Pełny tekst orzeczenia

167


POSTANOWIENIE

z dnia 16 listopada 1999 r.

Sygn. SK 20/99



Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Lech Garlicki – przewodniczący
Zdzisław Czeszejko-Sochacki – sprawozdawca
Krzysztof Kolasiński
Andrzej Mączyński
Biruta Lewaszkiewicz-Petrykowska


po rozpoznaniu 16 listopada 1999 r. na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Gwidona H. w sprawie o stwierdzenie niezgodności:
art. 228  3 ustawy z dnia 16 września 1982 r. – Prawo spółdzielcze (Dz.U. z 1995 r. Nr 54, poz. 288; Nr 133, poz. 654; z 1996 r. Nr 5, poz. 32; Nr 24, poz. 110; Nr 43, poz. 189; z 1997 r. Nr 32, poz. 183; Nr 121, poz. 770; Nr 111, poz. 723; z 1990 r. Nr 40, poz. 399) z art. 64 ust. 1 i 3 w zw. z art. 21 ust. 1 i art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 1 kwietnia 1997 r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483)


p o s t a n a w i a :

na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz.U. Nr 102, poz. 643) umorzyć postępowanie w sprawie.



Uzasadnienie:



I

1. 30 czerwca 1999 r. do Trybunału Konstytucyjnego wpłynęła skarga konstytucyjna Gwidona H., w której pełnomocnik skarżącego wniósł o stwierdzenie niezgodności art. 228  3 ustawy z dnia 16 września 1982 r. – Prawo spółdzielcze ((Dz.U. z 1995 r. Nr 54, poz. 288; Nr 133, poz. 654; z 1996 r. Nr 5, poz. 32; Nr 24, poz. 110; Nr 43, poz. 189; z 1997 r. Nr 32, poz. 183; Nr 121, poz. 770; Nr 111, poz. 723; z 1990 r. Nr 40, poz. 399) z art. 64 ust. 1 i 3 w zw. z art. 21 ust. 1 i art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 1 kwietnia 1997 r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483).
Sąd Rejonowy dla W. Ś. wyrokiem z 8 czerwca 1994 r. orzekł eksmisję skarżącego oraz jego dwóch braci z lokalu mieszkalnego, stwierdzając w uzasadnieniu, że wobec nie dokonania przez skarżącego oraz jego braci obowiązków wynikających z przepisów art. 228  3 ustawy – Prawo spółdzielcze, własnościowe prawo do lokalu, które przysługiwało ojcu skarżącego, wygasło z mocy prawa.
Sąd Wojewódzki w W. wyrokiem z 27 września 1994 r. wyrok Sądu Rejonowego utrzymał w mocy. Pomimo takiego rozstrzygnięcia skarżący nadal władał mieszkaniem, regularnie opłacał czynsz i inne należności eksploatacyjne, przez okres około ośmiu lat, w tym przez dwa lata po zapadnięciu wyroku o eksmisji. W czerwcu 1996 r., po upływie dwóch lat od uprawomocnienia się wyroku o eksmisję, spółdzielnia przejęła lokal. Spółdzielnia została wezwana przez skarżącego do wypłacenia równowartości 1/3 wartości rynkowej lokalu. Wobec odmowy ze strony spółdzielni, skarżący skierował sprawę na drogę postępowania sądowego.
Sąd Wojewódzki w W. wyrokiem z 31 stycznia 1997 r. zasądził od Spółdzielni Mieszkaniowej na rzecz skarżącego kwotę 5.054 zł i oddalił powództwo w pozostałym zakresie. Sąd Apelacyjny w W. wyrokiem z 14 listopada 1997 r. apelację powoda oddalił. Kasacja powoda wyrokiem z 11 lutego 1999 r. została przez Sąd Najwyższy, w części zaskarżającej wyrok Sądu Wojewódzkiego, odrzucona, zaś w pozostałej części oddalona.
Pełnomocnik skarżącego, powołując się na uzasadnienia do wyroków wydanych przez Sąd Wojewódzki, Sąd Apelacyjny i Sąd Najwyższy wskazał, iż żaden z tych sądów nie podzielił stanowiska skarżącego, iż w wypadku wygaśnięcia własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego, w sytuacjach określonych w art. 228  3 prawa spółdzielczego uprawnionemu powinna przysługiwać równowartość własnościowego prawa do lokalu ustalona na dzień zamieszkania w lokalu nowego uprawnionego, jak również nie podzielił poglądu, że skarżący winien otrzymać należną mu część wartości rynkowej lokalu, do którego prawo własnościowe wygasło. W efekcie, zdaniem skarżącego, otrzymał on jedynie część równowartości własnościowego prawa do lokalu ustaloną na dzień wygaśnięcia prawa do tegoż lokalu.
Pełnomocnik skarżącego stwierdza ponadto, iż własnościowe prawo do lokalu jest prawem zbywalnym, przechodzącym na spadkobierców oraz podlega egzekucji. Jednakże dziedziczenie własnościowego prawa do lokalu zostało wyłączone z ogólnych zasad spadkobrania przez przepisy ustawy – Prawo spółdzielcze, a w szczególności przez art. 228. Przepisy kodeksu cywilnego nie ograniczają żadnymi terminami wystąpienia o stwierdzenia nabycia spadku, natomiast przepisy prawa spółdzielczego narzucają w bardzo krótkim terminie obowiązek spadkobiercy wystąpienia do sądu z wnioskiem o stwierdzenie nabycia spadku. Dochodzi zatem, zdaniem skarżącego, do znacznego osłabienia prawa do dziedziczenia własnościowego prawa do lokalu, a czasem wręcz do unicestwienia tego prawa. Na gruncie przepisów kodeksu cywilnego każdy właściciel może rzeczą, względnie prawem majątkowym, swobodnie rozporządzać, w tym również może swobodnie podejmować decyzje o zbyciu prawa własności i o terminie tego zbycia. W przypadku skarżącego, zdaniem jego pełnomocnika, warunki te nie zostały zachowane, bowiem został on pozbawiony własnościowego prawa do lokalu oraz dlatego, że została zasądzona na rzecz skarżącego równowartość części własnościowego prawa do lokalu ustalona na dzień wygaśnięcia prawa. Zdaniem pełnomocnika skarżącego, sądy nie wzięły pod uwagę faktu, iż w okresie dziewięciu lat nominalna wartość rynkowa lokalu bardzo wzrosła, w skutek czego Spółdzielnia Mieszkaniowa doznała bezpodstawnego wzbogacenia, co jest niezgodne z art. 229  1 b prawa spółdzielczego. Pełnomocnik skarżącego dowodzi, że Spółdzielnia Mieszkaniowa przeprowadzając przetarg na odzyskany lokal z całą pewnością uzyskała za niego cenę rynkową z dnia przeprowadzenia przetargu. Skarżącemu przyznano natomiast część równowartości prawa do lokalu ustaloną na dzień wygaśnięcia tego prawa, co stanowiło kwotę trzykrotnie niższą. W ocenie pełnomocnika skarżącego o prawach skarżącego orzeczono na podstawie przepisów pozostających w sprzeczności z postanowieniami Konstytucji RP gwarantującej każdemu prawo do ochrony własności oraz prawo dziedziczenia i korzystania z niego.
2. Prokurator Generalny w pisemnym stanowisku z 21 września 1999 r. postuluje umorzenie postępowania na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz.U. Nr 102, poz. 643) wobec stwierdzenia przez Trybunał Konstytucyjny wyrokiem z 25 lutego 1999 r. sygn. K. 23/98 niezgodności art. 228  3 ustawy z dnia 16 września 1982 r. – Prawo spółdzielcze (Dz.U. z 1995 r. Nr 54, poz. 288 ze zm.) z art. 64 ust. 1 i 3 w zw. z art. 21 ust. 1 i art. 31 ust. 3 Konstytucji RP oraz wobec nie wykazania przez skarżącego, że zaskarżony przepis stanowił podstawę rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy. W ocenie Prokuratora Generalnego, orzekające w powyższej sprawie sądy I i II instancji, a także sąd kasacyjny nie podzieliły stanowiska skarżącego co do wysokości należności za mieszkanie i odwołując się do treści art. 228 w związku z art. 229 prawa spółdzielczego oraz do art. 5 i art. 338 (1) kc ustaliły należność za całe mieszkanie, przyjmując za datę wyliczenia datę eksmisji powoda.
Z wyroku sądu kasacyjnego, zdaniem Prokuratora Generalnego, wynika nadto, że Sąd Wojewódzki w W. nie rozstrzygnął sprawy na podstawie art. 228  3 prawa spółdzielczego, a tylko stwierdził, że “w razie wygaśnięcia z mocy art. 228  3 prawa spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu, spadkobiercy są uprawnieni do otrzymania od spółdzielni kwoty odpowiadającej wartości tego prawa w dniu jego wygaśnięcia, obliczonej w sposób przewidziany w art. 229 prawa spółdzielczego”. Sąd ten uznał zarazem za uzasadnione zasądzenie na rzecz powoda podwyższonej kwoty w stosunku do obliczonej według zasad określonych w art. 229 prawa spółdzielczego.
Zdaniem Prokuratora Generalnego, przedmiotem sprawy zakończonej prawomocnym wyrokiem Sądu Najwyższego nie było zagadnienie wygaśnięcia wobec powoda własnościowego prawa do lokalu, a tylko ustalenie odpowiedniej równowartości pieniężnej. W tej sytuacji występuje wątpliwość, czy przedmiotem badania Trybunału Konstytucyjnego może być przepis art. 228  3 prawa spółdzielczego. Przedmiotowa sprawa była następstwem wcześniejszej sprawy, w której sąd nakazał opróżnienie lokalu, co niewątpliwie wiązało się z przyjętym przez ten sąd wygaśnięciem wobec spadkobierców prawa do lokalu w związku z treścią art. 228  3 prawa spółdzielczego. W ocenie Prokuratora Generalnego, pomimo ścisłego związku pomiędzy obiema sprawami, nie wydaje się możliwe rozszerzające rozumienie przepisów dopuszczających skargę konstytucyjną na przepis zastosowany w orzeczeniu poprzedzającym sprawę, na tle której skierowana została skarga konstytucyjna. Zagadnienie poprawności kryteriów ustalenia wysokości równowartości utraconego przez spadkobierców własnościowego prawa do lokalu, na podstawie art. 229 prawa spółdzielczego, nie jest przedmiotem zaskarżenia i w związku z tym brak jest uzasadnienia do zajęcia stanowiska co do zgodności tego artykułu z przepisami konstytucji.
3. Na wniosek Rzecznika Praw Obywatelskich o stwierdzenie zgodności art. 228 § 3 prawa spółdzielczego z art. 21 ust.1, art. 64 ust. 1 i 3 oraz art. 31 ust. 3 Konstytucji RP, a także z art. 1 Protokołu Nr 1 do Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 25 lutego 1999 r. sygn. K. 23/98 orzekł zarzucaną niezgodność, a Prezes Trybunału Konstytucyjnego obwieszczeniem z dnia 20 września 1999 r. opublikował utratę mocy prawnej art. 228 § 3 prawa spółdzielczego (Dz.U. Nr 77, poz. 874).



II


Trybunał Konstytucyjny zważył co następuje:

Skarżący w pisemnej skardze wskazuje na art. 228 § 3 prawa spółdzielczego jako przedmiot zaskarżenia. Zarzuca w szczególności, że narzucony w bardzo krótkim terminie obowiązek spadkobiercy wystąpienia do sądu z wnioskiem o stwierdzenie nabycia spadku prowadzi do “bardzo znacznego osłabienia prawa do dziedziczenia własnościowego prawa do lokalu a czasem wręcz do unicestwienia tego prawa”. Podkreślić należy, iż zaskarżony art. 228  3 prawa spółdzielczego nie był podstawą ostatecznego orzeczenia o prawach skarżącego a nadto, jak to wyżej podano, utracił moc obowiązującą na skutek wyroku Trybunału Konstytucyjnego, nie może więc być przedmiotem kontroli konstytucyjności. Wprawdzie w uzasadnieniu skargi skarżący wspomina o art. 229 § 1 b. prawa spółdzielczego, jednakże nie tylko nie wskazuje w petitum tego przepisu jako przedmiotu zaskarżenia, ale w ogóle nie wyjaśnia jakie konstytucyjne wolności lub prawa, i w jaki sposób – zdaniem skarżącego – zostały naruszone. Tak sformułowana treść skargi oznacza, że skarżący poddał kontroli konstytucyjności jedynie art. 228 § 3 prawa spółdzielczego, który to przepis utracił moc obowiązującą.
W tych warunkach uznać należy, że zachodzi przesłanka z art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym do umorzenia postępowania i dlatego Trybunał Konstytucyjny postanowił jak na wstępie.