Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V KK 229/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 15 stycznia 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Dariusz Świecki (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Jacek Sobczak
SSA del. do SN Dariusz Kala
Protokolant Anna Kowal
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Krzysztofa Parchimowicza,
w sprawie A. S.
oskarżonego z art. 56 ust. 3 ustawy z dn. 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu
narkomanii i in.
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 15 stycznia 2014 r.,
kasacji, wniesionej przez prokuratora Prokuratury Okręgowej w K.
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 28 marca 2013 r.,
zmieniającego wyrok Sądu Okręgowego w K.
z dnia 3 września 2012 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę do ponownego
rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu.
2
UZASADNIENIE
Wyrokiem Sądu Okręgowego z dnia 3 września 2012 r. oskarżony A. S.
uznany został za winnego m.in. tego, że w okresie od wiosny 2008 roku do 21
marca 2010 roku w Ś., i innych miejscowościach brał udział w zorganizowanej
grupie przestępczej w skład której wchodziły ustalone osoby, przy czym w okresie
od wiosny 2008 roku do lipca 2009 roku grupą tą kierował wspólnie z ustaloną
osobą, zaś zorganizowana grupa przestępcza miała na celu popełnienie
przestępstw polegających na wewnątrzwspólnotowym nabywaniu środków
odurzających i substancji psychotropowych oraz obrocie środkami odurzającymi i
substancjami psychotropowymi poprzez ich dalszą dystrybucję na terenie
Rzeczypospolitej Polskiej, tj. przestępstwa z art. 258 § 1 i 3 k.k. i za to na
podstawie art. 258 § 3 k.k. wymierzono mu karę 2 lat pozbawienia wolności.
Od tego wyroku apelację wniósł m.in. obrońca oskarżonego zaskarżając go
także w części dotyczącej skazania za ten czyn.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 28 marca 2013 r. uniewinnił oskarżonego
od popełnienia tego czynu, a kosztami postępowania w tej części obciążył Skarb
Państwa.
Kasację od tego wyroku na niekorzyść oskarżonego w części dotyczącej tego
rozstrzygnięcia wniósł prokurator i zarzucił:
1. rażące naruszenie przepisów prawa procesowego mające wpływ na treść
orzeczenia, polegające na niedokonaniu przez Sąd drugiej instancji
wszechstronnej kontroli odwoławczej uznając, że brak było dowodów
uzasadniających przypisanie winy i sprawstwa oskarżonemu, a ich ocena
przeprowadzona przez Sąd Okręgowy była błędna co w konsekwencji
doprowadziło do reformacji wyroku Sądu pierwszej instancji, pomimo że został
wydany z rażącym naruszeniem art. 7 § 1 k.p.k. oraz art. 437 § 2 k.p.k. w zw. z
art. 424 § 1 i 2 k.p.k. i art. 410 k.p.k. poprzez dowolną i sprzeczną z zasadami
wiedzy i doświadczenia życiowego ocenę zgromadzonego materiału
dowodowego nie podając przekonywujących przesłanek orzeczenia, a także nie
odniósł się do wszystkich istotnych faktów i dowodów zgromadzonych w
sprawie, które miały znaczenie dla merytorycznego rozstrzygnięcia i
skoncentrował się jedynie na wskazaniu okoliczności mogących świadczyć o
tym, że A. S. nie dopuścił się czynu polegającego na kierowaniu zorganizowaną
3
grupą przestępczą opisanym w art. 258 § 3 k.k., co w konsekwencji
doprowadziło do oceny materiału dowodowego z naruszeniem zasady
określonej w art. 7 § 1 k.p.k.;
2. rażącą obrazę przepisu prawa materialnego, mającą istotny wpływ na treść
orzeczenia, a odnoszącą się do art. 258 § 3 k.k. polegającą na uznaniu, że
oskarżony A. S. nie kierował zorganizowaną grupą przestępczą i w niej nie
uczestniczył, gdyż udział pozostałych osób sprowadzał się do doraźnego
współdziałania między sobą o czym świadczyć miał graficzny schemat analizy
transakcji narkotykowych, podczas gdy prawidłowa ocena wszystkich
okoliczności przestępstwa, zachowanie się poszczególnych osób w realizacji
znamion zbrodni polegającej na wewnątrzwspólnotowym nabywaniu i dostawy
narkotyków na terytorium Polski odbywało się poprzez ścisły podział ról i zadań
poszczególnych jej członków, wśród których byli zleceniodawcy, organizatorzy
narkotyków na terenie Holandii, kurierzy oraz odbiorcy narkotyków w Polsce, a
w ramach której to określone osoby wykładały na środki odurzające i substancje
psychotropowe pieniądze, dzieliły się dochodem z ich sprzedaży, opłacały
dostawców, reklamowały wadliwy „towar”.
W konkluzji skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie
sprawy w zaskarżonej części do ponownego rozpoznania w postępowaniu
odwoławczym.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja jest zasadna. Trafnie podniesiono zarzut rażącego naruszenia przez
Sąd Apelacyjny art. 437 § 2 k.p.k., co mogło mieć istotny wpływ na treść wyroku.
Przede wszystkim należy podkreślić, że celem kontroli odwoławczej jest
sprawdzenie w granicach środka odwoławczego prawidłowości orzeczenia sądu
pierwszej instancji pod kątem podstaw uchylenia lub zmiany orzeczenia
wymienionych w art. 438 k.p.k., a poza granicami tego środka tylko w wypadkach
wskazanych w ustawie. W apelacji obrońca w zakresie dotyczącym skazania za
czyn opisany w pkt 17 wyroku postawił zarzut błędu w ustaleniach faktycznych
przyjętych za jego podstawę polegający na uznaniu, że stan dowodów nie wskazuje,
aby oskarżony A. S. wraz z K. S. zorganizował grupę przestępczą, współkierował
4
nią i był jej członkiem. Wskazał więc na podstawę do zmiany wyroku w oparciu o art.
438 pkt 3 k.p.k. i w związku z tym domagał się uniewinnienia oskarżonego.
W takim stanie procesowym Sąd odwoławczy powinien w pierwszej
kolejności skontrolować zaskarżony wyrok pod kątem zasadności tego zarzutu.
Natomiast z uzasadnienia wyroku tego Sądu wynika, że Sąd pierwszej instancji
dopuścił się obrazy art. 424 § 1 k.p.k., choć w apelacji nie został podstawiony taki
zarzut (art. 438 pkt 2 k.p.k.). W dalszej części uzasadnienia Sąd Apelacyjny
stwierdził, że w ustaleniach faktycznych na stronach 1-18 uzasadnienia Sądu
pierwszej instancji brak jest opisu okoliczności wskazujących na działanie A. S. w
grupie przestępczej.
Zauważyć jednak należy, że niespełnienia wymogów z art. 424 k.p.k. nie
może stanowić samodzielnej podstawy zmiany lub uchylenia wyroku, skoro jest to
uchybienie o charakterze procesowych (art. 438 pkt 2 k.p.k.), co wymaga
wykazania możliwego wypływu na treść orzeczenia. Jednak uzasadnienie sąd
sporządza po wydaniu wyroku. Tym samym naruszenie art. 424 k.p.k. nie może
mieć wpływu na jego treść. Natomiast braki w zakresie elementów składowych
uzasadnienia mogą prowadzić do wniosku, że sąd pierwszej instancji
nieprawidłowo wydał wyrok. Uzasadnienie wyroku odzwierciedla bowiem proces
podejmowania przez sąd decyzji co do meritum sprawy. Dlatego też brak w
uzasadnieniu wymaganych ustaleń faktycznych, wskazania dowodów, z których
one wynikają, oceny tych dowodów lub rozważań prawnych, czy przytoczenia
okoliczności dotyczących zastosowanych środków represji karnej prowadzi do
swoistego domniemania, że wyrok został błędnie wydany.
Przechodząc na grunt rozpoznawanej sprawy trzeba stwierdzić, że
stanowisko Sądu Apelacyjnego, iż w uzasadnieniu wyroku Sądu Okręgowego nie
ma poczynionych ustaleń faktycznych co do działania i kierowania przez
oskarżonego grupą przestępczą, oznacza uchybienie w postaci błędu „braku” (art.
438 pkt 3 k.p.k.), które może świadczyć o nieprawidłowym procesie wyrokowania w
kwestii związanej z wypełnieniem przez oskarżonego znamion zarzucanego mu
przestępstwa.
Jednak uważa analiza przedstawionych przez Sąd pierwszej instancji
ustaleń faktycznych może również prowadzić do wniosku, że w zakresie dotyczący
5
przypisania przestępstwa z art. 258 § 1 i 3 k.k. Sąd ten takie ustalenia poczynił.
Wyraźnie bowiem w uzasadnieniu (str. 9 i nast.) Sąd Okręgowy wskazał na
organizatorów przestępnego procederu, ustalił sposób jego realizacji i podział ról
odnośnie do poszczególnych osób oraz wymienił, które z nich wydawały polecenia,
a które były ich wykonawcami, jaki był podział zysku oraz czas trwania i
częstotliwość przestępnych zachowań. Tak więc z punktu widzenia znamion
przestępstwa z art. 258 § 1 i 3 k.k. Sąd pierwszej instancji czynił ustalenia
faktyczne. Inną natomiast kwestią jest to, czy są to ustalenia prawidłowe i czy
wynikają one z przeprowadzonych dowodów. Natomiast w części prawnej
uzasadnienia Sąd pierwszej instancji przeprowadził analizę tych ustaleń pod kątem
wypełnienia znamion przestępstwa z art. 258 § 1 i 3 k.k.
Sąd Apelacyjny, pomimo stwierdzenia braku wymaganych ustaleń
faktycznych dokonał jednak, jak należy wnioskować z przedstawionych rozważań,
oceny prawnej przypisania przestępstwa z art. 258 § 1 i 3 k.k. Sąd ten stwierdził
bowiem, że oskarżony działał w ramach współsprawstwa do każdego z czynów a
nie w ramach zorganizowanej grupy przestępczej. Jako dodatkowy argument
powołał się przy tym na schemat znajdujący się na karcie 1571 (graficzny opis
transakcji narkotykowych), choć nie wyjaśnił, jakie to okoliczności wynikające z tego
opisu są istotne dla wydanego orzeczenia. Z tej części rozważań Sądu
Apelacyjnego należałoby wnioskować, że oskarżony został uniewinniony, gdyż jego
zachowanie nie wypełniło znamion strony przedmiotowej przestępstwa z art. 258 §
1 i 3 k.k. (art. 438 pkt 1 k.p.k.). Jednak w podsumowaniu rozważań Sąd Apelacyjny
stwierdził, że: „Sąd Okręgowy nie wykazał żadnymi dowodami istnienia po stronie A.
S. ustawowych przesłanek do przyjęcia, że działał on w ramach zorganizowanej
grupy przestępczej (a pewnym okresie nawet nią kierował)”. Nie wiadomo przy tym
jakie po stronie oskarżonego powinny zaistnieć „ustawowe przesłanki”. Ten
fragment rozważań może z kolei wskazywać, że podstawą uniewinnienia było
nieudowodnienie sprawstwa w popełnieniu przestępstwa z art. 258 § 1 i 3 k.k., a
więc naruszenie przez Sąd pierwszej instancji art. 5 § 1 k.p.k. (art. 438 pkt 2 k.p.k.).
Tak przedstawione motywy orzeczenia czynią zasadny zarzut kasacji, że
Sąd odwoławczy wydając wyrok uniewinniający rażąco naruszył art. 437 § 2 k.p.k.,
gdyż nie wiadomo, jakie dowody pozwalały na wydanie orzeczenia
6
reformatoryjnego. Z uzasadnienia wyroku Sądu odwoławczego nie wynika
jednoznacznie, dlaczego oskarżony został uniewinniony (art. 424 § 1 w zw. z art.
458 k.p.k.). Świadczy to o nieprawidłowo przeprowadzonej kontroli odwoławczej
(art. 433 § 1 i 2 k.p.k.). Tym samym rażące naruszenie art. 437 § 2 k.p.k. mogło
mieć istotny wpływ na treść wyroku. W takiej sytuacji bezprzedmiotowe jest
odnoszenie się do drugiego zarzutu kasacji, skoro kwestia wypełnienia znamion
przestępstwa z art. 258 § 3 k.k. powinna zostać oceniona dopiero w wypadku
stwierdzenia, że ustalenia faktyczne są prawidłowe.
Z tych też względów Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok i przekazał
sprawę do ponownego rozpoznania. Rozpoznając ponownie apelację obrońcy Sąd
Apelacyjny powinien przede wszystkim ocenić zarzut dotyczący błędu w
ustaleniach faktycznych, a następnie, czy na podstawie ustaleń poczynionych przez
Sąd pierwszej instancji prawidłowa jest ocena prawna zachowania oskarżonego.
Sąd Apelacyjny powinien przy tym przeanalizować poglądy orzecznictwa i doktryny
co do pojęcia „zorganizowana grupa przestępcza”, gdyż wskazuje się tam, że
sposób organizacji grupy może być dość luźny, albowiem nie wymaga się ścisłego
zestrukturyzowania i zhierarchizowania (por. orzeczenia dostępne w Portalu
Orzeczeń Sądów Powszechnych http://orzeczenia.ms.gov.pl – wyroki: Sądu
Apelacyjnego w Krakowie z dnia 16 lutego 2012 r., sygn. akt II AKa 252/11; Sądu
Apelacyjnego w Warszawie z dnia 19 lipca 2013 r., sygn. akt II AKa 227/13; Sądu
Apelacyjnego w Katowicach z dnia 16 lipca 2009 r., sygn. akt II AKa 150/09; Sądu
Apelacyjnego w Łodzi z dnia 26 października 2012 r., sygn. akt II AKa 72/12 i z dnia
25 września 2012 r., sygn. akt II AKa 69/12 oraz piśmiennictwo m.in.: O. Krajniak,
Zorganizowane grupy przestępcze. Studium kryminalistyczne, Warszawa 2011; J.
Duży, Zorganizowana przestępczość podatkowa w Polsce. Zwalczanie
przestępczego nadużycia mechanizmów podatków VAT i akcyzowego, Warszawa
2013; M. Bryła, Porozumienie, zorganizowana grupa, związek przestępczy, jako
formy organizacyjne przestępczości zorganizowanej, Prokuratura i Prawo 3/2000; A.
Michalska – Warias, Przestępczość zorganizowana i prawnokarne formy jej
przeciwdziałania, Lublin 2006; R. Zawłocki, Przestępczość zorganizowana w ujęciu
materialnoprawnym (w:) P. Wiliński (red.) Prawo wobec wyzwań współczesności.
Tom II, Poznań 2005; M. Kalitowski (w:) L. Tyszkiewicz, S. Hoc, A. Wąsek, W.
7
Filipkowski, J. Bojarski, Z. Siwik, M. Kulik, M. Bojarski, W. Radecki, P. Hofmański, Z.
Sienkiewicz, L. Wilk, O. Górniok, M. Filar, M. Kalitowski, L. K. Paprzycki, E.
Pływaczewski, E. M. Guzik-Makaruk , R.A. Stefański, Kodeks karny. Komentarz,
wyd. III, Warszawa 2012 komentarz do art. 258 k.k.; M. Szwarczyk, A. Michalska-
Warias, T. Bojarski, J. Piórkowska-Flieger, Kodeks karny. Komentarz, wyd. V,
Warszawa 2011 komentarz do art. 258 k.k.; E. Pływaczewski, A. Sakowicz (w:) O.
Górniok, W. Kozielewicz, E. Pływaczewski, B. Kunicka-Michalska, R. Zawłocki, B.
Michalski, A. Sakowicz, J. Skorupka, Kodeks karny. Część szczególna. Komentarz
do artykułów 222-316. Tom II, wyd. 4, Warszawa 2010 komentarz do art. 258 k.k.;
Z. Ćwiąkalski (w:) A. Barczak-Oplustil, M. Bielski, G. Bogdan, Z. Ćwiąkalski, M.
Dąbrowska-Kardas, P. Kardas, J. Majewski, J. Raglewski, W. Wróbel, A. Zoll, M.
Szewczyk, Kodeks karny. Część szczególna. Tom II, Komentarz do art. 117-277
k.k., wyd. 4, Warszawa 2013 komentarz do art. 258 k.k.)
Z tych wszystkich względów Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji.