Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 377/13
POSTANOWIENIE
Dnia 4 kwietnia 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Krzysztof Strzelczyk (przewodniczący)
SSN Maria Szulc (sprawozdawca)
SSN Kazimierz Zawada
w sprawie z wniosku N. Spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością w P.
przy uczestnictwie M. B.
o wpis roszczenia o zawarcie umowy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 4 kwietnia 2014 r.,
skargi kasacyjnej uczestniczki postępowania
od postanowienia Sądu Okręgowego w K.
z dnia 18 lutego 2013 r.,
oddala skargę kasacyjną.
2
UZASADNIENIE
Zaskarżonym postanowieniem Sąd Okręgowy w K. zmienił postanowienie
Sądu Rejonowego w K. oddalające wniosek o wpis do księgi wieczystej w ten
sposób, że nakazał wpisać w dziale III roszczenie o zawarcie umowy przenoszącej
prawo użytkowania wieczystego na rzecz N. spółki z o.o. wynikające z warunkowej
sprzedaży z dnia 14 lutego 2012 r. zawartej w formie aktu notarialnego.
Sąd drugiej instancji wskazując na treść art. 626 8
§ 1 i 2 k.p.c. stwierdził,
że sąd wieczystoksięgowy w toku rozpoznania wniosku o wpis bada jedynie formę
i treść wniosku, dołączonych do wniosku dokumentów oraz treść księgi wieczystej
i nie jest władny do rozstrzygania jakichkolwiek sporów, a tak określona kognicja
dotyczy zarówno sądu pierwszej, jak i drugiej instancji. Nie podzielił stanowiska
Sądu pierwszej instancji co do skuteczności złożonego przez uczestniczkę, na
podstawie art. 491 § 1 k.c., oświadczenia o odstąpieniu od umowy. W ocenie Sądu
Okręgowego wyznaczony przez nią kupującemu dodatkowy termin do przystąpienia
do umowy o przeniesienie użytkowania wieczystego nieruchomości objętej księgą
wieczystą, nie był terminem odpowiednim. W konsekwencji uznał, że nie doszło do
wygaśnięcia stosunku zobowiązaniowego i wnioskodawca wykazał, że przysługuje
mu prawo wpisu w księdze wieczystej roszczenia wynikającego z warunkowej
umowy sprzedaży z dnia 14 lutego 2012 r.
W skardze kasacyjnej uczestniczka zarzuciła naruszenie art. 6268
§ 2 k.p.c.
poprzez niewłaściwe zastosowanie prowadzące do błędnej wykładni i zastosowania
sprzecznego z jego treścią oraz naruszenie art. 32 ust. 2 u.k.w.h. W konkluzji
wniosła o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zasadnicze znaczenie dla oceny zasadności skargi kasacyjnej ma
odpowiedź na pytanie, czy skuteczność oświadczenia o odstąpieniu od warunkowej
umowy sprzedaży, stanowiącej podstawę wpisu do księgi wieczystej roszczenia
przyszłego o przeniesienie użytkowania wieczystego nieruchomości (art. 16 ust. 2
3
pkt 2 u.k.w.h.), może być przedmiotem badania i rozstrzygnięcia w postępowaniu
wieczystoksięgowym.
Zakres kognicji sądu wieczystoksięgowego wyznacza art. 6268
§ 2 k.p.c.
ograniczając ją, w postępowaniu zarówno przed sądem pierwszej jak i drugiej
instancji, do badania treści wniosku o wpis, jego formy, dołączonych do wniosku
dokumentów oraz treści księgi wieczystej. Oznacza to, że sąd rozpoznając wniosek
o wpis w granicach zakreślonych omawianym przepisem, nie może uwzględniać
żadnych dalszych okoliczności wynikających z wniosku o wpis i dołączonych
dokumentów. Za ugruntowane należy uznać stanowisko, że kognicja sądu
wieczystoksięgowego nie ma charakteru formalnego i czynność prawna stanowiąca
podstawę wpisu powinna być badana nie tylko pod kątem formalnym ale również
pod względem jej skuteczności materialnej. Sąd zatem ocenia, czy objęta
dokumentem czynność uzasadnia powstanie, zmianę lub wygaśnięcie prawa, które
ma być wpisane lub wykreślone z księgi ale badanie może nastąpić tylko
w granicach zakreślonych tym przepisem. W postępowaniu wieczystoksięgowym
nie mogą być rozstrzygane spory ani w charakterze przesłanki, ani samego
rozstrzygnięcia, nie mogą być także dokonywane ustalenia, że uwzględnienie
wniosku prowadzi do niezgodności stanu prawnego ujawnionego w księdze
wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym. Badanie, o którym mowa
w omawianym przepisie służy ustaleniu, czy treść czynności prawnej zawartej
w dokumencie stanowiącym podstawę wpisu jest wystarczającym dowodem
istnienia roszczenia. Ocenie podlega cały materiał zebrany w postępowaniu, w tym
również okoliczności wynikające z odpowiedzi uczestnika na wniosek lub apelację,
o ile wynikają one z dokumentów i nie wymagają przeprowadzenia postępowania
wykraczającego poza ramy zakreślone art. 6268
k.p.c. i rozstrzygnięcia sporu co do
istnienia roszczenia. W wypadku istnienia wątpliwości, które nie mogą być usunięte
za pomocą środków dowodowych wskazanych w tym przepisie, roszczenie podlega
wpisowi, zaś kwestia jego istnienia lub wygaśnięcia może być rozstrzygnięta na
drodze procesu wytoczonego na podstawie art. 189 k.p.c.
Dopuszczalność wpisu roszczenia o przeniesienie użytkowania wieczystego,
którego podstawę stanowi warunkowa umowa sprzedaży, jest uzależniona od treści
roszczenia oraz od rzeczywistego jego istnienia. Sąd wieczystoksięgowy
4
obowiązany jest więc do dokonania oceny, czy roszczenie rzeczywiście istnieje,
w oparciu o treść umowy, dokumentów dołączonych do wniosku, treść księgi
wieczystej i dokumenty złożone przez uczestnika postępowania wraz
z odpowiedzią na wniosek, a w wypadku odpowiedzi pozytywnej rozważenia, czy
jego treść uzasadnia dokonanie wpisu. W razie złożenia przez sprzedającego
oświadczenia o odstąpieniu od umowy, dla stwierdzenia istnienia roszczenia
konieczne jest nie tylko ustalenie, że takie oświadczenie zostało złożone ale
również, że zostało złożone skutecznie. Złożenie przez kupującego wniosku o wpis
takiego roszczenia i powołanie się przez sprzedającego na złożone wcześniej
oświadczenie o odstąpieniu od umowy świadczy o istnieniu sporu albo co do faktu
złożenia oświadczenia, albo co do jego skuteczności. Spór stron co do tej
okoliczności, wyłącza możliwość badania i rozstrzygnięcia o wygaśnięciu
roszczenia w postępowaniu wieczystoksięgowym. Zakres postępowania
dowodowego wymaga bowiem przeprowadzenia dowodów pozostających poza
zakresem określonym w 6268
k.p.c. W konsekwencji roszczenie objęte
dokumentem stanowiącym podstawę wpisu podlega ujawnieniu w księdze
wieczystej.
Spór pomiędzy stronami dotyczył skuteczności oświadczenia uczestniczki
o odstąpieniu od umowy, bo wnioskodawca kwestionował zarówno zwłokę
w wykonaniu zobowiązania powołując się na okoliczności leżące po stronie
uczestniczki, jak i kwestionował datę powiadomienia go o wyznaczeniu terminu do
spełnienia świadczenia, zaś obie strony odmiennie oceniały wyznaczony termin do
wykonania zobowiązania w aspekcie cechy „ odpowiedniości”. Dla ustalenia tych
okoliczności, zważywszy na twierdzenia stron, nie jest wystarczające odwołanie się
do niestawiennictwa wnioskodawcy w terminie dokonania czynności oraz na
stempli na kopercie, w której wysłano do wnioskodawcy oświadczenie
o odstąpieniu od umowy. W ramach postępowania o wpis nie jest dopuszczalne
przeprowadzenie dowodów innych, niż określone w art. 6268
k.p.c. a prawidłowe
rozstrzygnięcie sporu wymaga szerszego zakresu postępowania dowodowego,
przekraczającego ograniczoną kognicję sądu wieczystoksięgowego. Rację należy
przyznać więc skarżącej, że Sąd drugiej instancji dokonał oceny istnienia
roszczenia naruszając art. 6268
k.p.c., ale zasadność tego zarzutu nie ma wpływu
5
na prawidłowość rozstrzygnięcia. Skarżąca opiera zarzut na twierdzeniu,
że w wypadku złożenia oświadczenia o odstąpieniu od umowy i sporu co do jego
skuteczności, sąd wieczystoksięgowy nie bada jego skuteczności, lecz jest
obowiązany do uwzględnienia oświadczenia jako przeszkody do dokonania wpisu.
Tymczasem dla dokonania wpisu decydujące znaczenie ma dokument
stwierdzający dokonanie czynności prawnej mającej stanowić jego podstawę i jeżeli
jego treść i forma nie nasuwają wątpliwości, sąd jest obowiązany wniosek
uwzględnić. Tego obowiązku nie uchyla zarzut wygaśnięcia roszczenia wskutek
złożenia oświadczenia o odstąpieniu od umowy, skoro wykracza poza kognicję
sądu wieczystoksięgowego badanie skuteczności tego oświadczenia.
Za chybiony należy uznać zarzut naruszenia art. 32 ust. 2 u.k.w.h.
Ujawnienie roszczeń, zgodnie z art. 31 ust. 1 i art. 32 ust. 2 u.k.w.h.,
dokonane może być w oparciu o dwie alternatywne podstawy. Pierwszą podstawą
jest dokument, z którego wynika powstanie danego roszczenia, w szczególności
taki, który obejmuje czynność prawną prowadzącą do jego powstania, sporządzony
w formie pisemnej z podpisem notarialnie poświadczonym, chyba że ustawa
wymaga innej formy (art. 31 ust. 1 u.k.w.h.). Jeżeli podstawą wpisu jest dokument
sporządzony w odpowiedniej formie, nie jest wymagana odrębnie sformułowana
zgoda na dokonanie ujawnienia. Drugą podstawą jest dokument, o którym mowa
w art. 32 ust. 2 zd. 1 u.k.w.h., obejmujący oświadczenie woli właściciela
o ustanowieniu danego prawa albo zgodę na wpis roszczenia. W przypadku
oparcia wpisu na zgodzie właściciela sąd nie bada czy roszczenie istnieje. Art. 32
ust. 2 zd. 1 u.k.w.h. łagodzi wymogi wpisu roszczenia określone w art. 31 ust. 1
u.k.w.h., ale nie wprowadza dodatkowego wymogu zgody w wypadku, gdy
podstawą wpisu roszczenia jest dokument, z którego wynika powstanie danego
roszczenia, spełniający warunki określone w tym przepisie. Błędnie więc zarzuca
skarżący naruszenie art. art. 32 ust. 2 u.k.w.h. poprzez nieuwzględnienie przez Sąd
drugiej instancji, że w treści umowy stanowiącej podstawę wpisu brak oświadczenia
uczestniczki o wyrażeniu zgody na ujawnienie roszczenia. Wystarczającą podstawę
dokonania jego wpisu stanowi umowa stron spełniająca wymagania określone w art.
31 ust. 1 u.k.w.h.
6
Z tych względów, mimo błędnego uzasadnienia, zaskarżone postanowienie
odpowiada prawu, wobec czego orzeczono jak w sentencji na podstawie art. 39814
w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.