Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V KK 268/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 23 stycznia 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Zbigniew Puszkarski (przewodniczący)
SSN Tomasz Grzegorczyk
SSA del. do SN Dariusz Kala (sprawozdawca)
Protokolant Anna Kowal
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Krzysztofa Parchimowicza,
w sprawie J. K., A. W.
skazanych z art. 258 § 1 kk, 279 § 1 kk
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 23 stycznia 2014 r.,
kasacji, wniesionych przez obrońców skazanych
od wyroku Sądu Okręgowego w W.
z dnia 31 października 2012 r., utrzymującego w mocy wobec J. K. i A. W. wyrok
Sądu Rejonowego w W.
z dnia 15 kwietnia 2011 r.,
I. uchyla zaskarżony wyrok i utrzymany nim w mocy wyrok
Sądu Rejonowego w odniesieniu do J. K., i sprawę tego
oskarżonego przekazuje do ponownego rozpoznania w pierwszej
instancji Sądowi Okręgowemu w W.,
II. oddala kasację obrońcy skazanego A. W., uznając ją za
oczywiście bezzasadną,
2
III. zwraca J. K. uiszczoną opłatę kasacyjną,
IV. obciąża skazanego A. W. kosztami sądowymi za
postępowanie kasacyjne w części na niego przypadającej.
UZASADNIENIE
J. K. został oskarżony o to, że:
I. w okresie od 2000 r. do lipca 2004 r. w W., i innych miejscowościach, brał udział
w zorganizowanej grupie przestępczej, w skład której wchodzili […] i inne osoby,
która to grupa zajmowała się dokonywaniem kradzieży z włamaniem do
kontenerów, pozorowanych napadów rabunkowych na transporty TIR i ich
okradaniem z atrakcyjnego mienia w postaci artykułów rtv, agd i innych o wartości
nie mniejszej niż 4 048 860,05 zł,
tj. o czyn z art. 258 § 1 k.k.;
II. w okresie od września 2000 r. do lipca 2004 r., w W., i innych
miejscowościach w Polsce, działając w ramach zorganizowanej grupy przestępczej,
w realizacji z góry powziętego zamiaru, w krótkich odstępach czasu, wspólnie i w
porozumieniu z innymi osobami, brał udział w nie mniej niż 8 kradzieżach z
włamaniem do kontenerów, poprzez rozwiercenie nitów przy uchu celnym, co
umożliwiło otwarcie kontenera bez naruszenia plomby, a następnie zaborze w celu
przywłaszczenia mienia w postaci artykułów rtv, agd i innych o wartości nie
mniejszej niż 1 522 450,49 zł stanowiącej mienie znacznej wartości w tym:
- w dniu 20 września 2000 r. w W., we włamaniu do kontenera, a następnie zaborze
mienia w postaci odzieży m-ki Adidas o łącznej wartości 992 168,24 zł, na szkodę
firmy Adidas Polska i TU Allianz Polska,
- w dniach 11-12 września 2001 r. na trasie K. – W., we włamaniu do kontenera, a
następnie zaborze w celu przywłaszczenia mienia w postaci artykułów rtv, tj. 45
sztuk zestawów mini DVD i 44 sztuk głośników o wartości 70 576,97 zł, na szkodę
SAMSUNG ELEKTRONICS POLSKA,
- w marcu 2002 r. na trasie Hamburg – C., we włamaniu do kontenera, a następnie
zaborze towaru w postaci 142 sztuk rowerów górskich m-ki Pentax i Mima o
wartości nie mniejszej niż: 80 000,00 zł, na szkodę ,,GTI – POLSKA”,
3
- w dniu 12 kwietnia 2002 r. na trasie Hamburg – W., we włamaniu do kontenera, a
następnie zaborze w celu przywłaszczenia mienia w postaci 2244 par obuwia
damskiego o łącznej wartości 72 716,96 zł, na szkodę firmy PPHU Fura,
- w dniu 21 marca 2002 r. na trasie Hamburg – W., we włamaniu do kontenera, a
następnie zaborze w celu przywłaszczenia 336 kartonów z towarem w postaci
łyżworolek, deskorolek, kasków i ochraniaczy o łącznej wartości 26 361,75 zł, na
szkodę firmy Meteor,
- w dniu 12 kwietnia 2002 r. na trasie Hamburg – W., we włamaniu do kontenera, a
następnie zaborze w celu przywłaszczenia 191 kartonów z towarem w postaci
łyżworolek i deskorolek o łącznej wartości 28 896,79 zł, na szkodę firmy Meteor,
- w dniu 27 listopada 2003 r. na trasie D. – G., we włamaniu do kontenera, a
następnie zaborze w celu przywłaszczenia mienia w postaci różnego rodzaju opon
o łącznej wartości 26 729,60 zł, na szkodę Firmy Oponiarskiej Dębica S.A.,
- w okresie od dnia 06 lipca 2004 r. do dnia 08 lipca 2004 r. na trasie M. – P. we
włamaniu do trzech kontenerów, a następnie zaborze w celu przywłaszczenia
mienia w postaci telewizorów, w ilości 180 sztuk, o łącznej wartości nie mniejszej
niż 225 000.00 zł, na szkodę LG Electronics,
tj. o czyn z art. 279 § 1 k.k. w zw. z art. 65 § 1 k.k. w zw. z art. 12 k.k.;
III. w dniu 21 marca 2000 r. w W., działając w ramach zorganizowanej grupy
przestępczej, wspólnie i w porozumieniu z innymi osobami, w celu osiągnięcia
korzyści majątkowej, brał udział w kradzieży sprzętu elektronicznego m-ki Sony o
wartości 196 806,35 zł, co stanowiło mienie znacznej wartości, w ten sposób, że we
współpracy z kierowcą przewożącym towar samochodem m-ki IVECO, dokonał
zaboru w/w samochodu wraz z ładunkiem, a następnie upozorował napad
rabunkowy, czym działał na szkodę firmy P&O Trans Europen,
tj. o czyn z art. 278 § 1 k.k. w zw. z art. 294 § 1 k.k. w zw. z art. 65 § 1 k.k.;
IV. w okresie od maja do lipca 2000 r. w W., działając w realizacji z góry
powziętego zamiaru, wspólnie i w porozumieniu z B. K. oraz inną osobą, brał udział
w podrobieniu 2 umów darowizn i 2 umów pożyczki w postaci:
- umowy pożyczki opatrzonej datą 7 luty 1997 r. pomiędzy M. S., a J. K. na kwotę
35.000 zł,
4
- umowy pożyczki opatrzonej datą 24 stycznia 1999 r. pomiędzy A. Ż., a J. K. na
kwotę 120.000 zł,
- umowy darowizny opatrzonej datą 22 luty 2000 r. pomiędzy A. Ż., a J. K. na kwotę
120.000 zł,
- umowy darowizny opatrzonej datą 15 maj 2000 r. pomiędzy A. Ż., a J. K. na kwotę
100.000 zł,
które to następnie fałszywe umowy przedłożone zostały przez B. K. jako
autentyczne w Urzędzie Skarbowym W., w toku czynności kontrolnych w zakresie
przychodów pochodzących ze źródeł nieujawnionych J. K., w ten sposób, że
nakreślił pismo ręczne wypełniające formularze umowy pożyczki z dnia 24.01.1997
r., umowy darowizny z dnia 22.02.2000 r., umowy darowizny z dnia 15.05.2000 r.,
zawartych pomiędzy A. Ż., a J. K.,
tj. o czyn z art. 270 § 1 k.k. w zw. z art. 12 k.k.
Wyrokiem z dnia 15 kwietnia 2011 r. Sąd Rejonowy uznał oskarżonego J. K.:
I. za winnego popełnienia czynu opisanego w pkt. I części wstępnej wyroku, a
stanowiącego przestępstwo z art. 258 § 1 kk i za to na podstawie art. 258 § 1 kk
wymierzył mu karę 3 (trzech) lat pozbawienia wolności;
II. za winnego popełnienia czynu opisanego w pkt. II części wstępnej wyroku, a
stanowiącego przestępstwo z art. 279 § 1 kk w zw. z art. 65 § 1 kk w zw. z art. 12
kk, i za to na podstawie art. 279 § 1 kk w zw. z art. 65 § 1 kk i w zw. z art. 12 kk i
przy zastosowaniu art. 33 § 2 kk wymierzył mu karę 6 (sześciu) lat pozbawienia
wolności oraz karę grzywny w wymiarze 350 (trzysta pięćdziesiąt) stawek
dziennych przy przyjęciu, że stawka dzienna odpowiada kwocie 1500 zł (jeden
tysiąc pięćset);
III. za winnego popełnienia czynu opisanego w pkt. III części wstępnej wyroku, a
stanowiącego przestępstwo z art. 278 § 1 kk w zw. z art. 294 § 1 kk w zw. z art. 65
§ 1 kk i za to na podstawie art. 278 § 1 kk w zw. z art. 294 § 1 kk w zw. z art. 65 § 1
kk i przy zastosowaniu art. 33 § 2 kk wymierzył mu karę 2 (dwóch) lat pozbawienia
wolności oraz karę grzywny w wymiarze 100 (sto) stawek dziennych przy przyjęciu,
że stawka dzienna odpowiada kwocie 1 500 zł ( jeden tysiąc pięćset);
IV. za winnego popełnienia czynu opisanego w pkt. IV części wstępnej wyroku, a
stanowiącego przestępstwo z art. 270 § 1 kk w zw. z art. 12 kk i za to na podstawie
5
art. 270 § 1 kk w zw. z art. 12 kk wymierzył mu karę 1 (jednego) roku i 6 (sześciu)
miesięcy pozbawienia wolności.
Na podstawie art. 85 kk w zw. z art. 86 § 1 i § 2 kk jednostkowe kary
pozbawienia wolności wymierzone w pkt. I, II, III i IV wyroku oraz jednostkowe kary
grzywny wymierzone w pkt. II i III wyroku wobec oskarżonego J. K. sąd połączył i
wymierzył mu karę łączną 7 (siedmiu) lat pozbawienia wolności oraz karę łączną
grzywny w wymiarze 350 (trzysta pięćdziesiąt) stawek dziennych przy przyjęciu, że
stawka dzienna odpowiada kwocie 1 500 zł (pkt V wyroku).
Na podstawie art. 44 § 4 kk orzekł od oskarżonego J. K. na rzecz Skarbu
Państwa kwotę 1 000 000 zł (jeden milion) tytułem przepadku równowartości części
przedmiotów podchodzących bezpośrednio z przestępstwa (pkt VI wyroku).
Na podstawie art. 63 § 1 kk zaliczył oskarżonemu J. K. na poczet
wymierzonej mu kary łącznej pozbawienia wolności okres jego zatrzymania i
tymczasowego aresztowania od dnia 17 stycznia 2006 r. do dnia 6 marca 2008 r. -
przyjmując, że dzień pozbawienia wolności odpowiada jednemu dniowi kary łącznej
pozbawienia wolności (pkt XX wyroku).
Powyższym wyrokiem rozstrzygnięto także o dowodach rzeczowych (pkt
XXII) i kosztach procesu (pkt. XXIII – XXIV).
Apelację od wyroku Sądu Rejonowego z dnia 15 kwietnia 2011 r. wniósł
obrońca oskarżonego J. K. Zaskarżył powyższy wyrok w całości i w oparciu o art.
427 § 1 i 2 k.p.k. oraz art. 438 pkt 1, 2 i 4 k.p.k. zarzucił:
1. w odniesieniu do czynów opisanych w punktach II i III części wstępnej wyroku
- obrazę przepisów postępowania, mogącą mieć istotny wpływ na treść
zaskarżonego wyroku, a to art. 7 k.p.k. oraz art. 410 k.p.k. poprzez przekroczenie
granic swobodnej oceny dowodów oraz nieuwzględnienie przy wyrokowaniu
całokształtu okoliczności ujawnionych w toku rozprawy głównej, wyrażające się w
szczególności w przyznaniu waloru wiarygodności zeznaniom M. K. oraz R. W.,
pomimo że treść ich zeznań, pozostająca w sprzeczności z zeznaniami innych
świadków, oceniana przez pryzmat zasad logicznego rozumowania oraz przy
uwzględnieniu doświadczenia życiowego nie pozwala na taką ocenę;
2. w odniesieniu do czynu opisanego w punkcie II części wstępnej wyroku obrazę
przepisów postępowania, mogącą mieć istotny wpływ na treść zaskarżonego
6
wyroku, a polegającą na naruszeniu zasady bezpośredniości, wynikającym z
błędnej interpretacji normy przewidującej wyjątek od tejże zasady, a wyrażonej w
art. 391 § 1 k.p.k., czego podstawową konsekwencję stanowiło naruszenie prawa
oskarżonego do obrony (art. 6 k.p.k.), a w rezultacie także naruszenia artykułu 6 §
1 w związku z art. 6 § 3d Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych
Wolności;
3. w odniesieniu do czynu opisanego w punkcie II części wstępnej wyroku - obrazę
prawa materialnego, a to art. 18 § 3 k.k. w zw. z art. 279 § l k.k. wyrażającą się
w jego niezastosowaniu, a będącą wynikiem niedostrzeżenia, że wyłaniający się z
ustaleń Sądupierwszej instancji opis zachowania oskarżonego w zakresie zarzutu
dokonania kradzieży z włamaniem, której przedmiotem była odzież marki Adidas,
pozwala na przypisanie J. K. jedynie zjawiskowej formy pomocnictwa do tego
przestępstwa;
4. w odniesieniu do czynu opisanego w punkcie I części wstępnej wyroku - obrazę
przepisów postępowania, mogącą mieć istotny wpływ, na treść zaskarżonego
wyroku, a to art. 7 k.p.k. oraz art. 410 k.p.k. poprzez przekroczenie granic
swobodnej oceny dowodów, wyrażające się w przyjęciu, że oskarżony J. K.
uczestniczył w zorganizowanej grupie przestępczej, a nawet grupą taką - wspólnie
z W. M. - kierował, pomimo że zgromadzony w sprawie materiał dowodowy,
wskazujący w szczególności na istnienie miedzy oskarżonym a W. M. głębokiego,
wieloletniego konfliktu, wykluczającego jakąkolwiek współpracę i współdziałanie -
nie pozwala na dokonanie takiego ustalenia;
5. rażącą niewspółmierność orzeczonej w pkt. IV dyspozytywnej części wyroku kary
pozbawienia wolności w wymiarze 1 roku i 6 miesięcy za przestępstwo z art. 270 §
1 k.k. w zw. z art. 12 k.k.
Powołując się na powyższe zarzuty, na podstawie art. 437 § 1 i 2 k.p.k. wniósł, aby
Sąd Okręgowy - korzystając ze swoich uprawnień:
- w odniesieniu do czynów opisanych w pkt I, II i III części wstępnej wyroku -
zmienił zaskarżony wyrok i w tej części uniewinnił oskarżonego od stawianych
zarzutów - ewentualnie - uchylił wyrok i przekazał sprawę Sądowi pierwszej
instancji do ponownego rozpoznania;
7
- w zakresie zarzutu dotyczącego kradzieży z włamaniem odzieży marki Adidas
opisanego w pkt. II części wstępnej wyroku, zmienił kwalifikację prawną
przypisywanego oskarżonemu zachowania poprzez uznanie, że stanowi ono
zjawiskową formę pomocnictwa do kradzieży z włamaniem, orzekając za ten czyn
karę pozbawienia wolności w najniższym przewidzianym ustawą wymiarze;
- w zakresie pkt. IV części dyspozytywnej skarżonego wyroku orzekł za przypisany
w tym pkt czyn karę 8 miesięcy pozbawienia wolności.
Wyrokiem z dnia 31 października 2012 r. Sąd Okręgowy utrzymał w mocy
zaskarżony wyrok w odniesieniu do J. K. i rozstrzygnął o kosztach sądowych za
postępowanie odwoławcze.
Kasację od wyroku Sądu Okręgowego z dnia 31 października 2012 r. wniósł
obrońca oskarżonego, na podstawie art. 523 § 1 k.p.k., zarzucając:
- „obrazę przepisów postępowania, a to art. 433 § 1 k.p.k. w zw. z art. 439 § 1 pkt
11 k.p.k., wyrażającą się w nieuwzględnieniu z urzędu uchybienia Sądu I instancji,
polegającego na prowadzeniu rozprawy pod nieobecność oskarżonego, którego
obecność była obowiązkowa;
- rażącą obrazę prawa procesowego, mogącą mieć istotny wpływ na treść
zaskarżonego wyroku, wyrażającą się w naruszeniu przepisów art. 433 § 2 k.p.k.,
art. 457 § 3 k.p.k. oraz art. 458 k.p.k. w związku z art. 7 k.p.k. oraz art. 410 k.p.k.,
które to naruszenie polega na nierozważeniu wszystkich okoliczności
przytoczonych na poparcie zawartych w apelacji obrońcy zarzutów stawianych
wyrokowi Sądu pierwszej instancji bądź też na ich rozważeniu w sposób sprzeczny
z wymogami wynikającymi z dyspozycji art. 7 k.pk. oraz art. 410 k.p.k., a także na
sprzecznej z dyspozycją art. 7 k.p.k. oraz art. 410 k.p.k. ocenie dopuszczonego na
rozprawie odwoławczej dowodu z opinii biegłych sądowych”.
Podnosząc powyższe zarzuty obrońca wniósł o uchylenie wyroku Sądu
Okręgowego oraz wyroku Sądu Rejonowego i przekazanie sprawy Sądowi
Okręgowemu, jako sądowi pierwszej instancji, do ponownego rozpoznania.
W odpowiedzi na kasację, prokurator Prokuratury Apelacyjnej, domagał się
jej oddalenia jako oczywiście bezzasadnej.
W toku rozprawy kasacyjnej obrońca oskarżonego zajął stanowisko
analogiczne jak wyrażone w skardze kasacyjnej, natomiast prokurator Prokuratury
8
Generalnej wniósł o uchylenie wyroków sądów obu instancji w zakresie kary łącznej
oraz czynów I i II z aktu oskarżenia z uwagi na zaistnienie bezwzględnej przyczyny
odwoławczej (art. 439 § 1 pkt 11 k.p.k.) oraz o uchylenie wyroków sądów obu
instancji na podstawie art. 536 k.p.k. w zw. z art. 455 k.p.k. w zakresie czynu III z
aktu oskarżenia. W takim zakresie prokurator domagał się przekazania sprawy do
łącznego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w pierwszej instancji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja obrońcy oskarżonego okazała się zasadna w części podnoszącej
zaistnienie uchybienia z art. 439 § 1 pkt pkt 11 k.p.k. Zbędnie obrońca powołał przy
tym w kasacji obok naruszonego art. 439 § 1 pkt 11 k.p.k. także art. 433 § 1 k.p.k.
Ten pierwszy przepis pozwala na zdekodowanie kompletnej normy prawnej, z
której wynika obowiązek sądu odwoławczego uchylenia z urzędu zaskarżonego
wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania w sytuacji, w której
sprawę rozpoznano podczas nieobecności oskarżonego, którego obecność była
obowiązkowa. W konsekwencji stwierdzenia przez Sąd Najwyższy uchybienia
opisanego w art. 439 § 1 pkt 11 k.p.k. niezbędne stało się uchylenie, co do
oskarżonego J. K., wyroków sądów obu instancji. Sprawę tego oskarżonego
należało przekazać do ponownego rozpoznania w pierwszej instancji Sądowi
Okręgowemu - jako właściwemu rzeczowo i miejscowo.
Uwzględniając przytoczoną wyżej przyczynę wydania rozstrzygnięcia
kasatoryjnego Sąd Najwyższy uznał, że kompleksowe odnoszenie się do
pozostałych zarzutów podniesionych w nadzwyczajnym środku odwoławczym
byłoby przedwczesne (art. 518 k.p.k. w zw. z art. 436 k.p.k.). Ograniczył się więc
jedynie w końcowej części uzasadnienia do poczynienia, w nawiązaniu do tych
zarzutów, kilku wskazań w trybie art. 518 k.p.k. w zw. z art. 442 § 3 k.p.k., które to
wskazania powinny sprzyjać przeprowadzeniu w przyszłości w sposób prawidłowy
postępowania dowodowego i wydaniu trafnego rozstrzygnięcia o przedmiocie
procesu.
Przechodząc do szczegółowej analizy zarzutu zakotwiczonego w treści art.
439 § 1 pkt 11 k.p.k. należy wskazać, co następuje. Choć zarzut ten okazał się co
do zasady trafny, nie wszystkie podnoszone przez obrońcę okoliczności mające go
9
uzasadnić miały miejsce, zaś te okoliczności, które w istocie zaistniały, nie zawsze
przedstawiały się dokładnie tak jak je opisał autor kasacji.
Chcąc uczynić zadość zasadzie prawdy materialnej wyrażonej w art. 2 § 2
k.p.k., niezbędne okazało się przedstawienie w sposób szczegółowy
i uporządkowany faktów, które stanowiły kanwę decyzji Sądu Najwyższego
stwierdzającej zaistnienie wskazanej wyżej bezwzględnej przyczyny odwoławczej.
Oskarżony J. K. został zatrzymany w dniu 17.01.2006 r. w mieszkaniu
znajdującym się w W. przy ul. P. […]. W trakcie pierwszego przesłuchania w
postępowaniu przygotowawczym mającego miejsce 18.01.2006 r. (k. 4940)
oskarżony ten wskazał, że jest zameldowany w W. przy ul. Ł. […], zamieszkuje zaś
w W. przy ul. P. Bezpośrednio pod danymi określającymi miejsce zamieszkania
oskarżonego znajduje się w protokole przesłuchania informacja dotycząca miejsca
pobytu tej osoby i widnieje tam wpis „j.w.”, zaś poniżej znajduje się informacja
określająca adres dla doręczeń w kraju i tam również widnieje wpis „j.w.” Wbrew
stanowisku autora odpowiedzi na kasację, formuła „j.w.” znajdująca się w protokole
przesłuchania oskarżonego może być odczytywana jedynie w ten sposób, że: W.
ul. Ł. to wskazany przez oskarżonego adres jego zameldowania. Natomiast jako
miejsce zamieszkania, pobytu oraz adres dla doręczeń w kraju oskarżony ten podał
W. ul. P. Świadczy o tym nie tylko układ graficzny protokołu przesłuchania (zwroty
„j.w.” znajdują się bezpośrednio pod wpisem określającym miejsce zamieszkania
oskarżonego), ale również wskazanie logiki. Logiczne jest bowiem to, że oskarżony
podał jako adres miejsca pobytu ten adres, który wskazał jako adekwatny dla
swego miejsca zamieszkania (analiza art. 25 k.c. nakazuje utożsamianie miejsca
zamieszkania z miejscem, w którym osoba fizyczna przebywa z zamiarem stałego
pobytu). Ten sam adres (W., ul. P.) oskarżony wskazał również jako właściwy dla
doręczeń w kraju.
Powyższego oświadczenia procesowego dotyczącego adresu określającego
miejsce zamieszkania (pobytu) J. K., będącego jednocześnie adresem dla
doręczeń w kraju, oskarżony nigdy wobec organu prowadzącego postępowanie
(prokuratora, sądu) nie odwołał. Co więcej, J. K. potwierdził powyższy adres w toku
pierwszego terminu rozprawy (k. 11734). Ponadto adres W. ul. P. oskarżony
wskazał w przedłożonym przez jego obrońcę Sądowi Rejonowemu piśmie z
10
1.12.2010 r. skierowanym do pokrzywdzonego TUiR Allianz Polska S.A. (k. 12865).
Także we wniosku o uzasadnienie wyroku sądu pierwszej instancji oskarżony podał
adres W. ul. P. i prosił o kierowanie tam właśnie wszelkiej korespondencji (k.
13060).
Obrońca oskarżonego przemilcza, że w zawiadomieniu o zwolnieniu J. K. ze
sprawy (w związku z uchyleniem wobec niego w dniu 6.03.2008 r. tymczasowego
aresztowania) kierowanym do Sądu Rejonowego prowadzącego postępowanie,
Kierownik Działu Ewidencji AŚ […] wskazał w rubryce „adres po zwolnieniu”: W., ul.
Ł. (k. 11869). Ta daleka od precyzji informacja (zwrot „adres po zwolnieniu” jest
niedookreślony) nie może jednak w realiach tej sprawy stanowić wystarczającej
podstawy do uznania, że oskarżony zmienił miejsce zamieszkania (trwałego
pobytu) oraz odmiennie określił swój adres dla doręczeń w kraju. J. K. nie złożył
takiej deklaracji ustnie wobec organu procesowego (sądu), choć miał tego rodzaju
możliwość w trakcie rozprawy (stawił się na dwa jej terminy po uchyleniu
tymczasowego aresztowania), jak też mógł to uczynić na piśmie. Co więcej, na
oskarżonym spoczywał prawny obowiązek wskazania sądowi nowego adresu, jeśli
zmieniłby miejsce zamieszkania lub choćby pobytu trwającego dłużej niż siedem
dni (art. 75 § 1 k.p.k.). Skoro tego nie uczynił to znaczy, że w stosunku do danych
adresowych wskazanych w protokole pierwszego przesłuchania nie zaszła
jakakolwiek zmiana. Nie dość, że oskarżony nie przekazywał organowi
procesowemu żadnych informacji (z braku podstaw faktycznych i prawnych)
dotyczących nowego adresu, to jak wyżej wskazano, w pismach będących w
posiadaniu Sądu Rejonowego wskazywał nadal niezmiennie jako swój aktualny
adres W. ul. P. Nie są znane okoliczności w jakich doszło do pozyskania przez
administrację jednostki penitencjarnej danych o „adresie po zwolnieniu”
zamieszczonych w zawiadomieniu o zwolnieniu ze sprawy wystawionym 6.03.2008
r. Nie wiadomo w szczególności, czy źródłem tych danych było oświadczenie
samego oskarżonego.
Wobec powyższych ustaleń należy przyjąć, że adresem, na który należało
kierować korespondencję do oskarżonego, w tym wezwania na terminy rozprawy
po uchyleniu wobec niego tymczasowego aresztowania, był podany przez J. K. w
trakcie przesłuchania adres W. ul. P. Tymczasem Sąd Rejonowy kierował do
11
oskarżonego wezwania na rozprawę, po dacie jego zwolnienia z Aresztu, wyłącznie
na adres W. ul. Ł. Niektóre z tych wezwań były przez oskarżonego pod tym
adresem podejmowane osobiście, co przemilcza obrońca oskarżonego (k. 12439 –
rozprawa w dniu 23.10.2009 r.; k. 12476 – rozprawa w dniu 18.12.2009 r.; k. 12569
– rozprawa w dniu 31.03.2010 r.; k.12649 – rozprawa w dniu 6.07.2010 r.; k. 12688
– rozprawa w dniu 25.08.2010 r.; k. 12713 – rozprawa w dniu 6.10.2010 r.). Na
powyższe terminy oskarżony się nie stawił. Te okoliczności nie mogą jednak
zmienić oceny, że wszystkie wezwania dla oskarżonego po dacie 6.03.2008 r.
powinny być kierowane pod inny, wskazany przez niego organowi procesowemu
adres. Odbieranie zaś w określonych terminach korespondencji pod adresem W. ul.
Ł. nie podważa trafności tezy, iż po to oskarżony podał w trakcie przesłuchania
adres zamieszkania (pobytu) i do korespondencji: W. ul. P. , aby tam mu wszelką
korespondencję procesową wysyłano, co gwarantowało jej każdorazowy, nie zaś
jedynie wpadkowy, prawidłowy odbiór.
Oskarżonemu nie doręczono wezwania na termin rozprawy w dniu
24.07.2009 r. Zostało ono wadliwie skierowane na adres W. ul. Ł., zaś jako
adresata wskazano błędnie osobę o danych „J. K.” (k. 12361). Wezwanie powróciło
do sądu powtórnie awizowane. W trakcie rozprawy w dniu 24.07.2009 r.
przeprowadzano dowody istotne z punktu widzenia odpowiedzialności karnej
oskarżonego za czyny przestępne zarzucone mu w pkt. I i II aktu oskarżenia
(odczytano zeznania świadków […] – k. 12394). Podobnie wadliwie skierowane
zostało na adres W. ul. Ł. wezwanie na terminy rozprawy: w dniu 12.02.2010 r. (k.
12507 – wezwanie powróciło powtórnie awizowane; na rozprawie tej
przesłuchiwano bardzo istotnego, z punktu widzenia zarzutów I – III stawianych
oskarżonemu, świadka S. K.); w dniu 19.11.2010 r. (k. 12883 – wezwanie powróciło
powtórnie awizowane; termin rozprawy został jednak zniesiony [k. 12744]; obrońca
w kasacji wadliwie wskazuje na ten termin jako odbyty); w dniu 15.02.2011 r. (k.
13008 - wezwanie powróciło powtórnie awizowane; w trakcie tego terminu nie
przeprowadzano czynności merytorycznych w toku rozprawy); w dniu 8.04.2011 r.
(k. 13036 – wezwanie powróciło powtórnie awizowane; w trakcie tego terminu
zamknięto przewód sądowy, dokonano czynności dowodowych na podstawie art.
394 § 1 i 2 k.p.k. i udzielono głosu obecnym stronom i ich przedstawicielom).
12
Przenosząc powyższe fakty ustalone w tej sprawie na grunt obowiązującego
prawa karnego procesowego należy stwierdzić, że ustawodawca w rozdziale 15
k.p.k. przewiduje możliwość doręczenia pism bezpośrednio i pośrednio (art. 132
k.p.k.) oraz w sposób zastępczy, w warunkach art. 133 § 1 i 2 k.p.k. (szerzej T.
Grzegorczyk, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Zakamycze 2003, s. 377
i n.; D. Kala, Przesłanki wyroku zaocznego w procesie karnym [w:] Współczesne
problemy procesu karnego i jego efektywności. Księga pamiątkowa Profesora
Andrzeja Bulsiewicza pod red. A. Marka, Toruń 2004, s. 155 i n.). Dopuszczalność
doręczenia zastępczego, unormowanego w art. 133 § 1 i 2 k.p.k. (realizowanego
przez tzw. awizo), aktualizuje się jedynie wówczas, gdy nie można dokonać
doręczenia pisma: adresatowi osobiście; dorosłemu domownikowi - w razie
chwilowej nieobecności adresata w mieszkaniu; za pośrednictwem telefaksu lub
poczty elektronicznej (art. 132 k.p.k.). Doręczenie dokonywane w trybie art. 133 § 1
i 2 k.p.k. uznać więc należy za formę subsydiarną wobec formy bezpośredniej lub
pośredniej opisanej w art. 132 k.p.k. (zob. też wyrok SN z 15.04.2010 r., IV KK
53/10, OSNwSK 2010/1/808). To zaś nakazuje wykładanie przepisu traktującego o
tym doręczeniu w sposób restryktywny. Nie możemy bowiem zapominać o tym, że
przepisy traktujące o doręczeniach w sprawach karnych poza ich charakterem
„technicznym” mają istotny walor gwarancyjny. Chodzi bowiem o to, aby uczestnik
postępowania, w tym w szczególności oskarżony, był realnie, nie zaś jedynie
nominalnie informowany o poszczególnych czynnościach, realizowanych w toku
procesu. Tej realności sprzyjać ma również obowiązek zamieszczania w
protokołach przesłuchania sporządzanych w postępowaniu przygotowawczym, w
tym w szczególności w protokole pierwszego przesłuchania oskarżonego, danych
zawierających nie tylko wskazanie miejsca zameldowania oskarżonego, ale także
danych określających jego miejsce zamieszkania (nie muszą to być, co oczywiste,
miejsca tożsame), jak również danych dotyczących wskazanego przez osobę
przesłuchiwaną adresu dla doręczeń w kraju (w realiach tej sprawy adres miejsca
zamieszkania oskarżonego i adres dla doręczeń były zbieżne). Organ procesowy
powinien te dane, wskazane w trakcie czynności pierwszego przesłuchania
uczestnika postępowania, bezwzględnie honorować, chyba, że poczyni ustalenie,
13
że są one nieprawdziwe. W realiach tej sprawy, z tego rodzaju nieprawdziwością,
nie mieliśmy do czynienia.
Powyższy wywód, w tym w szczególności wskazany wyżej obowiązek
restryktywnego wykładania treści art. 133 § 1 i 2 k.p.k., ma istotne znaczenie z
punktu widzenia dekodowania regulacji art. 376 § 2 k.p.k. Ten ostatni przepis
umożliwia prowadzenie rozprawy w trybie zwyczajnym bez obecności oskarżonego,
który złożył wyjaśnienia i zawiadomiony o terminie rozprawy odroczonej lub
przerwanej nie stawił się na rozprawę bez usprawiedliwienia (szerzej M.J.
Urbaniak, Rozpoznawanie spraw pod nieobecność oskarżonego w polskim
procesie karnym, Poznań 2003, s. 75). O prawidłowym wezwaniu J. K. w
warunkach art. 133 § 1 i 2 k.p.k. moglibyśmy mówić jedynie wówczas, gdyby
skierowane ono zostało na adres, który oskarżony wskazał w trakcie pierwszego
przesłuchania jako adres swego miejsca zamieszkania, który to adres podany
został przez niego także jako jedyny adres dla doręczeń w kraju (W., ul. P.). Tylko
wtedy sąd mógłby przyjąć, że decyzja oskarżonego o niestawiennictwie na
rozprawę była wynikiem jego swobodnego wyboru, a tym samym sąd jest
uprawniony na podstawie art. 376 § 2 k.p.k. do procedowania pod nieobecność
tego uczestnika postępowania (zob. wyrok SN z 20.02.2008 r., III KK 12/08, LEX nr
377219). O prawidłowym wezwaniu oskarżonego w odniesieniu do terminów
rozprawy 24.07.2009 r., 12.02.2010 r., 15.02.2011 r., 8.04.2011 r. nie może być zaś
mowy, skoro wezwania na te terminy skierowane zostały na adres W. ul. Ł. (gdy
chodzi o termin 24.07.2009 r. w wezwaniu podano ponadto błędne imię
oskarżonego), nie zostały przez J. K. podjęte (powróciły do sądu awizowane), zaś
oskarżony ten nie stawił się na żaden z tych terminów rozprawy. Co ważne, w
trakcie rozprawy w dniu 24.07.2009 r. i 12.02.2010 r. przeprowadzano istotne dla
kwestii odpowiedzialności karnej oskarżonego za czyny opisane w pkt. I – III
komparycji wyroku czynności dowodowe, zaś w trakcie rozprawy w dniu 8.04.2011
r. realizowano czynności dowodowe w trybie art. 394 § 1 i 2 k.p.k., zamknięto
przewód sądowy i przeprowadzono jedną z kluczowych, z punktu widzenia prawa
oskarżonego do obrony materialnej, czynności procesowych jaką jest udzielenie
głosu obecnym stronom i ich przedstawicielom w celu wygłoszenia przemówień
końcowych poprzedzających udanie się sądu na naradę.
14
Wadliwości w sferze wzywania oskarżonego J. K. na terminy rozprawy w
dniach 24.07.2009 r., 12.02.2010 r. i 8.04.2011 r. i procedowanie przez sąd w
trybie art. 376 § 2 k.p.k. pod nieobecność tego oskarżonego, nakazują przyjęcie, że
zaistniał stan z art. 439 § 1 pkt 11 k.p.k., a więc sprawę rozpoznano podczas
nieobecności oskarżonego, którego obecność była obowiązkowa. W realiach tego
postępowania nie było bowiem obiektywnych racji do skorzystania przez sąd z
uprawnień jakie stwarza art. 376 § 2 k.p.k., który to przepis przewiduje jeden z
wyjątków od obowiązkowego udziału oskarżonego w rozprawie prowadzonej w
trybie zwyczajnym (art. 374 § 1 k.p.k.). Jak wskazuje się w piśmiennictwie
prawniczym, dyrektywa obowiązkowej obecności oskarżonego na rozprawie
prowadzonej w trybie zwyczajnym (art. 374 § 1 k.p.k.) ma swoje zakotwiczenie w
zasadach kontradyktoryjności, bezpośredniości, jawności i ustności, zaś uchybienia
w tej sferze (w tym sprowadzające się do naruszenia art. 376 § 2 k.p.k.)
ustawodawca uważa za tak fundamentalne, że ich konsekwencją jest konieczność
uchylenia zaskarżonego wyroku na podstawie art. 439 § 1 pkt 11 k.p.k. -
niezależnie od granic zaskarżenia, podniesionych zarzutów i wpływu uchybienia na
treść orzeczenia (szerzej Z. Muras, Bezwzględne przyczyny odwoławcze w
polskim procesie karnym, Toruń 2004, s. 194 i n.).
Wobec powyższego w niniejszej sprawie zaistniała w odniesieniu do
oskarżonego J. K. wskazana wyżej bezwzględna przyczyna odwoławcza
wymieniona w treści art. 523 § 1 k.p.k., który to przepis określa podstawy
kasacyjne.
W toku rozprawy przed Sądem Najwyższym prokurator Prokuratury
Generalnej podniósł, że kwalifikacja czynu przypisanego oskarżonemu J. K. w pkt.
III sentencji wyroku Sądu Rejonowego jest wadliwa (nieprawidłowo przyjęto w tej
kwalifikacji art. 294 § 1 k.k., traktujący o mieniu znacznej wartości). Zdaniem
prokuratora, w związku z powyższym zaktualizowała się z urzędu konieczność
poprawienia tej kwalifikacji i w tej części wyroki obu sądów powinny zostać
uchylone w odniesieniu do J. K. (art. 536 k.p.k. w zw. z art. 455 k.p.k.). O ile
zgodzić się należy z prokuratorem, że w istocie kwalifikacja prawna czynu
przypisanego oskarżonemu w pkt. III sentencji wyroku Sądu Rejonowego jest
nieprawidłowa w części, w jakiej zamieszczono w jej ramach art. 294 § 1 k.k., o tyle
15
nie ma racji prokurator, że w związku z powyższą sytuacją możliwe było działanie
przez Sąd Najwyższy z urzędu na podstawie art. 536 k.p.k. w zw. z art. 455 k.p.k.
Z treści art. 536 k.p.k. wynika, że Sąd Najwyższy rozpoznaje kasację w granicach
zaskarżenia i podniesionych zarzutów, a w zakresie szerszym m.in. tylko w
wypadku opisanym w art. 455 k.p.k. Ten ostatni przepis wskazuje zaś, że sąd
odwoławczy (odpowiednio regulacja ta odnosi się do sądu kasacyjnego) poprawia
błędną kwalifikację prawną nie zmieniając ustaleń faktycznych. W doktrynie i
judykaturze na tle powyższego unormowania i jego odpowiednika w d.k.p.k. (art.
404) dobitnie podkreślono, że chodzi tutaj o „podciągnięcie” danego czynu
przestępnego pod inny przepis ustawy karnej bez dokonywania zmiany,
odnoszących się do tego czynu, ustaleń w sferze faktów (T. Grzegorczyk, op. cit., s.
1196; wyrok SN z 23.10.1973 r., V KRN 396/73, OSNKW 1974/3/55). W realiach tej
sprawy nie aktualizuje się dyspozycja art. 455 k.p.k. W treści pkt. III sentencji
wyroku Sądu Rejonowego, w opisie czynu przypisanego J. K., wskazano
jednoznacznie na jego działanie przestępne w odniesieniu do mienia znacznej
wartości („…co stanowiło mienie znacznej wartości…”) i przyjęto adekwatną do
tego ustalenia faktycznego (w istocie błędnego, o czym niżej) kwalifikację prawną z
art. 278 § 1 k.k. w zw. z art. 294 § 1 k.k. w zw. z art. 65 § 1 k.k. Wobec tego nie
było przed Sądem Najwyższym podstaw do zastosowania art. 536 k.p.k. w zw. z
art. 455 k.p.k., skoro modyfikacja kwalifikacji prawnej czynu przypisanego w pkt. III
wyroku Sądu Rejonowego nie mogłaby nastąpić bez zmiany poczynionych w
sprawie ustaleń faktycznych.
Charakter stwierdzonego, kwalifikowanego naruszenia prawa procesowego
opisanego w art. 439 § 1 pkt 11 k.p.k., nakazywał uchylenie wyroków sądów obu
instancji i przekazanie całej sprawy J. K. do ponownego rozpoznania w pierwszej
instancji Sądowi Okręgowemu. Przekazanie sprawy do rozpoznania temu sądowi
wyniknęło z faktu, iż od 12.07.2007 r. Sąd Okręgowy orzeka w pierwszej instancji w
sprawie m.in. o występek z art. 258 § 1 k.k. (vide art. 2 ustawy z 29.03.2007 r. o
zmianie ustawy o prokuraturze, ustawy Kodeks postępowania karnego oraz
niektórych innych ustaw - Dz. U. 2007, nr 64, poz. 1432). J. K. zarzucono zaś
m.in. popełnienie przestępstwa z art. 258 § 1 k.k. Do chwili wydania orzeczenia
kasatoryjnego przez Sąd Najwyższy miała miejsce petryfikacja właściwości
16
rzeczowej Sądu Rejonowego w związku z wniesieniem aktu oskarżenia do tego
sądu przed datą wejścia w życie wspomnianej noweli do k.p.k. W chwili obecnej
zaktualizowała się jednak na ogólnych zasadach właściwość rzeczowa Sądu
Okręgowego jako organu pierwszej instancji i stąd konieczność przekazania sprawy
właśnie temu organowi (zob. też postanowienie SN z 23.02.2010 r., V KO 136/09,
OSNwSK 2010/1/395).
W trakcie ponownego rozpoznawania sprawy Sąd Okręgowy przeprowadzi
postępowanie dowodowe w odniesieniu do wszystkich zarzuconych oskarżonemu
J. K. czynów, honorując powyższe wskazania Sądu Najwyższego, respektując
pośredni zakaz reformationis in peius (art. 443 k.p.k.) oraz uwzględniając
możliwości jakie stwarza art. 442 § 2 k.p.k.
Po zgromadzeniu niezbędnych dowodów i dokonaniu ich oceny,
uwzględniającej dyspozycję art. 7 k.p.k., sąd meriti wyda wyrok i w razie takiej
konieczności uzasadni go zgodnie z art. 424 k.p.k.
Sąd Okręgowy procedując powinien zwrócić uwagę na to, że mienie będące
przedmiotem zaboru w celu przywłaszczenia w ramach czynu przestępnego
opisanego w pkt. III komparycji uchylonego wyroku Sądu Rejonowego,
uwzględniając wartość tego mienia niższą niż 200.000 zł oraz mając na uwadze
treść art. 115 § 5 k.k. obowiązującą od 8.06.2010 r. (vide nowela do k.k. - Dz. U.
2009, Nr 206, poz. 1589), nie powinno być traktowane jako mienie znacznej
wartości. Do czasu wejścia w życie wspomnianej noweli zmieniającej m.in. treść
art. 115 § 5 k.k., mieniem znacznej wartości było takie mienie, którego wartość w
chwili popełnienia czynu zabronionego przekraczała dwustukrotną wysokość
najniższego miesięcznego wynagrodzenia. Począwszy od 8.06.2010 r. mieniem
znacznej wartości jest mienie, którego wartość w czasie popełnienia czynu
zabronionego przekracza 200.000 zł. W realiach tej sprawy należało wobec
oskarżonego stosować nowy stan prawny, zgodnie z art. 4 § 1 k.k. Mienie, którego
zabór przypisano mu w pkt. III wyroku miało wartość 196.806, 35 zł, a więc według
znowelizowanego art. 115 § 5 k.k. nie stanowiło mienia znacznej wartości. Nie
dostrzegł tej okoliczności Sąd Rejonowy, jak też Sąd Okręgowy rozpoznający
apelację. Powinien mieć ją zaś na uwadze Sąd Okręgowy, który rozpozna sprawę
w pierwszej instancji.
17
Ponadto Sąd Okręgowy powinien wnikliwie rozważyć, czy w istocie są
podstawy do tego, aby przypisać oskarżonemu J. K. w ramach czynu zarzucanego
mu w pkt. II (vide opis zamieszczony w komparycji uchylonego wyroku Sądu
Rejonowego) zabór w celu przywłaszczenia 142 rowerów, skoro z zeznań […]
wynika, że rowery te zostały skradzione w ramach kradzieży z włamaniem
realizowanych nie w trakcie jednego, lecz dwóch transportów i chodziło
odpowiednio o 35 i 107 rowerów, co daje łącznie 142 rowery (k. 5652, 5673, 5774,
5777 – 5778, 5800, 6993, 7000 – 7001). Świadek S. K. w trakcie rozprawy
12.02.2010 r. (k. 12527) wskazał zaś stanowczo, że w ramach jednego z
transportów oskarżony J. K. nie realizował czynności sprawczych co do
skradzionych rowerów (konieczne byłoby precyzyjne ustalenie, czy chodzi tutaj o
transport obejmujący 35 rowerów czy 107 rowerów).
Dodatkowo Sąd Okręgowy rozważy, czy są podstawy do tego, aby
przesłuchiwać świadka M. K. z udziałem biegłego lekarza lub biegłego psychologa
(art. 192 § 2 k.p.k.), uwzględniając treść opinii biegłych opiniujących w odniesieniu
do tego świadka przed Sądem Okręgowym w O. w sprawie III K …/11, które to
opinie wprowadzono do podstawy wyrokowania odwoławczego w sprawie niniejszej
(k. 13388).
Na zakończenie trzeba jeszcze nadmienić, że uwzględniając fakt uiszczenia
przez oskarżonego J. K. opłaty kasacyjnej oraz wynik postępowania przed Sądem
Najwyższym, zgodnie z art. 527 § 4 k.p.k. zwrócono oskarżonemu tę opłatę.
Z uwagi na treść sentencji wyroku Sądu Najwyższego, nie było podstaw do
zamieszczania w tym wyroku, w zakresie odnoszącym się do sprawy J. K.,
rozstrzygnięcia o kosztach procesu za postępowanie kasacyjne. Tego rodzaju
rozstrzygnięcie zamieszcza się jedynie w wyroku kończącym postępowanie (art.
626 § 1 k.p.k.). Takiej cechy nie ma wyrok Sądu Najwyższego uchylający
orzeczenia sądów obu instancji i przekazujący sprawę do ponownego rozpoznania
organowi a quo.