z art. 234 k.k. To zaś oznacza, iż powinien on być
uniewinniony od popełnienia tego zarzucanego mu występku.
7
Orzeczenie o kosztach uzasadnia przepis art. 632 pkt 2 k.p.k. w zw. z art.
518 k.p.k.
Z tych wszystkich względów, orzeczono jak wyżej.