Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZP 113/13
UCHWAŁA
Dnia 7 lutego 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Krzysztof Strzelczyk (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Barbara Myszka
SSN Marta Romańska
Protokolant Bożena Kowalska
w sprawie z powództwa J. L., A. M. i H. H.
przeciwko E. sp. z o.o. z siedzibą w W.
o zapłatę,
po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym
w dniu 7 lutego 2014 r.,
zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Okręgowy w W.
postanowieniem z dnia 12 listopada 2013 r.,
"1) Czy dopuszczalna jest droga sądowa w sprawie, w której
pasażer domaga się od przewoźnika lotniczego odszkodowania za
opóźniony lot na podstawie art. 7 Rozporządzenia (WE) nr 261/2004
Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lutego 2004 r.
ustanawiającego wspólne zasady odszkodowania i pomocy dla
pasażerów w przypadku odmowy przyjęcia na pokład albo odwołania
lub dużego opóźnienia lotów, uchylające rozporządzenie (EWG) nr
295/91 (Dz. U. UE L z dnia 17 lutego 2004 r.)?
a w razie odpowiedzi negatywnej na to pytanie:
2) Czy niedopuszczalność drogi sądowej ma charakter
bezwzględny czy też względny wynikający z przemienności
kompetencji sądu powszechnego i Prezesa Urzędu Lotnictwa
Cywilnego?"
2
podjął uchwałę:
W sprawie, w której pasażer domaga się od przewoźnika
lotniczego odszkodowania za opóźniony lot na podstawie art. 7
Rozporządzenia (WE) nr 261/2004 Parlamentu Europejskiego
i Rady z dnia 11 lutego 2004 r. ustanawiającego wspólne zasady
odszkodowania i pomocy dla pasażerów w przypadku odmowy
przyjęcia na pokład albo odwołania lub dużego opóźnienia
lotów, uchylającego Rozporządzenie (EWG) nr 295/91 (Dz. U.
U E. L z dnia 17 lutego 2004 r. s. 1 i n.) zachodzi przemienność
drogi postępowania przed sądami powszechnymi lub przed
Prezesem Urzędu Lotnictwa Cywilnego.
3
Uzasadnienie
Przedstawione do rozstrzygnięcia zagadnienia prawne powstały przy
rozpoznaniu przez Sąd Okręgowy zażalenia pozwanego przewoźnika lotniczego E.
Sp. z o.o. na postanowienie Sądu Rejonowego w W. odmawiające odrzucenia
pozwów pasażerów o odszkodowanie za opóźniony lot.
Podstawę powództw stanowi art. 7 rozporządzenia (WE) nr 261/2004
Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lutego 2004 r. ustanawiającego
wspólne zasady odszkodowania i pomocy pasażerów w przypadku odmowy
przyjęcia na pokład albo odwołania lub dużego opóźnienia lotów, uchylającego
rozporządzenie (EWG) nr 295/91 (Dz. U. UE, rozdział 7, t.8 – dalej jako
rozporządzenie nr 261/2004). Ci sami powodowie przed skierowaniem sprawy na
drogę sądową złożyli skargi do Prezesa Urzędu Lotnictwa Cywilnego (dalej jako
Prezes ULC) w związku z opóźnieniem lotu.
Według pozwanego, przepisy rozporządzenia nr 261/2004 oraz art. 205a
i art. 205b ustawy z dnia 3 lipca 2002 r. Prawo lotnicze (jedn. tekst Dz. U. z 2013 r.,
poz. 1393 ze zm. – dalej jako prawo lotnicze) ustanowiły szczególny i wyłączny tryb
rozpatrywania przez Prezesa ULC roszczeń pasażerów o wypłatę odszkodowania.
Sąd Rejonowy uzasadniając swoje rozstrzygnięcie przyjął, że powodowie
dochodzą odszkodowania za opóźnienie lotu, które ma charakter cywilnoprawny
i nie podlega kognicji Prezesa ULC i sądów administracyjnych. Pasażer w związku
z opóźnieniem lotu może wnieść do Prezesa ULC skargę wyłącznie na naruszenie
rozporządzenia nr 261/2004 zaś kwestia odszkodowania nie jest objęta jego
właściwością.
Sąd Okręgowy w W. w uzasadnieniu postanowienia podkreślił,
że przedstawione zagadnienia odnoszą się do wielu postępowań na terenie całego
kraju, które są konsekwencją stanowiska przyjętego przez Trybunał
Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) w wyroku z dnia 19 listopada 2009 r.
w połączonych sprawach C-402/07 i C-432/07 ECR 2009/11/I-10923-10982,
pasażerom przysługuje na podstawie art. 7 rozporządzenia nr 261/2004 prawo do
ryczałtowego odszkodowania (250, 450 lub 600 EUR) również wtedy, gdy doszło
4
do opóźnienia lotu, które przekracza trzy godziny. Sąd Okręgowy biorąc pod uwagę
treść art. 16 ust. 2 rozporządzenia nr 161/2004 oraz art. 205a i 205b prawa
lotniczego wskazał, że w kwestii dopuszczalności drogi sądowej możliwe są trzy
rozwiązania. Pierwsze, które zaprezentował Sąd Rejonowy i powodowie zakłada,
że sąd powszechny, a nie Prezes ULC, rozstrzyga o cywilnoprawnym
odszkodowaniu należnym na podstawie art. 7 rozporządzenia nr 261/2004.
Po drugie, można bronić poglądu, że z mocy art. 205a i 205b prawa lotniczego
w związku z art. 16 ust. 2 rozporządzenia nr 261/2004 doszło do wyłączenia drogi
sądowej w sprawie o tego rodzaju odszkodowanie na rzecz właściwości Prezesa
ULC, którego decyzja może podlegać kontroli w postępowaniu przed sądem
administracyjnym. Trzecie rozwiązanie, za którym opowiada się Sąd Okręgowy,
dopuszcza przemienność kompetencji Prezesa ULC i sądu powszechnego, który to
sąd w razie skierowania sprawy na drogę postępowania cywilnego może na
podstawie art. 12 ust. 1 zdanie drugie rozporządzenia nr 261/261 potrącić kwotę
odszkodowania przyznaną przez Prezesa ULC.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Rozporządzenie nr 261/2004 stanowi unormowanie szczegółowe w stosunku
do tych regulacji, które zawarte są w wiążących państwa członkowskie Unii
Europejskiej konwencjach międzynarodowych, w tym przede wszystkim konwencji
o ujednoliceniu niektórych prawideł dotyczących międzynarodowego przewozu
lotniczego, podpisanej w dniu 28 maja 1999 r. w Montrealu (Dz. U. z 2007 r., Nr 37,
poz. 235 dalej jako „konwencja montrealska”). Obejmuje swym zakresem typowe
przypadki niewykonania lub nienależytego wykonania umów przewozu lotniczego
(w zakresie transportu osobowego), tj. odmowę przyjęcia na pokład podróżnego
wbrew jego woli (art. 4), odwołanie lotu (art. 5) oraz zaistnienie znacznego
opóźnienia w jego wykonaniu (art. 6). Ponadto, odrębnie ujętą w rozporządzeniu
nr 261/2004 postacią nienależytego wykonania umowy jest umieszczenie pasażera
w klasie niższej niż ta, którą uzgodniono w umowie i na którą został wykupiony bilet
(art. 10). W związku z niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem umowy
przewozu zostały przyznane pasażerom określone uprawniania tj. tzw. prawo do
opieki (art. 9; prawo to dotyczy wszystkich wskazanych postaci niewykonania lub
5
nienależytego wykonania przewozu), prawo do uzyskania odszkodowania (art. 7),
prawo do żądania zwrotu należności oraz prawo do zmiany planu lotu (art. 8).
Przedstawione zagadnienia prawne wiążą się z roszczeniami powodów
sformułowanymi w oparciu o art. 7 rozporządzenia nr 261/2004, który w ust. 1
przyznaje pasażerom linii lotniczych w przypadku odwołania lotu prawo do
odszkodowania w wysokości: a) 250 EUR dla wszystkich lotów o długości do 1.500
kilometrów; b) 400 EUR dla wszystkich lotów wewnątrzwspólnotowych dłuższych
niż 1.500 kilometrów i wszystkich innych lotów o długości od 1.500 do 3.500
kilometrów; c) 600 EUR dla wszystkich innych lotów. Według stanowiska przyjętego
przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w wymienionym wyroku z dnia
19 listopada 2009 r., zarówno art. 5, 6 jak i art. 7 rozporządzenia nr 261/2004
należy interpretować w ten sposób, że do celów stosowania prawa do
odszkodowania pasażerów opóźnionych lotów można traktować jak pasażerów
odwołanych lotów oraz że mogą oni powoływać się na prawo do odszkodowania
przewidziane w art. 7 tego rozporządzenia, jeżeli z powodu tych lotów poniosą
stratę czasu wynoszącą co najmniej trzy godziny, czyli jeżeli przybędą do ich
miejsca docelowego co najmniej trzy godziny po pierwotnie przewidzianej przez
przewoźnika lotniczego godzinie przylotu.
Obok kwestii materialnoprawnych rozporządzenie nr 261/2004 zawiera
również pewne rozwiązania nakładające na państwa obowiązek zapewnienia
nadzorowania realizacji jego postanowień. W przepisie art. 16 ust. 1
rozporządzenia nr 261/2004 zobowiązano poszczególne państwa członkowskie do
wyznaczenia organu odpowiedzialnego za wykonywanie postanowień
rozporządzenia w odniesieniu do lotów z lotnisk znajdujących się na ich terytorium
oraz lotów z krajów trzecich na te lotniska. W razie konieczności, organ ten ma
podejmować niezbędne środki w celu zapewnienia przestrzegania praw pasażerów.
Państwa członkowskie mają informować Komisję o organie wyznaczonym zgodnie
z art. 16 ust. 1 rozporządzenia nr 261/2004. Z kolei według art. 16 ust. 2
rozporządzenia nr 261/2004, każdy pasażer, bez uszczerbku dla art. 12
rozporządzenia nr 261/2004, może wnieść do każdego organu wyznaczonego na
podstawie regulacji art. 16 ust. 1 rozporządzenia nr 261/2004 lub do każdego
innego organu wyznaczonego przez państwo członkowskie skargę na naruszenie
6
rozporządzenia, które miało miejsce na jakimkolwiek lotnisku znajdującym się na
terytorium państwa członkowskiego, lub dotyczącą jakiegokolwiek lotu z kraju
trzeciego na lotnisko znajdujące się na terytorium tego państwa członkowskiego.
Wreszcie, stosowanie do treści art. 16 ust. 3 rozporządzenia nr 261/2004,
ustanowione przez państwa członkowskie sankcje za jego naruszenia winny być
skuteczne, proporcjonalne i odstraszające.
Regulacje zawarte w art. 16 rozporządzenia nr 261/2004 zostały w prawie
polskim rozwinięte w przepisach art. 205a i 205b prawo lotniczego. Według art.
205a ust. 1 prawa lotniczego, organem kontroli przestrzegania przepisów
rozporządzenia nr 261/2004, czyli organem, o którym mowa w art. 16 ust. 1
rozporządzenia nr 261/2004, jest w Polsce Prezes ULC. Do kompetencji Prezesa
należy także rozpatrywanie skarg pasażerów, o których mowa w art. 16 ust. 2
rozporządzenia nr 261/2004. Prezes w ramach tego rozpoznania stwierdza,
w drodze decyzji administracyjnej: 1) brak naruszenia prawa przez przewoźnika
lotniczego albo 2) naruszenie prawa przez przewoźnika lotniczego, określając
zakres nieprawidłowości oraz nakładając karę określoną w art. 209b ust. 1 prawa
lotniczego (karę pieniężną za naruszenie przepisów rozporządzenia nr 261/2004),
a w razie stwierdzenia naruszenia przepisu art. 7, art. 8 ust. 1 lit. a lub art. 10 ust. 2
rozporządzenia nr 261/2004 określa również obowiązek i termin jego usunięcia
(art. 205b ust. 1 pkt 1) i 2) prawa lotniczego). Do egzekucji należności określonych
w decyzji administracyjnej, w której stwierdzono naruszenie przepisów
rozporządzenia nr 261/2004, stosuje się przepisy kodeksu postępowania cywilnego
(art. 205b ust. 6 prawa lotniczego).
W kwestii, czy wobec treści art. 205 a i 205 b prawa lotniczego dopuszczalna
jest droga sądowa do dochodzenia w postępowaniu cywilnym odszkodowania,
o którym mowa w art. 7 rozporządzenia nr 261/2004 w judykaturze sądów
powszechnych i w nauce zarysowały się rozbieżności. Na tym tle można wyróżnić
dwa przeciwstawne stanowiska. Według jednego, droga sądowa jest bezwzględnie
wyłączona ze względu na przekazanie tych spraw do właściwości Prezesa ULC
jako innego organu w rozumieniu art. 2 § 3 k.p.c. (tak m in. Sąd Rejonowy dla m.
st. Warszawy w Warszawie w postanowieniu z dnia 26 marca 2013 r. sygn. akt II C
562/13 a także Sąd Okręgowy w Warszawie w postanowieniu z dnia 19 września
7
2013 r., V CZ 3117/13 a także wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie
w wyrokach z dnia 3 października 2007 r., sygn. akt VI SA/Wa 891/07: z dnia
9 lipca 2013 r. sygn. akt VII SA/Wa 535/13). Przeciwne stanowisko wyklucza
kompetencje Prezesa ULC do orzekania o odszkodowaniu na podstawie art. 7
rozporządzenia nr 461/2004 na rzecz drogi sądowej w postępowaniu cywilnym (tak
m. in. postanowienia Sądu Rejonowego dla m. st. Warszawy w Warszawie z dnia
25 maja 2013 r., sygn. akt II C 620/13, Sądu Rejonowego Poznań – Grunwald
i Jeżyce z dnia 10 września 2013 r., V CZ 373/13). W jego uzasadnieniu podkreśla
się, że postępowanie administracyjne prowadzone przed Prezesem ULC może
prowadzić tylko do nałożenia na przewoźnika kary finansowej, a nie rozstrzygania
o roszczeniach cywilnoprawnych wynikających z art. 7 rozporządzenia
nr 461/2004. W judykaturze sądów powszechnych prezentowane jest też
pośrednie stanowisko dopuszczające przemienność kompetencji Prezesa ULC
i sądów powszechnych ale przyjmujące zarazem względną niedopuszczalność
drogi sądowej w razie wystąpienia na podstawie art. 205a i 205 b ze skargą do
Prezesa ULC ( tak m in. Sąd Rejonowy Katowice – Wschód w Katowicach
w postanowieniu z dnia 31 lipca 2013 r., 12 C 1091/13/1).
Rozstrzygnięcie zagadnienia, czy w sprawie o prawo do odszkodowania na
podstawie art. 7 rozporządzenia nr 261/2004 dopuszczalna jest droga sądowa
zależy nie tylko od wykładni regulacji art. 205a i 205b prawa lotniczego ale wymaga
też konfrontacji rezultatu tej wykładni z postanowieniami rozporządzenia
nr 261/2004 i oceny, czy rozwiązanie wynikające z art. 205a i 205b prawa
lotniczego mieści się w ramach regulacji tego aktu prawnego.
Jak wynika z treści art. 7 ust. 1 rozporządzenia nr 261/2004 pasażerowi
przysługuje odszkodowanie w zryczałtowanej wysokości w zależności od długości
i rodzaju opóźnionego lotu. Odrębnie w art. 7 ust. 2 rozporządzenia nr 261/2004
zostały z wskazane reguły pomniejszenia ryczałtowego odszkodowania a w art. 12
ust. 1 tego rozporządzenia zastrzeżone zostało prawo do dochodzenia dalszego
odszkodowania, które może przysługiwać na podstawie prawa międzynarodowego
(np. konwencji montrealskiej) lub też na podstawie prawa krajowego (zob. wyrok
TSUE z dnia 13 października 2011 r. C-83/10 Aurora Sousa Rodrigez i in.
przeciwko Aier France, Zb. Orz. 2011, s. I-09469). Jakkolwiek określone w art. 7
8
ust. 1 rozporządzenia nr 261/2004 odszkodowanie ma charakter ryczałtowy, to
jednak nie może budzić wątpliwości, że jest to cywilnoprawna kompensacja
zarówno szkód materialnych jak i niematerialnych związanych z nienależytym
wykonaniem zobowiązania przez przewoźnika wynikającego z zawartej umowy
przewozu. Dlatego także sprawa o odszkodowanie, dochodzone na podstawie art.
7 ust. 1 rozporządzenia nr 261/2004 musi być uznana za sprawę cywilną
w rozumieniu art. 1 k.p.c., którą według zasady wynikającej z treści art. 2 § 1 k.p.c.
rozpoznają sądy powszechne. Zasada ta nie obowiązuje tylko w odniesieniu do
spraw, które na mocy szczególnych przepisów zostały przekazane do właściwości
innych organów niż sądy powszechne oraz Sąd Najwyższy. W związku z tym
wymaga rozważenia, czy same sformułowania zawarte w art. 205 a i 205b prawa
lotniczego pozwoliłyby na przyjęcie, że na ich podstawie doszło do przekazania
spraw o roszczenia odszkodowawcze z art. 7 ust. 1 rozporządzenia nr 261/2004 do
właściwości Prezesa ULC.
Za udzieleniem pozytywnej odpowiedzi na tak postawione pytanie
przemawiają następujące argumenty:
Po pierwsze, przepis art. 205b ust. 1 pkt 2) prawa lotniczego stanowi,
że w wypadku złożenia skargi (określonej w art. 16 ust. 2 rozporządzenia
nr 261/2004) Prezes ULC w drodze decyzji administracyjnej stwierdzać ma
naruszenie prawa przez przewoźnika lotniczego, określając zakres
nieprawidłowości oraz nakładając karę pieniężną, zaś w razie stwierdzenia
naruszenia art. 7, art. 8 ust. 1 lit. a lub art. 10 ust. 2 rozporządzenia nr 261/2004
określać również obowiązek oraz termin jego usunięcia. Stwierdzenie naruszenia
art. 7, art. 8 ust. 1 lit. a lub art. 10 ust. 2 rozporządzenia nr 261/2004 musi polegać
na ustaleniu, że przewoźnik lotniczy powinien był wypłacić przewidziane w tych
przepisach należności pasażerowi, czyli zapłacić mu ryczałtowe odszkodowanie
(art. 7 rozporządzenia nr 261/2004), zwrócić koszt biletu (art. 8 ust. 1 lit. a)
rozporządzenia nr 261/2004) lub część ceny biletu (art. 10 ust. 2 rozporządzenia nr
261/2004) i wbrew temu obowiązkowi tego uczynił. Z kolei określenie obowiązku
spoczywającego na przewoźniku lotniczym musi polegać na tym, że Prezes ULC
stwierdza, że przewoźnik lotniczy ma obowiązek zapłacić wskazane należności
pasażerowi. Wreszcie określenie terminu usunięcia naruszenia sprowadza się do
9
wyznaczenia przewoźnikowi lotniczemu terminu, w ciągu którego powinien on
zadośćuczynić ciążącemu na nim obowiązkowi, czyli wypłacić należności
pasażerowi. Taka regulacja zakłada, że Prezes w istocie rozstrzyga w decyzji
administracyjnej o roszczeniach pasażera, który wniósł skargę, przysługujących mu
na podstawie art. 7, art. 8 ust. 1 lit. a) lub art. 10 ust. 2 rozporządzenia
nr 261/2004..
Po drugie, w treści art. 205b ust. 1 pkt 2) prawa lotniczego wyraźnie
wskazano, że Prezes ULC stwierdza naruszenie prawa (rozporządzenia
nr 261/2004) przez przewoźnika lotniczego, określając zakres nieprawidłowości
oraz nakładając karę pieniężną (zd. 1), zaś w razie w razie stwierdzenia naruszenia
art. 7, art. 8 ust. 1 lit. a lub art. 10 ust. 2 rozporządzenia nr 261/2004 określa
również obowiązek i termin jego usunięcia (zd. 2). Na tej podstawie można przyjąć,
że główną rolę odgrywać ma sankcjonowanie naruszenia prawa przez nakładanie
kar pieniężnych. Sankcjonowanie to dotyczy każdego wypadku naruszenia prawa
(rozporządzenia nr 261/2004), w tym także naruszenia art. 7, art. 8 ust. 1 lit. a lub
art. 10 ust. 2 rozporządzenia nr 261/2004. Jednakże w razie naruszenia art. 7, art.
8 ust. 1 lit. a lub art. 10 ust. 2 rozporządzenia nr 261/2004 Prezes ULC również,
a więc dodatkowo określa obowiązek (przewoźnika) i termin jego usunięcia. O ile
w wypadku sankcjonowania naruszenia prawa (rozporządzenia nr 261/2004)
w drodze nakładania kar pieniężnych może chodzić tylko o środek mający
zapewnić realizację prawa (rozporządzenia nr 261/2004) bez odniesienia do
interesów indywidualnych pasażerów wnoszących skargę, o tyle dodatkowe
rozstrzyganie o obowiązku i terminie usunięcia naruszenia, gdy Prezes ULC
stwierdzi, że przewoźnik naruszył art. 7, art. 8 ust. 1 lit. a lub art. 10 ust. 2
rozporządzenia nr 261/2004, służyć może już jedynie realizacji interesów
indywidualnych pasażerów, którzy wnieśli skargę do Prezesa. Gdyby zatem do
właściwości Prezesa nie miało należeć również rozstrzyganie o roszczeniach
przysługujących indywidualnym pasażerom na podstawie art. 7, art. 8 ust. 1 lit. a
lub art. 10 ust. 2 rozporządzenia nr 261/2004, wtedy treść art. 205b ust. 1 pkt 2)
prawa lotniczego byłaby ograniczona do postanowienia, że Prezes w drodze
decyzji stwierdza naruszenie prawa (rozporządzenia nr 261/2004), określając
jednocześnie zakres nieprawidłowości i nakładając karę pieniężną. Dodatkowe
10
postanowienie, że w razie naruszenia art. 7, art. 8 ust. 1 lit. a lub art. 10 ust. 2
rozporządzenia nr 261/2004 Prezes określa również obowiązek i termin usunięcia
naruszenia, byłoby natomiast bezprzedmiotowe.
Po trzecie, zgodnie z art. 205b ust. 6 prawa lotniczego, do egzekucji
należności, które zostały stwierdzone w decyzji administracyjnej, o której mowa
w art. 205b ust. 1 pkt 2) prawa lotniczego, stosuje się przepisy kodeksu
postępowania cywilnego. Za prawidłowe należy uznać założenie, że przepis ten
można wykładać jedynie w taki sposób, że albo obejmuje on (tylko) należności
wynikające z decyzji administracyjnej, dla których podstawą są art. 7, art. 8 ust. 1
lit. a lub art. 10 ust. 2 rozporządzenia nr 261/2004 w zw. z art. 205b ust. 1 pkt 2) zd.
2 prawa lotniczego, albo (również) należność z tytułu kary pieniężnej, o której
mowa w art. 209b ust. 1 w zw. z art. 205b ust. 1 pkt 2) zd. 1 prawa lotniczego.
Użycie w treści art. 205b ust. 6 prawa lotniczego pojęcia należności w liczbie
mnogiej wobec użycia pojęcia kary w art. 205b ust. 1 pkt 2) zd. 1 prawa lotniczego
w liczbie pojedynczej zdecydowanie wyklucza bowiem wykładnię art. 205b ust. 6
prawa lotniczego w taki sposób, aby ograniczyć zakres jego zastosowania tylko do
należności z tytułu kary pieniężnej, o której mowa w art. 209b ust. 1 w zw. z art.
205b ust. 1 pkt 2) zd. 1 prawa lotniczego. Przyjęcie, że art. 205b ust. 6 prawa
lotniczego obejmuje należności określone w art. 7, art. 8 ust. 1 lit. a lub art. 10 ust.
2 rozporządzenia nr 261/2004 w zw. z art. 205b ust. 1 pkt 2) zd. 2 potwierdza
z kolei, że Prezes ULC w decyzji orzeka co do tych należności z takim skutkiem,
że mogą one być realizowane w drodze egzekucji. Przy takim założeniu art. 205b
ust. 6 prawa lotniczego w tym zakresie jest bardzo istotny, gdyż w egzekucyjnym
postępowaniu administracyjnym wierzycielem nie może być osoba fizyczna jako
podmiot prawa prywatnego, a tylko w tej roli występować mogą pasażerowie,
którym przysługują roszczenia o należności wynikające z roszczeń przysługujących
indywidualnym pasażerom na podstawie art. 7, art. 8 ust. 1 lit. a lub art. 10 ust. 2
rozporządzenia nr 261/2004. W braku art. 205b ust. 6 prawa lotniczego
pasażerowie nie mogliby więc realizować w drodze egzekucji należności
stwierdzonych przez Prezesa ULC na podstawie art. 7, art. 8 ust. 1 lit. a lub art. 10
ust. 2 rozporządzenia nr 261/2004, gdyż nie mogliby być wierzycielami
w egzekucyjnym postępowaniu administracyjnym. Przekazując decyzję Prezesa
11
w tym zakresie do egzekucji sądowej przepis art. 205b ust. 6 prawa lotniczego
przesądza o tym, że jest ona tytułem egzekucyjnym (art. 777 § 1 pkt 3 k.p.c.), a tym
samym umożliwia pasażerom przymusową realizacje ich roszczeń wynikających
z art. 7, art. 8 ust. 1 lit. a lub art. 10 ust. 2 rozporządzenia nr 261/2004
i stwierdzonych tą decyzją.
W końcu trzeba zważyć, że zgodnie z art. 205b ust. 4 prawa lotniczego,
skargę do Prezesa, o której mowa w art. 205a ust. 1 i 2 prawa lotniczego w zw.
z art. 16 ust. 2 rozporządzenia nr 261/2004, pasażer może złożyć wyłącznie po
wcześniejszym złożeniu reklamacji u przewoźnika oraz upływie terminu 30 dni od
dnia jej złożenia lub innego, krótszego terminu, przewidzianego na jej rozpatrzenie
w umowie przewozu lub regulaminie przewozu (por. także art. 205b ust. 3 pkt 1) i 2)
prawa lotniczego). Uwarunkowanie wniesienia skargi, o której mowa w art. 205a
ust. 1 i 2 prawa lotniczego w zw. z art. 16 ust. 2 rozporządzenia nr 261/2004,
koniecznością wcześniejszego skorzystania z reklamacji wskazuje wyraźnie na to,
że, w ujęciu art. 205a i 205b prawa lotniczego skarga ta potraktowana została przez
ustawodawcę jako instrument dochodzenia indywidualnych roszczeń pasażera,
wynikających z art. 7, art. 8 ust. 1 lit. a lub art. 10 ust. 2 rozporządzenia
nr 261/2004.
Wskazane argumenty uzasadniałyby przyjęcie, że art. 205a i 205b prawa
lotniczego przyznały Prezesowi ULC rozpatrywanie spraw pasażerów o zapłatę
odszkodowania należnego na podstawie art. 7 rozporządzenia nr 261/2004. Brak
w art. 205a i 205 b postanowień wskazujących, iż obok Prezesa ULC kompetencje
do rozpatrywania przedmiotowych spraw miałyby zachować sądy powszechne
wprost lub też po uprzednim wyczerpaniu drogi postępowania administracyjnego
przed Prezesem ULC, pozwalałby uznać, że w świetle art. 2 § 3 k.p.c. została
bezwzględnie wyłączona droga sądowa w sprawach o roszczenia przysługujące
pasażerom na podstawie art. 7 rozporządzenia nr 261/2004.
Jak zostało podniesione, przy wykładni art. 205a i 205b prawa lotniczego
w kontekście dopuszczalności drogi sądowej w sprawach o roszczenia z art. 7
rozporządzenia nr 261/2004 nie można pomijać innych postanowień tego
rozporządzenia, określających proceduralny sposób realizacji praw pasażerów,
12
które jako akt prawa wtórnego Unii Europejskiej ma ogólny zasięg; wiąże w całości
i jest bezpośrednio stosowane we wszystkich Państwach Członkowskich Zasadę
bezpośredniego stosowania prawa unijnego wynikającą z treści art. 288 ust. 2
Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (Dz. U. z 2004 r., Nr 90, poz. 864/2
ze zm. dalej jako TFUE) potwierdzają postanowienia art. 91 ust. 3 Konstytucji
Rzeczypospolitej Polskiej, który wyprowadza też zasadę pierwszeństwa tych
rozporządzeń w wypadku kolizji z ustawami.
Podjęciu rozważań w tym zakresie, nie stoi na przeszkodzie treść art. 267
lit. b TFUE przewidującego kompetencje Trybunału Sprawiedliwości UE do
orzekania w trybie prejudycjalnym o ważności i wykładni aktów przyjętych między
innymi przez Parlament Europejski albowiem w niniejszej sprawie chodzi faktycznie
o wykładnię prawa krajowego ustanowionego w wykonaniu dyspozycji normy
prawnej wyrażonej w art. 16 ust. 1 rozporządzenia nr 261/2004 w kontekście innych
nie budzących wątpliwości postanowień tego rozporządzenia określających rodzaj
postępowania w ramach, którego należy rozpatrywać roszczenia pasażerów linii
lotniczych. Do ustawodawcy polskiego należy bowiem wybór odpowiedniej drogi
prawnej, pod warunkiem jednak, że wybór ten nie obniży skuteczności przyznanego
pasażerom linii lotniczych prawa do odszkodowania na podstawie art. 7
rozporządzenia nr 261/2004.
W związku z przyjętą w art. 205a i 205b prawa lotniczego regulacją, zgodnie
z którą organ powołany do załatwienia skarg może rozstrzygać o cywilnoprawnych
roszczeniach pasażerów wynikających z rozporządzenia nr 261/2004, w tym
również o roszczeniu o ryczałtowe odszkodowanie należne na podstawie art. 7 tego
rozporządzenia istotna pozostaje kwestia, czy droga skargi o której mowa w art. 16
ust. 2 rozporządzenia nr 261/2004, mogłaby być w danym państwie członkowskim
traktowana jako wyłączna, a zatem obligatoryjna droga realizacji roszczeń
wynikających z rozporządzenia nr 261/2004. W tej kwestii rozwiązanie takie, można
zakwestionować z punktu widzenia przepisów rozporządzenia nr 261/2004.
Trzeba bowiem uwzględnić, że art. 16 ust. 2 rozporządzenia nr 261/2004
przewiduje, że pasażer „może” wnieść określoną w tym przepisie skargę, a zatem
nie jest zobligowany do korzystania z niej w celu realizacji swoich roszczeń. W ten
13
sposób art. 16 ust. 2 rozporządzenia nr 261/2004 wyraźnie wskazuje, że instrument
skargi ma charakter fakultatywny, jakkolwiek prawo krajowe nie ujęłoby właściwości
organu rozpatrującego tę skargę.
Ponadto, według punktu 22 motywów rozporządzenia nr 261/2004, nadzór
nad przestrzeganiem jego przepisów, który jest realizowany w danym państwie
członkowskim, nie powinien mieć wpływu na prawa pasażerów i przewoźników
lotniczych do dochodzenia odszkodowania przed sądem zgodnie z procedurami
krajowymi. Postanowienie to wyraża więc wprost założenie o uzupełniającym
znaczeniu środków kontroli i nadzoru wykonywania postanowień rozporządzenia,
przez które należy rozumieć bez wątpienia środki wynikające z art. 16 ust. 1 i 2
rozporządzenia nr 261/2004.
W końcu trzeba też zważyć, że skoro celem rozporządzenia nr 261/2004 jest
podniesienie standardów ochrony przez wzmocnienie praw pasażerów (por. pkt (4)
motywów rozporządzenia nr 261/2004), to założeniu takiemu odpowiada taka
wykładnia jego postanowień, zgodnie z którą skarga określona w przepisie art. 16
ust. 2 rozporządzenia nr 261/2004 – nawet, jeśli miałaby w danym państwie
pozwalać na bezpośrednią realizację roszczeń wynikających z rozporządzenia
nr 261/2004 – to jednak nie może być uważa za wyłączny instrument służący tej
realizacji.
Wobec powyższego, pomimo przyznania w art. 205 a i 205b prawa
lotniczego Prezesowi ULC kompetencji do orzekania o odszkodowaniu, o którym
mowa w art. 7 rozporządzenia nr 261/2004 w następstwie wniesienia skargi
określonej w art. 16 ust. 2 tego rozporządzenia, nie można przyjąć wyłączenia ani
ograniczenia drogi sądowego dochodzenia tego roszczenia, a ze względu na
fakultatywny charakter przedmiotowej skargi należało opowiedzieć się za tym,
że w sprawie o roszczenie o odszkodowanie według art. 7 rozporządzenia
nr 261/2004 zachodzi przemienność drogi postępowania przed sądem
powszechnym lub przed Prezesem ULC.
Z pozostawieniem prawa wyboru drogi dochodzenia odszkodowania na
podstawie art. 7 rozporządzenia nr 261/2004 mogą łączyć się kolejne, nie zawsze
14
korzystne dla pasażerów konsekwencje w przypadku równoległego korzystania
przez nich z obu środków ochrony prawnej, które chociaż z punktu widzenia
procesu cywilnego nie skutkuje odrzuceniem pozwu, to jednak stawia otwarte
kwestie związane z szybkością uzyskania ochrony a wzajemnym wpływem obu
toczących się postępowań i znaczeniem wydanych w tych postępowaniach
rozstrzygnięć. Ich uniknięcie jest jednak możliwe jedynie w drodze wprowadzenia
w prawie krajowym odpowiednich zmian legislacyjnych.