Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 418/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 7 maja 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Marian Kocon
SSA Katarzyna Polańska-Farion
w sprawie z powództwa W. S.
przeciwko Skarbowi Państwa - Prezesowi Sądu Okręgowego
w Z.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 7 maja 2014 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 16 stycznia 2013 r.,
uchyla zaskarżony wyrok w całości, oddala apelację oraz
zasądza od W. S. na rzecz Skarbu Państwa - Prokuratorii
Generalnej Skarbu Państwa kwotę 750 (siedemset pięćdziesiąt) zł
tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego i
kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
W. S., uznając za niezgodne z prawem w rozumieniu art. 4171
§ 2 k.c.
postanowienie Sądu Okręgowego w P. z dnia 4 listopada 2009 r. (sygn. akt VI
Cz …/09), na podstawie którego częściowo oddalone zostało jego zażalenie na
postanowienie w przedmiocie sporządzenia planu podziału sumy uzyskanej z
egzekucji, wytoczył w sprawie niniejszej przeciwko Skarbowi Państwa - Sądowi
Okręgowemu w Z. powództwo o zasądzenie kwoty 5.000 zł z ustawowymi
odsetkami od dnia wniesienia pozwu, podnosząc, że przez wydanie wspomnianego
orzeczenia z dnia 4 listopada 2009 r., które jego zdaniem rażąco narusza art. 1025
§ 1 pkt 5 k.p.c. przez niezastosowanie, doznał szkody w wysokości żądanego
odszkodowania.
Sąd Okręgowy w Z. wyrokiem z dnia 10 sierpnia 2012 r. oddalił powództwo,
natomiast Sąd Apelacyjny, po rozpoznaniu tej sprawy na skutek apelacji powoda,
wyrokiem z dnia 16 stycznia 2013 r. zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że
zasądził od pozwanego na rzecz powoda żądaną kwotę 5.000 zł z ustawowymi
odsetkami i kosztami procesu, uznając, że orzeczenie Sądu Okręgowego jest
niezgodne z prawem w rozumieniu art.4171
§ 2 k.c., uzyskane bowiem przez
powoda zabezpieczenie powództwa pauliańskiego przez wpis hipoteki
przymusowej uprawniało go do zaspokojenia wierzytelności pieniężnej w kolejności
określonej w art. 1025 § 1 pkt 5 k.p.c., nie zaś w kolejności przewidzianej w
art.1025 § 1 pkt 9 k.p.c. Sąd Apelacyjny stwierdził, że szkoda doznana przez
powoda jest niewątpliwa, ponieważ powód z sumy uzyskanej przez egzekucję nie
uzyskał należności przysługującej mu jako wierzycielowi uprzywilejowanemu.
W skardze kasacyjnej strona pozwana zarzuciła naruszenie art. 417 § 1 k.c.
w zw. z art. 4171
§ 2 k.c. przez ich zastosowanie mimo braku podstaw do uznania,
że wydane w sprawie VI Cz …/09 postanowienie sądowe jest niezgodne z prawem
w rozumieniu art. 4171
§ 2 k.c.
Według dokonanych ustaleń w sprawie I C …/02, w której W.S. wystąpił ze
skargą pauliańską, Sąd postanowieniem z dnia z dnia 14 czerwca 2002 r. udzielił
zabezpieczenia przez wpisanie w księgach wieczystych - prowadzonych dla dwóch
3
nieruchomości, które jego dłużnik sprzedał osobie trzeciej - hipotek przymusowych
do kwoty 1.016.724,40 zł każda.
W postępowaniu egzekucyjnym prowadzonym na wniosek wierzycieli
osobistych dłużnika oraz wierzyciela pauliańskiego J. K. Sąd Rejonowy w Z., po
rozpoznaniu zarzutów na plan podziału sum uzyskanych z egzekucji
postanowieniem z dnia 28 maja 2009 r. (sygn. akt IX Co …/05) przyznał powodowi
dwie kwoty po 587.542,44 zł w poczet ustanowionych hipotek, pozostawiając
uzyskane kwoty w depozycie sądowym do czasu prawomocnego rozstrzygnięcia
procesu z powództwa pauliańskiego i wykazania przez powoda możliwości
zaspokojenia się w tych granicach z majątku dłużnika. Sąd Rejonowy - wskazując
na występującą konkurencję należności powoda z należnością J. K., który w tym
czasie dysponował prawomocnym wyrokiem wydanym przeciwko dłużnikowi na
podstawie art. 527 § 1 k.c. - zakwalifikował należności obu wierzycieli do kategorii
określonej w art. 1025 § 1 pkt 9 k.p.c. i dokonał ich proporcjonalnego zmniejszenia.
Na skutek zażalenia powoda Sąd Okręgowy w Z. we wspomnianym na
wstępie postanowieniu z dnia 4 listopada 2009 r., po ponownym przeliczeniu
konkurujących należności, podwyższył obie przypadające powodowi kwoty z
587.542,44 zł do kwot po 597.152,06 zł, a w pozostałym zakresie oddalił zażalenie.
Sąd Okręgowy podzielił stanowisko Sądu Rejonowego, zgodnie z którym
należności obu „wierzycieli pauliańskich” podlegają zaspokojeniu według reguły
przewidzianej w art. 1025 § 1 pkt 9 k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Sąd Apelacyjny, uznając za niezgodne z prawem w rozumieniu art. 4171
§ 2
k.c. postanowienie Sądu Okręgowego w Z. z dnia 4 listopada 2009 r., wydane w
sprawie VI Cz …/09 podniósł, że przy sporządzaniu planu podziału sumy uzyskanej
z egzekucji doszło do oczywistego naruszenia art. 1025 § 1 pkt 5 k.p.c. przez jego
niezastosowanie, mimo że należności powoda, dysponującego zabezpieczeniem
hipotecznym, powinny zostać - zdaniem tego Sądu - zaspokojone według zasady
pierwszeństwa przewidzianej w tym przepisie.
Z oceną tą zgodzić się nie można. Z dokonanych w sprawie ustaleń wynika,
że planem podziału objęci zostali, oprócz wierzycieli osobistych dłużnika, dwaj
4
wierzyciele pauliańscy tj. powód, który uzyskał zabezpieczenie hipoteczne
w toczącym się procesie pauliańskim oraz J. K., który dysponował prawomocnym
wyrokiem uznającym za bezskuteczną wobec niego czynność nabycia przez osobę
trzecią od dłużnika obu nieruchomości objętych egzekucją.
Analizując pozycję prawną obu wierzycieli pauliańskich uczestniczących
w podziale sumy uzyskanej z egzekucji Sąd Apelacyjny bezzasadnie uznał,
że powodowi konkurującemu w postępowaniu podziałowym z J. K. przysługiwało
więcej praw, błędnie bowiem ocenił skutki prawne ustanowienia hipoteki
przymusowej jako zabezpieczenia powództwa pauliańskiego. Zabezpieczenie
udzielone w procesie pauliańskim służy ułatwieniu wykonania orzeczenia
uwzględniającego skargę pauliańską. Skutki zabezpieczenia takiego powództwa
nie mogą wykraczać poza cel określony w art. 532 k.c. Przepis ten stanowi, że
wierzyciel, względem którego czynność prawna dłużnika została uznana za
bezskuteczną może z pierwszeństwem przed wierzycielami osoby trzeciej
dochodzić zaspokojenia z przedmiotów majątkowych, które wskutek czynności
uznanej za bezskuteczną wyszły z majątku dłużnika albo do niego nie weszły.
Prowadzi to do wniosku, że hipoteka przymusowa ustanowiona jako
zabezpieczenie roszczenia o uznanie czynności prawnej dłużnika za bezskuteczną,
chroniąc to roszczenie w stosunku do wierzycieli osobistych osoby trzeciej, nie
może być traktowana jako przywilej względem innych wierzycieli, co do których ta
sama czynność została uznana za bezskuteczną (w rozważanym przypadku wobec
J. K.). Taka ocena relacji zachodzących między dwoma wierzycielami pauliańskimi,
prowadzi do wniosku, że pierwszeństwo zaspokojenia przed wierzycielami osoby
trzeciej przysługuje im w równym stopniu, co oznacza, że ich należności powinny
być zaspokojone proporcjonalnie.
W świetle tych uwag brak było podstawy do uznania postanowienia Sądu
Okręgowy w Z. z dnia 4 listopada 2009 r. (sygn. akt VI Cz …/09), jako niezgodnego
z prawem w rozumieniu art.4171
§ 2 k.c. Wręcz przeciwnie, należało przyjąć, że w
postanowieniu tym Sąd Okręgowy zgodnie z prawem rozstrzygnął, powstałą przy
sporządzaniu planu podziału sumy uzyskanej z egzekucji, kolizję interesów dwóch
wierzycieli pauliańskich.
5
Z tych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji (art. 39816
, art. 385
i 98 § 1 i 2 w zw. z art. 391 § 1 i art. 39821
k.p.c.).