U 4/97
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Dodatkowe informacje:
Pełny tekst orzeczenia
54
POSTANOWIENIE
z dnia 24 czerwca 1998 r.
Sygn. U. 4/97
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Lech Garlicki – przewodniczący
Biruta Lewaszkiewicz-Petrykowska
Błażej Wierzbowski – sprawozdawca
po rozpoznaniu 24 czerwca 1998 r. na posiedzeniu niejawnym sprawy z wniosku Naczelnej Rady Lekarskiej o stwierdzenie zgodności:
– 1 ust. 4, § 2 i § 7 rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 27 czerwca 1996 r. w sprawie książeczek usług medycznych (Dz.U. Nr 92, poz. 420) z art. 6 ust. 4 ustawy z dnia 27 września 1991 r. o zasadach odpłatności za leki i artykuły sanitarne (Dz.U. Nr 94, poz. 422; zm.: z 1994 r. Nr 111, poz. 535; z 1995 r. Nr 138, poz. 684).
p o s t a n o w i ł:
umorzyć postępowanie w sprawie na podstawie art. 4 ust. 2 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o Trybunale Konstytucyjnym (tekst jednolity z 1991 r. Dz.U. Nr 109, poz. 470; zm.: Dz.U. z 1993 r. Nr 47, poz. 213; z 1994 r. Nr 122, poz. 593; z 1995 r. Nr 13, poz. 59; z 1996 r. Nr 77, poz. 367; z 1997 r. Nr 98, poz. 604) w związku z art. 90 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz.U. Nr 102, poz. 643).
Uzasadnienie:
I
1. Naczelna Rada Lekarska wniosła o stwierdzenie niezgodności 1 ust. 1 i 4, 2, 5, 6 i 7 rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 27 czerwca 1996 r. w sprawie książeczek usług medycznych (Dz.U. Nr 92, poz. 420) z art. 6 ust. 4 ustawy z dnia 27 września 1991 r. o zasadach odpłatności za leki i artykuły sanitarne (Dz.U. Nr 94, poz. 422; zm.: z 1994 r. Nr 111, poz. 535; z 1995 r. Nr 138, poz. 684).
Zgodnie z brzmieniem art. 6 ust. 4 powołanej ustawy Minister Zdrowia i Opieki Społecznej może określić, w drodze rozporządzenia, wzór książeczki usług medycznych, sposób rozprowadzania, dokonywania w niej wpisów oraz wysokość odpłatności za wydanie książeczki.
W uzasadnieniu wnioskodawca zarzucił Ministrowi Zdrowia i Opieki Społecznej przekroczenie zakresu upoważnienia ustawowego przez objęcie przepisami rozporządzenia osób uprawnionych do bezpłatnej pomocy leczniczej na podstawie odrębnych przepisów. Jak wskazuje Naczelna Rada Lekarska, uprawnienia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej, o których mowa w art. 6 ust. 4 ustawy o zasadach odpłatności za leki i artykuły sanitarne, przysługują odpowiednio Ministrom: Obrony Narodowej, Spraw Wewnętrznych w odniesieniu do tworzonych i utrzymywanych przez nich zakładów opieki zdrowotnej oraz Ministrowi Transportu i Gospodarki Morskiej w odniesieniu do publicznych zakładów opieki zdrowotnej przedsiębiorstwa państwowego “Polskie Koleje Państwowe”, w porozumieniu z Ministrem Zdrowia i Opieki Społecznej oraz po zasięgnięciu opinii Naczelnej Rady Aptekarskiej i Naczelnej Rady Lekarskiej (art. 6 ust. 6 ustawy). Niezgodnie zatem z zakresem upoważnienia ustawowego, zaskarżone rozporządzenie (§ 1 ust. 1) objęło również osoby uprawnione do korzystania ze świadczeń resortowych zakładów opieki zdrowotnej, o których mowa w art. 6 ust. 6 ustawy o zasadach odpłatności za leki i artykuły sanitarne.
Zarzut wadliwego wykonania upoważnienia ustawowego dotyczy także 2 rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej, wprowadzającego wzór książeczki usług medycznych. Wzór książeczki, stanowiący załącznik nr 1 do rozporządzenia zawiera rubrykę “Nr usługi”, która nie może być wypełniona, gdyż brak jest numeracji usług świadczonych przez zakłady opieki zdrowotnej. Rozporządzenie wprowadza zatem jako obowiązujący formularz, który nie może być prawidłowo uzupełniony. Uzasadnia to, zdaniem NRL zarzut wadliwego wykonania upoważnienia ustawowego.
Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej wprowadza ponadto w § 1 ust. 4 obowiązek rejestrowania w książeczce oprócz usług medycznych także innych usług niezbędnych do realizacji świadczenia zdrowotnego, podczas gdy art. 6 ust. 4 ustawy z 27 września 1991 r. o zasadach odpłatności za leki i artykuły sanitarne zawiera upoważnienie dla Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej do wydania rozporządzenia dotyczącego książeczki usług medycznych. Objęcie dyspozycją § 1 ust. 4 rozporządzenia bliżej nie określonych usług stanowi, w ocenie wnioskodawcy, przekroczenie upoważnienia ustawowego wyrażonego w art. 6 ust. 4 ustawy o zasadach odpłatności za leki i artykuły sanitarne.
Naczelna Rada Lekarska podniosła także w uzasadnieniu, iż wzór formularza książeczki usług medycznych, stanowiący załącznik numer 1 do rozporządzenia zawiera rubrykę “Nr MKCH”, czyli numer Międzynarodowej Kwalifikacji Chorób, pozwalający na oznaczenie przy pomocy symbolu cyfrowego określonego stanu chorobowego pacjenta. Symbol ten może być łatwo rozszyfrowany przez wszystkie osoby mające dostęp do wypełnionego formularza. Nie wszystkie z nich należą do fachowego personelu medycznego. Nie zapewniono więc należytej ochrony danych dotyczących stanu zdrowia i leczenia pacjenta, do czego zobowiązany jest zakład opieki zdrowotnej na podstawie art. 18 ust. 2 ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (Dz.U. Nr 91, poz. 408 ze zm.).
Ostatnim zarzutem podniesionym przez wnioskodawcę jest naruszenie przez Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej upoważnienia ustawowego w treści 7 rozporządzenia. Przepis ten zdaniem NRL upoważnia lekarzy do odmowy udzielania świadczeń medycznych pacjentowi, który nie może okazać książeczki usług medycznych. Jak podkreśla wnioskodawca, uprawnienia do bezpłatnych świadczeń zdrowotnych są ich uprawnieniem podmiotowym, które nie może być odebrane ani ograniczone zaskarżonym rozporządzeniem.
2. Trybunał Konstytucyjny, na podstawie art. 23 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz.U. z 1991 r. Nr 109, poz. 470 ze zm.) postanowieniem z dnia 6 stycznia 1996 r. (sygn. T. 63/96) nadał dalszy bieg wnioskowi w zakresie stwierdzenia zgodności § 7 rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 27 czerwca 1996 r. w sprawie książeczek usług medycznych (Dz.U. Nr 92, poz. 420) z art. 6 ust. 4 ustawy z dnia 27 września 1991 r. o zasadach odpłatności za leki i artykuły sanitarne (Dz.U. Nr 94, poz. 422 ze zm.) oraz na podstawie art. 23 ust. 3 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym odmówił nadania biegu wnioskowi w zakresie stwierdzenia zgodności § 1 ust. 1 i 4, 2, 5, 6 rozporządzenia z art. 6 ust. 4 ustawy z 27 września 1991 r. o zasadach odpłatności za leki i artykuły sanitarne.
3. Po rozpatrzeniu zażalenia Naczelnej Rady Lekarskiej Trybunał Konstytucyjny, na podstawie art. 23 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o Trybunale Konstytucyjnym, postanowieniem z 5 marca 1997 r. (sygn. T. 63/96) - postanowił zażalenie uwzględnić i nadać dalszy bieg wnioskowi także w zakresie stwierdzenia zgodności § 1 ust. 4 i § 2 rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 27 czerwca 1996 r. w sprawie książeczek usług medycznych (Dz.U. Nr 92, poz. 420) z art. 6 ust. 4 ustawy z dnia 27 września 1991 r. o zasadach odpłatności za leki i artykuły sanitarne (Dz.U. Nr 94, poz. 422 ze zm.).
4. Trybunał Konstytucyjny zwrócił się na podstawie art. 21 uchwały Sejmu z dnia 31 lipca 1985 r. w sprawie szczegółowego trybu postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym (Dz.U. Nr 39, poz. 184 ze zm.) o zajęcie stanowiska w sprawie przez Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej. Minister w swoim piśmie ustosunkował się do poszczególnych zarzutów zgłoszonych przez Naczelną Radę Lekarską.
Za słuszny uznał jedynie zarzut, że brak numeracji usług świadczonych przez zakłady opieki zdrowotnej nie pozwala na właściwe wypełnienie książeczek usług medycznych. Nadmienił, iż projekt uregulowań w tym zakresie ma być przekazany w najbliższym czasie do uzgodnień międzyresortowych.
Minister Zdrowia i Opieki Społecznej nie zgodził się natomiast z zarzutem przekroczenia upoważnienia ustawowego poprzez wprowadzenie obowiązku rejestracji w książeczce usług medycznych również innych bliżej nieokreślonych usług, niezbędnych do realizacji świadczenia zdrowotnego ( 1 ust. 4 rozporządzenia). Podkreślił, iż ustawa o zasadach odpłatności za leki i artykuły sanitarne operuje sformułowaniem “usługi medyczne”, toteż nie ma podstaw do ograniczania regulacji rozporządzenia wyłącznie do “świadczeń zdrowotnych”, które jest pojęciem węższym niż pojęcie usługi medyczne. Istnieją natomiast usługi nie stanowiące świadczenia zdrowotnego w świetle ustawy o zakładach opieki zdrowotnej, które są niezbędne dla prawidłowego przebiegu procesu leczniczego, rehabilitacji, a także dla całościowego liczenia kosztów ponoszonych przez państwo na ochronę zdrowia - do nich zaliczyć należy np. koszt refundacji leków lub koszty przewozu pacjenta. Bezspornym jest zatem, że pojęcie “usługi medyczne” obejmuje nie tylko świadczenia zdrowotne, ale także inne usługi niezbędne w procesie leczenia.
Kolejny zarzut, do którego ustosunkował się Minister Zdrowia i Opieki Społecznej dotyczył naruszenia obowiązku ochrony danych dotyczących stanu zdrowia i sposobu leczenia pacjenta. Zwrócił uwagę, iż zgodnie z brzmieniem art. 18 ustawy dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (Dz.U. Nr 91, poz. 408 ze zm.), obowiązek ochrony w tym zakresie spoczywa na wszystkich pracownikach zakładu opieki zdrowotnej. Tak więc odnoszenie tego obowiązku, wbrew wyraźnym postanowieniom ustawy, wyłącznie do fachowego personelu medycznego wydaje się niezasadne i sprzeczne z art. 18 ustawy o zakładach opieki zdrowotnej. Wszyscy pracownicy zakładu opieki zdrowotnej odpowiedzialni są za zapewnienie ochrony danych, a umyślne ich ujawnienie może skutkować przyznaniem poszkodowanemu odpowiedniej sumy pieniężnej (art. 18 ust. 5 ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej).
W nawiązaniu do zarzutu przekroczenia upoważnienia ustawowego w treści § 7 rozporządzenia, Minister Zdrowia i Opieki Społecznej wyjaśnił, iż nie było jego zamiarem kształtowanie uprawnień pacjentów do świadczeń. Rozporządzenie reguluje jedynie warunki dokonania wpisu do książeczek. Potwierdzeniem intencji Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej jest projekt rozporządzenia zmieniającego m.in. brzmienie § 7.
5. Prokurator Generalny w piśmie z 22 kwietnia 1997 r. zajął następujące stanowisko:
a) przepis § 1 ust. 4 rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 27 czerwca 1996 r. w sprawie książeczek usług medycznych (Dz.U. Nr 92, poz. 420), w części dotyczącej rejestrowania w książeczce usług medycznych “wszelkich innych usług niezbędnych do realizacji świadczenia zdrowotnego”, koliduje z art. 6 ust. 4 ustawy z dnia 27 czerwca 1991 r. o zasadach odpłatności za leki i artykuły sanitarne (Dz.U. Nr 94, poz. 422; zm.: z 1994 r. Nr 111, poz. 535; z 1995 r. Nr 138, poz. 684),
b) przepis § 2 i § 7 rozporządzenia wymienionego w pkt a zgodne są z art. 6 ust. 4 ustawy przytoczonej w pkt. a.
W uzasadnieniu swego stanowiska Prokurator Generalny na wstępie wyraził pogląd, że wniosek Naczelnej Rady Lekarskiej nie spełnia warunków do merytorycznego rozpoznania przez Trybunał Konstytucyjny, gdyż Prezes NRL nie jest uprawniony do samodzielnego (bez właściwego upoważnienia) skierowania wniosku o kontrolę aktu prawnego. Unormowania wynikające z ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o izbach lekarskich (Dz.U. Nr 30, poz. 158 ze zm.), dotyczące trybu działania naczelnych organów samorządu lekarskiego wskazują na konieczność dalszej konwalidacji wniosku przez NRL.
Odnosząc się do zaskarżonych przepisów Prokurator Generalny stwierdził, że upoważnienie zawarte w art. 6 ust. 4 ustawy o zasadach odpłatności za leki i artykuły sanitarne nie daje Ministrowi Zdrowia i Opieki Społecznej podstaw do regulacji w rozporządzeniu obowiązku odnotowywania “wszelkich innych usług niezbędnych do realizacji świadczenia zdrowotnego”, o których mowa w § 1 ust. 4 rozporządzenia. W myśl upoważnienia Minister mógł określić tylko wzór książeczki usług zdrowotnych, nie zaś rodzaj tych usług, tym bardziej, że także omawiana ustawa nie reguluje tej problematyki. Mając na uwadze konieczność ścisłego wykonywania upoważnienia, Minister Zdrowia i Opieki Społecznej nie mógł w akcie wykonawczym dokonywać klasyfikacji usług zdrowotnych, skoro problematykę tę reguluje m.in. ustawa z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (Dz.U. Nr 91, poz. 408 ze zm.). Tym samym zaskarżony przepis jest, w ocenie Prokuratora Generalnego, niezgodny z art. 6 ust. 4 ustawy z dnia 27 września 1991 r. o zasadach odpłatności za leki i artykuły sanitarne (Dz.U. Nr 94, poz. 422 ze zm.).
Rozpatrując zarzut sprzeczności § 2, a w istocie fragmentu załącznika nr 1 rozporządzenia z upoważnieniem ustawowym, Prokurator Generalny wyraził pogląd, że zamieszczenie w książeczce rubryk: “Nr usługi” i “Nr MKCH” stanowi istotne ułatwienie dla służb medycznych. Podkreślił przy tym, że zgodnie z art. 18 ust. 2 ustawy z 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej wszystkie osoby zatrudnione w zakładach opieki zdrowotnej, a nie tylko personel medyczny, zobowiązane są do zachowania tajemnicy danych dotyczących stanu zdrowia i sposobu leczenia pacjenta. W tych warunkach zarzut nielegalności załącznika nr 1 w zaskarżonej części wydaje się być niezasadny.
Również chybiony - zdaniem Prokuratora Generalnego - jest zarzut sprzeczności § 7 rozporządzenia z upoważnieniem ustawowym. Zaskarżony przepis nie ma bowiem charakteru prawotwórczego, ale porządkowy, przypominający i objaśniający zasady postępowania lekarza w sytuacjach wymagających udzielenia natychmiastowej pomocy medycznej. Brak książeczki usług medycznych nie może powodować odmowy świadczenia, zwłaszcza, że wpisu można dokonać w późniejszym czasie. Zgodnie z art. 30 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodzie lekarza (Dz.U. z 1997 r. Nr 28, poz. 152), lekarz ma obowiązek udzielać pomocy lekarskiej w każdym przypadku, gdy zwłoka w jej udzieleniu mogłaby spowodować niebezpieczeństwo utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia oraz w innych przypadkach nie cierpiących zwłoki. Obowiązek ten wynika również z zasad etyki lekarskiej. Treść 7 rozporządzenia pozostaje zatem w zgodności z art. 6 ust. 4 ustawy z 27 września 1991 r. o zasadach odpłatności za leki i artykuły sanitarne.
6. W nawiązaniu do stanowiska Prokuratora Generalnego, Trybunał Konstytucyjny zwrócił się do Naczelnej Rady Lekarskiej z prośbą o uzupełnienie wniosku przez nadesłanie uchwały NRL w sprawie wystąpienia do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o stwierdzenie niezgodności przepisów rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 27 czerwca 1996 r. w sprawie książeczek usług medycznych (Dz.U. Nr 92, poz. 420) z art. 6 ust. 4 ustawy z dnia 27 września 1991 r. o zasadach odpłatności za leki i artykuły sanitarne (Dz.U. Nr 94, poz. 422; zm.: z 1994 r. Nr 111, poz. 535; z 1995 r. Nr 138, poz. 684). W odpowiedzi Naczelna Rada Lekarska przesłała wyciągi z protokołów posiedzeń Naczelnej Rady Lekarskiej, w trakcie których podjęto uchwałę o skierowaniu wniosku do Trybunału Konstytucyjnego.
Ponadto w piśmie z 21 października 1997 r. Prezes Naczelnej Rady Lekarskiej wniósł o rozważenie wstrzymania rozpoznania wniosku przez Trybunał Konstytucyjny do czasu udzielenia przez Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej informacji na temat projektu nowelizacji zaskarżonego rozporządzenia.
7. Po wszczęciu postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym, na mocy ustawy z dnia 20 czerwca 1997 r. o zmianie ustawy o zakładach opieki zdrowotnej oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 104, poz. 661) została znowelizowana między innymi ustawa z 27 września 1991 r. o zasadach odpłatności za leki i artykuły sanitarne. Ustawa z dnia 20 czerwca 1997 r. została ogłoszona w Dzienniku Ustaw z 4 września 1997 r. i weszła w życie po upływie 3 miesięcy od dnia ogłoszenia, tj. 5 grudnia 1997 roku.
Na mocy art. 6 tejże ustawy został zmieniony art. 6 ust. 4 ustawy z 27 września 1991 r. o zasadach odpłatności za leki i artykuły sanitarne, zawierający dotychczas upoważnienie dla Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej. Przepis ten w aktualnym brzmieniu dotyczy rejestracji leków w rejestrze usług medycznych i nie zawiera już upoważnienia dla Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej do wydania rozporządzenia w sprawie określenia wzoru książeczki usług medycznych. Upoważnienie takie zostało zamieszczone w art. 32e ust. 9 pkt 2, dodanym do ustawy o zakładach opieki zdrowotnej na mocy nowelizacji z 20 czerwca 1997 r. (art. 1 pkt 40 ustawy nowelizującej). Minister Zdrowia i Opieki Społecznej został upoważniony do określenia (w porozumieniu z Ministrem Obrony Narodowej, Ministrem Spraw Wewnętrznych i Administracji oraz Ministrem Transportu i Gospodarki Morskiej) w rozporządzeniu wzoru książeczki usług medycznych i kuponu wolnego, sposobu ich wydawania i posługiwania się nimi oraz wysokości opłaty za ponowne wydanie książeczki w przypadku jej utraty. Natomiast zasadnicze przepisy dotyczące rejestru usług medycznych stały się przedmiotem regulacji ustawowej w rozdziale 3a ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (Dz.U. Nr 91, poz. 408 ze zm.).
Zgodnie z tymi przepisami, obowiązującymi od dnia 5 grudnia 1997 r., świadczenia zdrowotne i związane z ich udzielaniem usługi, podlegają rejestrowaniu i monitorowaniu w systemie ewidencyjno-informatycznym. Ponadto publiczny zakład opieki zdrowotnej oraz podmioty udzielające świadczeń zdrowotnych na zasadach określonych w art. 35 i 35a ustawy, obowiązane są dokumentować udzielenie usługi medycznej w książeczce usług medycznych lub kuponie wolnym. Kupon wolny jest wydawany, jeżeli usługa medyczna jest udzielana osobie nie mogącej okazać książeczki. Ustawa określa także organ upoważniony do wydawania książeczki usług medycznych.
8. Zgodnie z art. 23 ustawy z dnia 20 czerwca 1997 r. o zmianie ustawy o zakładach opieki zdrowotnej oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 104, poz. 661) do czasu wydania przepisów wykonawczych przewidzianych w ustawie stosuje się przepisy dotychczasowe z uwzględnieniem zmian wynikających z ustawy, nie dłużej jednak niż przez sześć miesięcy od dnia wejścia w życie tejże ustawy. Ustawa weszła w życie 5 grudnia 1997 r., a rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 27 czerwca 1996 r. przestało obowiązywać 6 czerwca 1998 r. Przepisy rozporządzenia mogły być zatem stosowane, w okresie między 5 grudnia 1997 r. a 5 czerwca 1998 r., ale z uwzględnieniem zmian wynikających z działu 3a ustawy o zakładach opieki zdrowotnej, dotyczącego rejestracji usług medycznych. Zakres pozostających w tym okresie w mocy przepisów rozporządzenia i kierunek ich wykładni wyznaczyła nowa regulacja ustawowa dotycząca książeczek usług medycznych oraz upoważnienie zawarte w art. 32e pkt 9 ustawy o zakładach opieki zdrowotnej, pozostawiające do uregulowania w rozporządzeniu jedynie zagadnienia techniczne i organizacyjne.
9. Utrata mocy obowiązującej rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 27 czerwca 1996 r. w sprawie książeczek usług medycznych (Dz.U. Nr 92, poz. 420), w tym przepisów objętych wnioskiem Naczelnej Rady Lekarskiej, przed wydaniem orzeczenia przez Trybunał Konstytucyjny wywołała ten skutek, że usunęła przesłankę do dalszego prowadzenia sprawy. Ponadto przepisy rozporządzenia, zakwestionowane przez Naczelną Radę Lekarską miały charakter organizacyjny i porządkowy, i w związku z tym nie wchodzi w grę inny problem, często rozważany przez Trybunał Konstytucyjny, a mianowicie kwestia stosowania przepisu, który został uchylony, do sytuacji z przeszłości. Ewentualne problemy dotyczące naruszenia dóbr osobistych pacjenta przez kwestionowane przepisy rozporządzenia władne są rozstrzygnąć sądy powszechne i Sąd Najwyższy, rozwiązując kolizję pomiędzy przepisami rozporządzenia a przepisami ustawy zapewniającymi ochronę dóbr osobistych przy uwzględnieniu przepisów konstytucji. Zgodnie z art. 178 Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997 r. sędziowie w sprawowaniu swojego urzędu są niezawiśli i podlegają tylko konstytucji oraz ustawom. Konstytucja jest najwyższym prawem Rzeczypospolitej Polskiej. Jej przepisy stosuje się bezpośrednio, chyba ze ona sama stanowi inaczej (art. 8). Oznacza to, iż “w tych wszystkich wypadkach, gdy postanowienia konstytucyjne są sformułowane w sposób na tyle precyzyjny i jednoznaczny, by możliwe było ich odniesienie do konkretnych sytuacji zachodzących w rzeczywistości prawnej, podmiot stosujący prawo powinien oprzeć swe działania (rozstrzygnięcia) bezpośrednio na takim postanowieniu konstytucyjnym, a dopiero w drugiej kolejności powinien powołać odpowiednie postanowienia ustaw zwykłych. Przy takiej koncepcji konstytucja znajdować może ciągłe zastosowanie w działalności wszystkich organów władzy publicznej, a podstawowa rola w tym zakresie musi przypaść sądowi” (por. Polskie prawo konstytucyjne, cz. I, Warszawa 1997, s.60).
Konstytucja z 2 kwietnia 1997 r. zapewnia każdemu prawo do ochrony prawnej życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia oraz do decydowania o swoim życiu osobistym (art. 47). Obok wyrażonego wprost w konstytucji prawa do prywatności, w art. 51 ustanowiono prawo jednostki do ochrony danych osobowych. Na istotny związek prawa do prywatności oraz ochrony danych osobowych wskazał Trybunał Konstytucyjny w orzeczeniu z 24 czerwca 1997 r. (sygn. K. 21/96, OTK ZU Nr 2/1997, poz. 23). Uznał, iż art. 1 dawnych przepisów konstytucyjnych daje podstawy do sformułowania konstytucyjnego prawa do prywatności, rozumianego m.in. jako prawo do zachowania w tajemnicy informacji o swoim życiu prywatnym. Przyznanie prawu do prywatności rangi konstytucyjnej nie wymaga już odwoływania się do klauzuli generalnej demokratycznego państwa prawnego.
W orzeczeniu z 18 maja 1998 r. (sygn. U. 5/97) Trybunał Konstytucyjny wyraził pogląd, że prawo do prywatności statuowane w art. 47, zagwarantowane jest m.in. w aspekcie ochrony danych osobowych, przewidzianej w art. 51 konstytucji. Ten ostatni, rozbudowany przepis, stanowi też konkretyzację prawa do prywatności w aspektach proceduralnych. W orzeczeniu tym Trybunał Konstytucyjny uznał, że § 5 ust. 1 rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 17 maja 1996 r. w sprawie orzekania o czasowej niezdolności do pracy (Dz.U. Nr 63, poz. 302) w zakresie, w jakim zobowiązuje do uwidocznienia w zaświadczeniu lekarskim numeru statystycznego choroby - jest niezgodny z art. 31 ust. 3, art. 47, art. 51 ust. 1, 2 i 5 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. oraz z art. 8 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności i z art. 17 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych, ponieważ ustanawia ograniczenie w zakresie korzystania z konstytucyjnych praw i wolności obywatelskich, zastrzeżone do wyłączności ustawowej. W ocenie Trybunału Konstytucyjnego informacja o stanie zdrowia, podana w zaświadczeniu lekarskim w postaci numeru statystycznego choroby, należy do sfery życia prywatnego jednostki.
Mając powyższe na uwadze oraz fakt utraty mocy obowiązującej kwestionowanego aktu normatywnego Trybunał Konstytucyjny postanowił, zgodnie z art. 4 ust. 2 ustawy z 29 kwietnia 1985 r. o TK w związku z art. 90 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz.U. Nr 102, poz. 643) umorzyć postępowanie.
Z tych względów Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.
POSTANOWIENIE
z dnia 24 czerwca 1998 r.
Sygn. U. 4/97
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Lech Garlicki – przewodniczący
Biruta Lewaszkiewicz-Petrykowska
Błażej Wierzbowski – sprawozdawca
po rozpoznaniu 24 czerwca 1998 r. na posiedzeniu niejawnym sprawy z wniosku Naczelnej Rady Lekarskiej o stwierdzenie zgodności:
– 1 ust. 4, § 2 i § 7 rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 27 czerwca 1996 r. w sprawie książeczek usług medycznych (Dz.U. Nr 92, poz. 420) z art. 6 ust. 4 ustawy z dnia 27 września 1991 r. o zasadach odpłatności za leki i artykuły sanitarne (Dz.U. Nr 94, poz. 422; zm.: z 1994 r. Nr 111, poz. 535; z 1995 r. Nr 138, poz. 684).
p o s t a n o w i ł:
umorzyć postępowanie w sprawie na podstawie art. 4 ust. 2 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o Trybunale Konstytucyjnym (tekst jednolity z 1991 r. Dz.U. Nr 109, poz. 470; zm.: Dz.U. z 1993 r. Nr 47, poz. 213; z 1994 r. Nr 122, poz. 593; z 1995 r. Nr 13, poz. 59; z 1996 r. Nr 77, poz. 367; z 1997 r. Nr 98, poz. 604) w związku z art. 90 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz.U. Nr 102, poz. 643).
Uzasadnienie:
I
1. Naczelna Rada Lekarska wniosła o stwierdzenie niezgodności 1 ust. 1 i 4, 2, 5, 6 i 7 rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 27 czerwca 1996 r. w sprawie książeczek usług medycznych (Dz.U. Nr 92, poz. 420) z art. 6 ust. 4 ustawy z dnia 27 września 1991 r. o zasadach odpłatności za leki i artykuły sanitarne (Dz.U. Nr 94, poz. 422; zm.: z 1994 r. Nr 111, poz. 535; z 1995 r. Nr 138, poz. 684).
Zgodnie z brzmieniem art. 6 ust. 4 powołanej ustawy Minister Zdrowia i Opieki Społecznej może określić, w drodze rozporządzenia, wzór książeczki usług medycznych, sposób rozprowadzania, dokonywania w niej wpisów oraz wysokość odpłatności za wydanie książeczki.
W uzasadnieniu wnioskodawca zarzucił Ministrowi Zdrowia i Opieki Społecznej przekroczenie zakresu upoważnienia ustawowego przez objęcie przepisami rozporządzenia osób uprawnionych do bezpłatnej pomocy leczniczej na podstawie odrębnych przepisów. Jak wskazuje Naczelna Rada Lekarska, uprawnienia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej, o których mowa w art. 6 ust. 4 ustawy o zasadach odpłatności za leki i artykuły sanitarne, przysługują odpowiednio Ministrom: Obrony Narodowej, Spraw Wewnętrznych w odniesieniu do tworzonych i utrzymywanych przez nich zakładów opieki zdrowotnej oraz Ministrowi Transportu i Gospodarki Morskiej w odniesieniu do publicznych zakładów opieki zdrowotnej przedsiębiorstwa państwowego “Polskie Koleje Państwowe”, w porozumieniu z Ministrem Zdrowia i Opieki Społecznej oraz po zasięgnięciu opinii Naczelnej Rady Aptekarskiej i Naczelnej Rady Lekarskiej (art. 6 ust. 6 ustawy). Niezgodnie zatem z zakresem upoważnienia ustawowego, zaskarżone rozporządzenie (§ 1 ust. 1) objęło również osoby uprawnione do korzystania ze świadczeń resortowych zakładów opieki zdrowotnej, o których mowa w art. 6 ust. 6 ustawy o zasadach odpłatności za leki i artykuły sanitarne.
Zarzut wadliwego wykonania upoważnienia ustawowego dotyczy także 2 rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej, wprowadzającego wzór książeczki usług medycznych. Wzór książeczki, stanowiący załącznik nr 1 do rozporządzenia zawiera rubrykę “Nr usługi”, która nie może być wypełniona, gdyż brak jest numeracji usług świadczonych przez zakłady opieki zdrowotnej. Rozporządzenie wprowadza zatem jako obowiązujący formularz, który nie może być prawidłowo uzupełniony. Uzasadnia to, zdaniem NRL zarzut wadliwego wykonania upoważnienia ustawowego.
Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej wprowadza ponadto w § 1 ust. 4 obowiązek rejestrowania w książeczce oprócz usług medycznych także innych usług niezbędnych do realizacji świadczenia zdrowotnego, podczas gdy art. 6 ust. 4 ustawy z 27 września 1991 r. o zasadach odpłatności za leki i artykuły sanitarne zawiera upoważnienie dla Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej do wydania rozporządzenia dotyczącego książeczki usług medycznych. Objęcie dyspozycją § 1 ust. 4 rozporządzenia bliżej nie określonych usług stanowi, w ocenie wnioskodawcy, przekroczenie upoważnienia ustawowego wyrażonego w art. 6 ust. 4 ustawy o zasadach odpłatności za leki i artykuły sanitarne.
Naczelna Rada Lekarska podniosła także w uzasadnieniu, iż wzór formularza książeczki usług medycznych, stanowiący załącznik numer 1 do rozporządzenia zawiera rubrykę “Nr MKCH”, czyli numer Międzynarodowej Kwalifikacji Chorób, pozwalający na oznaczenie przy pomocy symbolu cyfrowego określonego stanu chorobowego pacjenta. Symbol ten może być łatwo rozszyfrowany przez wszystkie osoby mające dostęp do wypełnionego formularza. Nie wszystkie z nich należą do fachowego personelu medycznego. Nie zapewniono więc należytej ochrony danych dotyczących stanu zdrowia i leczenia pacjenta, do czego zobowiązany jest zakład opieki zdrowotnej na podstawie art. 18 ust. 2 ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (Dz.U. Nr 91, poz. 408 ze zm.).
Ostatnim zarzutem podniesionym przez wnioskodawcę jest naruszenie przez Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej upoważnienia ustawowego w treści 7 rozporządzenia. Przepis ten zdaniem NRL upoważnia lekarzy do odmowy udzielania świadczeń medycznych pacjentowi, który nie może okazać książeczki usług medycznych. Jak podkreśla wnioskodawca, uprawnienia do bezpłatnych świadczeń zdrowotnych są ich uprawnieniem podmiotowym, które nie może być odebrane ani ograniczone zaskarżonym rozporządzeniem.
2. Trybunał Konstytucyjny, na podstawie art. 23 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz.U. z 1991 r. Nr 109, poz. 470 ze zm.) postanowieniem z dnia 6 stycznia 1996 r. (sygn. T. 63/96) nadał dalszy bieg wnioskowi w zakresie stwierdzenia zgodności § 7 rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 27 czerwca 1996 r. w sprawie książeczek usług medycznych (Dz.U. Nr 92, poz. 420) z art. 6 ust. 4 ustawy z dnia 27 września 1991 r. o zasadach odpłatności za leki i artykuły sanitarne (Dz.U. Nr 94, poz. 422 ze zm.) oraz na podstawie art. 23 ust. 3 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym odmówił nadania biegu wnioskowi w zakresie stwierdzenia zgodności § 1 ust. 1 i 4, 2, 5, 6 rozporządzenia z art. 6 ust. 4 ustawy z 27 września 1991 r. o zasadach odpłatności za leki i artykuły sanitarne.
3. Po rozpatrzeniu zażalenia Naczelnej Rady Lekarskiej Trybunał Konstytucyjny, na podstawie art. 23 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o Trybunale Konstytucyjnym, postanowieniem z 5 marca 1997 r. (sygn. T. 63/96) - postanowił zażalenie uwzględnić i nadać dalszy bieg wnioskowi także w zakresie stwierdzenia zgodności § 1 ust. 4 i § 2 rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 27 czerwca 1996 r. w sprawie książeczek usług medycznych (Dz.U. Nr 92, poz. 420) z art. 6 ust. 4 ustawy z dnia 27 września 1991 r. o zasadach odpłatności za leki i artykuły sanitarne (Dz.U. Nr 94, poz. 422 ze zm.).
4. Trybunał Konstytucyjny zwrócił się na podstawie art. 21 uchwały Sejmu z dnia 31 lipca 1985 r. w sprawie szczegółowego trybu postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym (Dz.U. Nr 39, poz. 184 ze zm.) o zajęcie stanowiska w sprawie przez Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej. Minister w swoim piśmie ustosunkował się do poszczególnych zarzutów zgłoszonych przez Naczelną Radę Lekarską.
Za słuszny uznał jedynie zarzut, że brak numeracji usług świadczonych przez zakłady opieki zdrowotnej nie pozwala na właściwe wypełnienie książeczek usług medycznych. Nadmienił, iż projekt uregulowań w tym zakresie ma być przekazany w najbliższym czasie do uzgodnień międzyresortowych.
Minister Zdrowia i Opieki Społecznej nie zgodził się natomiast z zarzutem przekroczenia upoważnienia ustawowego poprzez wprowadzenie obowiązku rejestracji w książeczce usług medycznych również innych bliżej nieokreślonych usług, niezbędnych do realizacji świadczenia zdrowotnego ( 1 ust. 4 rozporządzenia). Podkreślił, iż ustawa o zasadach odpłatności za leki i artykuły sanitarne operuje sformułowaniem “usługi medyczne”, toteż nie ma podstaw do ograniczania regulacji rozporządzenia wyłącznie do “świadczeń zdrowotnych”, które jest pojęciem węższym niż pojęcie usługi medyczne. Istnieją natomiast usługi nie stanowiące świadczenia zdrowotnego w świetle ustawy o zakładach opieki zdrowotnej, które są niezbędne dla prawidłowego przebiegu procesu leczniczego, rehabilitacji, a także dla całościowego liczenia kosztów ponoszonych przez państwo na ochronę zdrowia - do nich zaliczyć należy np. koszt refundacji leków lub koszty przewozu pacjenta. Bezspornym jest zatem, że pojęcie “usługi medyczne” obejmuje nie tylko świadczenia zdrowotne, ale także inne usługi niezbędne w procesie leczenia.
Kolejny zarzut, do którego ustosunkował się Minister Zdrowia i Opieki Społecznej dotyczył naruszenia obowiązku ochrony danych dotyczących stanu zdrowia i sposobu leczenia pacjenta. Zwrócił uwagę, iż zgodnie z brzmieniem art. 18 ustawy dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (Dz.U. Nr 91, poz. 408 ze zm.), obowiązek ochrony w tym zakresie spoczywa na wszystkich pracownikach zakładu opieki zdrowotnej. Tak więc odnoszenie tego obowiązku, wbrew wyraźnym postanowieniom ustawy, wyłącznie do fachowego personelu medycznego wydaje się niezasadne i sprzeczne z art. 18 ustawy o zakładach opieki zdrowotnej. Wszyscy pracownicy zakładu opieki zdrowotnej odpowiedzialni są za zapewnienie ochrony danych, a umyślne ich ujawnienie może skutkować przyznaniem poszkodowanemu odpowiedniej sumy pieniężnej (art. 18 ust. 5 ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej).
W nawiązaniu do zarzutu przekroczenia upoważnienia ustawowego w treści § 7 rozporządzenia, Minister Zdrowia i Opieki Społecznej wyjaśnił, iż nie było jego zamiarem kształtowanie uprawnień pacjentów do świadczeń. Rozporządzenie reguluje jedynie warunki dokonania wpisu do książeczek. Potwierdzeniem intencji Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej jest projekt rozporządzenia zmieniającego m.in. brzmienie § 7.
5. Prokurator Generalny w piśmie z 22 kwietnia 1997 r. zajął następujące stanowisko:
a) przepis § 1 ust. 4 rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 27 czerwca 1996 r. w sprawie książeczek usług medycznych (Dz.U. Nr 92, poz. 420), w części dotyczącej rejestrowania w książeczce usług medycznych “wszelkich innych usług niezbędnych do realizacji świadczenia zdrowotnego”, koliduje z art. 6 ust. 4 ustawy z dnia 27 czerwca 1991 r. o zasadach odpłatności za leki i artykuły sanitarne (Dz.U. Nr 94, poz. 422; zm.: z 1994 r. Nr 111, poz. 535; z 1995 r. Nr 138, poz. 684),
b) przepis § 2 i § 7 rozporządzenia wymienionego w pkt a zgodne są z art. 6 ust. 4 ustawy przytoczonej w pkt. a.
W uzasadnieniu swego stanowiska Prokurator Generalny na wstępie wyraził pogląd, że wniosek Naczelnej Rady Lekarskiej nie spełnia warunków do merytorycznego rozpoznania przez Trybunał Konstytucyjny, gdyż Prezes NRL nie jest uprawniony do samodzielnego (bez właściwego upoważnienia) skierowania wniosku o kontrolę aktu prawnego. Unormowania wynikające z ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o izbach lekarskich (Dz.U. Nr 30, poz. 158 ze zm.), dotyczące trybu działania naczelnych organów samorządu lekarskiego wskazują na konieczność dalszej konwalidacji wniosku przez NRL.
Odnosząc się do zaskarżonych przepisów Prokurator Generalny stwierdził, że upoważnienie zawarte w art. 6 ust. 4 ustawy o zasadach odpłatności za leki i artykuły sanitarne nie daje Ministrowi Zdrowia i Opieki Społecznej podstaw do regulacji w rozporządzeniu obowiązku odnotowywania “wszelkich innych usług niezbędnych do realizacji świadczenia zdrowotnego”, o których mowa w § 1 ust. 4 rozporządzenia. W myśl upoważnienia Minister mógł określić tylko wzór książeczki usług zdrowotnych, nie zaś rodzaj tych usług, tym bardziej, że także omawiana ustawa nie reguluje tej problematyki. Mając na uwadze konieczność ścisłego wykonywania upoważnienia, Minister Zdrowia i Opieki Społecznej nie mógł w akcie wykonawczym dokonywać klasyfikacji usług zdrowotnych, skoro problematykę tę reguluje m.in. ustawa z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (Dz.U. Nr 91, poz. 408 ze zm.). Tym samym zaskarżony przepis jest, w ocenie Prokuratora Generalnego, niezgodny z art. 6 ust. 4 ustawy z dnia 27 września 1991 r. o zasadach odpłatności za leki i artykuły sanitarne (Dz.U. Nr 94, poz. 422 ze zm.).
Rozpatrując zarzut sprzeczności § 2, a w istocie fragmentu załącznika nr 1 rozporządzenia z upoważnieniem ustawowym, Prokurator Generalny wyraził pogląd, że zamieszczenie w książeczce rubryk: “Nr usługi” i “Nr MKCH” stanowi istotne ułatwienie dla służb medycznych. Podkreślił przy tym, że zgodnie z art. 18 ust. 2 ustawy z 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej wszystkie osoby zatrudnione w zakładach opieki zdrowotnej, a nie tylko personel medyczny, zobowiązane są do zachowania tajemnicy danych dotyczących stanu zdrowia i sposobu leczenia pacjenta. W tych warunkach zarzut nielegalności załącznika nr 1 w zaskarżonej części wydaje się być niezasadny.
Również chybiony - zdaniem Prokuratora Generalnego - jest zarzut sprzeczności § 7 rozporządzenia z upoważnieniem ustawowym. Zaskarżony przepis nie ma bowiem charakteru prawotwórczego, ale porządkowy, przypominający i objaśniający zasady postępowania lekarza w sytuacjach wymagających udzielenia natychmiastowej pomocy medycznej. Brak książeczki usług medycznych nie może powodować odmowy świadczenia, zwłaszcza, że wpisu można dokonać w późniejszym czasie. Zgodnie z art. 30 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodzie lekarza (Dz.U. z 1997 r. Nr 28, poz. 152), lekarz ma obowiązek udzielać pomocy lekarskiej w każdym przypadku, gdy zwłoka w jej udzieleniu mogłaby spowodować niebezpieczeństwo utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia oraz w innych przypadkach nie cierpiących zwłoki. Obowiązek ten wynika również z zasad etyki lekarskiej. Treść 7 rozporządzenia pozostaje zatem w zgodności z art. 6 ust. 4 ustawy z 27 września 1991 r. o zasadach odpłatności za leki i artykuły sanitarne.
6. W nawiązaniu do stanowiska Prokuratora Generalnego, Trybunał Konstytucyjny zwrócił się do Naczelnej Rady Lekarskiej z prośbą o uzupełnienie wniosku przez nadesłanie uchwały NRL w sprawie wystąpienia do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o stwierdzenie niezgodności przepisów rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 27 czerwca 1996 r. w sprawie książeczek usług medycznych (Dz.U. Nr 92, poz. 420) z art. 6 ust. 4 ustawy z dnia 27 września 1991 r. o zasadach odpłatności za leki i artykuły sanitarne (Dz.U. Nr 94, poz. 422; zm.: z 1994 r. Nr 111, poz. 535; z 1995 r. Nr 138, poz. 684). W odpowiedzi Naczelna Rada Lekarska przesłała wyciągi z protokołów posiedzeń Naczelnej Rady Lekarskiej, w trakcie których podjęto uchwałę o skierowaniu wniosku do Trybunału Konstytucyjnego.
Ponadto w piśmie z 21 października 1997 r. Prezes Naczelnej Rady Lekarskiej wniósł o rozważenie wstrzymania rozpoznania wniosku przez Trybunał Konstytucyjny do czasu udzielenia przez Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej informacji na temat projektu nowelizacji zaskarżonego rozporządzenia.
7. Po wszczęciu postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym, na mocy ustawy z dnia 20 czerwca 1997 r. o zmianie ustawy o zakładach opieki zdrowotnej oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 104, poz. 661) została znowelizowana między innymi ustawa z 27 września 1991 r. o zasadach odpłatności za leki i artykuły sanitarne. Ustawa z dnia 20 czerwca 1997 r. została ogłoszona w Dzienniku Ustaw z 4 września 1997 r. i weszła w życie po upływie 3 miesięcy od dnia ogłoszenia, tj. 5 grudnia 1997 roku.
Na mocy art. 6 tejże ustawy został zmieniony art. 6 ust. 4 ustawy z 27 września 1991 r. o zasadach odpłatności za leki i artykuły sanitarne, zawierający dotychczas upoważnienie dla Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej. Przepis ten w aktualnym brzmieniu dotyczy rejestracji leków w rejestrze usług medycznych i nie zawiera już upoważnienia dla Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej do wydania rozporządzenia w sprawie określenia wzoru książeczki usług medycznych. Upoważnienie takie zostało zamieszczone w art. 32e ust. 9 pkt 2, dodanym do ustawy o zakładach opieki zdrowotnej na mocy nowelizacji z 20 czerwca 1997 r. (art. 1 pkt 40 ustawy nowelizującej). Minister Zdrowia i Opieki Społecznej został upoważniony do określenia (w porozumieniu z Ministrem Obrony Narodowej, Ministrem Spraw Wewnętrznych i Administracji oraz Ministrem Transportu i Gospodarki Morskiej) w rozporządzeniu wzoru książeczki usług medycznych i kuponu wolnego, sposobu ich wydawania i posługiwania się nimi oraz wysokości opłaty za ponowne wydanie książeczki w przypadku jej utraty. Natomiast zasadnicze przepisy dotyczące rejestru usług medycznych stały się przedmiotem regulacji ustawowej w rozdziale 3a ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (Dz.U. Nr 91, poz. 408 ze zm.).
Zgodnie z tymi przepisami, obowiązującymi od dnia 5 grudnia 1997 r., świadczenia zdrowotne i związane z ich udzielaniem usługi, podlegają rejestrowaniu i monitorowaniu w systemie ewidencyjno-informatycznym. Ponadto publiczny zakład opieki zdrowotnej oraz podmioty udzielające świadczeń zdrowotnych na zasadach określonych w art. 35 i 35a ustawy, obowiązane są dokumentować udzielenie usługi medycznej w książeczce usług medycznych lub kuponie wolnym. Kupon wolny jest wydawany, jeżeli usługa medyczna jest udzielana osobie nie mogącej okazać książeczki. Ustawa określa także organ upoważniony do wydawania książeczki usług medycznych.
8. Zgodnie z art. 23 ustawy z dnia 20 czerwca 1997 r. o zmianie ustawy o zakładach opieki zdrowotnej oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 104, poz. 661) do czasu wydania przepisów wykonawczych przewidzianych w ustawie stosuje się przepisy dotychczasowe z uwzględnieniem zmian wynikających z ustawy, nie dłużej jednak niż przez sześć miesięcy od dnia wejścia w życie tejże ustawy. Ustawa weszła w życie 5 grudnia 1997 r., a rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 27 czerwca 1996 r. przestało obowiązywać 6 czerwca 1998 r. Przepisy rozporządzenia mogły być zatem stosowane, w okresie między 5 grudnia 1997 r. a 5 czerwca 1998 r., ale z uwzględnieniem zmian wynikających z działu 3a ustawy o zakładach opieki zdrowotnej, dotyczącego rejestracji usług medycznych. Zakres pozostających w tym okresie w mocy przepisów rozporządzenia i kierunek ich wykładni wyznaczyła nowa regulacja ustawowa dotycząca książeczek usług medycznych oraz upoważnienie zawarte w art. 32e pkt 9 ustawy o zakładach opieki zdrowotnej, pozostawiające do uregulowania w rozporządzeniu jedynie zagadnienia techniczne i organizacyjne.
9. Utrata mocy obowiązującej rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 27 czerwca 1996 r. w sprawie książeczek usług medycznych (Dz.U. Nr 92, poz. 420), w tym przepisów objętych wnioskiem Naczelnej Rady Lekarskiej, przed wydaniem orzeczenia przez Trybunał Konstytucyjny wywołała ten skutek, że usunęła przesłankę do dalszego prowadzenia sprawy. Ponadto przepisy rozporządzenia, zakwestionowane przez Naczelną Radę Lekarską miały charakter organizacyjny i porządkowy, i w związku z tym nie wchodzi w grę inny problem, często rozważany przez Trybunał Konstytucyjny, a mianowicie kwestia stosowania przepisu, który został uchylony, do sytuacji z przeszłości. Ewentualne problemy dotyczące naruszenia dóbr osobistych pacjenta przez kwestionowane przepisy rozporządzenia władne są rozstrzygnąć sądy powszechne i Sąd Najwyższy, rozwiązując kolizję pomiędzy przepisami rozporządzenia a przepisami ustawy zapewniającymi ochronę dóbr osobistych przy uwzględnieniu przepisów konstytucji. Zgodnie z art. 178 Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997 r. sędziowie w sprawowaniu swojego urzędu są niezawiśli i podlegają tylko konstytucji oraz ustawom. Konstytucja jest najwyższym prawem Rzeczypospolitej Polskiej. Jej przepisy stosuje się bezpośrednio, chyba ze ona sama stanowi inaczej (art. 8). Oznacza to, iż “w tych wszystkich wypadkach, gdy postanowienia konstytucyjne są sformułowane w sposób na tyle precyzyjny i jednoznaczny, by możliwe było ich odniesienie do konkretnych sytuacji zachodzących w rzeczywistości prawnej, podmiot stosujący prawo powinien oprzeć swe działania (rozstrzygnięcia) bezpośrednio na takim postanowieniu konstytucyjnym, a dopiero w drugiej kolejności powinien powołać odpowiednie postanowienia ustaw zwykłych. Przy takiej koncepcji konstytucja znajdować może ciągłe zastosowanie w działalności wszystkich organów władzy publicznej, a podstawowa rola w tym zakresie musi przypaść sądowi” (por. Polskie prawo konstytucyjne, cz. I, Warszawa 1997, s.60).
Konstytucja z 2 kwietnia 1997 r. zapewnia każdemu prawo do ochrony prawnej życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia oraz do decydowania o swoim życiu osobistym (art. 47). Obok wyrażonego wprost w konstytucji prawa do prywatności, w art. 51 ustanowiono prawo jednostki do ochrony danych osobowych. Na istotny związek prawa do prywatności oraz ochrony danych osobowych wskazał Trybunał Konstytucyjny w orzeczeniu z 24 czerwca 1997 r. (sygn. K. 21/96, OTK ZU Nr 2/1997, poz. 23). Uznał, iż art. 1 dawnych przepisów konstytucyjnych daje podstawy do sformułowania konstytucyjnego prawa do prywatności, rozumianego m.in. jako prawo do zachowania w tajemnicy informacji o swoim życiu prywatnym. Przyznanie prawu do prywatności rangi konstytucyjnej nie wymaga już odwoływania się do klauzuli generalnej demokratycznego państwa prawnego.
W orzeczeniu z 18 maja 1998 r. (sygn. U. 5/97) Trybunał Konstytucyjny wyraził pogląd, że prawo do prywatności statuowane w art. 47, zagwarantowane jest m.in. w aspekcie ochrony danych osobowych, przewidzianej w art. 51 konstytucji. Ten ostatni, rozbudowany przepis, stanowi też konkretyzację prawa do prywatności w aspektach proceduralnych. W orzeczeniu tym Trybunał Konstytucyjny uznał, że § 5 ust. 1 rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 17 maja 1996 r. w sprawie orzekania o czasowej niezdolności do pracy (Dz.U. Nr 63, poz. 302) w zakresie, w jakim zobowiązuje do uwidocznienia w zaświadczeniu lekarskim numeru statystycznego choroby - jest niezgodny z art. 31 ust. 3, art. 47, art. 51 ust. 1, 2 i 5 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. oraz z art. 8 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności i z art. 17 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych, ponieważ ustanawia ograniczenie w zakresie korzystania z konstytucyjnych praw i wolności obywatelskich, zastrzeżone do wyłączności ustawowej. W ocenie Trybunału Konstytucyjnego informacja o stanie zdrowia, podana w zaświadczeniu lekarskim w postaci numeru statystycznego choroby, należy do sfery życia prywatnego jednostki.
Mając powyższe na uwadze oraz fakt utraty mocy obowiązującej kwestionowanego aktu normatywnego Trybunał Konstytucyjny postanowił, zgodnie z art. 4 ust. 2 ustawy z 29 kwietnia 1985 r. o TK w związku z art. 90 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz.U. Nr 102, poz. 643) umorzyć postępowanie.
Z tych względów Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.