Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 515/12
POSTANOWIENIE
Dnia 7 listopada 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Zbigniew Kwaśniewski (przewodniczący)
SSN Jan Górowski (sprawozdawca)
SSN Bogumiła Ustjanicz
w sprawie z wniosku B. B. i M. B.
przy uczestnictwie Z. S.
o przeniesienie z urzędu wpisu służebności,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 7 listopada 2013 r.,
skargi kasacyjnej uczestniczki postępowania od postanowienia Sądu Okręgowego
w B.
z dnia 30 maja 2012 r.,
1) uchyla zaskarżone postanowienie i postanowienie Sądu
Rejonowego w C. z dnia 30 grudnia 2011 r., którym został
utrzymany w mocy wpis referendarza Sądu Rejonowego w C. z
dnia 14 czerwca 2011 r. i w tym zakresie postępowanie umarza,
2) oddala wniosek skarżącej o przyznanie kosztów
postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
2
Wnioskodawcy B. i M. B. we wniosku z dnia 26 maja 2011 r wystąpili do
Sądu Rejonowego w C. o przeniesienie z urzędu prawa przejazdu, przechodu i
przepędu bydła z karty […] do KW […] obejmującej dz. nr 580/4 i wpisanie go na
rzecz każdoczesnych właścicieli tej nieruchomości w dziale I – Sp. tej księgi,
obciążającego pgr. 583 i 581/3 (obecnie pgr. 582/12 i 582/15) objęte KW […] i
dokonania odpowiedniego także z urzędu wpisu w dziale III KW […] przez
ujawnienie tej służebności, która przebiega po parceli pgr. 582/12 i 582/15. Jako
podstawę wniosku wskazali art. 24 ust. 3 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r., o księgach
wieczystych i hipotece (jedn. tekst: Dz. U. z 2013 r., poz. 707, dalej „u.k.w.h.”) w zw.
z § 11 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 września 2001 r.,
w sprawie prowadzenia ksiąg wieczystych i zbiorów dokumentów (Dz. U. Nr 102,
poz. 1122 ze zm., dalej: „rozp.”).
Wpis zgodnie z wnioskiem został dokonany przez referendarza Sądu
Rejonowego w C. w dniu 14 czerwca 2011r.
Skargę na powyższy wpis złożyła uczestniczka postępowania Z. S.
Postanowieniem z dnia 30 grudnia 2011 r. Sąd Rejonowy w C. utrzymał w
mocy zaskarżony wpis. Ustalił, że w dziale I-O KW […]1 znajdują się między innymi
pgr. 582/12 i 582/15, zaś w dziale III tej księgi znajduje się wpis służebności
przechodu, przejazdu i przegonu bydła po pgr. 583 i 581/3 na rzecz
każdoczesnych właścicieli nieruchomości obj. […]. Służebność ta została
ustanowiona ugodą z dnia 3.09.1921 r. i została ujawniona w […]. Według treści tej
służebności można ją wykonywać po pgr. 583 i 581/3. Nieruchomość uprawniona
objęta […] i składała się z pgr. 577, 578,579, 580.
Kolejni właściciele […] małżeństwo M. kontraktem kupna z 15.10.1931 r.
sprzedali część nieruchomości A. D. W chwili sprzedaży obciążona pgr. 583 uległa
podziałowi na 583/1 i 583/2. Nowy właściciel nabył pgr. 583/2 oraz 581/3.
Nieruchomość obciążona pgr.583/2 i 581/3 zapisana w […] przepisana została do
KW […]. W 1977 r. dokonano zmiany pgr. 583/2 na 583/3, która położeniem jej
odpowiadała. Następnie w 1996 r. dokonano kolejnego podziału, między innymi pgr.
583/3. Wydzielono pgr. 582/7, 582/8, 582/9, 582/10, 582/11, 582/12. Objęty
wnioskiem obszar wszedł w skład pgr. 582/12 i 582/7.
3
W 1999 r. pgr. 582/7 ulegała podziałowi na pgr. 582/13, 582/14, 582,15.
Jednocześnie nieruchomość uprawniona, składająca się z pgr. 577, 578, 579, 580
została dołączona do pgr. 580, a następnie podzielona na pgr. 580/1, 580/2, 580/3,
580/4, 580/5, 580/6.
W rozważaniach prawnych Sąd pierwszej instancji wskazał, że zgodnie
z art. 6268
§ 2 k.p.c. w postepowaniu wieczystoksięgowym sąd bada jedynie treść
i formę dołączonych do wniosku dokumentów oraz treść księgi wieczystej.
Zbadanie ksiąg wieczystych doprowadziło do ustalenia, że parcele pierwotnie
obciążone, tj. pgr. 583 i 583/3, choć na przestrzeni dziesiątków lat ulegały
przekształceniom, to powstałe w ich wyniku parcele pgr. 582/12 i 582/15 stanowią
fragment parcel obciążonych, gdyż stanowią obszar, który został tym
ograniczonym prawem rzeczowym obciążony. Także pgr. 580/4 objęta KW […] jest
fragmentem nieruchomości władnącej, objętej pierwotnie […].
Apelację od postanowienia z dnia 30 grudnia 2011 r. złożyła uczestniczka
postępowania Z. S., w której między innymi podniosła zarzut naruszenia art. 316
k.p.c. w zw. z art 366 i art 13 § 2 k.p.c. przez wydanie przez Sąd dwóch
sprzecznych wobec siebie postanowień mających to samo oznaczenie Nr Dz. [...].
Sąd Okręgowy w B. postanowieniem z dnia 30 maja 2012 r. apelację oddalił.
W motywach rozstrzygnięcia wskazał, że generalną regułą wyrażoną w art. 6268
k.p.c. jest zasada, iż wpis dokonywany jest tylko na wniosek i w jego granicach,
chyba, że przepis szczególny przewiduje dokonanie wpisu z urzędu. Podkreślił, że
uszło uwadze Sądu pierwszej instancji, że referendarz sądowy, dokonując wpisu
przeniesienia służebności dokonał go z urzędu, na podstawie art 24 ust. 3 u.k.w.h.
w zw. z § 11 ust. 2 rozp. Z tego względu za błędne uznał rozważania Sądu
pierwszej instancji, odnoszące się do art. 6268
§ 2 k.p.c., niemniej według jego
oceny nie rzutowało to na prawidłowość rozstrzygnięcia skargi, która okazała się
bezpodstawna.
Postanowienie Sądu Okręgowego w B. uczestniczka Z. S. zaskarżyła skargą
kasacyjną, którą oparła na podstawie naruszenia przepisów postępowania, a w
szczególności art. 378 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., art. 379 pkt. 3 k.p.c. w
zw. z art. 13 § 2 k.p.c., poprzez ich niezastosowanie, polegające na pominięciu
rozpoznania wszystkich zarzutów apelacyjnych, zwłaszcza zarzutu naruszenia art.
4
316 k.p.c. oraz art. 366 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., oraz nie wzięcia pod
rozwagę z urzędu nieważności postępowania i w rezultacie nie uchylenia
postanowienia Sądu Rejonowego oraz przekazania sprawy do ponownego
rozpoznania Sądowi pierwszej instancji.
Wniosła o uchylenie zaskarżonego postanowienia Sądu Okręgowego z dnia
30 maja 2012 r., w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania
Sądowi Okręgowemu, ewentualnie o uchylenie wydanych w sprawie postanowień
Sądu Okręgowego z dnia 30 maja 2012 r. i postanowienia Sądu Rejonowego z dnia
30 grudnia 2011 r. i umorzenie postępowania oraz zasądzenie od wnioskodawców
solidarnie na rzecz uczestniczki kosztów postępowania według norm przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył co następuje:
Trzeba zgodzić się ze skarżącą, że Sąd Okręgowy w B. nie rozpoznał
wszystkich zarzutów apelacyjnych, w tym w szczególności zarzutu powagi rzeczy
osądzonej, choć także i ten sąd bada z urzędu nieważność postępowania, a zatem
nie można odeprzeć zarzutu naruszenia art. 378 k.p.c.
W sprawie ten sam skład sądu, także w dniu 30 grudnia 2011 r., na skutek
tej samej skargi wniesionej przez uczestniczkę Z. S. postanowił zaskarżony wpis w
dziale III KW […] i w dziale I Sp. KW […] dokonany przez referendarza w dniu 14
czerwca 2011 r. uchylić w całości i w tym zakresie wniosek oddalić (odpis
postanowienia k. 87). Od tego orzeczenia nie została wniesiona apelacja i w
związku z tym stało się prawomocne. (okoliczność niesporna - twierdzenie skargi
kasacyjnej niezaprzeczone przez pełnomocnika wnioskodawców w piśmie z dnia
20 października 2012 r. k. 110-112). Podstawę faktyczną tego orzeczenia stanowiło
ustalenie, że pgr. 580/4 objęta KW […] stanowiąca własność wnioskodawców B. i
M. B. powstała z dawnych pgr. 574 i 575, a więc niestanowiących parcel
władnących.
Według stanowiska wnioskodawców zawartego w piśmie z dnia
20 października 2012 r. obecnie w obrocie funkcjonują dwa przeciwstawne
postanowienia wydane w tym samym dniu, gdzie zachodzi tożsamość
zainteresowanych, podstawy faktycznej i prawnej rozstrzygnięcia, niemniej nie
występuje powaga rzeczy osądzonej, gdyż obejmuje ona tylko to co w związku
z podstawą sporu stanowiło przedmiot rozstrzygnięcia, a ponadto tylko między tymi
5
samymi stronami, a w rozpoznawanym wypadku brak identycznej podstawy
faktycznej rozstrzygnięcia. Stanowisko to nie jest trafne.
W postepowaniu nieprocesowym w sprawach wszczynanych z urzędu
wniosek zainteresowanego jeżeli jest złożony, to stanowi jedynie informację (impuls)
dla sądu do podjęcia działania z urzędu. Przewidziany w § 11 ust. 2 rozp.
obowiązek przeniesienia przez sąd z urzędu do współobciążenia wszystkich praw,
roszczeń, innych ciężarów lub ograniczeń ciążących na nieruchomości do nowej
lub innej księgi wieczystej, jeżeli nastąpi przeniesienie do nich części obciążonej
nieruchomości jest normą wykonawczą, która ma na celu jedynie prawidłowe
odzwierciedlenie w księdze wieczystej stanu nieruchomości. Odnosi się on także do
wypadków podziału nieruchomości jako formy zniesienia wspólności praw do niej.
Przepis ten nie odnosi się jedynie do wypadków ustanowienia na nieruchomości
hipoteki, gdyż przeczy temu lista wymienionych w nim obciążeń, których
przeniesienia powinien dokonać sąd wieczystoksięgowy, wśród których wprost
wskazane są roszczenia i ograniczenia (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia
6 maja 2009 r., II CSK 670/08, LEX nr 512023).
Powaga rzeczy osądzonej dotyczy prawomocnego wyroku i w zasadzie
postanowienia co do istoty sprawy zapadłego w postępowaniu nieprocesowym
(wyjątki art. 523, 577, 679 k.p.c.). Orzeczenie co do istoty sprawy ma powagę
rzeczy osądzonej tzn. kończy ono spór pomiędzy stronami i wyklucza ponowne
rozpoznanie tej samej sprawy, co stanowi podstawowy jego skutek procesowy (art.
366 k.p.c.). W ten sposób jest osiągnięty także cel postepowania, którym jest
urzeczywistnienie normy prawa materialnego i wprowadzenie stanu pewności
prawa w zakresie łączącego strony stosunku prawnego. W postępowaniu
nieprocesowym przy ocenie tożsamości roszczeń należy uwzględnić charakter tego
postępowania, tj. niewystępowanie w nim przeciwstawnych jak w procesie
podmiotów i rodzaj rozpoznawanej sprawy. W tym wypadku o powadze rzeczy
osądzonej może mieć decydujące znaczenie sam przedmiot rozstrzygnięcia (por.
np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12 września 1974 r., III CRN 174/74,
niepubl.).
O powadze rzeczy osądzonej decyduje – poza identycznością stron
(zainteresowanych) i identycznością przedmiotu rozstrzygnięcia – także tożsamość
6
podstawy sporu (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 24 grudnia 2009 r., I UK
239/08, LEX nr 736714). Podstawa sporu nie może być identyfikowana „z podstawą
żądania”, gdyż nie obejmuje stanowiska pozwanego (uczestników), ani z pojęciem
„podstawa faktyczna i prawna orzeczenia” gdyż te określenia oznaczają jedynie
motywy takiego a nie innego rozstrzygnięcia. Podstawa sporu to zespół
okoliczności faktycznych, które charakteryzują stosunek prawny w postępowaniu
pomiędzy zainteresowanymi i z których wywodzone jest roszczenie (por. uchwała
Sądu Najwyższego z dnia 30 maja 1966 r., III PZP 15/66, OSPiKA 1967, nr 5, poz.
112). W zakres więc pojęcia podstawa sporu wchodzą tylko te fakty, które według
hipotezy normy prawnej uzasadniają zastosowanie jej dyspozycji. Dla przyjęcia
tożsamości roszczenia trzeba bowiem także tożsamości normy prawnej roszczenie
to kształtującej, co w omawianym wypadku nie budziło wątpliwości. Dla oceny
powagi rzeczy osądzonej więc nie miał znaczenia fakt, dokonania w obydwu
odmiennych postanowieniach Sądu Rejonowego z dnia 30 grudnia 2011 r., różnych
ustaleń faktycznych.
Do uznania, że sprawa została prawomocnie osądzona, a więc, że istnieją
podstawy stwierdzenia tej przeszkody procesowej, nie wystarcza samo
stwierdzenie, że w obydwu sprawach chodzi o to samo roszczenie i że identyczne
są podmioty obydwu postępowań; mimo bowiem identyczności zainteresowanych
i dochodzonego roszczenia stan rzeczy osądzonej nie występuje, jeżeli uległy
zmianie okoliczności, (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 kwietnia 1980 r.,
IV CR 85/80, OSNC 1980, nr 11, poz. 214). W omawianym wypadku nie mogły ulec
zmianie, skoro obydwa orzeczenia zostały wydane w tym samym dniu.
Odrzucenie pozwu (wniosku) następuje w wypadkach pierwotnego braku lub
istnienia jednej z bezwzględnych przesłanek procesowych, natomiast w razie
następczego ich braku nie następuje odrzucenie pozwu, lecz postępowanie jako
niedopuszczalne z przyczyn procesowych ulega umorzeniu (art. 355 § 1 k.p.c.).
W toku sprawy aż do dnia 30 grudnia 2011 r nie było przeszkód procesowych
w prowadzeniu sprawy. Poza tym nie występuje w sprawie możliwość odrzucenia
wniosku i z tego względu, że w istocie jej wszczęcie nastąpiło z urzędu.
Postanowienie z dnia 30 grudnia 2011 r., którym Sąd Rejonowy w C.
utrzymał w mocy zaskarżony wpis referendarza z dnia 14 czerwca 2011 r,
7
uprawomocniło się dopiero w dniu 30 maja 2012 r., tj. na skutek oddalenia od niego
apelacji uczestniczki Z. S. Drugie z postanowień Sądu Rejonowego w C. z dnia 30
grudnia 2011 r. którym uwzględnił skargę tej uczestniczki, uchylił wpis referendarza
w całości i wniosek oddalił uprawomocniło się już po upływie terminu do wniesienia
od niego apelacji, a zatem w terminie wcześniejszym. W sprawie więc orzeczenie
uchylające w całości wpis referendarza jako to, które pierwsze uzyskało
prawomocność formalną (art. 363 k.p.c.), obok wynikającej z art. 365 k.p.c. mocy
wiążącej, uzyskało cechę powagi rzeczy osądzonej (art. 366 k.p.c.).
Na koniec można zauważyć, że Sąd Okręgowy trafnie podniósł że wynik
rozpoznawanej sprawy nie wyklucza procesu, którego przedmiotem będzie istnienie
spornej służebności (por. np. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 22 maja 1966 r.,
III CZP 50/96, OSNC 1996, nr 11, poz. 141). Postępowanie wieczystoksięgowe nie
może służyć do rozstrzygania jakichkolwiek sporów o prawo ani w charakterze
przesłanki rozstrzygnięcia ani samego rozstrzygnięcia (por. postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 18 lutego 2010 r., II CSK 406/09, LEX nr 590207).
Z tych względów na podstawie art. 39819
w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. orzeczono
jak w sentencji. O kosztach rozstrzygnięto na podstawie art. 520 § 1 k.p.c.
db