Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II KO 46/13
POSTANOWIENIE
Dnia 17 kwietnia 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Włodzimierz Wróbel (przewodniczący)
SSN Michał Laskowski (sprawozdawca)
SSN Andrzej Stępka
w sprawie A. N.
skazanego m.in. za przestępstwo z art. 18 § 3 kk w zw. z art. 286 § 1 kk i z art. 13 §
1 kk w zw. z art. 18 § 3 kk w zw. z art. 286 § 1 kk w zw. z art. 11 § 2 kk, art. 12 kk i
art. 65 § 1 kk
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na posiedzeniu
w dniu 17 kwietnia 2014 r.,
wniosku obrońcy skazanego o wznowienie postępowania zakończonego wyrokiem
Sądu Okręgowego w Ł. z dnia 19 stycznia 2007 r., który został utrzymany w mocy
wyrokiem Sądu Apelacyjnego z dnia 9 czerwca 2008 r., w części dotyczącej
czynów opisanych w punkcie VII aktu oskarżenia, to jest pomocnictwa do oszustwa
i usiłowania pomocnictwa do oszustwa
p o s t a n o w i ł
1. oddalić wniosek
2. obciążyć skazanego kosztami postępowania o wznowienie
w kwocie 20 zł.
UZASADNIENIE
Sąd Okręgowy w Ł., wyrokiem z dnia z dnia 19 stycznia 2007 r., sygn. …
193/04, uznał A. N. za winnego szeregu przestępstw, w tym za winnego tego,
(zarzut oznaczony w akcie oskarżenia numerem VII) że w okresie od dnia 3 lutego
2000 r. do dnia 28 sierpnia 2001 r. w Ł., działając wspólnie i w porozumieniu z
2
innymi osobami zatrudnionymi w Wojewódzkiej Stacji Pogotowia Ratunkowego w Ł.,
przy wykonywaniu przez lekarzy zespołów wyjazdowych czynności związanych ze
stwierdzeniem zgonu, będąc zobowiązanym do zachowania w tajemnicy danych
osobowych pacjentów, w krótkich odstępach czasu, w wykonaniu z góry
powziętego zamiaru i w celu osiągnięcia korzyści majątkowej uczestniczył w
udostępnianiu przedstawicielom zakładów pogrzebowych „C. R.” i „O.” informacji o
zgonach pacjentów obejmujących te dane, wiedząc, że w wypadku zorganizowania
pogrzebu przez te firmy cena za usługę pogrzebową zostanie zawyżona o kwotę,
jaka przekazana będzie przez przedstawicieli tych zakładów pogrzebowych –
tytułem nienależnego wynagrodzenia za akwizycję usług pogrzebowych –
pracownikom byłej Wojewódzkiej Stacji Pogotowia Ratunkowego , czym pomógł w
wyłudzeniu na szkodę rodzin osób zmarłych kwoty około 30.100 złotych, a
następnie przyjął od przedstawicieli tychże zakładów pogrzebowych, jako korzyść
majątkową tytułem nienależnego wynagrodzenia za ujawnienie informacji o
zgonach oraz nakłonienie rodzin osób zmarłych do skorzystania z usług
pogrzebowych, kwotę nie mniejszą niż 30.100 złotych, czyniąc sobie z tego stałe
źródło dochodu oraz usiłował przyjąć pieniądze w kwocie nie mniejszej niż 13.000
złotych, lecz zamierzonego celu nie osiągnął z uwagi na rezygnację członków
rodzin zmarłych z usług wskazanego zakładu pogrzebowego, to jest za winnego
przestępstwa z art. 18 § 3 k.k. w zw. z art. 286 § 1 k.k. i z art. 13 § 1 k.k. w zw. z art.
18 § 3 k.k. w zw. z art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k., art. 12 k.k. i art. 65 § 1
k.k. i za przestępstwo to wymierzono mu karę 2 lat i 6 miesięcy pozbawienia
wolności oraz grzywny w wysokości 50 stawek dziennych po 100 złotych.
Tym samym wyrokiem przypisano A. N. między innymi przestępstwa z art.
148 § 2 pkt 3 k.k., za które orzeczono wobec niego karę dożywotniego pozbawienia
wolności, w związku z czym kara orzeczona za przestępstwo z art. 18 § 3 k.k. w zw.
z art. 286 § 1 k.k. i z art. 13 § 1 k.k. w zw. z art. 18 § 3 k.k. w zw. z art. 286 § 1 k.k.
w zw. z art. 11 § 2 k.k., art. 12 k.k. i art. 65 § 1 k.k. została pochłonięta przez karę
łączną dożywotniego pozbawienia wolności.
Wyrok powyższy zaskarżony został przez obrońcę A. N. Po rozpoznaniu
apelacji obrońcy Sąd Apelacyjny, wyrokiem z dnia 9 czerwca 2008 r., sygn. …
24/08, utrzymał w mocy wyrok Sądu Okręgowego w Ł.
3
Kasacja obrońcy A. N. została oddalona postanowieniem Sądu Najwyższego
z dnia 27 października 2009 r., sygn. II KK 45/09.
Sąd Najwyższy, postanowieniem z dnia 28 kwietnia 2010 r., sygn. II KO
71/09, oddalił także wniosek obrońcy skazanego o wznowienie postępowania na
podstawie art. 540 § 2 k.p.k. związany z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z
dnia 16 kwietnia 2009 r., sygn. P 11/09.
W dniu 21 października 2013 r. do Sądu Najwyższego wpłynął wniosek
wyznaczonej skazanemu obrońcy z urzędu o dokonanie czynności sprawdzających
wraz z wnioskiem o wznowienie postępowania m. in. w części dotyczącej czynów
opisanych w punkcie VII aktu oskarżenia, to jest pomocnictwa do oszustwa i
usiłowania pomocnictwa do oszustwa. Obrońca skazanego wniosła w pierwszej
kolejności o zwrócenie się do Prokuratury Okręgowej w Ł. o nadesłanie akt
postępowania karnego prowadzonego pod sygn. … 53/07, które zostało
zakończone prawomocnym postanowieniem o umorzeniu postępowania
przygotowawczego. Śledztwo w tej sprawie, dotyczące wręczania przez właścicieli
zakładów pogrzebowych pracownikom pogotowia korzyści majątkowych w zamian
za informacje o zgonach zostało umorzone, co wynikało z informacji prasowych
załączonych do wniosku. Po przesłaniu do Sądu Najwyższego przedmiotowych akt
i zapoznaniu się z nimi, obrońca A. N. w piśmie z dnia 13 grudnia 2013 r.
zmodyfikowała zakres wznowienia i wniosła o wznowienie postępowania w części
dotyczącej przypisanych skazanemu czynów opisanych w punkcie VII aktu
oskarżenia, to jest pomocnictwa do oszustwa i usiłowania pomocnictwa do
oszustwa.
Wniosek o wznowienie postępowania oparty został na podstawie treści art.
540 § 1 pkt 2a k.p.k. Zdaniem obrońcy skazanego umorzenie śledztwa w ponad
trzy lata po prawomocnym skazaniu A. N. oraz treść postanowienia o umorzeniu i
dowody zawarte w aktach Prokuratury Okręgowej w Ł., … 53/07, stanowią nowe
fakty i dowody, które są podstawą do wznowienia postępowania na korzyść
skazanego A. N., a na podstawie art. 435 k.p.k. także wobec współskazanego w tej
sprawie K. B. Z wniosku obrońcy skazanego wynika, że ujawnione nowe fakty i
dowody świadczą o tym, że nie stwierdzono czynu zabronionego, do którego
dokonania miał udzielać pomocy A. N. Jego działania nie mogły zatem ułatwić
4
dokonania czynu zabronionego, a jemu samemu nie można przypisać świadomości
co do tego, że pracownicy zakładów pogrzebowych wyłudzali od rodzin zmarłych
pieniądze, które między innymi były przeznaczane na otrzymywane przez niego
gratyfikacje finansowe w zamian za informacje o zgonach. We wniosku
podkreślono także, że pomocnictwo jest przestępstwem skutkowym, gdyż do jego
znamion należy popełnienie czynu zabronionego, który jest ułatwiany przez
pomocnika. Obrońca skazanego podniosła również, że zgodnie z art. 28 § 1 k.k. nie
popełnia umyślnie czynu zabronionego ten, kto pozostaje w błędzie co do
okoliczności stanowiącej jego znamię. Nawet zatem, jeśli skazany myślał, że swoim
działaniem ułatwia popełnienie oszustwa przez przedsiębiorców pogrzebowych, to
jak się okazało pozostawał w błędzie co do okoliczności stanowiącej znamię
pomocnictwa, czyli dopuszczenia się przez przedsiębiorców pogrzebowych czynu
w postaci wprowadzania rodzin zmarłych w błąd.
Obrońca skazanego wniosła o wznowienie postępowania we wskazanym
zakresie i uchylenie wyroku Sądu Okręgowego w Ł. z dnia 19 stycznia 2007 r.,
sygn. … 193/04, oraz utrzymującego go w mocy wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia
9 czerwca 2009 r., sygn. … 24/08, w części dotyczącej czynów opisanych w
punkcie VII aktu oskarżenia, to jest pomocnictwa do oszustwa i usiłowania
pomocnictwa do oszustwa.
Prokurator Prokuratury Generalnej w pisemnej odpowiedzi na wniosek o
wznowienie wniosła o jego oddalenie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Przepis art. 540 § 1 pkt 2 lit. a, na który powołano się we wniosku obrońcy,
przewiduje wznowienie postępowania, jeżeli po wydaniu orzeczenia ujawnią się
nowe fakty lub dowody nieznane przedtem sądowi, wskazujące na to, że
prawomocne orzeczenie z powodu nowych faktów i dowodów jest niesłuszne
albowiem czyn przypisany skazanemu nie stanowił przestępstwa. Podstawa
wznowienia postępowania propter nova opierać się może przy tym tylko na takich
faktach lub dowodach, z którymi sąd nie zapoznał się w toku prawomocnie
zakończonego postępowania, inaczej mówiąc, nie znał ich przy orzekaniu.
Wskazany we wniosku nowy dowód w postaci postanowienia o umorzeniu śledztwa,
które wydane zostało po prawomocnym zakończeniu postępowania, którego
5
dotyczy wniosek o wznowienie nie mógł być znany sądowi wyrokującemu w
sprawie. Jest to zatem, w sensie chronologicznym dowód nowy w rozumieniu
omawianego przepisu. Dowód ten powinien wskazywać jednocześnie na
wystąpienie jednej z sytuacji, o których mowa w punkcie 2 art. 540 § 1 k.p.k.
Z licznych orzeczeń Sądu Najwyższego wynika, że nowy dowód wskazywać
ma na wysokie prawdopodobieństwo, że w wyniku wznowienia postępowania
zapadnie odmienne od poprzedniego orzeczenie. Innymi słowy nie chodzi jedynie o
przedstawienie wątpliwości co do wcześniejszych ustaleń faktycznych, a o
poważne prawdopodobieństwo błędności wyroku skazującego (zob. m. in.
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12 października 2004 r., III KO 32/02,
OSNKW 2004, z.10, poz. 99 i cytowane tam orzecznictwo; postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 12 lutego 2009 r., III KO 73/08, R-OSNKW 2009, poz. 396).
W pierwszej kolejności rozważyć należy, czy wskazany we wniosku o
wznowienie dowód w postaci postanowienia o umorzeniu śledztwa w sprawie
Prokuratury Okręgowej w Ł., sygn. … 53/07 może być uznany za dowód nowy w
rozumieniu art. 540 § 1 pkt 2 k.p.k. Postanowienie to i stwierdzenia zawarte w jego
uzasadnieniu zawierają bowiem jedynie oceny poszczególnych dowodów
przeprowadzonych w toku śledztwa oraz wnioski dotyczące całokształtu
ujawnionego materiału dowodowego. Podstawę decyzji o umorzeniu śledztwa
dotyczącego przedsiębiorców pogrzebowych i możliwości oskarżenia ich o
dokonanie lub usiłowanie dokonania przestępstw z art. 286 § 1 k.k. w związku z
przekazywanymi gratyfikacjami za informacje o zgonach i doprowadzeniem rodzin
zmarłych do niekorzystnego rozporządzenia mieniem poprzez ukrywanie kosztów
gratyfikacji w rachunkach za usługę pogrzebową, stanowiły przede wszystkim
relacje samych przedsiębiorców pogrzebowych M. K., O. B. i J. K. Dodatkowo w
uzasadnieniu postanowienia podkreślono, że w dokumentacji Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych brak dokumentów pozwalających na podważenie depozycji
wskazanych przedsiębiorców.
M. K., O. B. i J. K. byli przesłuchiwani w toku postępowania, którego dotyczy
wniosek o wznowienie i ich zeznania dotyczące wprost zakresu objętego wnioskiem
stanowiły przedmiot ocen nie tylko sądu pierwszej instancji i sądu odwoławczego,
ale także ocen Sądu Najwyższego rozpoznającego zarzut kasacji, to jest zarzut
6
rażącego naruszenia prawa materialnego, to jest art. 286 § 1 k.k. sformułowanego
w kasacji obrońcy A. N. Zauważyć trzeba, że M. K., O. B. i J. K. występowali w toku
śledztwa o sygn. … 53/07 w innym charakterze, aniżeli w toku postępowania
przeciwko A. N. i niewątpliwie brali pod uwagę możliwość poniesienia konsekwencji
swoich działań. Inna ocena tych samych źródeł dowodowych nawet dotyczących
tych samych faktów, przeprowadzona w toku innego postępowania i prowadząca
do innych wniosków organu procesowego, w tym wypadku sprowadzających się do
tego, że nie zdołano usunąć wątpliwości w tej kwestii, nie podważa automatycznie
wcześniejszych ocen, o ile były to oceny rzetelne, zgodne z wymogami
sformułowanymi w przepisach procesowych i poparte logicznymi wywodami
zawartymi w uzasadnieniach kolejnych orzeczeń, które zapadły w toku
postępowania. Nie można wreszcie uznać, aby były to dowody nowe w rozumieniu
art. 540 § 1 pkt 2 k.p.k. Zmiana kształtu depozycji, z którymi stykał się sąd
rozpoznający sprawę co do zasady nie może być uznana za novum, nie znane
przedtem sądowi. Biorąc zaś pod uwagę zasadę samodzielności jurysdykcyjnej
organów procesowych za nowy fakt nie może być także uznana odmienna ocena
prawna tych samych faktów, przy czym zaznaczyć wypada, że ocena ta
dokonywana była z innego niż wcześniej punktu widzenia, a więc z perspektywy
możliwości przypisania winy innym osobom.
Lektura treści uzasadnień orzeczeń, które zapadły w sprawie objętej
wnioskiem o wznowienie oraz lektura uzasadnienia postanowienia o umorzeniu
śledztwa w sprawie o sygn. … 53/07 prowadzi jednocześnie do wniosku, że nie
sposób odrzucić wniosków sądów orzekających w sprawie, co do tego, że koszty
gratyfikacji wypłacanych za informacje o zgonach przerzucane jednak w efekcie
były bądź to na rodziny zmarłych, bądź na Zakład Ubezpieczeń Społecznych.
Inaczej działania przedsiębiorców pogrzebowych uznać należałoby za
nieracjonalne i sprzeczne z istotą działalności nastawionej na osiągnięcie zysku.
Odnosząc się do zawartych we wniosku wywodów co do charakteru
pomocnictwa i konieczności wystąpienia skutku w postaci sprawstwa przestępstwa,
którego dokonanie zostało ułatwione przez pomocnika stwierdzić należy, że
pomocnictwo jest odrębnym przestępstwem. Jego istotą jest zachowanie
polegające na ułatwieniu popełnienia przez inną osobę czynu zabronionego.
7
Skutkiem, o którym mowa we wniosku, nie jest zatem dokonanie przestępstwa,
którego popełnienie ułatwił pomocnik, a samo zachowanie pomocnika, które w
sensie obiektywnym ułatwia dokonanie czynu zabronionego. Sens tego
przestępczego zachowania zrealizowany jest zatem z chwilą działania lub
zaniechania, które zgodnie z wyobrażeniem pomocnika ułatwia popełnienie
przestępstwa, a wyobrażenie to jest obiektywnie zasadne. W związku z tym dla
odpowiedzialności pomocnika nie jest potrzebne wystąpienie w rzeczywistości
sprawstwa. W tym znaczeniu pomocnictwo jest postacią bezskutkową (zob. A. Zoll,
Kodeks karny. Część ogólna, Kraków 1998, s. 187-188). Przekonuje o tym zresztą
treść art. 22 § 2 k.k., z którego wynika, że odpowiedzialność pomocnika może mieć
miejsce także wtedy, gdy czynu zabronionego, którego popełnienie ułatwiał, nie
usiłowano nawet dokonać. W tym stanie rzeczy wyobrażenia skazanego i jego
przekonanie co do tego, czy i jakie przestępstwo miało być dokonane, które
stanowiło przedmiot rozważań sądów w tej sprawie, wraz z Sądem Najwyższym
rozpoznającym zarzut kasacji, nie może być rozpatrywane w kategoriach błędu co
do okoliczności stanowiącej znamię czynu zabronionego, o którym mowa w art. 28
§ 1 k.k. Rozumowanie skazanego przypisane mu przez sąd wolne było bowiem od
błędów lub luk i oparte było na racjonalnych założeniach, nawet pomimo braku
zainteresowania z jego strony co do konkretnych źródeł wypłacanych mu
gratyfikacji.
Biorąc pod uwagę powyższe Sąd Najwyższy uznał, że brak podstaw do
uwzględnienia wniosku o wznowienie.