Pełny tekst orzeczenia

261

POSTANOWIENIE
z dnia 23 października 2000 r.
Sygn. U. 9/99


Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Stefan J. Jaworski – przewodniczący
Jerzy Ciemniewski
Teresa Dębowska-Romanowska – sprawozdawca


po rozpoznaniu 23 października 2000 r. na rozprawie wniosku Rzecznika Praw Obywatelskich o cofnięcie jego wniosku z 7 grudnia 1999 r. o stwierdzenie niezgodności:
§ 11 ust. 1 i 2 rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 21 października 1998 r. w sprawie szczegółowych warunków przyłączenia podmiotów do sieci elektroenergetycznych, pokrywania kosztów przyłączenia, obrotu energią elektryczną, świadczenia usług przesyłowych, ruchu sieciowego i eksploatacji sieci oraz standardów jakościowych obsługi odbiorców (Dz.U. Nr 135, poz. 881) z art. 9 ust. 1 ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. – Prawo energetyczne (Dz.U. Nr 54, poz. 348; zm.: Nr 158, poz. 1042; z 1998 r. Nr 94, poz. 594, Nr 106, poz. 668, Nr 162, poz. 1126; z 1999 r. Nr 88, poz. 980) oraz z art. 64 ust. 3 i art. 92 ust. 1 zd. 1 Konstytucji RP

p o s t a n a w i a:

na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 2) i ust. 2 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz.U. Nr 102, poz. 643; zm.: z 2000 r. Nr 48, poz. 552, Nr 53, poz. 638) umorzyć postępowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym wobec cofnięcia wniosku.


Uzasadnienie:

I


Rzecznik Praw Obywatelskich, wnioskiem z 7 grudnia 1999 r., zwrócił się do Trybunału Konstytucyjnego o stwierdzenie niezgodności § 11 ust. 1 i 2 rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 21 października 1998 r., w sprawie szczegółowych warunków przyłączenia podmiotów do sieci elektroenergetycznych, pokrywania kosztów przyłączenia, obrotu energią elektryczną, świadczenia usług przesyłowych, ruchu sieciowego i eksploatacji sieci oraz standardów jakościowych obsługi odbiorców (Dz.U. Nr 135, poz. 881) z art. 9 ust. 1 ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. – Prawo energetyczne (Dz.U. Nr 54, poz. 348; zm.: Nr 158, poz. 1042; z 1998 r. Nr 94, poz. 594, Nr 106, poz. 668, Nr 162, poz. 1126; z 1999 r. Nr 88, poz. 980; z 2000 r. Nr 91 poz. 142, Nr 110, poz. 1255) oraz z art. 64 ust. 3 i art. 92 ust. 1 zd. 1 Konstytucji RP.
W uzasadnieniu wniosku Rzecznik Praw Obywatelskich stwierdził, że stosownie do treści wskazanych przepisów rozporządzenia, podmiot przyłączony do sieci elektroenergetycznej jest obowiązany nieodpłatnie umożliwić przedsiębiorstwu energetycznemu, w obrębie swojej nieruchomości, budowę i rozbudowę sieci i przyłączy. Ponadto przyłączany podmiot nieodpłatnie udostępnia pomieszczenia i miejsca na zainstalowanie układów pomiarowo-rozliczeniowych i sterujących, a także pokrywa inne koszty związane z utrzymaniem tych pomieszczeń lub miejsc i zainstalowanych urządzeń, jeżeli umowa o przyłączanie nie stanowi inaczej. Treść powołanych przepisów rozporządzenia w sposób oczywisty wskazuje, iż wprowadzają one istotne ograniczenia w sferze prawa własności, zwłaszcza w zakresie korzystania z przedmiotu, własności i pobierania pożytków (art. 140 kc). W myśl bowiem ustawowej definicji zawartej we wspomnianym art. 140 kc, w granicach określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego właściciel może, z wyłączeniem innych osób, korzystać z rzeczy zgodnie ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem swego prawa, w szczególności może pobierać pożytki i inne dochody z rzeczy. W tych samych granicach może rozporządzać rzeczą. Tymczasem przepisy § 11 ust. 1 i 2 rozporządzenia nakładają na właściciela obowiązek realizowania nieodpłatnych świadczeń na rzecz przedsiębiorstwa energetycznego.
Rozporządzenie to zostało wydane na podstawie art. 9 ust. 1 prawa energetycznego stanowiącego, iż Minister Gospodarki w odniesieniu do paliw gazowych, energii elektrycznej i ciepła określi, w drodze rozporządzenia, szczegółowe warunki przyłączenia podmiotów do sieci, pokrywania kosztów przyłączenia, obrotu paliwami gazowymi, energią elektryczną i ciepłem, świadczenia usług przesyłowych, ruchu sieciowego i eksploatacji sieci oraz standardy obsługi odbiorców. Analiza upoważnienia zawartego w art. 9 ust. 1 prawa energetycznego prowadzi do wniosku, że nie zawiera ono umocowania dla Ministra Gospodarki do regulowania w akcie wykonawczym granic korzystania przez obywateli z przysługującego im prawa własności.
Wnioskodawca zauważył, że materia objęta przepisami § 11 ust. 1 i 2 rozporządzenia należy do materii ustawowej (art. 64 ust. 3 Konstytucji RP), w związku z tym ustawodawca nie może, w tym zakresie, upoważnić innych organów do stanowienia prawa.
Wnioskodawca, stawiając zarzut niezgodności treści § 11 ust. 1 i 2 przedmiotowego rozporządzenia z art. 9 ust. 1 prawa energetycznego zauważył, że przepisy § 11 ust. 1 i 2 rozporządzenia zostały zamieszczone w rozdziale 2 “Przyłączenie podmiotów do sieci elektroenergetycznej”, co wskazuje, iż intencją normodawcy w omawianym zakresie było wykonanie tej części upoważnienia zawartego w art. 9 ust. 1 prawa energetycznego, która dotyczyła szczegółowych warunków przyłączenia podmiotów do sieci. Warunki te mają charakter techniczny i ekonomiczny. Wynika to m.in. z art. 7 ust. 1 prawa energetycznego stanowiącego, iż przedsiębiorstwa energetyczne zajmujące się przesyłaniem i dystrybucją energii mają obowiązek zawarcia umowy sprzedaży energii lub umowy o świadczenie usług przesyłowych z odbiorcami, albo podmiotami ubiegającymi się o przyłączenie do sieci, jeżeli istnieją techniczne i ekonomiczne warunki dostarczenia, a żądający zawarcia umowy spełnia warunki przyłączenia do sieci i odbioru. W zakresie tego upoważnienia nie mieści się więc regulacja o charakterze materialno-prawnym.
Ponadto wnioskodawca stwierdza, że kryteria dopuszczalności ograniczenia prawa własności wynikają wprost z art. 64 ust. 3 Konstytucji RP oraz z generalnej klauzuli zawartej w art. 31 ust. 3 konstytucji. Dodaje przy tym, że Minister Gospodarki wydał kwestionowane rozporządzenie – bez upoważnienia ustawowego z art. 9 ust. 1 prawa energetycznego, a zatem wkroczył w sferę prawa własności.
Z powyższego stwierdzenia został wyprowadzony wniosek, iż treść § 11 ust. 1 i 2 rozporządzenia jest także niezgodny z art. 64 ust. 3 Konstytucji RP.
Minister Gospodarki w piśmie z 15 lutego 2000 r. stwierdził, iż “przyjmuje argumentacje Rzecznika Praw Obywatelskich, opartą na wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 11 maja 1999 r. (sygn. P. 9/98, OTK Nr 4/1999)”. Poinformował jednocześnie, iż kwestionowane przepisy rozporządzenia stały się przedmiotem proponowanej nowelizacji ustawy – Prawo energetyczne. W wyniku tych zmian skreśleniu uległby także – jego zdaniem – kwestionowany § 11 rozporządzenia.
Prokurator Generalny, ustosunkowując się do wniosku Rzecznika Praw Obywatelskich, w piśmie z 17 marca 2000 r. stwierdził, że przepisy § 11 ust. 1 i 2 rozporządzenia Ministra Gospodarki z 21 października 1998 r. w sprawie szczegółowych warunków przyłączenia podmiotów do sieci elektroenergetycznych, pokrywania kosztów przyłączenia, obrotu energią elektryczną, świadczenia usług przesyłowych, ruchu sieciowego i eksploatacji sieci oraz standardów jakościowych obsługi odbiorców (Dz.U. Nr 135, poz. 881) są niezgodne z art. 9 ust. 1 ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. – Prawo energetyczne (Dz.U. Nr 54, poz. 348 ze zm.) oraz z art. 64 ust. 3 i art. 92 ust. 1 zd. 1 Konstytucji RP.
Prokurator Generalny wskazał, iż należy przede wszystkim ustalić, czy i w jakiej części urządzenia i instalacje służące do doprowadzania paliw i energii stanowią własność przedsiębiorstwa energetycznego, a w jakiej podmiotu przyłączanego. Z treści art. 3 pkt 11 prawa energetycznego można wywnioskować, że sieć energetyczna należy w całości do przedsiębiorstw energetycznych. Ustawodawca, definiując urządzenia i instalacje (art. 3 pkt 9 i 10) nie precyzuje, czyją mogą one stanowić własność, pozostawiając te kwestie do rozstrzygnięcia stronom przy podpisywaniu umów o przyłączenie i dostawę energii lub paliw. Natomiast przepis art. 49 kc wyłącza z części składowych gruntu lub budynku urządzenia służące do doprowadzania gazu, prądu elektrycznego oraz inne podobne, o ile wchodzą w skład przedsiębiorstwa lub zakładu energetycznego. Jeżeli nawet – na podstawie art. 3 pkt 11 i art. 4 ust. 2 prawa energetycznego – można uznać, że sieć stanowi własność lub wchodzi w skład przedsiębiorstwa, to miejsce rozgraniczenia własności urządzeń, instalacji i sieci między przedsiębiorstwem sieciowym a przyłączanym podmiotem pozostawiono warunkom umowy o przyłączenie (§ 9 pkt 7 rozporządzenia).
Należy jednak zauważyć, że instalacje i urządzenia, służące do dostarczania energii, przechodzące przez nieruchomość odbiorcy, stanowią część składową sieci, gdyż nie mogą być od niej odłączone bez uszkodzenia lub istotnej zmiany całości albo bez uszkodzenia lub istotnej zmiany przedmiotu odłączonego (art. 47 §2 kc).
Prawo energetyczne w art. 66 ust. 1 zakłada, że sieci stanowią własność przedsiębiorstw energetycznych, o ile ich fragmenty, przed dniem wejścia w życie ustawy, nie zostały wybudowane ze środków własnych innych osób.
W takim przypadku, jeżeli przyjąć, iż instalacje i urządzenia energetyczne są częścią składową przedsiębiorstwa energetycznego, to normy zawarte w § 11 ust. 1 i 2 rozporządzenia stanowią istotne naruszenie prawa własności, w zakresie użytkowania nieruchomości, przez którą one przechodzą; nawet jeżeli zainstalowane zostały w interesie i na wniosek właściciela lub użytkownika nieruchomości.
Prokurator Generalny uznał za słuszny zarzut wnioskodawcy, że rozdział 2 rozporządzenia, określający szczegółowe warunki przyłączenia do sieci elektroenergetycznej, zawiera wiele rozwiązań zastrzeżonych dla uregulowania ustawowego, a nadto wykracza poza granice upoważnienia ustawowego zawartego w art. 9 ust. 1 prawa energetycznego.
Upoważnienie dane Ministrowi Gospodarki do uregulowania w drodze aktu wykonawczego szczegółowych warunków przyłączenia podmiotów do sieci, nie nadaje mu kompetencji do nakładania obowiązków na podmioty fizyczne i prawne, skutkujących ograniczeniem ich praw w zakresie władania lub odnoszenia korzyści z prawa własności lub użytkowania. Skoro art. 64 ust. 3 Konstytucji RP pozostawia tę materię jedynie aktom prawnym o randze ustawy, to uregulowania § 11 ust. 1 i 2 rozporządzenia są niezgodne zarówno z wyżej wskazanym przepisem Konstytucji RP, jak i z jej art. 92 ust. 1. Rozporządzenia powinny uszczegóławiać normy zawarte w ustawie. Tymczasem ustawa nic nie mówi o prawach i obowiązkach odbiorców energii, jeśli chodzi o możliwości ograniczeń władania nieruchomością i pobierania z niej pożytków.
Konkludując, Prokurator Generalny stwierdził, że zakwestionowane przepisy rozporządzenia nie tylko są sprzeczne z art. 64 ust. 3 i art. 92 ust. 1 Konstytucji RP, ale wydają się być zbyteczne w świetle uregulowań art. 124 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz.U. Nr 115, poz. 741 ze zm.).
Do pisma zawierającego stanowisko Prokurator Generalny załączył ponadto dwa projekty zmian ustawy – Prawo energetyczne, podkreślając jednocześnie, iż nie regulują one w sposób dostateczny materii, będących przedmiotem zaskarżonych przepisów.
Pismem z 17 października 2000 r. Minister Gospodarki poinformował Trybunał Konstytucyjny, iż w Dzienniku Ustaw RP Nr 85, poz. 957, opublikowane zostało rozporządzenie Ministra Gospodarki z 25 września 2000 r. w sprawie szczegółowych warunków przyłączania podmiotów do sieci elektroenergetycznych, obrotu energią elektryczną, świadczenia usług przesyłowych, ruchu sieciowego i eksploatacji sieci oraz standardów jakościowych obsługi odbiorców, uchylające w całości zaskarżone rozporządzenie.

II


Na rozprawie 23 października 2000 r., przedstawiciel Rzecznika Praw Obywatelskich cofnął wniosek o stwierdzenie niezgodności § 11 ust. 1 i 2 rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 21 października 1998 r. w sprawie szczegółowych warunków przyłączenia podmiotów do sieci elektroenergetycznej, pokrywania kosztów przyłączenia, obrotu energią elektryczną, świadczenia usług przesyłowych, ruchu sieciowego i eksploatacji sieci oraz standardów jakościowych obsługi odbiorców (Dz.U. Nr 135, poz. 881) z art. 9 ust. 1 ustawy z dnia 9 kwietnia 1997 r. – Prawo energetyczne (Dz.U. Nr 54, poz. 348; zm.: Nr 158, 1042; z 1998 r. Nr 94, poz. 594, Nr 106, poz. 668, Nr 162, poz. 1126; z 1999 r. Nr 88, poz. 980) oraz z art. 64 ust. 3 i art. 92 ust. 1 zd. 1 Konstytucji RP i wniósł o umorzenie postępowania.
Przedstawiciel Rzecznika uzasadnił swój wniosek okolicznością, iż Minister Gospodarki wydał 25 września 2000 r. rozporządzenie w sprawie szczegółowych warunków przyłączania podmiotów do sieci elektroenergetycznych, obrotu energią elektryczną, świadczenia usług przesyłowych, ruchu sieciowego i eksploatacji sieci oraz standardów jakościowych obsługi odbiorców, opublikowane w Dz.U. Nr 85, poz. 957.
Rozporządzenie to, które wchodzi w życie 27 października 2000 r., na podstawie § 38 uchyla 27 października 2000 r. w całości zaskarżone rozporządzenie Ministra Gospodarki z 21 października 1998 r. Zdaniem Rzecznika, w związku z powyższym nie istnieje możliwość stosowania do spraw wszczętych, a nie zakończonych przepisów dotychczasowych, w tym także zaskarżonego § 11 ust. 1 i 2.
Przedstawiciel Ministra Gospodarki oraz przedstawiciel Prokuratora Generalnego poparli wniosek o umorzenie postępowania.

III


Trybunał Konstytucyjny, na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 2 oraz ust. 2 ustawy z 1 sierpnia 1997 r. Trybunale Konstytucyjnym (Dz.U. Nr 102, poz. 643; zm.: z 2000 r. Nr 48, poz. 552, Nr 53, poz. 638), postanowił umorzyć postępowanie wobec cofnięcia wniosku.
Ze względu na zasadę dyspozycyjności wnioskodawcy Trybunał obowiązany był bowiem umorzyć postępowanie mimo, iż zaskarżony przepis nie utracił jeszcze mocy obowiązującej przed wydaniem postanowienia przez Trybunał.
Tym samym nie mogły być przedmiotem badania Trybunału Konstytucyjnego przesłanki umorzenia postępowania z powodu utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego w zakwestionowanym zakresie – o których mowa w art. 39 ust. 1 pkt 3 oraz ust. 2 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym.

Z tych względów Trybunał Konstytucyjny postanowił jak wyżej.