Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZP 137/13
UCHWAŁA
Dnia 26 lutego 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jacek Gudowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Anna Kozłowska
SSN Bogumiła Ustjanicz
Protokolant Katarzyna Bartczak
w sprawie z powództwa Z. D.
przeciwko Mi. I. i Ma. I.
o zapłatę,
po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym
w dniu 26 lutego 2014 r.
zagadnienia prawnego
przedstawionego przez Sąd Okręgowy w T.
postanowieniem z dnia 5 grudnia 2013 r.,
"Czy w wypadku niewskazania przez powoda przed rozprawą
na wezwanie sądu danych pozwalających sądowi na ustalenie
numeru PESEL pozwanego, postępowanie może podlegać
zawieszeniu?"
podjął uchwałę:
Przed doręczeniem pozwu i rozpoczęciem rozprawy sąd
nie może zawiesić postępowania na podstawie art. 177 § 1 pkt 6
k.p.c. na skutek niewskazania przez powoda danych
pozwalających na ustalenie numerów, o których mowa w art.
2081
k.p.c. Po rozpoczęciu rozprawy zawieszenie postępowania
na tej podstawie może nastąpić tylko wtedy, gdy uzyskanie
danych umożliwiających ustalenie wskazanych numerów nie
jest możliwe.
2
Uzasadnienie
W dniu 17 lipca 2013 r. powód Z. D. wniósł do Sądu Rejonowego w T. pozew
przeciwko Mi. I. i Ma. I. o zapłatę kwoty 1956 zł z tytułu odszkodowania za
zniszczone ogrodzenie.
Zarządzeniem z dnia 19 września 2013 r. przewodniczący w Sądzie
Rejonowym - po ustaleniu, że nie jest możliwe ustalenie numerów Powszechnego
Elektronicznego Systemu Ewidencji Ludności (PESEL) pozwanych na podstawie
danych zawartych w aktach sprawy - wezwał powoda do usunięcia tego braku.
Powód tych numerów we wyznaczonym terminie nie wskazał, w związku z czym
Sąd Rejonowy, postanowieniem z dnia 15 października 2013 r., postępowanie
zawiesił.
Rozpoznając zażalenie na to postanowienie, Sąd Okręgowy w T. powziął
poważne wątpliwości wysłowione w zagadnieniu prawnym przedstawionym Sądowi
Najwyższemu do rozstrzygnięcia na podstawie art. 390 § 1 w związku z art. 397 § 2
k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Indywidualizacja człowieka - osoby fizycznej mającej zdolność prawną - jest
nieodzownym elementem prawidłowości obrotu prawnego oraz właściwego
kształtowania się stosunków cywilnoprawnych. To samo dotyczy indywidualizacji
stron procesu (uczestników postępowania); jest ona niezbędnym czynnikiem
prawidłowości oraz skuteczności postępowania cywilnego i bez wątpienia
stanowi także jeden z elementów rzetelnego procesu, gwarantującego tzw.
sprawiedliwość proceduralną, wypływającą z konstytucyjnego prawa do sądu.
Tradycyjnym instrumentem indywidualizującym człowieka w ogólności, a także -
oczywiście - w zakresie stosunków cywilnoprawnych, jest nazwisko, wynikające
z przynależności do grupy rodzinnej (art. 25 i 88-901
k.r.o.), oraz imię, nadawane
dziecku w drodze oświadczenia składanego przed kierownikiem urzędu stanu
cywilnego przez osoby sprawujące władzę rodzicielską, lub - w wyjątkowych
wypadkach - z urzędu (art. 50 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 29 września 1986 r. - Prawo
o aktach stanu cywilnego, jedn. tekst: Dz.U. z 2011 r. Nr 212, poz. 1264 ze zm.).
W konsekwencji przyjmuje się, że imię (imiona) i nazwisko - a także płeć, data
3
i miejsce urodzenia, imiona rodziców oraz nazwisko rodowe matki - stanowią jeden
z najważniejszych, konstytutywnych elementów stanu cywilnego człowieka,
kształtujących jego indywidualność. Oczywiście, są także inne instrumenty
indywidualizacji, biologiczne lub semiotyczne (np. wizerunek, dermatoglify, kod
DNA, struktura skóry, pseudonim, nick, cechy pisma ręcznego itp.), ale mają one
znaczenie drugorzędne, a niejednokrotnie są skuteczne i miarodajne tylko
w ograniczonym zakresie i w ściśle oznaczonych celach (np. przy stosowaniu
identyfikacyjnych technik kryminalistycznych).
Indywidualizacja stron (uczestników) postępowania cywilnego ma znaczenie
we wszystkich sprawach, jednak znaczenie to rośnie w tych wypadkach, w których
wydawane są orzeczenia podlegające wykonaniu w drodze egzekucji albo których
skuteczność polega na zdatności do wpisu w określonym rejestrze, w tym także np.
w księgach wieczystych. W kodeksie postępowania cywilnego z 1930 r. przyjęto
(art. 137 § 1 pkt 1), że kryterium indywidualizacji stron stanowi imię i nazwisko oraz
- uzupełniająco - określenie zawodu. Regulacja ta została przejęta do kodeksu
postępowania cywilnego z 1964 r., jakkolwiek jego twórcy przewidywali możliwość
wystąpienia sytuacji, w których kryteria indywidualizujące okażą się niedostateczne,
co miało dotyczyć w szczególności stosunków wiejskich. Ostatecznie uznano
jednak, że przypadki identyczności osób - według ustanowionego kryterium - należy
oceniać jako „teoretyczne" lub wyjątkowe.
Należy przy tym dodać, że kryterium w postaci określenia zawodu straciło
z biegiem lat jakiekolwiek znaczenie identyfikacyjne, do czego przyczyniła się nie
tylko nieodstępność i nieczytelność danych w tym zakresie, ale także rozwój
technologiczny oraz związana z tym dynamika stosunków zawodowych (por. np.
okresowe klasyfikacje zawodów i specjalności ustalane na podstawie
Międzynarodowego Standardu Kwalifikacji Zawodów ISCO; ostatnio
rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 27 kwietnia 2010 r.
w sprawie klasyfikacji zawodów i specjalności na potrzeby rynku pracy oraz
zakresu jej stosowania, Dz.U. Nr 82, poz. 537). W związku z tym kryterium zawodu
strony (uczestnika postępowania), notoryjnie zresztą pomijane, zostało
wyeliminowane z kodeksu postępowania cywilnego ustawą z dnia 2 lipca 2004 r.
o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw
4
(Dz.U. Nr 172, poz. 1804); od tego czasu funkcję indywidualizującą pełniło
wyłącznie imię i nazwisko, a także uzupełniająco - miejsce zamieszkania
lub siedziba.
Występujące w praktyce sądowej, a zwłaszcza w postępowaniu
egzekucyjnym przypadki zbieżności imion i nazwisk oraz związane z tym błędy
popełniane w szczególności przy wdrażaniu egzekucji z rachunku bankowego,
w której możliwość obrony przy zastosowaniu unormowania zawartego w art. 825
pkt 3 k.p.c. jest iluzoryczna lub w ogóle niemożliwa, zmusiła prawodawcę do
podjęcia kroków mogących zapobiec powtarzaniu się tych przypadków. Sprzyjała
temu także cywilizacyjna, upowszechniona wraz z nadejściem epoki elektronicznej
tendencja do oznaczania obywateli niepowtarzalnymi numerami (symbolami)
identyfikacyjnymi. W konsekwencji przyjęto, że w odniesieniu do osób fizycznych
najbardziej efektywnym oznaczeniem indywidualizującym - obok imienia i nazwiska
- jest numer Powszechnego Elektronicznego Systemu Ewidencji Ludności
(PESEL), obejmujący w zakodowanej postaci datę urodzenia, liczbę porządkową
oraz płeć. Zgodnie z art. 31 a ustawy z dnia 10 kwietnia 1974 r. o ewidencji
ludności i dowodach osobistych (jedn. tekst: Dz.U. z 2006 r. Nr 139, poz. 993
ze zm.), numer PESEL to 11-cyfrowy, stały symbol numeryczny, jednoznacznie
identyfikujący osobę fizyczną, w którym sześć pierwszych cyfr oznacza datę
urodzenia (rok, miesiąc, dzień), kolejne cztery - liczbę porządkową i płeć osoby,
a ostatnia jest cyfrą kontrolną służącą do komputerowej kontroli poprawności
nadanego numeru ewidencyjnego. Numerem tym dysponuje zdecydowana
większość osób fizycznych (obywateli polskich i cudzoziemców zameldowanych
w Polsce na pobyt stały lub czasowy trwający ponad trzy miesiące, a także
podlegających w Polsce ubezpieczeniom społecznym lub ubezpieczeniu
zdrowotnemu - art. 31 a ust. 3 wymienionej ustawy). W odniesieniu do osób
prawnych oraz jednostek organizacyjnych niebędących osobami prawnymi funkcję
numeru PESEL przypisano numerowi Krajowego Rejestru Sądowego, a w razie
jego braku - numerowi w innym właściwym rejestrze lub ewidencji oraz numerowi
identyfikacji podatkowej (NIP).
W konsekwencji ustawą z dnia 10 maja 2013 r. o zmianie ustawy - Kodeks
postępowania cywilnego (Dz.U. z 2013 r., poz. 654) znowelizowano art. 126, 177
5
i 50532
oraz dodano art. 2081
. Zmianom tym towarzyszyła zmiana rozporządzenia
Ministra Sprawiedliwości z dnia 23 lutego 2007 r. - Regulamin urzędowania sądów
powszechnych (Dz.U. Nr 38, poz. 249) dokonana rozporządzeniem z dnia
18 lipca 2013 r. zmieniającym rozporządzenie - Regulamin urzędowania sądów
powszechnych (Dz.U. z 2013 r., poz. 870), a także zmiana rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 5 kwietnia 2012 r. w sprawie określenia brzmienia klauzuli
wykonalności (Dz.U. z 2012 r., poz. 443) wprowadzona rozporządzeniem Ministra
Sprawiedliwości z dnia 12 lipca 2013 r. zmieniającym rozporządzenie w sprawie
określenia brzmienia klauzuli wykonalności (Dz.U. z 2013 r., poz. 859).
Zgodnie z art. 126 § 2 k.p.c., powód ma obowiązek wskazania w pozwie
własnego numeru identyfikacyjnego, który nie obejmuje numerów
indywidualizujących stronę pozwaną. Stosownie do art. 2081
k.p.c., ciężar ustalenia
numeru PESEL (numeru Krajowego Rejestru Sądowego lub innego właściwego
numeru) spoczywa na sądzie, który jest obowiązany działać w tym zakresie
z urzędu, z tym jednak, że wskazanie danych pozwalających sądowi na ustalenie
tych numerów pozostaje obowiązkiem powoda. W związku z tym, zgodnie z art.
177 § 1 k.p.c., sąd może zawiesić postępowanie, jeżeli na skutek niewskazania
przez powoda w wyznaczonym terminie danych pozwalających sądowi na ustalenie
numerów, o których mowa w art. 2081
k.p.c., nie można nadać sprawie dalszego
biegu. Rozszerzenie przyczyn zawieszenia postępowania wynika z tego,
że ustalenie numeru PESEL pozwanego następuje z zasady w granicach
technicznych możliwości systemu informatycznego obsługującego zbiór
gromadzący ten numery. Wielokrotnie jednak niezbędne są dodatkowe dane
personalne, którymi sąd nie dysponuje ani nie jest w stanie ich ustalić; ciężar
ich wskazania ustawodawca przeniósł na powoda, lokując go w ramach
normalnych ciężarów procesowych spoczywających na osobie dochodzącej
ochrony prawnej, do których należy przede wszystkim dokładne określenie
pozwanego.
Kodeks postępowania cywilnego nie określa czasu, w którym należy podjąć
czynności zmierzające do ustalenia numeru PESEL pozwanego, a tym bardziej
chwili zawieszenia postępowania. Przepis art. 2081
k.p.c. jest wprawdzie
usytuowany w rozdziale 3 działu II tytułu VI księgi pierwszej kodeksu postępowania
6
cywilnego zatytułowanym „Rozprawa", wśród przepisów dotyczących czynności
przygotowawczych poprzedzających posiedzenie wyznaczone na rozprawę, nie
oznacza to jednak, co trafnie podniósł Sąd Okręgowy, wyłączenia jego działania
w sprawach, w których orzeczenie co do istoty sprawy (sporu) jest wydawane
na posiedzeniu niejawnym. Nawet jednak wtedy, gdy sprawa podlega rozpoznaniu
według przepisów ogólnych o procesie, z umiejscowienia art. 2081
k.p.c. nie można
wyciągać wniosku, jakoby czynności służące ustaleniu numeru PESEL sąd mógł
podejmować tylko na rozprawie. Należy podkreślić, że rozdział 3, w którym
ulokowano omawiany przepis, oprócz przepisów bezpośrednio dotyczących
przebiegu rozprawy (np. art. 201, 211, 212, 214, 215, 216 i 2161
), obejmuje także
unormowania odnoszące się do czynności podejmowanych przed rozprawą lub
między posiedzeniami wyznaczonymi na rozprawę (np. art. 206 § 1, art. 207 § 1,
3 i 4 oraz art. 208 § 1). Z takiego usytuowania art. 2081
nie wynika więc,
że zawieszenie postępowania na skutek niemożności ustalenia numeru PESEL
musi nastąpić przed rozprawą, a tym bardziej przed podjęciem próby doręczenia
pozwu stronie pozwanej.
Poza tym kodeks postępowania cywilnego nie zakazuje prowadzenia
postępowania, a więc podejmowania różnych czynności procesowych,
w szczególności dowodowych, zanim numer PESEL pozwanego zostanie ustalony,
zwłaszcza że czynności te mogą doprowadzić lub pomóc w ustaleniu tego numeru.
Należy przy tym pamiętać, że zawieszenie postępowania, ograniczające w pewnym
zakresie konstytucyjne prawo do sądu (do wydania wyroku), powinno być
stosowane z umiarem, elastycznie i - zwłaszcza w nietypowych sytuacjach
powstających w toku postępowania - w sposób sprzyjający osądzeniu sprawy.
Sąd ma wprawdzie dużą swobodę w ocenie przyczyn zawieszenia postępowania,
powinien jednak działać rozsądnie, z intencją usprawnienia postępowania, a nie
jego obezwładnienia (por. np. orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 29 stycznia
1934 r., C.ll. 35/33, Zb. Orz. 1934, poz. 539, z dnia 28 sierpnia 1935 r., C.l.
2990/34, OSP 1936, poz. 120, z dnia 18 marca 1950 r., Wa.C. 349/49, OSN 1951,
nr 3, poz. 66 oraz z dnia 29 sierpnia 1950 r., C 158/50, „Nowe Prawo" 1951,
nr 12, s. 42).
7
Potrzeba elastycznej, rozsądnej oceny omawianej przesłanki zawieszenia po-
stępowania ujawniła się także w sprawie, w której przedstawiono rozstrzygane
zagadnienie prawne. Jest bardzo prawdopodobne, że miejsce zamieszkania
pozwanych wskazane w pozwie jest prawidłowe, zatem doszłoby do skutecznego
zawiadomienia o posiedzeniu wyznaczonym na rozprawę. Jeżeli pozwani stawiliby
się na to posiedzenie, możliwe byłoby uzyskanie wszystkich danych umożliwiających
ustalenie ich numerów PESEL albo wręcz bezpośrednie uzyskanie od pozwanych
informacji o tych numerach. W tej sytuacji zawieszenie postępowania należy ocenić
nie tylko jako przedwczesne, ale także - na tym etapie postępowanie - niecelowe,
udaremniające orzeczenie co do istoty sporu bez jednoznacznego ustalenia,
że wydanie tego orzeczenia byłoby niemożliwe. Z tych względów, kierując się także
ogólnymi dyrektywami ekonomii procesu, należy przyjąć, że przed doręczeniem
pozwu i rozpoczęciem rozprawy zawieszenie postępowania na omawianej podstawie
jest niecelowe, więc sąd nie może tego uczynić.
Na ocenę potrzeby i celowości zawieszenia postępowania oraz określenia
chwili, w której powinno to nastąpić, musi wpływać także to, że ustalenie numeru
PESEL pozwanego zgodnie z art. 2081
k.p.c. co do zasady warunkuje wydanie
wyroku. Dotyczy to w szczególności, ale nie tylko spraw, w których wyrok
uwzględniający powództwo podlega wykonaniu w drodze egzekucji sądowej; przepis
art. 2081
k.p.c. ma charakter bezwzględny, w związku z czym, przy uwzględnieniu
jego genezy, nie może być przeciwstawiany przepisowi art. 325 k.p.c. (por. § 1291
regulaminu urzędowania sądów powszechnych oraz § 21
rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 5 kwietnia 2012 r. w sprawie określenia brzmienia klauzuli
wykonalności).
Z tych względów Sąd Najwyższy uchwalił, że przed doręczeniem pozwu
i rozpoczęciem rozprawy sąd nie może zawiesić postępowania na podstawie art. 177
§ 1 pkt 6 k.p.c. na skutek niewskazania przez powoda danych pozwalających
na ustalenie numerów, o których mowa w art. 2081
k.p.c., a po rozpoczęciu
rozprawy zawieszenie postępowania na tej podstawie może nastąpić tylko
wtedy, gdy uzyskanie danych umożliwiających ustalenie wskazanych numerów nie
jest możliwe.