Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PK 191/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 10 kwietnia 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Zbigniew Hajn (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Romualda Spyt
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec
w sprawie z powództwa B. S.
przeciwko Nadleśnictwu K.
o podwyższenie renty uzupełniającej,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 10 kwietnia 2014 r.,
skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w J.
z dnia 12 października 2012 r.,
uchyla zaskarżony wyrok w pkt. II i w tym zakresie przekazuje
sprawę Sądowi Okręgowemu - Sądowi Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w J. do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
Powód B. S. w pozwie wniesionym przeciwko Nadleśnictwu K. domagał się
sporządzenia wypisu z list płac za okres od października do grudnia 1998 r.,
2
zamiany deputatu opałowego z pieniężnego na wydawany w naturze, a także
podwyższenia renty wyrównawczej.
Wyrokiem z dnia 22 lutego 2012 r. Sąd Rejonowy oddalił powództwo, nie
obciążając powoda kosztami zastępstwa procesowego strony pozwanej. Sąd ustalił,
że B. S. w 1996 r. uległ wypadkowi przy pracy, tracąc całkowicie zdolność do pracy.
Stosunek pracy z powodem uległ rozwiązaniu 15 grudnia 1998 r. Powód zajmował
wówczas stanowisko podleśniczego i miał stopień zawodowy leśniczego II stopnia.
Strona pozwana płaciła powodowi rentę uzupełniającą w kwocie 320 zł miesięcznie.
Począwszy od stycznia 1999 r. na mocy ugody sądowej zawartej przed Sądem
Rejonowym 25 lutego 1999 r. 28 marca 2001 r. wysokość renty uzupełniającej
podwyższono do 680 zł od 1 marca 2001 r. Przyczyną podwyższenia renty była
zmiana stosunków w zakresie wynikającym z podwyższenia płacy. Wyrokiem z dnia
17 listopada 2009 r. Sąd Rejonowy w sprawie IV P …/08 podwyższył powodowi
rentę uzupełniającą do 930 zł, począwszy od listopada 2008 r. oraz zasądził na
jego rzecz skapitalizowaną rentę w wysokości 4.300 zł za okres od stycznia 2008 r.
do października 2009 r., zaś dalej idące powództwo oddalił. Po wydaniu
powyższego wyroku nie nastąpiła zmiana rozporządzenia z dnia 14 stycznia 2003 r.,
a w szczególności załącznika nr 1, tj. tabeli zaszeregowania i odpowiadających im
współczynników. Od 1 maja 2010 r. wzrosła natomiast stawka wyjściowa z 1.070 zł
do 1.120 zł, wprowadzona protokołem dodatkowym nr 16 do Ponadzakładowego
Układu Zbiorowego Pracy dla Pracowników Państwowego Gospodarstwa Leśnego
Lasy Państwowe. Ponadto od 1 stycznia 2010 r. podwyższony został deputat
opałowy z 121,85 zł do 127,40 zł, a od 1 stycznia 2011 r. do 156,08 zł.
W oparciu o powyższe ustalenia faktyczne Sąd Rejonowy wskazał, że swoje
roszczenie powód wywodził z art. 444 § 2 i art. 907 § 2 k.c., wobec czego powinien
był wykazać, że nastąpiła istotna zmiana stosunków, która uzasadniałaby
podwyższenie przyznanej mu renty uzupełniającej, czego nie uczynił.
Od powyższego rozstrzygnięcia wniósł apelację powód, zaskarżając wyrok w
całości. W piśmie z 5 września 2012 r. powód domagał się dalszego podwyższenia
renty uzupełniającej wskazując, że nastąpiły kolejne istotne zmiany w zakresie
wynagradzania pracowników. Wobec tego powód rozszerzył wartość przedmiotu
3
sporu (zaskarżenia). Powód wskazał, że domaga się również objęcia go
ubezpieczeniem dodatkowym (tzw. III Filarem).
Sąd Okręgowy, wyrokiem zaskarżonym rozpoznawaną skargą kasacyjną,
odrzucił apelację powoda zawartą w piśmie procesowym z 5 września 2012 r., a w
pozostałym zakresie apelację oddalił.
Sąd Okręgowy stwierdził, że w świetle art. 907 § 2 k.c. podstawą modyfikacji
wysokości renty wynikającej z ustawy może być zmiana stosunków, w ramach
której uwzględnia się jedynie okoliczności powstałe po wyroku lub ugodzie
dotyczącej renty. Dlatego, sąd rozważający możliwość zmiany wysokości renty w
trybie art. 907 § 2 k.c. związany jest sposobem jej dotychczasowego obliczania
zastosowanym we wcześniejszej ugodzie bądź wyroku zasądzającym rentę (wyrok
SN z dnia 27 listopada 1986 r., IV CR 37/86). Także w rozpoznawanej sprawie
konieczne stało się więc wzięcie pod uwagę jedynie sposobu liczenia renty i jej
składników, które zostały przyjęte do ustalenia wysokości świadczenia należnego
powodowi od byłego pracodawcy w ugodzie zawartej pomiędzy stronami dnia 28
marca 2001 r., tj. wynagrodzenia zasadniczego, deputatu opałowego oraz
wynagrodzenia rocznego. Strony nie ustaliły, że wysokość renty miałaby też
zależeć od wysokości nagród i premii. Poza tym, zdaniem Sądu, premie i nagrody z
istoty swojej stanowią świadczenia pieniężne związane z faktem świadczenia pracy.
Nie ma uzasadnienia wypłacanie tych świadczeń osobom nieświadczącym pracy, a
więc emerytom, czy rencistom. Następnie Sąd drugiej instancji zważył, że strony
ugody nie uzależniły także wysokości renty uzupełniającej od wysokości kosztów
leczenia ponoszonych przez powoda, zatem również one nie mogą mieć wpływu na
wysokość wypłacanej renty, pomijając już brak możliwości uzależnienia tej renty od
kosztów leczenia boreliozy, która nie stanowiła podstawy przyznania prawa do
renty uzupełniającej - taką podstawą była bowiem utrata przez powoda zdolności
do pracy w związku z wypadkiem przy pracy. Powód nie wskazywał przy tym na
istotne pogorszenie się stanu jego zdrowia związane z konsekwencjami wypadku
przy pracy, wskazując jedynie na wzrost ponoszonych kosztów leczenia
zachowawczego. Tymczasem, w kontekście niniejszej sprawy, jedynie znaczne
pogorszenie się stanu zdrowia w związku z konsekwencjami wypadku przy pracy
mogłoby uzasadniać ewentualną podwyżkę renty z art. 444 § 2 k.c. Podsumowując
4
tę część wywodu Sąd Okręgowy podkreślił, że powód nie może obecnie domagać
się ustalenia nowych zasad i uwzględnienia dodatkowych elementów przy
obliczaniu wysokości renty uzupełniającej. Przesłanką żądania zmiany wysokości
renty na podstawie art. 907 § 2 k.c. jest zmiana stosunków, która musi nastąpić po
dacie ustalenia uprawnienia do renty, a powództwo oparte na tym przepisie nie
może zmierzać do poprawienia błędów poprzedniego orzeczenia sądowego bądź
zawartej ugody (por. wyrok SN z dnia 30 stycznia 1976 r., III PR 151/75). Tym
samym przy ocenie zasadności roszczenia powoda możliwe było obecnie badanie -
w ramach zmiany stosunków - jedynie zmian w zakresie wynagrodzenia
zasadniczego oraz deputatu opałowego jako składników wziętych pod uwagę przy
ustalaniu wysokości renty w ugodzie z 2001 r.
Następnie Sąd odwoławczy wskazał, że zmiana stosunków w rozumieniu
art. 907 § 2 k.c. musi być istotna i taka, której sąd w wyroku lub strony w ugodzie
nie przewidziały albo nawet przewidziały, lecz inaczej, o innej treści (wyrok SN z
dnia 15.04.1972 r., II PR 48/72). W ocenie Sądu Okręgowego w okolicznościach
rozpoznawanej sprawy nie nastąpiła istotna zmiana stosunków, która
uzasadniałaby zmianę wysokości renty uzupełniającej należnej powodowi. Od
2003 r. nie nastąpiła zmiana rozporządzenia z dnia 14 stycznia 2003 r., tabeli
zaszeregowania i odpowiadających mu współczynników. Wprawdzie, jak
wskazywał powód nastąpiła zmiana w zakresie kwot wyjściowych, jednak wzrost
ten był niewielki. Podobną ocenę Sąd Okręgowy odniósł do wzrostu wysokości
deputatu opałowego, nie uznając jego podwyżki za istotną zmianę stosunków.
Odnosząc się zaś do żądania zamiany formy pieniężnej deputatu na wydawany w
naturze, Sąd uznał, że deputat ten stanowi składnik renty uzupełniającej. Wobec
tego nie ma możliwości zastosowania formy innej niż dotychczas, ponieważ
prowadziłoby to do zmiany przyjętych zasad obliczania wysokości renty
uzupełniającej. Poza tym, nawet przy założeniu istnienia możliwości wydawania
powodowi deputatu opałowego w naturze, pracodawca byłby zobowiązany obliczać
i pobierać w ciągu roku zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych od
wartości pieniężnej wydanego w naturze opału. Tym samym wydanie powodowi
drzewa opałowego również powodowałoby obniżenie renty uzupełniającej o
należności potrącane na rzecz Skarbu Państwa. W ocenie Sądu Okręgowego nie
5
ma również możliwości uwzględnienia przy ustalaniu wysokości renty
uzupełniającej przysługującej powodowi kwot rekompensaty w związku z utratą
prawa do bezpłatnego mieszkania. Strony nie włączyły jej bowiem do renty, a
ponadto prawo do rekompensaty jest wtórne do prawa do bezpłatnego mieszkania.
Skoro więc powód w okresie zatrudnienia nie korzystał z prawa do służbowego
mieszkania, to tym bardziej nie może obecnie nabyć prawa do rekompensaty z
tytułu utraty tego prawa.
Na koniec Sąd Okręgowy wyjaśnił, że w pozostałym zakresie, tj. w części
zawartej w piśmie procesowym powoda z 5 września 2012 r., apelacja powoda
podlegała odrzuceniu, jako złożona po terminie z art. 369 § 1 i 2 k.p.c.
W skardze kasacyjnej powód zaskarżył powyższy wyrok w punkcie II w
całości, wnosząc o uchylenie wyroków Sądów obu instancji w całości i przekazanie
sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania oraz zasądzenie od
strony pozwanej na rzecz powoda kosztów postępowania wraz z kosztami
zastępstwa adwokackiego według norm przepisanych.
W zakresie podstawy naruszenia prawa materialnego skarżący zarzucił
naruszenie:
1. art. 444 § 2 k.c., przez jego błędną wykładnię skutkującą pominięciem, że
w świetle utrwalonego stanowiska Sądu Najwyższego celem przyznania renty
uzupełniającej osobie, która wskutek wypadku przy pracy doznała uszczerbku na
zdrowiu, jest doprowadzenie do zrównania sytuacji finansowej poszkodowanego z
sytuacją hipotetyczną, w jakiej znajdowałaby się, gdyby nie nastąpił uszczerbek na
zdrowiu, zaś szkodę wyznacza różnica pomiędzy wysokością zarobków, jakie
poszkodowany mógłby uzyskiwać, gdyby nie uległ wypadkowi powodującemu jego
niezdolność do pracy zarobkowej, a wypłacaną rentą, w wyniku czego Sąd
Okręgowy zaniechał należytego porównania wynagrodzeń grupy pracowników,
zajmujących stanowisko, jakie zajmował powód w dacie ustalania wysokości renty
uzupełniającej, z uwzględnieniem wieku powoda, możliwości awansowych, wzrostu
wynagrodzenia, w tym z uwzględnieniem prawidłowej podstawy zaszeregowania
oraz z pominięciem wszystkich składników uposażenia w postaci trzynastek,
nagród i premii, dodatku mieszkaniowego, które są wliczane do uposażenia, a mają
wpływ na wysokość dodatkowego rocznego wynagrodzenia (trzynastej pensji);
6
2. art. 907 § 2 k.c., przez jego błędną wykładnię i pominięcie, że przy ocenie
istotnej zmiany stosunków, jaka zaszła po wydaniu ostatniego wyroku - Sądu
Rejonowego z dnia 17 listopada 2009 r., uzasadniających podwyższenie wysokości
dotychczasowej renty wyrównawczej Sąd zobowiązany jest uwzględnić nie tylko
zmianę powołaną przez stronę, lecz także wszelkie inne zmiany jakie dokonały się
po wskazanej dacie, nie wyłączając okoliczności znanych sądowi lub stronom przy
zawieraniu ugody, lecz nie wziętych pod uwagę przy ustalaniu wysokości i czasu
trwania renty uzupełniającej, wskutek czego Sąd Okręgowy nie uwzględnił
wszystkich elementów decydujących o jej wysokości w postaci, trzynastek, premii i
nagród oraz dodatku mieszkaniowego jak też okoliczności związanej ze stale
pogarszającym się stanem zdrowia powoda, generującego wyższe wydatki na
leczenie, co skutkowało przyjęciem, że w okolicznościach sprawy nie zaistniała
istotna zmiana stosunków pracownika. Z ugruntowanego orzecznictwa Sądu
Najwyższego wynika, że w sytuacji gdy zachodzi choćby jedna zmiana okoliczności
istotnej dla określenia renty, to od nowa odżywa zagadnienie określenia wysokości i
czasu trwania renty uzupełniającej, zobowiązuje to Sąd do wzięcia pod uwagę
wszelkich elementów, od których zależy wysokość i czas trwania aktualnej renty;
3. art. 907 § 2 k.c., przez błędną wykładnię, w wyniku której Sąd Okręgowy
za Sądem Rejonowym odniósł się do kryteriów ustalenia renty porównawczej z
ugody zawartej 25 marca 2001 r., zamiast do kryteriów przyjętych przez Sąd
Rejonowy w ostatnim wyroku rozstrzygającym w przedmiocie podwyższenia renty
wyrównawczej z dnia 17 listopada 2009 r. w sprawie IV P …/08;
4. § 15 Ponadzakładowego Układu Zbiorowego Pracy dla Pracowników
Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe (według stanu prawnego
na 1 stycznia 2005 r. obejmującego zmiany wprowadzone Protokołami
dodatkowymi nr 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12 i 13, przez przyjęcie, że skoro
deputat opałowy stanowi składnik renty uzupełniającej, powód nie ma możliwości
zastosowania formy innej niż dotychczasowa, gdyż prowadziłoby to do zmiany
zasad obliczania wysokości renty, podczas gdy w świetle powołanego przepisu
Układu powodowi służy prawo wyboru formy odbioru świadczenia w gotówce lub
naturze.
7
Skarżący zarzucił także naruszenie przepisów prawa procesowego, które
miało istotny wpływ na wynik sprawy, a w szczególności nieprzeprowadzenie
wszechstronnego postępowania, co skutkowało nienależytym rozpoznaniem istoty
sporu przez: (-) zaniechanie porównania aktualnych zarobków pracowników strony
pozwanej […], które przyjęte zostały do porównania przez Sąd Rejonowy w
ostatnim rozstrzygnięciu z dnia 17 listopada 2009 r. w sprawie IV P …/08, w
przedmiocie ustalenia wysokości renty wyrównawczej z obecnymi zarobkami; (-)
nieuwzględnienie wniosku powoda o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego
sądowego z zakresu rachunkowości i/ lub kadr, celem sporządzenia wyliczenia
renty wyrównawczej i wskazania prawidłowej wysokości podstawy jego
zaszeregowania; (-) pominięcie treści planu finansowego na rok 2012 z 24 kwietnia
2012 r., w którym ujęto podniesienie wartości punktu zaszeregowania o 70 zł,
awanse 1/3 załogi o 350 zł, oraz nagrody w wysokości 10.500 zł, nagrody z okazji
dni lasu 2.000 zł, nagrodę kwartalną, nagrodę roczną, czy dodatkowe
ubezpieczenie emerytalne, świadczącego o wzroście uposażeń pracowników
strony pozwanej; (-) pominięcie informacji zawartej w piśmie Dyrektora Regionalnej
Dyrekcji Lasów Państwowych z dnia 5 marca 2012 r. wraz z załącznikiem o
obowiązujących od 1 października 2010 r. u strony pozwanej nowych wskaźnikach
minimalnego wynagrodzenia.
Strona pozwana wniosła o oddalenie skargi kasacyjnej w całości i
zasądzenie od powoda na jej rzecz kosztów zastępstwa procesowego według norm
przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Rozpoznawana skarga kasacyjna została oparta na obydwu podstawach
wskazanych w art. 3983
k.p.c. Skarżący, zarzucając Sądowi drugiej instancji
różnego rodzaju uchybienia procesowe, nie wskazał jednak przepisów
postępowania, których naruszenie zarzuca w związku z tą podstawą skargi.
Uniemożliwia to Sądowi Najwyższemu, związanemu granicami podstaw skargi
kasacyjnej (art. 39813
§ 1 k.p.c.) kontrolę zaskarżonego wyroku w tej płaszczyźnie.
W tej sytuacji ustalenia stanowiące faktyczną podstawę rozstrzygnięcia zawartego
8
w zaskarżonym wyroku nie podlegają kontroli kasacyjnej i należy je uznać za
niewadliwe. Skarga jest jednak uzasadniona, ponieważ także na gruncie ustaleń
faktycznych przyjętych w podstawie zaskarżonego wyroku zarzuty naruszenia
przepisów prawa materialnego okazały się trafne w stopniu wymagającym jej
uwzględnienia.
O zasadności skargi przesądza przede wszystkim to, że zaskarżony wyrok
został oparty na błędnym poglądzie przyjętym przez Sąd Okręgowy, zgodnie z
którym sąd, orzekający na podstawie art. 907 § 2 k.c. o zmianie wysokości renty,
związany jest sposobem jej dotychczasowego obliczania zastosowanym we
wcześniejszej ugodzie bądź wyroku zasądzającym rentę. Art. 907 § 2 k.c. stanowi,
że jeżeli obowiązek płacenia renty wynika z ustawy, każda ze stron może w razie
zmiany stosunków żądać zmiany wysokości lub czasu trwania renty, chociażby
wysokość renty i czas jej trwania były ustalone w orzeczeniu sądowym lub w
umowie. Przytoczony przepis, jak wynika wyraźnie w jego treści („chociażby
wysokość renty i czas jej trwania były ustalone w orzeczeniu sądowym lub w
umowie”), przewiduje odstępstwo od zasady materialnej prawomocności wyroków i
materialnej skuteczności ugód, w zakresie określenia wysokości i czasu trwania
renty (por. uchwałę 7 sędziów Sądu Najwyższego - zasadę prawną z dnia 18
października 1972 r., III PZP 25/72, OSNC 1973, nr 3, poz. 38). Związanie
prawomocnym wyrokiem lub zawartą ugodą dotyczy, w świetle zgodnego
orzecznictwa Sądu Najwyższego, jedynie zasady odpowiedzialności dłużnika i
stopnia tej odpowiedzialności, w tym przyczynienia się poszkodowanego do szkody.
Sąd nie jest natomiast związany sposobem jej obliczenia zastosowanym w umowie
stron (ugodzie) lub wyroku zasądzającym rentę (zob. wyroki SN z dnia: 19 listopada
1971 r., II PR 346/71, OSNCP 1972 nr 5, poz. 94; 27 listopada 1986 r., IV CR
371/86, niepublik.; 13 października 1987 r., IV CR 265/87, LEX nr 8842, 3 marca
2005 r., I UK 196/04, OSNP 2006 nr 1-2, poz. 24; 7 maja 2013 r., I PK 306/12, LEX
1391694). Sąd, rozpoznając na podstawie na art. 907 § 2 k.c. powództwo o zmianę
wysokości renty za wyrządzoną szkodę, nie bada więc ponownie przesłanek
odpowiedzialności, lecz ogranicza się do sprawdzenia, czy zmiana stosunków
usprawiedliwia żądanie zmiany wysokości lub czasu trwania renty. W szczególności,
jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w uzasadnieniu powołanego wyżej wyroku z 27
9
listopada 1986 r., nie można się zgodzić z poglądem, że sąd orzekający na
podstawie art. 907 § 2 k.c. jest związany sposobem ustalenia renty, przyjętym w
poprzednim wyroku, skoro okoliczności rzutujące na wysokość renty, z upływem
czasu ulegają zmianom. Przy związaniu sposobem ustalenia renty w pierwszym
wyroku mogłoby więc, np. dojść do podwyższenia tej renty do wysokości
przekraczającej aktualne usprawiedliwione potrzeby uprawnionego. Przyjęcie
odmiennego stanowiska zaprzeczałoby podstawowemu założeniu, że w sytuacji,
gdy na podstawie art. 907 § 2 k.c. strona żąda zmiany wysokości lub czasu trwania
renty, w związku ze zmianą stosunków, sąd musi uwzględnić także przesłanki
określone w art. 444 § 2 (lub 446 § 2 k.c.) k.c., co oznacza, że ustalona w tym
trybie renta z tytułu utraty zdolności do pracy ma na celu wyrównanie szkody.
Powinna zatem rekompensować poszkodowanemu uszczerbek, który wskutek
uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia powstał w jego dochodach z tytułu pracy
zarobkowej. Powinna więc być ona równa różnicy między hipotetycznymi
dochodami, które poszkodowany osiągałby, gdyby nie doszło do zdarzenia
wyrządzającego szkodę, a dochodami, które uzyskuje po tym zdarzeniu. Przyjęcie
wskazanego wyżej poglądu Sądu Okręgowego uniemożliwiałoby realizację tego
założenia.
W istocie rzeczy Sąd Okręgowy nie umotywował odejścia od opisanego
wyżej stanowiska orzecznictwa, uznając za zasadniczy argument wyrok z dnia 27
listopada 1986 r. (IV CR 37/86), w którym Sąd Najwyższy miał stwierdzić, że sąd
rozważający możliwość zmiany wysokości renty w trybie art. 907 § 2 k.c. związany
jest sposobem jej dotychczasowego obliczania zastosowanym we wcześniejszej
ugodzie bądź wyroku zasądzającym rentę. Wyrok Sądu Najwyższego o podanej
przez Sąd Okręgowy sygnaturze jednak nie istnieje (pomimo, że w takiej postaci
jest podany w bazie LEX pod numerem 8793). Istnieje natomiast powołany wyżej
wyrok z 27 listopada 1986, o sygnaturze „IV CR 371/86”, z którego wywodów
(wyżej opisanych) wynika wniosek przeciwny do wskazanego przez Sąd
odwoławczy. Uzupełniająco Sąd Okręgowy uzasadnił swoje stanowisko tym, że
przesłanką żądania zmiany wysokości renty na podstawie art. 907 § 2 k.c. jest
zmiana stosunków, która musi nastąpić po dacie ustalenia uprawnienia do renty,
przy czym, zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 30 stycznia 1976 r.
10
(III PR 151/75, niepublikowany, teza w LEX nr 14298) powództwo oparte na
wskazywanym przepisie nie może zmierzać do poprawienia błędów poprzedniego
orzeczenia sądowego bądź zawartej ugody. Argument ten nie ma jednak związku z
rozważanym problemem. Pogląd Sądu Najwyższego wyrażony w wyroku z 30
stycznia 1976 r., podzielany w późniejszym orzecznictwie i doktrynie, oznacza
jedynie, że w sprawach o zmianę wysokości i czasu trwania renty sąd bada, czy od
ostatniego orzeczenia sądowego bądź ugody, ustalających wysokość renty,
nastąpiła zmiana stosunków. Powództwo oparte na art. 907 § 2 k.c. nie może
natomiast zmierzać do poprawienia błędów poprzedniego orzeczenia sądowego
bądź zawartej ugody, a więc sąd nie może, jak wskazał Sąd Najwyższy w
uzasadnieniu tego wyroku, uwzględnić powództwa o zmianę wysokości renty także
za okres objęty ugodą.
Przyjęcie poglądu, że sąd orzekający na podstawie art. 907 § 2 k.c. o
zmianie wysokości renty związany jest dotychczasowym sposobem jej obliczania
zastosowanym we wcześniejszej ugodzie bądź wyroku zasądzającym rentę,
doprowadziło Sąd Okręgowy do wniosku, że skoro strony w ugodzie z 28 marca
2001 r. przyjęły, iż na potrzeby wyliczenia wysokości renty uzupełniającej powoda
będą brane pod uwagę jedynie jego wynagrodzenie zasadnicze, deputat opałowy
oraz wynagrodzenie roczne, to z góry wykluczone jest uwzględnianie, przy ocenie
zasadności powództwa, zmian odnoszących się do wysokości nagród i premii
wypłacanych pracownikom strony pozwanej, rekompensaty w związku z utratą
prawa do bezpłatnego mieszkania oraz wzrostu kosztów leczenia. Wniosek ten z
przyczyn wyżej wskazanych jest błędny, a jego zastosowanie do oceny roszczeń
powoda narusza art. 907 § 2 w związku z art. 444 § 2 k.c. Nie jest też przekonująca
uzupełniająca argumentacja Sądu, zgodnie z którą, „składniki wynagrodzenia takie
jak premie, czy nagrody z istoty swojej stanowią świadczenia pieniężne związane z
faktem świadczenia pracy, wobec czego nie znajduje uzasadnienia wypłacanie
takich świadczeń osobom pracy nieświadczącym, a więc emerytom, czy rencistom”.
Należy zauważyć, że także wynagrodzenie zasadnicze i nagroda roczna i w ogóle
wynagrodzenie są związane z faktem wykonywania pracy i gdyby przyjąć schemat
myślenia Sądu Okręgowego, to żadnych zmian składników wynagrodzenia nie
można by uwzględniać w sprawach o zmianę wysokości renty.
11
Z kolei w kwestii rekompensaty za bezpłatne mieszkanie służbowe,
nieprzekonujące jest stwierdzenie, że powód, który będąc zatrudniony u strony
pozwanej nie korzystał z prawa do służbowego mieszkania, tym bardziej dzisiaj nie
może nabyć prawa do rekompensaty z tytułu utraty tego prawa. W świetle
ustalonych zasad ustalania prawa do renty z art. 444 § 2 k.c., konieczne jest
bowiem rozważenie, czy uzyskanie przez powoda, gdyby dalej pracował, prawa do
takiego mieszkania było wysoce prawdopodobne, np. w rezultacie spełnienia
określonych przesłanek, których powód do czasu wypadku nie zdążył spełnić. Sam
fakt niekorzystania z określonego prawa w okresie zatrudnienia przed wypadkiem
nie stanowi zaś wystarczającej przesłanki do wniosku, że nie mogłoby ono
przysługiwać w przyszłości.
Zarzut naruszenia art. 907 § 2 w związku z art. 444 § 2 k.c. jest trafny także
z tego względu, że Sąd rozważając żądanie powoda nowego wyliczenia renty,
przyjął za podstawę wyliczenia hipotetycznego wynagrodzenia ogólnie wskazane
współczynniki i tabele zaszeregowania z rozporządzenia i układu zbiorowego pracy,
podczas gdy prawidłową podstawą wyliczenia renty uzupełniającej
poszkodowanego pracownika nie jest przeciętny zarobek różnych grup
pracowniczych, lecz wyłącznie przeciętny zarobek tej grupy, do której pracownik
ostatnio należał lub też byłby w przyszłości należał (zob. np. wyroki SN z dnia: 15
kwietnia 1972 r., II PR 48/72, OSNC 1972 nr 9, poz. 171). Na przykład, jak wskazał
Sąd Najwyższy w uzasadnieniu cyt. wcześniej wyroku z 30 stycznia 1976 r. (III PR
151/75), skoro powód przed wypadkiem był rębaczem strzałowym, to średnie
zarobki tej kategorii górników winny być brane od uwagę przy określaniu wysokości
renty z tym, że dla potrzeb procesu podlegają uwzględnieniu jedynie zarobki
rębaczy strzałowych w zbliżonym wieku i kwalifikacjach powoda. W rezultacie, przy
ustalaniu, zgodnie z art. 444 § 2 k.c. wysokości renty wykluczony jest jakikolwiek
automatyzm, a wysokość tego świadczenia powinna być dostosowana do
konkretnych okoliczności (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 stycznia 2011 r.,
I PK 150/10, LEX nr 738393).
Nieuzasadniony okazał się natomiast zarzut naruszenia art. 907 § 2 k.c.,
przez błędną wykładnię, w wyniku której Sąd Okręgowy za Sądem Rejonowym
odniósł się do kryteriów ustalenia renty porównawczej z ugody zawartej przez
12
strony 25 marca 2001 r., zamiast do kryteriów przyjętych przez Sąd Rejonowy w
ostatnim wyroku rozstrzygającym w przedmiocie podwyższenia renty
wyrównawczej z dnia 17 listopada 2009 r. w sprawie IV P …/08. Argumentacja ta
jest sprzeczna z opisaną wyżej zasadą, zgodnie z którą sąd nie jest związany
sposobem jej obliczenia zastosowanym w umowie stron (ugodzie) lub wyroku
zasądzającym rentę na podstawie art. 444 § 2 k.c. Skoro tak, to tym bardziej sąd
nie jest związany sposobem obliczania renty zastosowanym w kolejnym wyroku,
wydanym już w związku z powództwem opartym na art. 907 § 2 k.c. Argumentacja
ta stoi także w sprzeczności z zasadniczym kierunkiem skargi kasacyjnej, w której
pełnomocnik powoda słusznie kwestionuje prawidłowość ograniczenia podstaw
nowego wyliczenia renty do składników wskazanych przez strony w ugodzie
ustalającej rentę.
Nietrafny jest także zarzut naruszenia § 15 Ponadzakładowego Układu
Zbiorowego Pracy dla Pracowników Państwowego dla Pracowników Państwowego
Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe. Wprawdzie, zgodnie z art. 904 k.c., renta
może być wypłacana także w rzeczach oznaczonych co do gatunku (np. drewno
opałowe), to jednak sam fakt przysługiwania pracownikowi prawa wyboru formy
odbioru deputatu opałowego, w pieniądzu lub w naturze, nie jest wystarczający do
zmiany uzgodnionej formy realizacji tego świadczenia na podstawie art. 907 § 2 k.c.,
jeśli powód nie wykaże zmiany stosunków uzasadniającej odejście od wypłaty w
formie pieniężnej. W tej kwestii Sąd Okręgowy przekonująco wyjaśnił, że powód
takiej przyczyny uwzględnienia jego żądania nie wykazał.
Wobec nieskuteczności zarzutów procesowych przedstawionych przez
skarżącego, za bezpodstawny należy również uznać zarzut naruszenia art. 907 § 2
k.c., przez nieuwzględnienie pogarszającego się stanu zdrowia powoda,
generującego wyższe wydatki na leczenie. W tej kwestii Sąd Okręgowy trafnie
wskazał, że w kontekście niniejszej sprawy jedynie znaczne pogorszenie się stanu
zdrowia w związku z konsekwencjami wypadku przy pracy mogłoby uzasadniać
ewentualną podwyżkę renty z art. 444 § 2 k.c. Tymczasem powód nie wskazywał
na istotne pogorszenie się stanu jego zdrowia związane z konsekwencjami
wypadku przy pracy, wskazując jedynie na wzrost ponoszonych kosztów leczenia
13
zachowawczego. Tej trafnej argumentacji Sądu pełnomocnik powoda nie
zakwestionował także w uzasadnieniu skargi kasacyjnej.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podstawie
art. 39815
§ 1 k.p.c., a o kosztach postępowania kasacyjnego - na podstawie
art. 108 § 2 k.p.c. w związku z 39821
k.p.c.