Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV KZ 13/14
POSTANOWIENIE
Dnia 13 marca 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Tomasz Grzegorczyk
w sprawie A. K.
skazanego z art. 178 a § 2 k.k.
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na posiedzeniu
w dniu 13 marca 2014 r.,
zażalenia skazanego na zarządzenie upoważnionego sędziego II Wydziału
Karnego Sądu Apelacyjnego w […] z dnia 9 stycznia 2014 r.,
o odmowie przyjęcia osobistego wniosku o wznowienie postępowania
uchyla zaskarżone zarządzenie oraz poprzedzające je
zarządzenie z dnia 21 listopada 2013 r. o odmowie ustanowienia
skazanemu obrońcy z urzędu celem sporządzenia wniosku o
wznowienie postępowania i przekazuje sprawę w tym zakresie
Przewodniczącemu wskazanego wyżej Wydziału Sądu
Apelacyjnego w […].
UZASADNIENIE
W sprawie niniejszej, po utrzymaniu w mocy, wyrokiem Sądu Okręgowego w
K. z dnia 17 września 2012 r. orzeczenia Sądu Rejonowego w K. z dnia 16 maja
2012 r., , skazującego A. K. za przestępstwo z art. 178a § 2 k.k. na karę 3 miesięcy
ograniczenia wolności, z jednoczesnym zakazem prowadzenia rowerów na okres 1
roku, skazany wystąpił w lipcu 2013 r. z własnym wnioskiem o wznowienie tego
procesu. We wniosku tym podniósł błędy formalne, jakie miały miejsce w tym
postępowaniu, powołując się także na nowe fakty i dowody zatajone przez Policję,
2
zawierając tez prośbę o przyznanie pomocy prawnej z urzędu (k. 5 akt II AKo
…/13).
Zarządzeniem z dnia 21 października 2013 r., został on wezwany do
uzupełnienia braków formalnych pisma przez uiszczenie opłaty od wniosku o
wznowienie w kwocie 150 zł oraz o konieczności sporządzenia tego wniosku i
podpisania go przez adwokata (k. 36-37). W odpowiedzi na to, wnioskodawca
uiszczając opłatę od wniosku, wskazał też, że jest osobą bezrobotną, utrzymuje się
z prac dorywczych i jeżeli jest na wolności to zarabia w miesiącach letnich od
kwietnia do października od 500-700 zł miesięcznie, z powołaniem się
jednocześnie, że w 2013 r., od lipca do września, odbywał zastępczą karę
pozbawienia wolności za orzeczoną w tej sprawie karę ograniczenia wolności w
wymiarze 45 dni i dlatego nie ma środków na adwokata z wyboru.
Zarządzeniem z dnia 21 listopada 2013 r. upoważniony sędzia Sądu
Apelacyjnego odmówił ustanowienia wnioskodawcy obrońcy z urzędu, uznając, że
nie wykazał on w należyty sposób swojej niezamożności (k. 43-44). Następnie zaś,
po ponownym wezwaniu go do uzupełnienia braku w zakresie tzw. przymusu
adwokackiego (k. 47), zarządzeniem z dnia 9 stycznia 2014 r., odmówiono
przyjęcia osobistego wniosku o wznowienie postępowania (k. 51-52), zarządzając
też zwrot skazanemu uiszczonej opłaty od wniosku po uprawomocnieniu się tego
rozstrzygnięcia (k. 53).
W zażaleniu na odmowę przyjęcia wniosku, skazany podniósł, że nie
ustanowiono mu obrońcy z urzędu, mimo że jego zarobki, jeżeli znajdzie pracę
dorywczą, wynoszą 500-600 zł, co naruszyło jego prawo do obrony, a na opłatę od
wniosku musiał pożyczyć pieniądze. Wskazał też, że radca prawny, do którego się
zwrócił wyraził chęć reprezentowania go, ale tylko z urzędu, ponieważ jako
pracujący tylko dorywczo, nie ma możliwości uregulowania mu jego wynagrodzenia
(k. 54).
Rozpoznając to zażalenie Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Zażalenie to jest zasadne. Przede wszystkim należy stwierdzić, że w aktach
sprawy brak jest dokumentu, z którego by wynikało, że Sąd Apelacyjny przyjmując
własny wniosek skazanego o wznowienie postępowania i wzywając go do
uiszczenia opłaty od tego wniosku oraz przedłożenia tego aktu w postaci pisma
3
sporządzonego i podpisanego przez adwokata, pouczył wnioskodawcę o
konieczności należytego wykazania, dla ustanowienia mu obrońcy z urzędu swojej
niezamożności. Trzeba jednak przyznać, że jednocześnie w niezrozumiały sposób
organ sądowy potraktował następnie jego pismo będące odpowiedzią na wskazane
wyżej wezwanie, jako brak prawidłowego wykazania sytuacji majątkowej
skazanego, pominął bowiem zupełnie fakt, że Sądy obu instancji zwalniały go od
kosztów sądowych postępowania karnego. Przywołany zaś przez te Sądy art. 624 §
1 k.p.k., wyraźnie wskazuje, że następuje to, gdy uiszczenie tych kosztów byłoby
zbyt uciążliwe ze względu na sytuację rodzinną, majątkową i wysokość dochodów
skazanego.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego podnosi się, że w zażaleniu na odmowę
przyjęcia środka zaskarżenia, skarżący ma prawo powołać się na bezzasadną
odmowę wyznaczenia mu obrońcy z urzędu, która spowodowała, iż nie mógł on
dopełnić wymogów tego pisma w zakresie tzw. przymusu adwokackiego (zob. np.
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 stycznia 2008 r., V KZ 82/07, OSNKW
2008, z. 2, poz. 20). I w sprawie niniejszej skarżący tak właśnie, i słusznie, postąpił.
Nieustanowienie mu obrońcy z urzędu dla rozważenia istnienia podstaw do
wznowienia procesu nastąpiło bowiem w realiach tej sprawy w sposób pobieżny,
nieuwzględniający całokształtu jej materiałów, wskazujących na sytuację
majątkową skazanego, który zarówno w postępowaniu przygotowawczym (k. 57-
57v akt II K 257/12), jak i w postępowaniu przed Sądem (k. 78v tych akt), w sposób
niezmienny opisywał swoje możliwości zarobkowania, a Sądy uznawały to za
wiarygodne, zwalniając go od ponoszenia kosztów procesu. W realiach tej sprawy
zatem, niewłaściwe podejście organów sądowych do kwestii powołania
wnioskodawcy obrońcy z urzędu stało się powodem odmówienia mu następnie
przyjęcia jego własnego wniosku, jako niespełniającego wymogu przymusu
adwokackiego, a który to powód nie istniałby, gdyby postąpiły one w sposób
właściwy.
Powyższe wskazuje, że zażalenie to jest zasadne, zatem Sąd Najwyższy
uchylił zarówno zarządzenie o odmowie przyjęcia wniosku osobistego skazanego,
jak i poprzedzające je zarządzenie o odmowie ustanowienia mu obrońcy z urzędu
dla rozważania sporządzenia wniosku odpowiadającego wymogom prawa
4
procesowego i w tym zakresie przekazał sprawę do ponownego rozpoznania
Przewodniczącemu Wydziału Sądu Apelacyjnego. Przy ponownym rozpoznawaniu
Przewodniczący powinien mieć na uwadze zarówno oświadczenia składane w
postępowaniu w przedmiocie o wznowienie, jak i materiały związane z sytuacją
majątkową skazanego zgromadzone w postępowaniu, którego wniosek o
wznowienie dotyczy, aczkolwiek powinien też rozważyć potrzebę wezwania
wnioskodawcy do ewentualnego uaktualnienia informacji odnośnie obecnych jego
dochodów i możliwości ich pozyskiwania.
Należy ponadto przy ponownym rozpatrywaniu powyższej kwestii mieć na
uwadze wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 8 października 2013 r., K 30/11,
OTK-A 2013, nr 7, poz. 98; Dz. U. z 2013, poz. 1262, mocą którego uznano przepis
art. 81 § 1 k.p.k., w zakresie, w jakim nie przewiduje on sądowej kontroli
zarządzenia o odmowie wyznaczenia obrońcy z urzędu dla oskarżonego, który
złożył wniosek w trybie art. 78 § 1 k.p.k., za niezgodny z art. 42 ust. 2 w zw. z art.
45 ust. 1 i art. 78 Konstytucji RP, a więc z prawem do obrony, prawem do
rzetelnego procesu i prawem do zaskarżania orzeczeń i decyzji wydawanych
pierwszoinstancyjnie, które to orzeczenie obowiązuje od 29 października 2013 r., a
więc wiązało już Sąd, który w tej sprawie rozstrzygał w przedmiocie wniosku
skazanego o ustanowienie mu obrońcy w dniu 21 listopada 2013 r. Stwierdzenie
przez Trybunał Konstytucyjny w przywołanym wyroku z dnia 8 października
2013 r., K 30/11, niekonstytucyjności braku w art. 81 k.p.k. możliwości
zażalenia się na odmowę ustanowienia oskarżonemu obrońcy z urzędu
oznacza, że sam fakt, iż w świetle art. 459 § 2 in fine w zw. z art. 466 § 1 k.p.k.,
nie jest to zarządzenie zaskarżalne, nie ma tu aktualnie znaczenia, gdyż
rozwiązanie to jest niezgodne z Konstytucją RP, a Sądy, dopóki nie dojdzie do
odpowiedniej zmiany przepisów, w razie zdecydowania o takiej odmowie,
powinny wprost stosować przepisy Ustawy zasadniczej dotyczące prawa
oskarżonego do obrony, jak i możliwości zaskarżania pierwszoinstancyjnie
wydanych decyzji procesowych wskazanych w tym orzeczeniu Trybunału.
Z tych wszystkich względów orzeczono jak na wstępie.
5