Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II KK 3/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 20 maja 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Józef Szewczyk (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Przemysław Kalinowski
SSA del. do SN Mariusz Młoczkowski
Protokolant Marta Brylińska
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Krzysztofa Parchimowicza,
w sprawie M. B. i K. M.
skazanych z art. 280 § 1 k.k. i in.,
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 20 maja 2014 r.,
kasacji, wniesionych przez obrońców skazanych
od wyroku Sądu Okręgowego w K.
z dnia 13 czerwca 2013 r.,
utrzymującego w mocy wyrok Sądu Rejonowego w O.
z dnia 20 listopada 2012 r.,
1. uchyla zaskarżony wyrok w części dotyczącej skazania K.
M. za przestępstwo opisane w punkcie X aktu oskarżenia,
przypisane w punkcie 11 wyroku Sądu Rejonowego i sprawę w
tym zakresie przekazuje do ponownego rozpoznania Sądowi
Okręgowemu w K., a w pozostałej części oddala kasację obrońcy
K. M.;
2
2. zarządza zwrot opłaty kasacyjnej w kwocie 450 zł na rzecz
skazanego K. M.;
3. oddala kasację obrońcy skazanego M. B.;
4. obciąża skazanych kosztami postępowania kasacyjnego w
częściach na nich przypadających.
U Z A S A D N I E N I E
Wyrokiem Sądu Rejonowego w O. z dnia 20 listopada 2012 r., oskarżony M.
B. został uznany za winnego przestępstw wyczerpujących znamiona czynów
opisanych w:
1. art. 286 § 1 k.k. i za to skazany na karę 6 miesięcy pozbawienia wolności;
2. art. 282 k.k. i art. 280 § 1 k.k. w zw. z art. 12 k.k. i za to na podstawie art.
280 § 1 k.k. skazany na karę 2 lat pozbawienia wolności;
3. art. 245 k.k. i art. 13 § 1 k.k. w zw. z art. 282 k.k. w zw. z art. 12 k.k. i za to
na podstawie art. 14 § 1 k.k. w zw. z art. 282 k.k. skazany na karę roku
pozbawienia wolności;
4. art. 13 § 1 k.k. w zw. z art. 282 k.k. i za to na podstawie art. 14 § 1 k.k. w zw.
z art. 282 k.k. skazany na karę roku pozbawienia wolności;
5. art. 204 § 2 k.k. i za to skazany na karę 8 miesięcy pozbawienia wolności;
6. art. 263 § 2 k.k. i za to skazany na karę 6 miesięcy pozbawienia wolności.
8. Na podstawie art. 85 k.k. i art. 86 § 1 i 2 k.k. skazanemu w miejsce powyższych
kar jednostkowych (pkt 1 – 6) wymierzono karę łączną 3 lat i 6 miesięcy
pozbawienia wolności.
Tymże wyrokiem oskarżony K. M. został uznany za winnego popełnienia
przestępstw zakwalifikowanych z:
9. art. 282 k.k. i art. 280 § 1 k.k. w zw. z art. 12 k.k. i za to na podstawie
art. 280 § 1 k.k. skazany na karę 2 lat pozbawienia wolności;
10. art. 204 § 2 k.k. i za to skazany na karę 8 miesięcy pozbawienia wolności;
11. art. 284 § 1 k.k. i za to skazany na karę 6 miesięcy pozbawienia wolności;
12. art. 191 § 2 k.k. i za to skazany na karę 3 miesięcy pozbawienia wolności;
13. art. 270 § 1 k.k. i za to skazany na karę 3 miesięcy pozbawienia wolności;
3
14. art. 270 § 1 k.k. i za to skazany na karę 6 miesięcy pozbawienia wolności.
15. W miejsce kar jednostkowych orzeczonych w pkt 9 – 14 wyroku, na
podstawie art. 85 k.k. i art. 86 § 1 i 2 k.k., wymierzono skazanemu karę łączną 3 lat
pozbawienia wolności.
Powyższy wyrok zaskarżyli między innymi obrońcy skazanych M. B. i K. M.
Obrońca M. B. zaskarżył wyrok w części dotyczącej punktów 1- 6 i 8,
zarzucając:
1. błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę wyroku mający wpływ
na jego treść, poprzez ustalenie na podstawie nieprawidłowej oceny dowodów,
że M.B. dokonał zarzucanych mu czynów, wyczerpujących dyspozycję art. 282
k.k., w szczególności pominięcie opinii biegłych wykluczających powstanie
uszkodzeń ciała u poszkodowanego M. w czasie przez niego wskazanym;
2. rażącą surowość orzeczonej kary pozbawienia wolności, jako nieadekwatnej do
celów kary i pozostałych zasad określonych w art. 53 k.k., pozostającą w
rażącej dysproporcji w stosunku do kary, jaka została wymierzona za te same
czyny innym oskarżonym (kary grzywny), przy uwzględnieniu społecznej
szkodliwości czynu oraz dyrektyw prewencji ogólnej i szczególnej, czego też,
jak i zasadności zastosowanej dysproporcji sąd nie uzasadnił;
3. obrazę przepisów postępowania: art. 4, 5 § 2, 7, 424 § 1 pkt 1 k.p.k., co miało
wpływ na treść zaskarżonego orzeczenia przez nierozważenie wszystkich
okoliczności sprawy, w szczególności tych, które przemawiały na korzyść
oskarżonego, rozstrzygnięcie nieusuwalnych wątpliwości na niekorzyść
oskarżonego;
4. nie zaliczenie okresów dwukrotnego tymczasowego aresztowania M. B. na
poczet wymierzonej mu kary pozbawienia wolności.
Wskazując na powyższe naruszenia, obrońca wniósł o zmianę zaskarżonego
wyroku i uniewinnienie oskarżonego od dokonania czynów przypisanych mu w pkt
1 – 4 wyroku, względnie złagodzenie wymierzonej kary i warunkowe zawieszenie
jej wykonania na okres 2 lat próby, z zaliczeniem okresu tymczasowego
aresztowania albo wymierzenie grzywny, bądź też uchylenie wyroku i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji.
4
Obrońca K. M. zaskarżył wyrok w stosunku do oskarżonego w całości, z tym
że odnośnie „pkt VIII, 9, X, 11, XI, 12, XIII i 14” w zakresie winy, natomiast „pkt IX,
10, XII, 13” odnośnie wymierzonej kary.
Zaskarżając wyrok w zakresie dotyczącym winy oskarżonego wskazał na:
- obrazę przepisów postępowania tj. art. 4, 410, 424 § 1 pkt 1 i 2 k.p.k., która
miała wpływ na treść wyroku, wnikającą z oparcia orzeczenia o winie K. M.
tylko na dowodach obciążających i pominięciu dowodów korzystnych, bez
należytego uwzględnienia takiego stanowiska;
- błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę wyroku przez uznanie
oskarżonego za winnego popełnienia przestępstw przypisanych mu w „pkt VIII,
9, X, 11, XI, 12, XIII, 14”, mimo poważnych wątpliwości w tym względzie
wynikających przede wszystkim z wyjaśnień oskarżonego, a także ujawnionego
oraz zebranego materiału dowodowego.
Kwestionując wyrok w zakresie rozstrzygnięć o karze skarżący wskazał na
rażąco niewspółmiernie surową karę, wynikającą z wymierzenia za opisane czyny
kary bezwzględnego pozbawienia wolności zamiast wnioskowanej samoistnej kary
grzywny orzeczonej na podstawie art. 58 § 3 k.k.
Podnosząc powyższe zarzuty autor apelacji wniósł o zmianę zaskarżonego
wyroku przez uniewinnienie K. M. od popełnienia zarzucanych mu czynów
opisanych w pkt VIII, X, XI i XIII wyroku, ewentualnie o uchylenie wyroku w tej
części i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania,
bądź o zmianę wyroku w części dotyczącej czynów opisanych w pkt IX i XII wyroku
i wymierzenie mu:
a. za czyn opisany w pkt IX wyroku tj. występku z art. 204 § 2 k.k., na podstawie
art. 204 § 1 i 2 k.k. w zw. z art. 58 § 3 k.k. kary 100 stawek dziennych,
ustalając wysokość jednej stawki w kwocie 50 zł;
b. za czyn opisany w pkt XII wyroku tj. występku z art. 270 § 1 k.k. przy przyjęciu,
iż czyn ten stanowi wypadek mniejszej wagi, na podstawie art. 270 § 2a k.k.
kary 20 stawek dziennych grzywny, ustalając wysokość jednej stawki w
kwocie 50 zł;
c. na podstawie art. 85 k.k. i art. 86 § 1 k.k. kary łącznej 100 stawek dziennych
grzywny, ustalając wysokość jednej stawki w kwocie 50 zł.
5
Sąd Okręgowy w K. wyrokiem z dnia 13 czerwca 2013 r., po rozpoznaniu
apelacji utrzymał w mocy zaskarżony wyrok, uznając apelacje za oczywiście
bezzasadne.
Powyższy wyrok Sądu odwoławczego w całości zaskarżyli obrońcy M. B. i K.
M.
Obrońca skazanego M. B. w kasacji zarzucił rażące naruszenie prawa
procesowego, polegające na obrazie przepisów:
a. art. 7 i 410 k.p.k. poprzez czynienie ustaleń z pominięciem dowodu z opinii
biegłych sądowych, którzy wykluczyli powstanie u pokrzywdzonego S. M.
obrażeń ciała we wskazanym przez niego czasie i miejscu i dokonanie oceny
dowodu z zeznań pokrzywdzonego S. M. wbrew zasadzie wyrażonej w art. 7
k.p.k.;
b. art. 4 i 5 § 2 k.p.k. przez wydanie orzeczenia bez zachowania zasady
obiektywizmu i rozstrzygnięcie niedających się usunąć wątpliwości na niekorzyść
skazanego mimo, że jego wina w zakresie czynu zarzucanego mu w pkt II aktu
oskarżenia nie została udowodniona w sposób niebudzący wątpliwości w oparciu
o materiał dowodowy ujawniony w toku rozprawy głównej;
c. art. 433 § 2 k.p.k. w zw. z art. 457 § 3 k.p.k. przez nierozważenie i
nieustosunkowanie się przez Sąd Okręgowy do wszystkich zarzutów i wniosków
apelacyjnych skazanego w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, w szczególności
do zarzutów nieprawidłowej oceny zgromadzonego w sprawie materiału
dowodowego i pominięcia dowodów z opinii biegłych, a także lakoniczne
uzasadnienie stanowiska Sądu odnośnie postawionego zarzutu rażącej
niewspółmierności orzeczonych wobec skazanego kar jednostkowych oraz kary
łącznej pozbawienia wolności;
Autor kasacji podniósł ponadto zarzut rażącej niewspółmierności
orzeczonych kar jednostkowych oraz kary łącznej, będący konsekwencją rażącego
naruszenia wymienionych wyżej przepisów prawa procesowego, skutkujący
wymierzeniem kar, których dolegliwość przekracza stopień winy skazanego, a
także błędne uwzględnienie okoliczności obciążającej, którą Sąd określił jako
znaczny rozmiar działalności przestępczej.
6
Wskazując na powyższe zarzuty skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego
wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania w
postępowaniu apelacyjnym.
Obrońca K. M. zarzucił w kasacji rażące naruszenie prawa procesowego,
mogące mieść istotny wpływ na treść wyroku, w szczególności art. 457 § 3 w zw. z
art. 433 § 2 k.p.k., polegające na zaniechaniu ustosunkowania się przez Sąd
drugiej instancji do podniesionych w apelacji obrońcy skazanego zarzutów,
zawartych zarówno w petitum środka odwoławczego, jak i w pisemnym
uzasadnieniu, co skutkowało „rażącym naruszeniem zasady integralności części
sentencyjnej wyroku Sądu Okręgowego od procesu wyrokowania w sprawie”.
W oparciu o tak sformułowany zarzut kasacji jej autor wniósł o uchylenie
wyroku Sądu Okręgowego i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego
rozpoznania, ewentualnie Sądowi pierwszej instancji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja wniesiona przez obrońcę K. M. w zakresie podnoszącym
zaniechanie ustosunkowania się do zarzutu dotyczącego naruszenia art. 424 § 1
pkt 2 k.p.k. poprzez brak wyjaśnienia podstawy prawnej skazania za przestępstwo
przypisane w punkcie 11 wyroku (pkt X aktu oskarżenia) zasługuje na
uwzględnienie. Sąd pierwszej instancji ustalił, że P.T. z kwoty około 40.000 zł
przekazanej mu przez A. K. na przechowanie, stanowiącej zarobione przez nią
pieniądze, pożyczył K. M., bez zgody wymienionej, kwotę 12.000 zł na zakup
samochodu. P. T. zażądał zwrotu pożyczki w kwietniu 2009 r., lecz jej nie odzyskał.
Skazany zapewnił bowiem P. T., iż dług spłaci ich wspólny kolega B. U. Sąd
Rejonowy wbrew obowiązkowi wynikającemu z art. 424 § 1 pkt 2 k.p.k. uchylił się
od oceny prawnej ustalonego zdarzenia.
Dostrzeżenia wymaga, że do przyjęcia realizacji znamion określonego w art.
284 § 1 k.k. przestępstwa przywłaszczenia, konieczne jest wykazanie zarówno
obiektywnego rozporządzenia przez sprawcę cudzą rzeczą ruchomą czy prawem
majątkowym, jak też tego, iż jego działaniu towarzyszył zamiar zatrzymania tej
rzeczy, bądź prawa, dla siebie albo dla innej osoby, bez żadnego ku temu tytułu i
ekwiwalentu [animus rem sibi habendi] (por. wyroki Sądu Najwyższego: z 9 grudnia
2003 r., III KK 165/03; z 11 marca 2003 r., V KK 212/02; z 23 listopada 2006 r., II
7
KK 186/06; z 24 kwietnia 2007 r., IV KK 31/07). Samo przywłaszczenie, jak zgodnie
przyjmuje się w piśmiennictwie i judykaturze, polega na rozporządzeniu rzeczą, czy
też prawem majątkowym, które już uprzednio znajdowały się „w posiadaniu”, czy
„władztwie” przywłaszczającego. Stąd też do znamion przywłaszczenia
określonego w art. 284 k.k. nie należy zabór rzeczy ruchomej, lecz włączenie do
majątku sprawcy posiadanej cudzej rzeczy [lub prawa majątkowego] (por. wyrok
Sądu Najwyższego z 2 września 2004 r., II KK 344/03; Kodeks karny. Część
szczególna. Tom III. Komentarz do art. 278363 k.k. pod red. A. Zolla, Warszawa
2006, s. 210  226).
Innymi słowy można przyjąć, że przywłaszczeniem w rozumieniu przepisu art.
284 § 1 k.k. jest tylko bezprawne, z wyłączeniem osoby uprawnionej,
rozporządzenie rzeczą ruchomą albo prawem majątkowym znajdującymi się w
posiadaniu sprawcy, przez włączenie jej do swojego majątku i powiększenie w ten
sposób swego stanu posiadania lub stanu posiadania innej osoby albo
wykonywanie w inny sposób w stosunku do nich uprawnień właścicielskich, bądź
też ich przeznaczenie na cel inny niż przekazanie właścicielowi.
Te rozważania jurydyczne sąd powinien mieć na względzie dokonując
prawnokarnej oceny zachowania oskarżonego w kontekście czynu zarzucanego
mu w pkt X aktu oskarżenia.
Wbrew obowiązkowi wynikającemu z art. 433 § 2 k.p.k. i art. 457 § 3 k.p.k.,
Sąd odwoławczy pominął zarzut naruszenia art. 424 § 1 pkt 2 k.p.k. poprzez brak
wyjaśnienia podstawy prawnej skazania za omawiany czyn, poprzestając na
stwierdzeniu, że w tym zakresie o winie oskarżonego świadczą zeznania świadka A.
K. W opisanej sytuacji Sąd Okręgowy nie dopełnił zatem obowiązku wykazania
dlaczego omówiony zarzut i podana przez skarżącego argumentacja, są trafne lub
nietrafne. Sąd ten był bowiem zobowiązany nie tylko do niepomijania tego zarzutu,
lecz przede wszystkim do rzetelnego ustosunkowania się do niego. Pominięcie
analizy zarzutu apelacyjnego mogło i niewątpliwie miało istotny wpływ na treść
zaskarżonego wyroku, gdyż w istocie nie wiadomo dlaczego, z jakich konkretnych
przyczyn przedmiotowy zarzut i popierające go argumenty obrońcy, uznano za
niezasadne w stopniu oczywistym.
8
Natomiast w pozostałym zakresie dotyczącym braku oceny zarzutu nie
przesłuchania w charakterze świadka A. koleżanki M. M., kwestionowania
fałszerstwa dokumentu rzekomo wystawionego przez prof. M. K. oraz błędnej
oceny zeznań S. M., Sąd odwoławczy w zakresie minimalnym, ale w realiach tej
sprawy w sposób wystarczający, wskazał główne powody braku akceptacji
zarzutów apelacyjnych, natomiast w pozostałej części odwołał się do pisemnych
wywodów uzasadnienia wyroku Sądu pierwszej instancji, które trafnie podzielił,
uznając że nie wymagają one powtórzenia.
Zważyć należy, że informacje o nazwisku świadka o imieniu A. pochodziły
wyłącznie od oskarżonego, przy czym były one tak nieprecyzyjne, iż nie było
możliwe jednoznaczne ustalenie tożsamości świadka i tym samym
przeprowadzenie dowodu z jego zeznań. Odnosząc się zaś do kwestii sfałszowania
dokumentu rzekomo wystawionego przez prof. M. K. stwierdzić należy, że
sprawstwo i wina oskarżonego, co do tego czynu nie podlegają dyskusji. Trafnie
wskazano bowiem, że świadczą o nich zeznania wymienionego profesora oraz
świadka P. T., który zeznał wprost, że K. M. chwalił się faktem podrobienia
zaświadczenia lekarskiego i przekazania go swemu obrońcy w celu dołączenia do
wniosku o ułaskawienie.
Bezpodstawne jest również podważanie oceny wiarygodności zeznań
świadka S. M. Sąd Okręgowy w tym zakresie podzielił w całości argumentację
Sądu Rejonowego trafnie opartą na zeznaniach P. T., licznych prostytutek oraz
opiniach lekarskich. Argumentacja Sądu odwoławczego w tym zakresie, jakkolwiek
lakoniczna, jest wystarczająca i przekonująca. Zaznaczyć w tym miejscu wypada,
że opinie lekarskie są konsekwentnie błędnie odczytywane przez obrońców.
Kasacja wniesiona przez obrońcę M. B. okazała się bezzasadna.
Zarzuty skargi wskazane w punkcie a. i b. dotyczą bezpośrednio wyroku
Sądu pierwszej instancji, w związku z tym nie są zasadne. Wypada przypomnieć,
że kasacja stanowi nadzwyczajny środek zaskarżenia skierowany przeciwko
prawomocnym wyrokom sądów odwoławczych kończących postępowanie, a nie
wyrokom sądów pierwszej instancji (art. 519 k.p.k.). Temu służy bowiem apelacja.
Także zarzut rażącej obrazy art. 433 § 2 k.p.k. w zw. z art. 457 § 3 k.p.k. nie
zasługuje na uwzględnienie, chociaż uzasadnienie wyroku Sądu odwoławczego jest
9
bardzo lakoniczne. Pomimo tego argumentacja Sądu Okręgowego pozwala na
pozytywną ocenę rozumowania tego Sądu. Nie pominięto w niej żadnego zarzutu
apelacji, a stanowisko Sądu w stosunku do każdego z zarzutów jest oczywiste.
Jak wcześniej zasygnalizowano, wbrew wywodom obrońcy, opinie lekarskie
sporządzone w sprawie (k. 840, 1012, 1878, 2094, 2142 i 2180) nie wykluczają
powstania obrażeń u S. M. w czasie przez niego podanym. Wręcz przeciwnie, ze
wszystkich opinii wynika wprost, że obrażenia te mogły powstać w czasie i
okolicznościach podanych przez pokrzywdzonego. Oceny tej nie zmienia fakt, iż
biegli nie byli w stanie precyzyjnie określić czasu powstania obrażeń.
Pogłębiona analiza uzasadnienia Sądu Rejonowego prowadzi do
oczywistego wniosku, że Sąd ten nie uchylił się od oceny zeznań M. S. i M. K. (s.
22-23), poświęcając obu tym świadkom należytą uwagę. Wiarygodność zeznań
tych świadków oceniono w kontekście całego zgromadzonego w sprawie materiału
dowodowego, wskazując i rozważając zarówno punkty z nim zbieżne, a zatem
argumenty przemawiające za uznaniem wiarygodności zeznań, jak i te, które
przemawiały – w części – przeciwko tej wiarygodności. Trafna jest w tej części
argumentacja Sądu odwoławczego, iż zarzuty skarżącego mają charakter stricte
polemiczny i są wyrazem przyjętej przez skazanego linii obrony.
Także analiza i ocena zeznań złożonych przez świadka J. S. zasługuje na
pełną aprobatę. Nie ma bowiem uzasadnionych podstaw do kwestionowania opinii
biegłego psychologa, z której wprost wynika, że J. S. zeznawała niespójnie,
niekonsekwentnie i przedstawiała zdarzenia w sposób zniekształcony adekwatnie
do przyjętej linii obrony (k. 1839-1840). Skarżący nie przedstawił żadnych
argumentów, który podważałby trafność tej oceny, poprzestając na kilku
ogólnikowych stwierdzeniach. Te zaś w żadnym zakresie nie mogą być uznane za
trafne.
Odnosząc się w końcu do zarzutu rażącej niewspółmierności wymierzonych
skazanemu kar jednostkowych i łącznej stwierdzić należy, iż jest on
niedopuszczalny. Wynika to wprost z brzmienia art. 523 § 1 in fine k.p.k.
W toku ponownego rozpoznania sprawy Sąd Okręgowy w K. oceni raz
jeszcze zarzuty apelacji obrońcy K. M. w odniesieniu do czynu przypisanego
oskarżonemu w pkt 11 wyroku Sądu Rejonowego. Rozpoznając środek
10
odwoławczy Sąd uwzględni wymogi płynące z art. 433 § 2 i art. 457 § 3 k.p.k. oraz
wskazania Sądu kasacyjnego.
Wobec częściowego uwzględnienia kasacji obrońcy K. M., zgodnie z art. 527
§ 4 k.p.k. orzeczono o zwrocie uiszczonej przezeń opłaty.
Podsumowując, Sąd Najwyższy orzekł jak w wyroku.